EIN DYDD Ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth YR IESU YN WYLO ‘Pe gwybuasit dithau, ie yn dy DROS JERUSALEM. ddydd hwn, y pethau a berthy- nent i'th heddwch.,, Luc 19 142. Copyrighted in London, England All rights reserved Y CYNNWYSIAD. Y Llyfr a Lefara Wrth Ein Dydd Ni ... 11 Tystiolaetii y Canrifoedd..................... 25 Amlinelliad Proffwydol o Hanes y Byd... 41 Ail-Ddyfodiad Crist .......................... 53 Arwyddion o Agosrwydd y Diwedd................ 67 Daeargryn Lisbon yn 1755...................... 81 Dydd Tywyll 1780 87 Cwympiad y Ser yn 1833 95 Ystyr Cyflwr y Cyfnod Presennol ..... ... 107 Proffwydoliaeth Hanesiol Daniel 7 119 Y 1260 Blynyddoedd ym Mhroffwydoliaetii Daniel 133 Gwawr Cyfnod Newydd ............. 141 Gwaith Gallu y “Corn Bychan”..... 147 Saboth y Beibl............................. 161 Cipdrem ar Gadw'r Saboth Wedi Amser y Testament Newydd....... .................. ... 175 Deddf Duw ................................... 185 Cyfiawnhad Trwy Ffydd ....................... 193 Bedydd .............................. ... 201 Proffwydoliaetii Daniel 8.................... 207 Puro'r Cysegr Fel Cysgod a Gwrthgysgod ... 215 Cyfnod Mawr Proffwydoliaeth ................. 221 Cyflawniad y Broffwydoliaeth ................ 231 Mudiad Byd-Eang ........................... 241 Cennadwri Awr y Farn ........................ 249 Ffynhonell Drygioni 259 T vi y Cynnmysiad. Ysbrydegiaeth : Hen a Diweddar... ... 267 Bywyd Yng Nghrist yn Unig .................. 277 Diwedd y Drwgweithredwyr ... 289 Angelion: Eu Gweinidogaeth .................. 297 Amser y Diwedd ... ... 305 Y Pwnc Dwyreiniol 323 Armagedon ................................... 339 Y Milflwyddiant ............................ 353 Cartref y Gwaredigion ... ... 363 Y PRIF DDARLUNIAU. Yr Iesu yn Wylo Dros Jerusalem ................. Frontispiece Y Bugail Da .................................. ........ io Iàchau Gwas y Canwriad .................................. 14 Arf Amddiffyniad Crist—Gair Duw ......................... 17 * Ar y Ffordd 1 Emaus ..................................... 24 Y Ddelw Fawr ............................................ 4° Babylon yn ei Gogoniant ................................... 42 Yr Ysgrifen-law ar y Mur ................................ 44 Esgyniad Crist ............................................ 52 Crist yn Dod Mewn Gogoniant ............................... 60 Crist yn Ateb Gofyniadau ei Ddisgyblion ................. 66 Gwarchae Jerusalem gan y Rhufeiniaid o dan Titus a.d. 70.... 70 Bedd-Gelloedd yn ymyl Rhufen............................... 74 Lisbon o’r Ochr Draw i'r Angorfa ........................ 80 Canol-Dydd ar y Mor Mai 19, 1780......................... 86 Y Llefr-Gawod Fawr, Tach. 13, 1833 ...................... 94 Arwydd y Tan ............................................. 100 Satan yn Cynnyg Aur, a’r Byd yn Ymgynddeiriogi i’w Ddinistr... 106 Gwas Doeth a Ffyddlon .................................... 110 Awr Machlud Haul ......................................... 116 Philip a’r Eunuch ........................................ 118 Rhufen ar y Tiber......................................... 126 Goresgyniad yr Ymerodraeth Rufeinig gan yr Huniaid....... 130 Codi Gwarchae Rhufen, a.d. 538 ........................... 132 Rhuthr-Gyrch ar Garchar Bastille, ym Mharis............... 140 Y Goron Driphlyg ................................ ... 146 Caru Gallu—Gallu Cariad .................................. 148 Crist’nogion mewn Carchar o dan y Colosseum yn Disgwyl am Ferthyrdod ......................................... 150 Gwarthrudd Rhyfeloedd Crefydd............................. 154 Crist a’r Ysgrifennyddion ... ... ....................... i6q yii vìii Y Prif Ddarlnniau. Y Saboth o Eden i Eden .................................. 170 Crist a’i Ddisgyblion yn y Meusydd Yd.................... 174 Ymlid y Waldensiaid gan Fyddinoedd Rhufen................ 178 Rhodd Duw................................................. 192 Bedydd Crist ............................................. 200 Arwydd-Luniau o Medo-Persja a Groeg....................... 206 Gwersyll yr Israeliaid yn y Diffaethwch................... 212 Ein Harchoffeiriad Mawr .................................. 214 Artaxerxes yn Anfon yr Iddewon i Ail-Adeiladu Jerusalem c.c. 457 220 Ail-Adeiladu Jerusalem ................................... 226 Eneiniad yr Iesu yn ei Fedydd...... 230 Croeshoeliad yr Iesu...................................... 234 Cennadwri y Trydydd Angel................................. 240 Mam GriSt’nogol yn Cymell ei Miierch i Ferthyrdod... 248 Lusifer yn Cynllwyn yn erbyn Llywodraeth Duw ............. 258 Pris Prynedigaeth ........................................ 262 Saul a Dewines Endor ..................................... 266 Dewiniaeth Salem ......................................... 272 “Adgyfododd” 276 Lot yn Ffoi o Sodom....................................... 288 Gwaredigaeth Pedr o Garchar .............................. 296 Breuddwyd Jacob ym Methel...................... ... 300 Dyfeisiadau Diweddar yn Cyflawni Proffwydoliaetii 304 Gwasg Wythblyg Ddwbl Hoe.................................. 318 Gwarchgloddiau y Bosporus ................................ 322 Jerusai.em, Fel y Mae..... 331 Brwydr Fawr Armagedon .................................... 338 “Nevada” Llongryfel yr Unol Daleithau..................... 342 Moses yn Edrycii ar Dir yr Addewid 362 Cartref Tragwyddol y Saint................................ 368 Yr Athraw Wrth y Drws ,.. ... ,,, ,,. ......... 371 *“These pictures, together with smaller illustrations on pages 20» 53» 56» 57» 62, 256, 260, 269 and 277, are adapted from Mr. William Hole's ‘Jesus of Nazareth* Series, and are used by permission of Messrs. Eyre & Spottiswoode (Bible Warehouse) Ltd., owners of the copyrights.” SEllIEDIG AR GRAIG. <;Llusern yvv dy air ì'm tn_eü, a le- wyrch i’m llwybr.” Salm 119:105. RHAGAIR. Amseroedd pwysig yw’r rhain. A chyínewidiajdau sy'n gwneud hanes, yn gyflym symud tra bo dynion yn edrych, gwesgir y gofyniadau ar feddyliau dwys ym mhob gwlad, 3etn yw ystyr y pethau hyn? Beth yw’r nesaf ar raglen digwyddiadau byd-greadigol ? Canol-bwynlia sicr Air Proffwydoliaeth ei belydrau dis-glaer ar Ein E>ydd ni, gan dywynnu ar draws y canrìfoedd, fel rhyw cìnmloleuni mawr. Yn y goleu hwn gwelwn yn glir gyfeiriad pethau, a gallwn ddeall beth ddaw nesaf ar raglen hanes sy’n cyflawni proffwydoliaeth. Yng Nghyfrol y Llyfr llefara'r Duw byw wrth Ein Dycd ni am ddigwyddiadau'r gorffenol sydd a chanddynt neges irr presennol, ac am yr hyn sydd i ddod. Herr Duw i anghrediniaeth yw proffwydoliaeth cdwyfol a gyflawnir o fìaen llygaid dynion. Bu Gair yr Ysgrythur Lan yn llewyrch arv/einiol drwy’r holl oesau. Efe yw y llusern i’n traed heddyw. “Cyson, siriol, diysgog byth yr un, Bíwydd ar ol blwydd. . . . Goleuah flam anniffoddadwy gun; Tywynna 'mlaen y llewyrch dibaid hwn.” 9 Y BUGAIL DA. “A’? Gair a wnaethpwyd yn gnawd. ac a drigodd yn ein plith ni.” Ioan i: 14. "HEDDWCH I’R TY HV/N ” “Os clyw neb r'y llais L ac agoryd y drws, mi a ddeuaf i rr.ewn ato ef, ac a swperaf gydag ef, ac yntau gyd a minnau.” Dat. 3:20. Y LLYFR LEFARA WRTH EIN DYDD NI. Gall dyn ysgrifennu ìlyfr gwir, ond Duw yn unig, frynhonel: bywyd, fecr ysgrifennu llyfr byw. 4íGair Duw, yr hwn sydd yn byw ac yn parhau yn dragywydd.,í 1 Pedr 1:23. G-air bywiol Duw yw y Beibl. Edryxhwn ar \ gyfrol; dalîwn hi yn ein dwylo. Tebyg yw i lyfrau eraill yn ei ffurf a chelf yr argraffydd. Ond llais Ehiw a sieryd o’r tudalennau hyn, a byw yw y gair llefaredig. Gwna yn y galon a’i derbynia yr hyn nas gellir ei wneud ond gan allu cwyfol. Y Llyfr Sy’n Siarad. Darllennai cenhaiwr yng nghanolbarth Affr’g bell i’r bobl yn eu hiaith eu hunain o Air Duw a gy£eithwyd.,, í rEdrych meddent, edrych! mae'r llyfr yn siarad! Mae gan y âyn gwyn lyfr S)dn siarad!99 A9r syrnlrwydd hwnnwT II 12 Ein Dydd nì yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. mewn ymadrodd sydd mor gyffredin i blant natur, desgrifi-asant ef yn berffaith. Llyfr sy’n siarad yw hwn. Gwir am yr oll o'r llyfr yw’r hyn a ddywed y gwr doeth am ei gyn-ghorion drwy rieni i blant: ‘Tan rodiech, hi a’th gyfarwydda; pan orweddych, hi a’th wylia; pan ddeffroych, hi a gyd-ymddiddan a thi.,> Diar. 6:22. Ceir yma gymdeithas, ffyddlon a chywir, arweinydd bendigaid, noddwr a chyfaill. “Ysgrythur Lân: y trysor drud, I mi yn rhan I gwyn fy myd.” Duw Ei Awdur. Ysgrifennwyd y chwe llyfr a thrigain sydd yn yr Ysgry-thur Lan gan lawer llaw mewn cyfnod o bymtheg canrif; eto un llyfr ydyw, ac un y llais a lefara drwy ei holl dudal-ennau. Dywedodd Spurgeon unwaith am ei brofiad gyda'r llyfr hwn: “Pan v’i gwelaf, tybiaf y clywaf lais yn tarddu ohono, ac yn dywedyd, ‘Llyfr Duw wyf fì; darllen fi, ddyn. Ysgrif Duw ydwyf; agor fy nalen, canys ysgrifennwyd fi gan Dduw; darllen hi, oblegid Efe yw fy awdur/ ” Cyhoedda y llyfr hwn am dano ei hunan:“Yr holl ys-grythyr sydd wedi ei rhoddi gan ysprydoliaeth Duw.n 2 Tim. 3:16. “Nid trwy ewyllys dyn y daeth gynt brophwy-doliaeth; eithr dynion sanctaidd Duw a lefarasant megis y cynhyrfwyd hwynt gan yr Yspryd Glan.M 2 Pedr 1:21. Megis y gesyd hen emyn y peth mewn llinellau chwym: “Pe unai digred fawrion byd I wneud o’u llyfrau un; Yn ymyl hwn o’i weld, Dduw Dad, Mor salw yw ei lun 1 “Ni soniant oll am ddwyfol hedd Pr euog gwyd ei lef, A*u cysur oer yw nos y bedd; Ond hwn a’n dwg i'r nef.” 13 Y Llyfr a lefara wrth Ëin Dydd ni. Llais yr Hollalluog yw. Gwahanol iawn yw i lyfrau cysegredig y crefyddau nad ŷnt Grist’nogol. Ynddynt hwy dyn sy’n siarad am Dduw; yn yr Ysgrythur Lân Duw sy’n llefaru wrth ddyn. Cymaint y gwahaniaeth rhyngddynt ag uchder y nefoedd oddiwrth y ddaear. Nid dyn yn ymbalfalu am Dduw yn y tywyllwch sydd yma. Yn y llyfr hwn o ddatguddiad o Dduw gwelwn y fraich ddwyfol yn ymestyn i waredu’r colledig, a chlywn lais y Tad cariadus yn galw ar ei blant, bob un o honynt ym mhobman. “Gogwyddwch eich clust,, medd Efe, “gwrandewch, a bydd byw eich enaid.” Esai. 55-* 3* Y G Ioan6:Ó3. Geiriau bywiol yw geiriau Duw. Pan lefarodd Duw yn y dechreuad, “Bydded goleuni,,, wele'r goleuni yn llamu allan o 7 tywyllwch. Cartrefai gallu yn y gair llefaredig i beri cynnyrch. “Egined y ddaear egin,,, oedd gair yr Arglwydd: a'r ddaear a wisgwyd yn ei gwyrddlesni godidog cyntaf. Ac felly drwy holl waith y creu, preswyliai’r gallu crëadigol yn y gair llefaredig. “Trwy air yr Arglwydd y gwnaethpwyd y nefoedd; a'u holl luoedd hwy trwy yspryd ei enau ef.,> “Efe a ddywedodd, ac felly y bu; efe a orchymynodd, a hynny a safodd.” Salm 33:6, 9. IACHAU GWAS Y CAKWRI.AD. 'Yn unig dywed 7 gair, a’m gwas a rncher. Mat. 8:8. 15 Y Llyfr a lefara wrth Ein Dydd ni. Yr un modd, pan lefara’r gair hwn wrth ddyn i’w addysgu, gorwedd yn y gair, os derbynnir ef, allu crëadigol i weithio’n nerthol yn yr enaid sy’n farw mewn camweddaa a phechodau. Rhaid geni dyn drachefn, rhaid ei ail-greu. Gwyddom hynny; canys dywed Crist, ‘‘Yn wir, yn wir, meddaf i ti, Oddi eithr geni dyn drachefn [“oddi uchodM ymyl y ddalen], ni ddichon efe weled teyrnas Dduw.” Ioan 3-3- A gair Duw—y Beibl o’r nef—wrth ei dderbyn drwy ffydd, yw’r cyfrwng trwy yr hwn y cynnyrchir yr enedigaeth newydd hon “oddi uchod.M Dyma osodiad ein testun: “wedi eich ail-eni, nid o had llygredig, eithr anllygredig, trwy air Duw, yr hwn sydd yn byw ac yn parhau yn dragywydd.” i Pedr 1:23. Y Gair a Weithia Oddimewn. Ac nid yn unig cynnyrchu yr enedigaeth newydd a wna gair Duw, gan wneuthur dyn newydd o’r credadyn,—v goríîenol wedi ei faddeu, a chalon newydd oddimewn,—ond erys y gair sy’n ail-greu yn y galon grediniol a’i hefryda ac a ymlỳn wrtho, i weithio yn y bywyd a nerth gwirioneddol nad yw o’r dyn ei hunan. Ysgrifenna'r apostol at y Thesa-loniaid, a “droisant at Dduw, oddiwrth eilunod, i wasan-aethu y bywiol a’r gwir DduwM : “Oblegid hyn yr ydym ninnau hefyd yn diolch i Dduw yn ddibaid, o herwydd i chwi, pan dderbyniasoch air Duw, yr hwn a glywsoch gennym ni, ei dderbyn ef nid fel gair dyn, eithr, fel y mae yn wir, yn air Duw, yr hwn sydd yn nerth )1 weithio ynoch chwi y rhai sydd yn credu.” 1 Thes. 2: 13. Mae’r gair ei hunan yn gweithio oddimewn, a gweithia’n effeithiol. Nid oes dim o natur beiriannol yn perthyn iddo. Difudd hollol yw’r lythyren noeth. Nid oes i’r Beibl sy ar y bwrdd canol, os heb ei fyfyrio a’i garu, unrhyw allu dewinol Ond addawa Duw breswylio drwy Ysbryd ei Nerth yn > galon a wrendy ar ei lais ac a grynna wrth ei air Ef. Dywed i6 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. yr Iesu ei hunan wrthym am ddirgelwch y gallu hwn sy’n > gair i weithio yn y galon grediniol: “Os câr neb fi, efe a geidw fy ngair; a’m Tad a’i câr yntau, a nyni a ddeuwn ato, ac a wnawn ein trigfa gydâg ef.M Ioan 14:23. Nid rhyfedd, gan hynny, fod credu a derbyn y gair yn dwyn nerth dwyfol i’r bywyd, a'i gwneud yn bosibl i gyflawn adnewyddu cymeriad, i enniîl buddugoliaethau, a rhoddi ufudd-dod i bob gorchymyn o eiddo Duw. Gwna yn unig gredu gair Duw gyffwrdd a ffrydlif o nerth annherfynol, fel yr ymestyn ac y cyffyrdda troell-fraich y cerbyd-trydan y ffrydlif o allu trydanol yn y wifr uwchben. Dwg y ffydd a dderbyn y gair bywiol, y gallu dwyfol i'r galon i droi holl beirianwaith ysbrydol gwasanaeth bywyd. Y Gair yw ein Diogelwch a’n Hamddiffyn. Pan ddaeth Crist i fyw fel ein hesiampl yn y cnawd, ac i roddi ei fywyd yn aberth dros bechod, gwnaeth Ef, y dwyfol Fab Duw, ei hunan yn debyg i'w frodyr. ífNi allaf fi wneuthur dim o honof fy hunan/' meddai. Ioan 5:30. Pan y’i temtiwyd ac y’i profwyd, cafodd ei ddiogelwch yn yr Ysgrythur Lân. Pan ddaeth Satan i’w demtio i bechu, dywedodd y Gwaredwr, < 2- Cyhoeddodd profîwydoliaethau a lefarwyd yn erbyn dinasoedd cadarn: “Y gwna efe drangc ar ei lle hi.,, “A’r palas a ymddetyd [“a dawdd,J ymyl ddalen].,, ífGwag, a gorwag, ac anrheithiedig yw hi.” Nahum i: 8; 2:6, 10. “Pa fodd yr aeth yn anghyfannedd, yn orweddfa anifeiliaid! ” Seph. 2:15. Dymchwelodd y Mediaid a’r Babiloniaid Ninefeh. Aberthodd y brenin ei hunan yn ei balas llosg (<ítawdd,,)> Aeth Ninefeh yn anghyfannedd-dra. Dug yr hanesydd Gibbon dystiolaeth i'r ffaith iddi mewn gwirionedd fynd yn ‘‘wag, a gorwag ac anrheithiedig.” pan y desgrifìa frwydr a gymerodd le yno rhwng y Rhufeiniaid a'r Persiaid yn y seithfed ganrif o oes cred: “I’r dwyren o Tigris, wrth ben pont Mosul, adeiladesid gynt Ninefen fawr : diflannodd y ddinas, ac hyd yn oed adfeilion y ddinas oesau’n ol; gwnaeth y gwagle faes eang i symudiadau’r ddwy fyddin.”—“Hanes Dirywiad a Chwymp yr Ymerodraeth Rufeinigpen. 46, adr. 24. Ac i'r dydd hwn dangosir safle Ninefeh tuhwnt i’r afon o Fosul, sy'n ddim ond crugiau o adfeilion, a rheiny bron yn gwbl-orchuddiedig gan dywod symudol y canrifoedd. Cyflawnwyd y gair a lefarwyd, er mai ychydig feddyliodd Ninefeh falch a llwyddiannus ar y pryd pan y'i llefarwyd fod tynged o'r fath yn ei haros. “O’m blaen cwyd uchel fur Y ddinas Teitanaidd fu—pyrth o bres, Tyrau, temlau, palasau anferth lu,— Ninefeh frenhinol, arglwyddes byd! Y"n ei holl euraidd rwysg y gwelaf hi. Ei phrif-ffyrdd llawn, a’i myrddiwn wleddoedd gwych. 30 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. “Eilwaith edrychaf,—ond gwae fi! . . . Ei muriau a chwalwyd, mae’i phlasau’n llwch,— Diffeithwch orchuddia’i chylchoedd a’i bron, Fel cysgod diflannodd cedyrn eu hoes.” O grugiau Ninefeh tybiwn y clywn lais yn dweyd: fíPob cnawd fel glas-welltyn yw, a holl ogoniant dyn fel blodeuyn TYKUS WKTH Y M(JK. “A hwy a ddinystriant geurydd Tyrus, a’i thyrau a ddinystriant.” Èsec. 26 :4. y glas-welltyn. Gwywodd y glas-welltyn, a’i flodeuyn a syrthiodd: eithr gair yr Arglwydd sydd yn aros yn dragy-wydd.M 1 Pedr 1:24, 25. Baich Tyrus. Tyrus oedd y ddinas arforol fwyaf yr hen fyd. Trafnidiai ei thrigolion, y Pheniciaid, a phorthladdoedd y byd adna-byddus i gyd. Desgrifia Eseciel ganol mŷr dros ei hymylon. “Dy adeil-adwyr a beríîeithiasant dy degwch,” meddai. Dywed fel y trafnidiai'r holl wledydd yn ei marchnadoedd, ac y cyfrannent Tystiolaeth y Canrifoedd. 3i i’w chyfoeth. Ac yna, mewn ufudd-dod i air yr Arglwydd dwg y proffwyd gennadwri o gerydd a rhybudd,—“Baich Tyrus,”—a chyhoedda’r farn oedd yn dôd: fnny, yr oedd y ddinas ei hunan yn boblog, a llwy-ddiannus a phrydferth o dan Medo-Persia, ac wedi hynny o dan y Groegiaid. Dichon y cyfeiriodd yr amheuwr ati, y pryd hwnnw, fel prawf i’r proffwyd Hebreig fethu, o leiaí, y tro hwn. Gadawodd Apollonius, gwr doeth Tyana, oedd yn byw yn nyddiau Nero a'r apostolion, hanes am Fabilon fel y gwelodd ef hi, mor ddiweddar a diwedd y ganrif gyntaf o’n cyfnod ni. Llifai’r Euphrates o hyd o dan ei muriau, gan 3 34 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliacth. rannu’r ddinas yn ddwy, ac yr oedd iddi balasau mawr ai bob tu. Dywed: ‘‘Toîr y palasau a phres, ac ymddisgleiriant; ond addurnir ystafelloedd V gwragedd a’r dynion, a’r cynteddau colofnog yn rhannol ag arian, yn rhannol a theisbanau neu grogleni euraidd, ac yn rhannol ag aur pur yn y ffurf o ddarluniau.” Ac eb efe am lys barn y brenin: GOGONIANT DIFLANNEDIG “Eilunod yr Aifft a gyn- YR AIFFT. hyrfant.” Esai. 19:1. “Codasid y tô i’r lan ar ffurf cromen, mewn efelychiad megis o entrych nen, a’i oô oedd o waith maen saphir, maen o glas dwfn, a thebyg i lesni’r nef i olwg llygad; a gosodasid delwau o’r duwiau a addolent yn y nenfwd, ac edrychent fel eilunod aur yn ymddisgleirio yn y wybren.” “Bywyd Apoìlonius,” gan Philostratus, llyfr i, ỳen, 25. Mae’n amlwg fod Babilon hyd yn hyn yn “wlad y delwau cerfiedig,M ac na ddisgynnasai’r anghyfannedd-dra a rag-fynegwyd gan y proffwyd ar ei phalasau eto. Ond yr oedd y gair proffwydol hwnnw, a ysgrifennasid wyth can mlynedd yn flaenorol, o hyd yn rhôl y Llyfr, sicr Air Duw, a wêl y 35 Tystiolaeth y Canrifoedd. diwedd o’r dechreuad. Yr olwg roddir i ni gan Apollonius yw, fe ddichon, y gipdrem olaf gawn ar ogoniant byrrhoedlog Babilon. Y pryd hwnnw, hyd yn oed, buasai’r muriau am ganrifoedd yn chwarrel lle cai Seleucia ar y Tigris, gwrth-wynebydd Babilon, ei cherrig. Desgrifiasai Strabo, hefyd, daearyddwr Groegaidd, yr hwn a ysgrifennodd yn y ganrif gyntaf, Fabilon fel “i raddau pell wedi ei gadael/' ac ychwanega, “Ni phetrusai neb gymhwyso ati yr hyn ddywed un o’r ysgrifennẃyr cellweirus am y Megalopolitiaid yn Arcad'a, ‘Mae’r ddinas fawr yn anialwch mawr.”—“Daearyddiaeth,” llyfr 16, pen. i. Dechreuasai ysgrifennwyr paganaidd yn barod ddesgrifio’i chyflwr yn nhermau‘r broffwydoliaeth a lefarwyd mor bell o'u blaen. A pheth yw ei chyflwr heddyw? Disgynnodi y dynged a rag-fynegwyd yn drwm ar y ddinas, ar ei phal-asau, ac ar ‘'ddelwau cerfiedig Babilon.,, Ers canrif neu ragor, tystia desgrifiadau teithwyr yn fynych i gyflawniad llythrenol o'r broffwydoliaeth yn niffeithfaoedd rhyfedd y ddinas honno, fu unwaith yn feistres y byd. “Bydd Babilon yn gameddau,,, medd proffwydoliaeth, “yn drigfa dreigiau—(Saes, dylluanod).,, Dyma’r hyn welodd Mr. Layard, y hynafieuthydd Seisnig, ar ei ymweliad yn 1845: “Pentyrrau aflunaidd o sbwriel orchuddiant lawer erw o wyneb y tir. ... Ar bob llaw ceir darnau o wydr, marmor, priddlestri a phridd-feini cerf-ysgrifiol yn gymysg a’r tir creighallt gwelw hwnnw, yr hwn, fel cynnyrch gweddillion trigfannau henafol, a rwystra neu ddinistria dyfiant ac a wna safle Babilon yn ddiffeithwch noeth ac erchyll. Dychrynna dylluanod (rhai mawr a natur lwyd, ac a geir yn aml yn heidiau oddentu cant o rif\ a hedant o’u dryslwyni teneu, a llercia gwas y llew aflan drwy y ffosydd.”—“Darganfyddiadau ym niysg Adfeilion Ninefeh a Babilon,” pen. 21, tud. 413. “Ac ni phabella’r Arabiaid yno,> medd y broffwydoliaeth. Gallesid esbonio’r geiriau i olygu na ddeuai y safle enwog byth yn fan ì'r Bedouaid bentrefu. Ond y mae’n llythrenol 36 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. wir, yn ol teithwyr, mai ysgoi y lle wna'r Arabiaid hyd yn oed i babellu dros amser. Ystyriant y llecyn fel dan fellcith. Galwant yr adfeilron yn mudjelibe, “y Ddymchweledig. ’ (Gweler “Geiriadur Islam,,, erth. í‘Babilon.,,) Mor ddiweddar a 1913 ymwelodd cenhadwr W. C. Ising ADFEILION EDOM “Edom fydd anialwch anghyfnnn- eddol.” Joel 3:19. a’r lle y cloddiai Proffeswr Koldeway am adfeilion palas Nebuchadnesar, ac ysgrifenna: “Adgofìr un heb geisio o broff\vydoliaeth y drydeddarddeg o Esaias, a nifer o leoedd eraill, yi hon yng rghwrs amser, a gyflawnwyd yn l!yth-renol. Nid oes neb yn byw ar safle hen Fabilon, ac yng ngwely yr hen afon, sydd yn awr hanrer milltir i’r gorllewin o’r fan, yr adeiladodd pob math o Arabiaid a gyflogir gan y darganfyddwyr, eu bythynod llaid.” -“European Dẁiiion Quarterly,” Feurth Quarter, IÇ13. Yr Aifft ac Edom. Tystia adfeilion mawredcog y Nile i gyflawniad protf-wydoliaeth. Llefarwyd y gair pan gystadlaiT Aifft a Babi- 37 Tystiolaeth y Canrifoedd. lon: “Isaf fydd o'r brenhiniaethau, ac ni ymddyrchaif mwy oddiar y cenhedloedd/' Esec. 29:15. Nid oedd i beidio a bod fel Babilon, ond yr oedd i barhau mewn cyflwr israddol. Ac fel hyn y daeth i ben. Edom hefyd, fu unwaith yn boblog ac enwog mewn doethineb a chyngor, a orwedd yn anrheith-iedig yn òl y gair: “Edom hefyd a fydd yn anghyfannedd: pawb a'r a elo heibio iddi a synna.,, Jer. 49:7. Tystiolaeth Hanes. Yn y modd bwn y dwg y canrifoedd dystiolaeth i gyflawniad y gair proffwydol. Symuda cylcholygfa holl hanes y ddynoliaeth o'n blaen yn yr ysgrifeniadau hyn o waith y proffwydi. Gwelwn, ys dywed Farrar,— “Ffurfiau anferth ymerodraethau ar eu ffordd I ddistryw,” yn taflu eu “cysgodion enfawr” ar draws tudalennau’r Ysgrythur Lân. Nid llyfr dynol a rag-fynega fel hyn o'r amseroedd bore ymdaith hanes drwy yr oesau. Nid yn unig llefarodd yr Arglwydd y gair yn rhybudd ac yn apêl i’r rhai y daeth atynt gyntaf, ond ysgrifennwyd ef yn Ysgrythurau’r gwirionedd fel tystiolaeth i’r holl amser-oedd, mai gair Duw yw’r Beibl, ac mai sicr a diogel yw ei holl fwriadau a ddatguddir ynddo, a lioll addewidion y Llyfr bendigedig. Llefarodd y proffwydi, a ddygasant gennadwri oddi wrth Dduw at Ninefeh, Babilon a Thyrus, gennadwii hefyd wrth ein dydd ni. Proffwydoliaeth gyflawnedig yw tystiolaeth y canrifoedJ i’r Duw byw. Tystiolaeth proffwydoliaeth a’i chyflawniad yw herr ac apêl Duw i ddynion i’w gydnabod Ef fel y gwir Dduw a’r Ysgrythurau Santaidd fel ei air o'r nef. “Y pethau gynt a fynegais er y pryd hwnnw, a daethant o’m genau, a mi a’u traethais; mi a'u gwneuthum yn ddis-ymwth, daethant i ben. O herwydd i mi wybod dy fod di yn galed, a’th warr fel gîeuyn haiarn, a'th dalcen yn bres; mi 38 Ëin Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoíiaeth. a'i mynegais i ti er y pryd hwnnw; adroddais i ti cyn ei ddyfod; . . . Ti a glywaist, gwel hyn oll; ac oni fynegwcü chwithau ef?” Esai. 48:3-6. Yn sicr nis gall neb edrych ar y dystiolaeth mewn hanes o gyflawniad proffwydoliaeth heb weled mewn gwirionedd y gwyddai yr Hwn a lefarodd y geiriau hyn, y diwedd o’r dechreuad; ac wedi canfod y Duw byw yng nghair sicr pro-ffwydoliaeth, rhaid fydd bod yn barod i wrando ar ei lais yn yr holl Ysgrythurau, pan y llefara am bechod ac am ffordd iechydwriaeth drwy Iesu Grist. Ym mhellach, mae gan y gair proffwydol lawer i’w ddweyd hefyd am amgylchiadau sydd eto i ddôd, am gwrs hanes mewn amseroedd diweddar. Mae’n gweddu i ni roi sylw i’r hyn a ddywed y gair hwn am ein hamseroedd ni, ac am ddigwyddiadau sydd i gymeryd lle ar y ddaear cyn diwedd byd. Annoga’r Apostol Pedr ni i fyfyrio mewn geiriau fel hyn • “Y mae gennym ni air sicrach y prophwydi; yr hwn da y gwnewch fod yn dal arno, megis ar ganwyll yn llewyrchu mewn lle tywyll, hyd oni wawrio y dydd, ac oni chodo y seren ddydd yn eich calonnau chwi.,J2 Pedr 1:19. Y EDELW FA.WR, ‘‘A’r hwa sydi yn datguddio dirgele- digaethau a fynegodd i lí beth a fydd.” Dan. 2 129. DANIEL YN DEHONGLI “Ti o frenhin oedcit yn ^weled, ac wele BREUDDWYD NEBU- ryw ddelw fawr. 1 Dar. 2 131. CHADNESAR. AMLINELLIAD PROFFWYDOL O =HANES Y BYD. Proffwydoliaeth yr ail o Ddaniel. “Y mae Duw yn y nefoedd yn datguddio d.rgeledig-aethau, ac a fynegodd i’r brenhin Nebuchodonosor beth a îydd. 'y Rhoddodd yr Arglwydd mewn breucdwyd r.os amlin-elliad hanesyddol clir i Nebuchadnesar, brenin Babilon, o g*\\TS ymerodraeth y byd hyd ddiwedd amser, ac o ddyfodiad y deyrnas dragwyddol. Pennaeth meddylgar oedd y bren n; a phan gyrhaeddodd binacl ei nerth, myfyriai un noswaith ar “beth oedd i dcyfod ar ol hyn.,J Atebodd yr Arglwydd ymhcliad syr_n-fyfyrgar medcwl y brenin, nid er ei fwyn ei hunan yn unig, ond er goleuo a chyiarwyddo dynion hyd ddiwedd amser, drwy anfon breuddwyd iddo. í(A’r hv/n sydd yn datguddio 41 Amiinelliad Proffwydol o Hanes y Byd. 4J dirgeledigaethau/’ ebe’r profifwyd Daniel, <4a fynegodd i ti beth a fydd.” Ac er mwyn i ni wybod ar y dechreu nad oes dim dychmygol ac ansicr yn perthyn i’r amlinelliad hanesol mawr hwn a estyn ym mlaen hyd ddiwedd y byd, sylwn yn gyntaf y sicrwydd a’r hwn y dibennodd y profiíwyd ei ddehongliad: ''Y breuddwyd sydd wir a’i ddehongliad yn fiíyddlawn.,, Diangasai manylion y breuddwyd o feddwl y brenin, ond arhôdd yr argrafif o'i bwysigrwydd eithriadol. Rhagluniaeth Duw oedd hyn, i ddinoethi fifolineb bydol-ddoethineb gwyr Babilon, ac i ddwyn ger bron y brenin brofifwyd yr Arglwydd oedd a chennadwri ddwyfol ganddo. Dygodd Daniel, y profifwyd, o dan ysbrydoliaeth Duw, y breuddwyd yn ol i feddwl y brenin: “Ti, frenhin, oeddit yn gweled, ac wele ryw ddelw fawr: y ddelw fawr hon, yr oedd ei disgleirdeb yn rhagorol, oedd yn sefyll gyferbyn a thi; aY olwg arni ydoedd ofnadwy. Pen y ddelw hon ydoedd o aur da, ei dwyfron a’i breichiau o arian, ei bol a'i morddwydydd o bres, ei choesau o haiarn, a pheth o honynt o bridd. "Edrych yr oeddit hyd oni thorrwyd allan garreg, nid trwy waith dwylaw, a hi a darawodd y ddelw ar ei thraed o haiarn a phridd, ac a'u maluriodd hwynt. Yna yr haiam, y pridd, y pres, yr arian. a’r aur a gydfaluriasant, ac oeddynt fel mân us yn dyfod oY lloriau-dymu haf; aY gwynt a'u dug hwynt ymaith ac ni chaed lle iddynt; aY garreg yr hon a darawodd y ddelw a aeth yn fynydd mawr, ac a lanwodd yr holl ddaear.,J Yna mynegodd y proffwyd y dehongliad. A cheir yn hwn hanes y byd mewn mân-ddarlun: Babilon. ' Ti, frenhin, wyt frenhin brenhinoedd: canys Duw y nefoedd a roddodd i ti frenhiniaeth, gallu, a nerth a gogon-iant. A phe le bynnag y preswylia plant djmion, efe a roddes YR YSTrRlFEN-LAẄ AR “Rliaiinwyd dy i-enìdniaetli, 'a r =dd- Y MUR- wyd hi i’r Mediaic a’r Persjaîd.” Dan. 5 :28. Amlinelliad Projfwydol o Hanes y Byd. 45 dan dy law fwystfilod y maes, ac ehediaid y nefoedd, ac a’th osododd di yn arglwydd arnynt oll: ti yw y pen aur hwnnw.” Cynrychiolai, gan hynny, y rhannau o wahanol ddefny-ddiau o'r ddelw, o’r pen i'r traed, ymerodraethau olynol, gan ddechreu gyda Babilon; a theyrnas Babilon, a gynry-chiolid gan Nebuchadnesar, oedd y pen aur. Dengys hanes mor gywir y darlunia’r pen aur deyrnas Babilon. Ym mhell yn ol desgrifiasai Esaias hi fel “pryu-ferthwch y teyrnasoedd, gogoniant godidowgrwydd y Cal-deaid.” Esai. 13:9. A’r pryd hwn, yn nyddiau Nebu-chadnesar, oedd oes euraidd y deyrnas Fabilonaidd. Ni fu erioed o’r blaen ar y ddaear odidoced dinas aJi phrif-ddinas hi. Nebuchadnesar, hefyd, oedd arweinydd mawr ei buddugoliaethau, addurnwr ac adeiledydd ei muriau a’i phalasau. ‘'Er syndod dynion yr adeiledais y ty hwn” dar-llenna un pridd-lech, ac ail-edrydd cannoedd yr un petli. “Y pyrth hynny er syndod i dyrfaeodd o bobl a thegwch addurnais. Fel na ddelai rhyferthwy rhyfel i Imgur-Bel, mur Babilon; yr hyn ni wnaeth un brenin o’m blaen.”—East India House Inscription. Fel hyn ail-edrydd cofnodion Nebuchadnesar ar gerrig, heddyw, yr ymfírost drahaus a gofnodir yn fîyddlon yn yr Ysgrythur, “Onid hon yw Babilon fawr, yr hon a adeiledais i ?” Dan. 4: 30. Tybiai’r brenin na allsai'r fath ddinas byth gwympo. Wele un cerf-ysgrif : “Yn y modd hwn y cwblheais wneuthur amddiffynfeydd Babilon yn gadarn. Arhoed am hyth.”—Rawlinson, “F Dedwaredd Frenhiniaetht>' Atodiad A. 46 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. Medo-Persia. Ond torrodd y proffwyd Daniel ar draws pob syniad o’r fath, pan ddywedodd wrth barhau ei ddehongliad dwyfol. “Ar dy ol di y cyfyd brenhiniaeth arall is na thi.” Tremid yn awr ym mlaen i’r dyfodol. A chyflawnwyd y gair. Cyflym ddirywiodd Babilon wedi marw Nebuchad-nesar. Bu Daniel fyw i ddehongli’r ysgrifen-law ar y mur yng ngwledd Belsasar: ífDuw a rifodd dy frenhiniaeth ac a'i gorphenodd. . . . Ti a bwyswyd yn y cloriannau ac aTh gaed yn brin. . . . Rhannwyd dy frenhiniaeth a rhoddwyd hi i'r Mediaid a'r Per-siaid.” Dan. 5:26-28. Cynrychiolai'r ddwyfron a’r breichiau arian, yn y ddelw fawr, deyrnas Medo-Persia, a ddilynodd yr un Fabilonaidd, “îs na hi” mewn gwychder a mawredd, fel y mae arian o is-gwerth nag aur. Modd bynnag, êangodd Medo-Persia derfynau’r ymerodraeth fydlydan; a cheir enwau Cyrus a Darius yn ysgrifennedig ym mhlith concwerwyr galluocaf hanes. Ond ni erys y proffwyd uwch ben mawredd teyrnas-oedd diflannedig y ddaear. Prysura’r dehongliad ymlaen 1 ddod at sefydliad teymas nad â heibio yn dragywydd. Ar ol Medo-Persia, codai gallu arall, y trydydd, Groeg. UA thrydedd frenhiniaeth arall o bres, yr hon a lywod-raetha ar yr holl ddaear.” Y “drydedd frenhiniaeth” ar ol Babilon oedd Groeg, yr hon a ddymchwelodd ymerodraeth y Mediaid a’r Persiaid. Llanwodd Groeg, hefyd, aJi llywodraeth fanylion y broffwydoliaeth, a awgrymodd yr êangaiT gallu ymerodrol yn fwyfwy. Ymdaenai awdurdod hon dros ”yr holl ddaear,” ebe’r proffwyd Daniel, wrth ragfynegi ei hanes. Dywedodd Arrian, yr hanesydd Groegaidd, a ysgrifennodd yn ddiwedd-arach, yi ymddangosai Alecsander o Roeg, mewn gwir-ionedd <4yn Arglwydd yr holl ddaear,” ac ychwanega: Amlinelliad Proffwydol o Hanes y Byd. 47 “Credaf na fodolai, na chenedl, na dinas, na phobl y pryd hwnnw na chyrhaeddodd ei enw ef hyd atynt; ac am y rheswm hwnnw, ymddengys i mi, pa darddiad bynnag y gallsai ef ymffrostio ynddo, neu’i hawlio iddo’i hunan, i ryw law ddwyfol lywodraethu dros ei enedigaeth a’i weithrediadau.”—Hanes Rhyfclgyrch Alecsander Fawr,” llyfr 7, ỳen. 30. Cynrychiolai’r ddwyfron bres yn y ddelw fawr wlad Groeg, ac yr oedd yr efydd ei hunan yn ddarlun addas o Roegiai 1 yr aerwisg bres a glodforid ym marddoniaeth a chân yr hen fyd, “Ym mysg yr enwocaf, a’u harfogaeth yn bres gloyw.’ Gallu a Godai yn y Gorllewin. Pan nad oedd neb yn gwrthwynebu penaduriaeth Groeg o dan Alecsander, codai gallu yn y Gorllewin oedd yn fuan i gystadlu am yr hawl i lywodraethu’r byd. Dywed rhai o’r hen ysgrifenwyr y bwriadai Alecsander ychydig cyn ei farw, droi ei wyneb a phrysuro i’r Gorllewin i darro i'r llawr allu dinas Rhufen oedd ar gynnydd, a son ara yr hwn a ddaeth i’w glustiau. Ysgrifenna Plutarch i’r dyn Alecsander hwn, “a ehedodd megis seren, a chyflymder anhygoel, o godiad haul hyd ei fachludiad, feddwl dwyn ei gadarfau enwog i’r Eidal. . . . Clywsai am allu Rhufen yn yr Eidal.”—“Moesau ,” pen. ar ifFfawd y Rhufeiniaid,’' adr, /3. Ail-edrydd Lucan, y bardd Rhufeinig henafol, y meddwl: “Gan anorchfygol Dynged gyrrwyd ef, Drwy wledydd Asia’i daith ddifäol wnaeth : A’i greulawn gledd anrheithiodd ddynion lu, A’r tir o’i ol yn ddifrod noeth a drodd. . . . “Tr pell orllewin hefyd elsai ef, Lle machlud haul i arffed Tethys ddu.” —iiPharsalia.,, Ond torrwyd Alecsander i lawr, yng nghanol ei ddyddiau, a chafodd Rhufen ragor o amser i ddatblygu ei nherth mewn 48 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. rhagddarpar ar g\fer yr ornest oedd i benderfynu meistro-laeth y byd. Sicr y ffaith y dilynwyd Groeg gan yr Ymerod-raeth Rufeinig, y gryfaf, yr alluocaf a'r fwyaf llethol o honynt oll. A’r proffwyd rhagddo i ddesgrifio’r bedwaredd ymerodaeth gyffredinol, a gynrychiolid gan forddwydydd haearn delw fawr breuddwyd Nebuchadnesar. Rhufen. <(Bydd hefyd y bedwaredd frenhiniaeth yn gref fel haiarn : canys yr haiarn a ddryllia, ac a ddofa bob peth: ac fel haiarn yr hwn a ddryllia bob peth, y maluria ac y dryllia hi.M Ac addased y gyfatebiaeth o'r haearn yn y ddelw i gym-eriad y bedwaredd frenhiniaeth fawr! Geilw Gibbon, yr hanesydd, hi yn '‘unbennaeth haernaidd Rhufen.M Drylliodd y teyrnasoedd, gan ddarostwng oll, yn union fel y rhag-fynegodd proffwydoliaeth amser maith o'i blaen. Megis ag y mae haearn y cryfaf o’r meteloedd cyffredin, felly yn ol proffwydoliaeth—“Fel haiarn yr hwn a ddryllia bob peth (y pethau hyn oll. Saes.),,—yr oedd y bedwaredd frenhin- iaeth hon i fod yn gryfach nag un flaenorol. . Ebe Strabo, y daearyddwr, a flodeuai yn amser Tiberius Cesar, “Rhagorodd y Rhufeiniaid (mewn gallu) ar yr holl lywodraethwyr 'u o’u blaen y mae gennym unrhyw gofnodion am danynt.”—“Daearydd-iaeth” llyfr 77, ỳen. 3. Ysgrifennodd Hippolytus, esgob a merthyr, a drigai yn Rhufen yn y drydedd ganrif,—o dan yr “Unbennaeth haearnaidd”—fel hyn am y broffwydoliaeth hon : “Llywodraetha’r haearn yn barod; ac yn awr fe ddofa, ac fe ddryllia bob peth; dwg yr awrhon bawb sy’n anewyllysgar i ddarostyngiad; gwelwn ni ein hunain y pethau hyn yn barod.”—“Tracthawd ar Grist a'r An-ghrist, ” adr. 33. Gwelodd Hippolytus hefyd yn glir oddiwrth y bro-ffwydoliaeth y rhennid ymerodraeth ei ddydd ef, ac ysgri-fennòdd am y teyrnasoedd ag oedd “eto i ymddyrchafu*, Amlinelliad Proffwydol o Hanes y Byd. 49 allan o honi. Canys esboniai dehongliad Daniel yn eglur ystyr y gymysgedd a glai a haeam yn nhraed a bysedd y ddelw fawr. Teyrnasoedd Ewrob Ddiweddar. “A lle y gwelaist y traed a’r bysedd, peth ohonynt o bridd erochenydd, a pheth o honynt o haiam, brenhiniaeth rannedig fydd; a bydd ynddi beth o gryfder haiarn, o herwydd gweled o honot haiarn wedi ei gymysgu a phridd cleilyd. “Ac fel yr ydoedd bysedd y traed, peth o haiam, a pheth o bridd, felly y bydd y frenhiniaeth o ran yn gref, ac o ran yn frau. “A lle y gwelaist haiam wedi ei gymysgu a phridd cleilyd, ymgymysgant a had dyn; ond ni lynant y naill wrth y llall, megis nad ymgymysga haiarn a phridd.” ‘'Brenhiniaeth rannedig fydd.,> Felly y cyhoeddodd pro-ffwyd Duw. Yn anterth ei nherth gwatwarai Rhufen y syniad y gellid byth dorri i fyny adeiladwaith mor gadarn a hi. Canodd Horace yn ei <íOdlau,> “Euphrates dyn ei deifr yn ol, A’r byd sydd dan ein traed; A’r Huniaid brwnt ym mhell i ífoi I’r diffeithderau wnaed. “Cynllwyned Gothiaid hwnt i’r mor A’r Basq a gar ei gledd; Na phoena gyfaill am eu hynt; Mae gennym sicr hedd Ar hyd ein hoes.” —Llyfr 2(0gyfieithiad Marris yn y Saesneg). Eithr ysgrifennasid ar y memrwn hen yn nyddiau Babi-lon, y geiriau, ^Brenhiniaeth rannedig fydd;,> ac yn hollol yn ol gair y proffwyd, rhannodd yr Ymerodraeth Rufeinig yn ddwy, oblegid cymysgfaY cenhedloedd a phobloedd a gyfarfyddodd ò’i mewn. Ni ddaliodd yr elfennau wrth eu gilydd, megis na lynodd cymysgedd yr haeam a chlai yn v 4 50 Ein Dydd ni yng Ngoleum Prcffwydoliaeth. ddelw wrth eu gilydd. Torrwyd yr Ymerodraeth Orllewinol i fyny drwy oresgyniadau cenhedloedd newydd o’r gogledd-dir, a ìhannwyd hi yn deyrnasoedd llai, ac o’r rhain tyfodd cenhedloedd diweddar gorllewin Ewrob. Ni fethodd un gair o amlinelliad y broffwydoliaeth hyd yma a chael ei gyflawni. Ni unwyd byth mo’r teyrnasoedd diweddar hyn a gawsant eu bod o Rufen rannedig. Ymgymysgant a had dyn, ebe’r broffwydoliaeth. Perthyna bron yr oll o deuluoedd brenhinol Ewrob heddyw i’w gilydd drwy gyfathrach briodasol; dywedodd y broffwydoliaeth y byddai felly; “ond ni lynant y naill wrth y llall megis nad ymgymysga haearn a phridd.” A.c felly y gwelwn hi. Ni allodd unrhyw wladweinydd, unrhyw gadfridog byddinoedd, ail-gydio’r cenhedloedd hyn wrth eu gilydd mwy yn un ymerodraeth fawr. Bwriadai Siarl V ei wneud, tybia rhai. Breuddwydiodd Napoleon am ei wneud. Ond nid oedd i fod. Nid oedd byth mwy unbennaeth gyfîredinol i fod. Gallwn wybod hyn yma mor sicr ag y dilynodd cwrs hanes yn hollol amlinelliad y broffwydoliaeth dorrwyd ar y cof-nodion ysbrydoledig yn nyddiau Babilon hen, a sicred a hynny cyflawnir manylion y rhan ddiweddaf o’r amlinelliad. Rhannedig oedd y bedwaredd deyrnas fawr i fod. Rhufen oedd y bedwaredd ymerodraeth, a rhannedig oedd. Gwna teyrnasoedd yr ymerodraeth rannedig eu rhan o flaen ein llygaid y dydd hwn. Y Digwyddiad Mawr Nesaf. Beth nesaf? Hwn yw’r pwnc i ni. Canys, wele, cyff-yrdda’r amlinelliad proffwydol a ddechreuodd gyda Babilon hen ag amgylchiadau ein hamser ni. Lleferir y gair a gyhoeddwyd o flaen Nebuchadnesar mor bell yn ol mewn modd neillduol wrthym ni yn awr : “Ac yn nyddiau y brenhinoedd hyn, y cyfyd Duw y nefoedd frenhiniaeth,yr hon ni ddistrywir byth : a’r frenhin-iaeth ni adewir i bobl eraill; ond hi a faluria ac a dreulia yi Amlinelliad Proffwydol o Hanes y Byd. 51 holl frenhiniaethau hyn, a hi saif yn dragywydd. “Lle y gwelaist dorri carreg o'r mynydd, yr hon ni thorrwyd a llaw, a malurio ohoni yr haiarn, y pres, y pridd, yr arian, a‘r aur; hysbysodd y Duw mawr i'r brenhin beth a fydd wedi hyn: felly y breuddwyd sydd wir, a’i ddehongliad yn ífyddlawn.” “Yn nyddiau y brenhinoedd hyn,,J—y teyrnasoedd hyn o'n dyddiau ni—y digwyddiad mawr byd-eang ei efîaith nesa^ fydd dyfodiad Crist i ddcchreu codi ei deyrnas dragwyddol. Dyna'r uchafnod godidog at yr hwn y tyn holl gwrs hanes O’r diwedd mae’r terfyn i ddod. “Gwan a rhannedig i lawr hyd ei .thraed O haearn a chlai’n fuan diflanna : Pa’nd anfarwoldeb a Christ yn ail-ddod A fydd nesaf ar raglen y ddrama?” Fel y tarawodd y garreg, a dorrwyd o’r mynydd “nid trwv waith dwylawM y ddelw nes y drylliwyd ei holl ddarnau, a gynrychiolent lywodraeth ddaearol, yn llwch ac y chwythwyd hwynt ymaith, felly y rhydd teyrnas Crist sydd yn dod, ac a sefydlir “nid trwy waith dwylaw,”—gallu dynol, ond trwy ncrth y Duw tragwyddol, derfyn ar bob llywodraeth ddacarol, ac a lwyr ddinistria bechod a phechaduriad o'r byd. “Y breuddwyd sydd wir, a’i ddehongliad yn ffyddlawn/' Buddiol gan hynny fyddai i bob llygad edrych i gyfeiriad y cam mawr nesaf a ragfynegwyd yn yr amlinelliad proffwyddol —dyfodiad teyrnas dragwyddol a gogoneddus Crist yr hon a saif yn oes oesoedd. “Nodwch ’r argoelion ânt heibio o hyd, Wrth deithio ym mlaen, nodwch ’r argoelion, Y bedair frenhiniaeth, cyflwr y byd,— Pa le y safwn? Nodwch ’r argoelion.,> ESGYNIAD (Hawlfraint, Cwmni Standard, “Yr Iesu hwn . . . a CRIST Cyhoeddwyr,) ddaw felly yn yr un modd.’ Act. i :ii. YR ORYMDAITH ORFOLEDDUS “Wele dy frenhín yn dyfod . . . I JERUSALEM. yn llariaidd, yn marchogaeth ar asyn.” Sechar 9:9. AIL-DDYFODIAD CRIST. Ymddengys yr ail-waith, heb bechod, i’r rhai sydd yn ei ddisgwyl, er iachawdwriaeth.,, Heb. 9:28. Edrychir vn rhy aml ar ail-ddyfodiad Crist fel athrawiaeth, Mod1 bynnag, y mae yn fwy nag athrawiaeth hw chredu yn unig; y mae’n amgylchiad sydd wrth law, yn beth a gymer le ar v ddaear, a'r digwyddiad mwyaf aruthrol ac ardderchocaf oll i'r byd er y dyddiau y daeth Crist y tro cyntaf i fanv ar Gab faria dros bechodau'r ddynoliaeth. Bu ail-ddyíodiad Crist, fel ei ddyfodiad cymtaf, yn destun proEwydoliaeth ddwyfol o’r dechreuad. Pwysleisiwyd hyn gan yr apostol Pedr yn yr ail bregeth o’i eiddo a gofnodir. Gwasgai ar feddyliau trigolion Jerusalem y ffaith y cyflawnwyd yn llythrenol o flaen eu llygaid “y pethau a rag-fynegodd Duw trwy enau ei holl brophwydi, y dioddeiai Crist:.,, Act. 3:18. Ni fethodd yr un gair o’i gyflawni. Yr un modd. meddai, y cyflawnid yr holl bethau a ddy-wedodd y proffwydi am ei ail-ddyfodiad : CÍAc yr anfono efe Iesu Grist, yr hwn a bregeihwyd o!r blaen i chwi: yr hwn sydd raid i'r nef ei dderbyn, hyd amser- 53 54 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. oedd adferiad pob peth, y rhai a ddywedodd Duw trwy enau ei holl sanctaidd brophwydi erioed.M Act 3:20, 21. Yr Addewid o’i Ddyfodiad. Pan ddechreuodd drygioni gynnyddu, anfonodd Duw gennadwri iJr byd cyn-ddiluwaidd, yn mynegi y terfynai dyfodiad Crist mewn gogoniant deyrnasiad pechod: “Ac Enoch hefyd y seithfed o Adda a brophwydodd am y rhai hyn, gan ddywedyd, wele y mae yr Arglwydd yn dyfod gyda myrddiwn oh saint, i wneuthur barn yn erbyn pawb.,; Judas 14, 15. Yr addewid o ddyfodiad Crist oedd “gobaith gwynfyd-edig,, yr oes batriarchaidd. Glynai calon Job, yn awr dywell ei brawf, wrth yr addewid, a chadwyd ef rhag anobaith : “Myfi a wn fod fy Mhrynwr yn fyw, ac y saif yn y diwedd ar y ddaear: . . . yr hwn a gaf fi i mi fy hun ei weled, a'm llygaid a’i gwelant, ac nid arall.,, Job 19:25-27. Canodd y Salmydd am dano : “Ein Duw ni a ddaw, ac ni bydd distaw: tân a ysa o'i flaen ef, a thymestl ddirfawr íydd o'i amgylch.,, Salm 50:3- # A chynhyrfid proffwydi cyfnod diweddarach yn ddîorffwys i son am ogoniant y dyfodiad hwnnw, am y digwyddiadau a'i rhagflaenent a’r rhag-ddarpariaethau ar ei gyfer. “Ar dy furiau di, Jerusalem, y gosodais geidwaid, y rhai ni thawant ddydd na nos yn wastad: y rhai ydych yn cofio yr Arglwydd, na ddistewch.,, “Wele, yr Arglwydd a gyhoeddodd hyd eithaf y ddaear. Dywedwch wrth ferch S'ion, wele dy iachawdwriaeth yn dyfod: wele ei gyflog gyd âg ef, a'i waith o'i flaen.,, Esai. 62:6, 11. Mae cennadwri ei ddyfodiad Ef Tw chyhoeddi hyd eithaf y ddaear; canys “newyddion da o lawenydd mawr ydyw'' i bawb a’i derbyniant. Ar y noswaith olaf gyda’i ddisgyblion cyn y croeshoelio, pan oedd ei enaid yn drist hyd angau, gan faich ein hanwir- eddau oll oedd ar gael ei osod arno ef, gwnaeth cariad Crist 55 • Ail-Üdyfodiad Crist. at ei eiddo ei hun y meddwl o'i ail-ddyfodiad i'w casglu gartref o’r diwedd, yn ddiogel oddiwrth bob pechod a blinder, ya werthfawr yn ei olwg; ac eb Efe: “Na thralloder eich calon, yr ydych yn credu yn Nuw: credwch ynof finnau hefyd. Yn nhŷ fy Nhad y mae llawer o drigfannau: a phe amgen, mi a ddywedaswn i chwi. Yr wyf fi yn myned i barotoi lle i chwi. Ac os myfi a âf, ac a barotoaf le i chwi, mi a ddeuaf drachefn, ac a’ch cymeraf ataf fy hun; fel lle yr wyf fi, y byddwch chwithau hefyd.” Ioan 141 í-3- CaY galon esmwythhâd yn y sicrwydd hwn O mor werthfawr yr addewid, “mi a ddeuaf drachefn,,î “Deuaf i’ch nor' yw’r gennadwri gysurus. “Yn wir, O Arglwydd/' atebwn, “disgwyliwn, a gwyliwn, a thrwy dy ras, ni a fyddwn barodY Dull ei Ddyfodiad. Bydd ail-ddyfodiad Crist yn weladwy i'r holl fyd. Ni fydd ynddo ddim dirgelaidd neu gyfriniol. Dywed y datguddiwr: “Wele, y mae efe yn dyfod gyd a'r cymylau; a phob llygad a’i gwel ef.,> Dat. 1:7. Desgrifiodd Crist ei hunan yr olygfa i'w ddisgyblion fel yr ymddengys i lygaid pawb: “Fel y daw y fellten o’r dwyrain, ac y tywynna hyd y gorllewin, felly hefyd y bydd dyfodiad Mab y dyn.” Mat. 24:27. “Yna y gwelant Fab y dyn yn dyfod yn y cymylau, gyd a gallu mawr a gogoniant.,, Marc 13:26. Dydd yr Arglwydd—diwedd cyfnod y profi, dechreu arllwysiad bamedigaethau Duw—a ddaw megis “lleidr yn y nos,,, ond bydd ymddangosiad personol Crist yn weladwy i bawb. Egyr y nefoedd, cryn y ddaear, udgorn Duw a gân, a gogoniant na welodd llygad dyn ei fath erioed, a dyrr ar y byd pan ddaw Efe fel Brenin y brenhinoedd, ac Arglwydd yr arglwyddi. “Nid yn faban mwy y daw i Fethlem fach, Dim ond preseb benthyg iddo’n grud; Nid i ddioddef dirmyg dyn mewn isel wedd; Nid fel estron heb gartre’n y byd : Ni ddaw i Gethsemane mwy I wylo a chwysu dafnau gwaed; 56 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. Ac ni wêl groes na marwol glwy I bwrcasu hedd i’r duaf gaed. O na, anterth gogoniant Yn awr sydd o*i gylch.M Yr Iesu Hwn. Myn yr Arglwydd i’w blant ddeall mai’r un Gwaredwr dynion ac a gerddodd drwy las-werdd wlad Galllea gynt GWEDDNEWIDIAD CRIST “Ac wele, Moses ac Elias a ymddan-YN GYSGOD OT gosodd iddynt yn ymddiddan ag ef.” DDYFODIAD. Mat. 17:3. fydd yr Hwn a ddaw mewn gallu a gogoniant. Fel y gwyliai’r disgyblion eu Gwaredwr hwy a ninnau yn esgyn yn gorfforol i’r nef o fynydd yr Olewydd hyd nes y derbyniodd cwmwl f safodd dau angel yn ddisymwth gerllaw iddynt, a dywedasant: “Chwi wyr o Galilea, paham y sefwch yn edrych tu a’r nef ? yr Iesu hwn, yr hwn a gymerwyd i fynu oddiwrthych i’r nef, a ddaw felly yn yr un modd ag y gwelsoch ef yn myned i’r nef.,> Act. 1:9-11. Ail-Ddyfodiad Crist. 57 “Yr Iesu hwn”! Eu Cyfaill cu a’u Brawd Hynaf, Mab y dyn yn ogystal a Mab Duw oedd yr hwn a aeth o’u golwg. Daw yn ol “yr un Iesu/’ ond mewn gogoniant annesgri-fiadwy “a’r holl angelion sanctaidd gyd ag ef.,, Fel hyn y desgrifiodd Habacuc ymddangosiad gogone-ddus Crist, fel y'i darluniwyd iddo mewn gweledigaeth: “Ei ogoniant a dodd y nefoedd.” DIRMYGU CRIST GAN Y “Wele eich Brenhin.” Ioan 19:14. RHUFEINIAID. “A’r ddaear a lanwyd o’i fawl, A'i lewyrch oedd fel goleuni; Pelydrau a ddeuent allan o’i law, Ac yno yr oedd cuddiad ei gryfder.” Habac. 3:3, 4. (Cyf. Diwyg. Saes.) Yn sicr yr “Iesu hwn” yw efe, ac ol yr hoelion creulawn yw’r arwydd ddisglaer o’i allu i achub. “Caf ei nabod Wrth argraff yr hoelion yn ei law.” Pan wel y gwaredigion yr hwn a groeshoeliwyd drostynt Yn dod rnewn gogoniant, llawen-floeddiant, “Wele, dyma 58 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. ein Duw ni; gobeithiasom ynddo, gorfoleddwn a llaweny-chwn yn ei iachawdwriaeth ef.,J Esai. 25:9. Ond bydd y dydd hwnnw yn ddydd tywyllwch yn ogystal ac yn ddydd goleuni. SylweddolaY amharod aJr anedifeiriol, ond yn rhy ddiweddar, iddynt wrth wrthod maddeuant, cariad ac aberth Crist, wrthod yr unig gyfrwng y gallent drwyddo gael eu parotoi i gyfarfod y Brenin sy'n dod, ym mhresennoldeb yr hwn ni all un pechod sefyll. ífPob llygad a'i gwel ef,” meddai'r apostol, a desgrifìa ddychryn y dydd hwnnw i'r amharod: ''A brenhinoedd y ddaear, a'r gwyr mawr, a'r cyfoetho-gion, a'r pen-capteniaid, a'r gwyr cedyrn, a phob gwr caeth, a phob gwr rhydd, a ymguddiasant yn yr ogofeydd, ac y’nghreigiau y mynyddoedd; ac a ddywedasant wrth y myny-ddoedd a'r creigiau, syrthiwch arnom ni, a chuddiwch ni o wydd yr hwn sydd yn eistedd ar yr orsedd-faingc, ac oddiwrth lid yr Oen; canys daeth dydd mawr ei ddigter ef; a phwy a ddichon sefyll?M Dat. 6:15-17. Mae golygfeydd y dydd mawr hwnnw gymaint uwchlaw amgyffrediad dynol, fel mai annodd yw sylweddoli fod y fath amser mewn gwirionedd o’n blaen. “Fy rhawd, O Dduw, par’to, Cyn dod o’r dydd mawr hwn.” Amcan ei Ddyfodiad. Gwna’r ysgrythurau yn glir ddigon amcan ail-ddyfodiad Crist a digwyddiadau'r dydd mawr hwnnw. Hwn fu gobaith plant Duw drwy’r oesau i gyd. Geilw yr Apostol Paul ef yn “obaith gwynfydedig.,í “Ymddangosodd gras Duw, yr hwn sydd yn dw/n iachawdwriaeth i bob dyn; gan ein dysgu ni i wadu annu-wioldeb a chwantau bydol, a byw yn sobr, ac yn gyfiawn, ac yn dduwiol, yn y byd sydd yr awrhön; gan ddisgwyl am y gobaith gwynfydedig, ac ymddangosiad gogoniant y Duw mawr, a'n Hiachawdwr Iesu Grist.,, Tit. 2:11-13. Hunodd saint Duw yn yr angau a'u ffydd yn edrych ym mlaen i ymddangosiad gogoneddus Crist. Felly y cwym-podd yr hen apostol arwrol a’i lygaid ar My dydd hwnnw/’ 59 Ail-Ddyfodiad Crist. “Myfi yr awrhon a aberthir, ac amser fy ymddatodiad i a nesaodd. Mi a ymdrechais ymdrech deg, mi a orphenais fy ngyrfa, mi a gedwais y ffydd: o hyn allan rhoddwyd coron cyfiawnder i'w chadw i mi, yr hon a rydd yr Arglwydd, y Barnwr cyfiawn, i mi yn y dydd hwnnw; ac nid yn unig i mi, ond hefyd i bawb a garant ei ymddangosiad ef.M 2 Tim. 4:6-8. Ail-ddyfodiad Crist yw uchafnod godidog trefn y cadw. Y pryd hwnnw gwysir plant Duw gyntaf i'r deyrnas drag-wyddol. Yr adeg hon anrhegir a choronau’r bywyd, ac yr â'r gwaredigion ynghyd drwy'r pyrth i’r ddinas, patriarch a phroffwyd, apostol a diwygiwr, a phlentyn Duw o'r genhed-laeth olaf hon. Ysgrifennir am yr hen wroniaid: “AY rhai hyn oll, wedi cael tystiolaeth drwy ffydd, ni dderbyniasant yr addewid : gan fod Duw yn rhag-weled rhyw beth gwell am danam ni, fel na pherffeithid hwynt hebom ninnau.,, Heb. 11:39-40. Y fath ddydd gogoneddus fydd hwn, pan elo gwaredigion pob oes gyda'u gilydd drwy'r pyrth i'r ddinas! Er mwyn dwyn ei blant i’w cartref tragwyddol y daw Crist yr ail waith. Dyma’i addewid i’r disgyblion: “Yr wyf fi yn myned i barotoi lle i chwi. Ac os myfi a af ac a baratoaf le i chwi, mi a ddeuaf drachefn, ac a’ch cymeraf chwi ataf fy hun: fel lle yr wyf fi, y byddwch chwithau hefyd.M Ioan 14:2, 3. Dilynwn ddigwyddiadau'r dydd hwnnw, nid yn eu many-lion, ond yn eu tiefn gyffredinol. Rhaglith i’w Ddyfodiad fel y'i gwelwyd ac y'i clywyd gan y datguddiwr yn ei weledig-aeth o'r dydd diweddaf: “A daeth llef uche! allan o deml y nef, oddiwrth yr orseddfaingc, yn dywedyd, Darfu. Ac yr oedd lleisiau a tharanau a mellt.; ac yr oedd daear-gryn mawr, y fath ni bu er pan yw dynion ar y ddaear, cymaint daeargryn ac mor fawr, . . . a dinasoedd y cenhedloedd a syrthiasant: a Babi-lon fawr a ddaeth mewn cof ger bron Duw.” Dat. 16:17-19. “A’r nef a aeth heibio fel llyfr wedi ei blygu ynghyd: a CRIST YN DÖD MÊẄN ‘A Mab y dyn pan ddel yn ei ogcnian-, GOGDNIANT. , a’r holl angelion sanctaidd gyd sç Dat. 1:7. Codir y rhain i weld ei ddyfodiad ef, ac o anghenrheidrwydd i syrthio eilwaith o flaen gogoniant difaol ei bresennoldeb. 64 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. Cymerir y cyfiawn i deymasu gyda Christ yn y ddinas nefol am fil o flynyddoedd, ac yn ystod y cyfnod hwn gorwedd y ddaear yn ddiffrwyth ac aflunaidd, heb drigiannydd, yn wagle du, a charchardy llwm Satan. Am adgyfodiad y cyfiawn, ac wedi hynny, yr anghyfiawn, dywedir wrthym: “A hwy [y cyfiawn] a fuant fyw ac a deyrnasasant gyd a Christ fil o flynyddoedd. Eithr y lleill o’r meirw ni fuant fyw drachefn nes cyflawni y mil blynyddoedd. Dyma yr adgyfod-iad cyntaf. Gwynfydedig a sanctaidd yw yr hwn sydd a rhan iddo yn yr adgyfodiad cyntaf: y rhai hyn nid oes i’r ail farwolaeth awdurdod amynt.” Dat. 20:4-6. Yn niwedd y mil blynyddoedd y cymer adgyfodiad yr annuwiol le. Y pryd tíwnnw fe ddisgyn dinas Duw, uy ddinas sanctaidd, Jerusalem newydd, yn dyfod oddiwrth Dduw i waered o’r neft” a chyfyd yr anwir i ddamnedigaeth ac i’r ail-farwolaeth, o’r hon ni ddeffroir mwyach. “ ’Nawr yw’r Amser Cymeradwy.” Yn awr yw dydd iechydwriaeth, pan y dichon i ni trwy ras Crist ymbarotoi erbyn y dydd mawr hwnnw. Bydd ein cael ym mhlith ei waredigion ef y dydd hwnnw yn filwaith gwerthfawrocach na dim fedr y byd ei roddi o bleser, meddi-annau, neu anrhydedd. Ni etyb dim y pryd hwnnw ond y gobaith gwynfydedig. Cafodd Iarlles Selina, o Huntingdon, afael ar Waredwr personol yn nyddiau’r diwygiad Methodistaidd yn Lloegr. Cysegrodd ei holl gyfoeth a’i holl ddylanwad cymdeithasol i Grist, er i’w chyfeillion urddasol wgu ar ei chysylltiadau agos a’r tlawd a’r isel a roent sylw i gennadwri’r dydd, ac a ymwthient i’r deymas. Ysgrifennodd am ei llawenydd o’i chyfrif ym mhlith plant Duw: ‘‘O'u rhif rwy'n caru bod yn awr, Pan blygant ger Dy orsedd fawr, Er 'mod iŷr gwaela’i wedd: Ni allaf feddwl er fy mhoen, Na enwir finnauŷn llyfr vt Oen, Pan elwi hwynt i’th hedd. 65 Ail-Ddyfodiad Crist. “Na fydded hyn, o’th ras, i’m rhan; Bydd di, o Dduw, i’m henaid gwan Yn noddfa pan ddaw'r Dydd. Rho glywed llais maddeugar Dad, Gostega ofn amheuon brad; Rhag syrthio 'Ngheidwad bydd.” Un noswaith, mewn dawns frenhinol, gofynodd Tywysog Cymru i foneddiges o deitl ym mha le yr oedd Iarlles Hunting-don. “Oh, tybygaf ei bod yn gweddio gyda rhai o'r char-dotwyr yn rhywle!,, oedd yr atebiad cellweirus. “Oh/’ ebe’r tywysog coronog, “yn y dydd olaf tybiaf y byddai'n dda gennyf gael cydio yng nghwr mantell Iarlles Hunting-don.” Gwir yw mai rhodd bennaf gras yn awr, fel y bydd y pryd hwnnw, yw ein cael ym mhlith ufudd blant Duw. “Ym mhlith Dy saint, O gad i’m fod, Pan roddo’r udgorn mawr ei nod, I weld Dy wyneb hael; Ac yna’n llon i’th enw glan, Nes adsain nef, y bydd fy nghan Am fvthol ras i’r gwael.” CRIST YN ATEB GOFYNION EI DDISGYBLION. Pa bryd bydd y pethau hyn? a pha arwydd fydd o’th ddyfodîad, ac o ddiwedd y byd.” Mat. 24:3. ( RHAGFYNEGI DINISTR <áNi adewir yma garreg ar garreg a'r ni Y DEML. ddatodir.” Mat 24:2. ARWYDDION 0 AGOSRWYDD Y DIWEDD. Proffwydoliaeth Fawr ein Gwaredwr. Rhan I. Llefarai Crist am ddafethiad y deml gysegredig yn Jerusalem a nesâi. Synnaî ei ddisgyblion. “AthrawM ebe un, “edrych pa ryw feini, l pha fath adeilacau sydd yma!,^ Atebodd y Gwaredwr: “A weli di yr adeiladau mawrion hyn? Ni edir maen ar faen, a’r nis datodir.,í Marc 13:2. “ A pha Arwydd fydd?” Gynted ag yr oeddynt wrthynt eu hunain ar Fynydd yr Olewydd uwchîaw'r ddinas, daeth y disgyblion at yr Iesu, gan ddywedyd: “Mynega i ni. pa bryd y bydd y pethau hvn? a pha arwydd fydd o'th ddyfodiad, ac o ddiwedd y byd?” Mat. 24:3- Mewn atebiad i’r gofyníad hwn, llefarodd y Gwaredwr yn gyntaf am gwymp Jerusalem; rhagfynegodd mewn braw- 6 7 ’ 68 Èin bydd ni yng Ngoleuni Proffwydoìiaeth. ddeg brofiadau ei eglwys drwy'r oesau tywyll oedd i ddilyn. yna desgrifiodd ddigwyddiadau y dyddiau diweddaf, yr arwyddion a ddangosai fod ei ail-ddyfodiad yn agos; ac yn olaf oll, darluniodd olygfeydd ei ymddangosiad gogoneddus a’r gymylau’r nef. Ceir y cofnodiad llawnaf o'i ymadrodd yn y bedwaredd bennod ar hngam o Fathew. Cyfatebiaeth Darawiadol. Ymwna’r rhan gyni:af o’r rhag-fynegiad (adn. 4--14) a'r amgylchiadau cyffredinol oedd i ddigwydd yn nyddiau diw:ddaf y wladwriaeth Iddewig, ac hefyd, ar gylch eangach fyth, yng nghwrs hares yn rhag-arweiniol i ddyddiau diweddaf y byd. Bodolai'r fath gyfatebiaeth agos rhwng yr amseroedd hyn fel yr atebodd Crist, mèwn un desgrifiad, y ddau ofyniad roddwyd, Pa bryd y daw y pethau hyn ar Jerusalem? a pha arwyddion fydd o diwedd y byd? Rhag-fynegodd y gair proffwydol am ymddangosiad gau Gristiau, y deuai rhyfeloedd, newyn a daear-grynfau “mewn ^^11^^11.” Gwelcdd y credinwyr gyflawm’r pethau hyn yn yst )d y genhedlaeth honno cyn dinistr JerusaJem, ond wrth ddarllen y broffwydoliaeth gwelwn ni'r cymhwysiad lletach aJr cyflawniad llawnach na hwn yng nghwrs hanes er y dydd hwnnw, can’s cynnyddu wna’r blinderau hyn ar v ddaear fel yr agosha’r diwedd. Cludodd y credinwyr yr efengyl i derfynau eithaf y byd adnabyddus yn eu hoes, cyn diwedd y wladwriaeth Iddewig. Gweler Colos. 1: 23. Yn y dyddiau diweddaf hyn gwelwn ledaeniad eangach eto o'r efengyl, yn ol rhag-ddywediad adnod v bedwaredd-ar-ddeg, “A’r efengyl hon am y deyrnas a bregethir trwy yr holl fyd, er tystiolaeth i’r holl genhedloedd, ac yna y daw y diwedd/’ Dyddiau olaf Jerusalem. Gallwn sylwi yn fyrr ar rai o brif ddigwyddiadau dyddiau olaf Jerusalem. Rhag-rybuddiasai Crist y credinwyr: “Edrychwch rhag t neb eich twyllo chwi. Canys daw llawer yn fy enw i, gan «ddywedyd, Myfi yw Crist; ac a dwyllant lawer.,> Agored oedd y genedl, wedi gwrthod o honi y gwir Grist, Arwyddion o Agoshad y Diwedd. 69 i’w thwyllo gan v gau. Cawn. gip-drem o’r cyflawniad yn llyfr yr Actau; a rhoddir yr hanes yn llawn mewn hanesiaeth leygol. Ysgrifenna Ridpath: “Ni fu erioed bobl mor derfysglyd, mor gyflfrous drwy eu disgwyliad am waredwr a adferai iddynt eu hen deyrnas, wedi eu tanio gymaint a dall-bleidiaeth a pehn-boethni, ag Iddewon truenus y cyfnod hwn. Codai Crist ar ol Crist vn eu plith. Dilynid gwrthryfel ar ol gwrthryfel a gychwynid gan ryw au-broffwyd neu ymhonnwr o frenin.,>—“Hanes y Byd,” Cyf. 1, tud 849 (Rhan III. ỳen 19). Yn ystod bywyd a gweinidogaeth y Gwaredwr ateliasid i raddau pell gan ryw allu dwyfol yr elfennau ffyrnig, ond fel y gwrthodid y goleuni yn fwyfwy, daeth ysbryd drygioni i lywodraethu arnynt yn ddilyfethair. Da y desgrifìa Dr. Mears y tro fu ar amgylchiadau yn y geiriau hyn: “Golygfa dawel rydd yr hanes gan yr Efengylwyr, darluniau dymunol megis, yn dilyn y naill ar ol y llall, mor wahanol i’r digwyddiadau gwaedlyd a therfysgwyllt a ymdyrrant ar ben eu gilydd yn nhudalennau Josephus.M—“0V Gaethglud iV Dymchweltad.'* ttud. 256, 25J. Yn y modd hwn cyflym gyfeiriodd y digwyddiadau ym mlaen at ddydd dinistr Jerusalem, a rag-fynegwyd ymhell yn ol gan y proffwydi. Yr Arwydd i’r Credinwyr. Gofynodd y disgyblion am arwydd, a rhoddodd Crist argoel iddynt trwy yr hwn y gallent wybod pryd yr oeddynt i ddianc o Jerusalem. Ar y pen hwn Efengyl Luc rydd y desgrifiad llawnaf: “A phan weloch Jerusalem wedi ei hamgylchu gan luoedd, yna gwybyddwch fod ei hanghyfannedd-dra hi wedi nesau. Yna y rhai fyddant yn Judea, ffoant i’r mynyddoedd; a'r rhai a fyddant yn ei chanol hi, ymadawant; aV rhai a fyddant yn y meusydd, nac elont i mewn iddi. Canys dyddiau dial yw y rhai hyn, i gyflawni yr holl bethau a ysgrifenwyd.' ’ Luc 21:20-22. Ni ddychmygasai’r anghrediniol yn Jerusalem a Judea y gallesid dinistrio eu dinas, a amddiffynwyd ac a ffafriwyd mor hir gan Dduw. Ni allodd hyd yn oed ymddangosiad bydd-inoedd Rhufen ysgwyd eu hunan-hyder dall. Ond gwyddai’r Arwyddion o Agoshad y Diwedd. 71 Crist'nogion, wrth weled y lluoedd gwarchaeol y tro cyntaf, nesau o’r amser iddynt ffoi. Ond pa fodd y diangent, oedd y cwestiwn, a'r gwarchgloddiau wedi eu ^wthio yn agos o amgylch y ddinas. A mwy na hynny, annhebyg oedd y caniatai'r Zelotiaid, y wyllt-blaid dros ryfel oedd mewn awdurdod, i unrhyw nifer fynea drosodd at y byddinoedd Rhufeinig. Yn union yn y peth hwn y darparodd rhagluniaeth Duw ffordd i ddianc. Penderfynodd Cestius, cadfridog Rhufeinig, yn ddisymwth, wedi iddo gloddio’n rhannol o dan furiau’r deml, beidio a gwthio’n mlaen ei ymosodiad. “Ciliodd yn ol oddiwrth y ddinas,M ebe Josephus, “heb unrhyw reswm yn y byd dros hynny.” (Gweler “RhyfeloeddM llyfr 2, pen. 19.) A rhuthrodd y Zelotiaid allan ar ol y Rhufeiniaid a gilient yn ol, gan ymosod yn fileinig ar eu hol-fyddin. Yna gwybu'r Crist'nogion hynny a wylient, ddyfod yr awr iddynt gyflym ffoi, yn ol proffwydoliaeth Crist a lefarwyd flwyddi lawer cyn hynny. Diangasant o'r ddinas ac o’r wlad oddi amgylch. Trwy’r blynyddoedd annogai proffwydoliaeth Crist hwy, “Gweddiwch na byddo eich ffoedigaeth yn y gauaf, nac ar y dydd Sabbath.,, Mat. 24:20. Atebwyd y weddi, canys yn amser y cynhaeaf ac ar ddydd o'r wythnos y bu’r ffoedig-aeth.* Drwy wylio am yr arwydd, ac ufuddlau iddi yn ddiatreg, achubwyd hwynt. Felly y digwyddodd, pan ddychwelodd y Rhufeiniaid yn ddiweddarach i warchae, yn ddi-ildio mwy nes cwympodd y ddinas, na ddifethwyd neb o’r CrisPnogion yn ei dinistr hi. Yn y modd hwn yr ydym ninnau i wylio am arwyddion ein hamserau, fel y gallom osgoi yr hyn sydd i ddigwydd ar y ddaear, a bod yn barod i “sefyll o flaen Mab y dyn.,, *Y cynhaeaf oedd pan ymgaeodd bjddin Cestius am Jerusalem. Yn ol cofnodiad manwl Graetz, yr hanesydd Iddewig-, mae’n amlwg mai ar y Mercher y ciliodd y fyddin Rufeinig- yn ol, a’i dilyn gan holl luoedd v ddinas. Dyma’r foment i’r Crist’nogion ffoi. Trannoeth “dychwelodd / Zelotiaid i Terusalem, gan floeddio’n ymffrostfawr eu cad-gerddi [Hydref 8fed].M—“Hanes yr Iddewon” cy/, //, tnd- 2ÓÂ-. Y dydd blaenorol oedcj yr amser i ffoi yn ddirwystr. 72 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. Cyflawni’r Gair Proffwydol. Dywedasai Crist y llwyr ddinistrid y deml, eilun calon y genedl. Yn ystod y gwarchae olaf, ceisiodd y cadfridog Rhufeinig arbed yr adeilad ysblennydd. Pan wnaeth yr Iddewon hi yn brif amddiffynfa iddynt, oblegid ei chryfder mawr, ymresymodd Titus a hwynt, ac eb efe : “Os gwnewch ond yn tinig newid y lle yr ymladdwch arno, ni cha unrhyw Rufeinwr ddod yn agos at eich cysegr, neu mewn unrhyw fodd ASTELL O GRYMtíORTH Yn dangos y canhwyllbren aur a llestri (ARCPI) TITUS. cysegredig y deml yn cael eu cludo yn yr orymdaith drwy heolydd Rhufen. ddwyn anfri arno; o leiaf ymdrechaf gadw eich ty santaidd i chwi, mynnwch neu beidio.■,—Josephus, “Rhyfelodd yr Iddewon,” llyfr 6, pen. 2. Ond cyflawnwyd y broffwydoliaeth i'r lythyren. Ymdd-angosai’r bobl fel wedi eu meddiannu gan gynddaredd. SynnaiY paganiaid Rhufeinig dideimlad at eu byrbwylldra hunan-ddinistriol. Methodd ymdrechion Titus arbed y deml, a chwympodd yn adfeilion fel y rhagddywedasai Crist. Galwasai disgyblion Crist ei sylw at y cerrig anferth a ffurfient furiau'r demL “Edrych pa ryw feini/’ ebe un. Arwyddion o Agoshad y Diwedd. 73 Pan archwiliodd Titus y meini hyn, wedi cwympo oT ddinas, dywedir iddo yngan y geiriau: “Yn sicr bu Duw o'n hochr yn y rhyfel hon, ac nid neb arall ond Duw yrrodd yr Iddewon maes o’r amddiffynfeydd hyn.”* Idem, llyfr 6, ỳen. ç. Ond dywedem ni yn hytrach, yng ngcleuni dysgeidiaeth yr Ysgrythur, mai ffrwyth ei ffordd hunanol hi oedd y dinistr ddaeth ar y ddinas. Amddifîynodd gofal gwarchodol Duw ddinas Dafydd am ysbaid maith. Pan drowyd oT neilldu ei amddiffyn Ef unwaith ac am byth, ac yr ymgyflwynodd y bobl i alluT dinistriwr mawr, ni allai cyfiawnder dwyfol mwyach arbed y ddinas rhag y bamedigaethau oedd yn sicr 0 ddisgyn ar y sawl a bechant yn gyson yn erbyn y goleuni. Un oT gwersi f Mat. 24:21, 22. Mae’n amlwg y cyfeiriai Crist at amser y gorthymder a ragfynegwyd gan Ddaniel, ac nid at y profedigaethau a berthynent i ffoedigaeth y Crist’nogion o Jerusalem; canys gwaredigaeth yr etholedigion oddiwrth eu treialon oedd eu diangfa hwy. Faint bynnag ddioddefodd y gwan am fyrr amser wrth ffoi o'u cartrefi, ar yr anghredinwyr, i’r rhai nid oedd loches, y daeth y dioddefaint mawr y pryd hwnnw. Rhydd y broffwydoliaeth hon o eiddo'r Gwaredwr ddarlun o erledigaeth ei etholedigion Ef am hir-gyfnod, a rhagfynega fyrhau o'r amser terfynedig. Yr oedd Duw i gyfryngu mewn modd arbennig i achub ei bobl. Ac felly y bu. Dioddef wnaeth yr etholedigion drwy ganrifoedd o anoddef-garwch, nes torrodd y Diwygiad a lledaeniad Gair Duw allu eglwysyddiaeth, a thrwy hynny fyrhau dyddiau y gorthrym-der mawr. Y Diwedd yn Nesaû. Yn ol proffwydoliaeth arall Daniel, parhai cyfnod y brofedigaeth a'r erledigaeth “hyd amser y diwedd.M Dan. 11:35. Dylem edrych, gan hynny, yn naturiol, am arwyddion y dyddiau diweddaf i ddechreu ymddangos wedi myned heibio o ddyddiau'r gorthrymder hwn. O ganlyniad, canfyddwn fod geiriau nesaf ymardrodd Crist yn cynnwys y pwnc o’i ail-ddyfodiad. O hyn ymlaen, ymwna'r amlinelliad proff-wydol a digwyddiadau a arweiniant i lawr i ddiwedd yr oes. Rhybuddia Crist yn gyntaf yn erbyn syniadau anghywir am ei ail-ddyfodiad. Rhag na byddo i ddamcaniaethau am ddyfodiad dirgel neu gyfrin dwyllo'r anochelgar, dywed Ef mewn geiriau eglur: <4Yna os dywed neb wrthych, wele llyma Grist, neu llyma; na chredwch, canys cyfyd gau Gristiau a gau-brophwydi, ac 76 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. a roddant arwyddion mawrion a rhyfeddodau, hyd oni thwy-llant, pe byddai bosibi, ie, yr etholedigion. Wele, rhag-ddywedais i chwi. Am hynny os dywedant wrthych, wele, y mae efe yn y aiffaethwch; nac ewch alían: wele, yn yr ystafelloedd; na chredwch. Oblegid fel y daw y fellten oV dwyrain, ac y tywynna hyd y gorllewin; felly hefyd y bydd dyfodiad Mab y dyn/' Mat. 24:23-27. Gwelwn angen y rhỳbudd hwn heddyw. Ceir peth oV twyll yn ei ffurf fwyaf llechwraidd yn yr athrawiaeth ddyfod o Grist eisoes yn ddirgelaidd, neu mai yn ystafell angau, neu gynnulliad ysbrydegol y daw. Rhagrybuddir ni parthed y cyfeiliornadau hyn oll, ac hefyd unrhyw gyfryngau a ddichon ddangos arwyddion a rhyfeddodau synfawr. Fel lleidr yn y nos y byad diwedd cynfod prawf y ddynoliaeth, dyfodiad dydd Duw; a goddiwedda dyfodiad Crist ei hunan yr anochel-gar oll mewn cyfìwr amharod. Er hynny, pan ddel Ef “pob llygad a’i gwel, ac ymdyrr holl ogoniant y nef ar fyd crynnedig. Arwyddion yn y Nef ac ar y Ddaear. Dwg amlinelliad proffwydol y Gwaredwr ger ein bron yr arwyddion a ddangosent fod dydd yr Arglwydd ger llaw. Dywed Crist, wrth gyfeirio eilwaith at ddyddiau’r gorth-rymder a rag-fynegwyd gan y proffwyd Daniel: í4Ac yn y fan wedi gorthrymder y dyddiau hynny, y tywy-llir yr haul, aJr lleuad ni rydd ei goleuni, a'r ser a syrth o7 nef, a nerthoedd y nefoedd a ysgydwir. Ac yna yr ymddengys arwydd Mab y dyn yn y nef.,, Mat. 24:29, 30. Yng nghofnodiad Luc oY un ymadrodd proffwydol, rhoddir arwyddion ychwanegol, a ddesgrifiant gyflwr pethau ar y ddaear fel y nesâ dyfodiad Crist. Fel hyn y darllen ei ddarlun ef: “A bydd arwyddion yn yr haul, a’r lleuad, a’r ser; ac ar y ddaear ing cenhedloedd, gan gyfyng-gjmghor; a’r mor a7 tonnau yn rhuo; a dynion yn llewygu gan ofn, a disgwyl am y pethau sydd yn dyfod ar y ddaear: oblegid nerthoedd y nefoedd a ysgydwir. Ac yna gwelant Fab y dyn yn dyfod mewn cwmwl, gyda gallu a gogoniant mawr. A phan ddechreuo y pethau hyn ddyfod, edryçhwch i f)mu, a chodwch Àrwyâdion o Agoshad y Diwedd. 77 eich pennau: canys y mae eich ymwared yn nesau.,, Luc 21:25-28. Ac felly eto y rhag-ddywed y proffwyd Ioan, yn y Dat-guddiad, am yr arwyddion hyn yn yr haul ah* lloer a’r ser, fel y’u • dangoswyd iddo ef mewn gweledigaeth o’r dyddiau diweddaf. Ond dengys ei ddesgrifiad ef y rhagflaenid y gyfres arwyddion hyn gan ddaeargryn mawr. Dyry ef drefn y digwyddiadau fel hyn: “Ac mi a edrychais pan agorodd efe y chweched sel; ac wele, bu sachlen flew, a'r lleuad a aeth fel gwaed; a ser y nef a syrthiasant ar y ddaear, fel y mae y ffigysbren yn bwrw ei ffigys gleision, pan ei hysgydwer gan wynt mawr.” Dat. 6:12, 13. Rhestrir y pedair arwydd fawr o agoshad dyfodiad Crist, fel a ganlyn, os cywir farnwn: 1. Y daeargryn mawr. 2. Tywyllu o'r haul a’r lloer. 3. Cwympiad y ser. 4. Ing y cenhedloedd, ac arwyddion eraill. Amser Dechreu’r Arwyddion. Awgryma proffwydoliaeth Crist, hyd o fewn ychydig, yr amser pan yr ymddengys y cyntaf o’r arwyddion a roddodd Efe, sef tywyllu o'r haul,—“ac yn y fan wedi gorthrymder y dyddiau hynny.,, A blaenori yr arwydd hon yn y nefoedd wnai “daeargryn mawr” gweledigaeth Ioan. Dechreuodd Diwygiad yr unfed ganrif ar bymtheg dorri'n fyrr ddyddiau’r gorthrymder; ond cadwodd rhai gwlèdydd ddylanwadau rhyddhaol Gair Duw allan, ac yno parhaodd yr erledigaeth. Mor ddiwTeddar, hyd yn oed a diwedd yr ail ganrif ar bymtheg, yn 1685, tynnodd Ffrainc yn ol Ddeddf Nantes, a ddlig i mewn oddefiad, a lledaenodd erledigaeth fel oT blaen. Gyrrwyd yr eglwys eilwaith iT anialwch. Dywed Kurtz, wrth ysgrifennu am flynyddoedd cyntaf y ddeunawfed ganrif: 78 Èin Öydd ni yng Ẅgoleuni Proffwydoliaeth. “Yn Ffrainc parhaodd erledigaeth yr Hugenotiaid. . . Cyflawnodd ‘bugeiliaid yr anialwch’ eu gwaith mewn perygl o’u bywydau.”—“Hanes yr Eglwys,” Cyf. III, tu. 88. Bu erledigaeth chwerw ar y Morafiaid yn Awstria, yn yr amseroedd hyn, a chafodd llawer o’r erledigion noddfa yn Sacsony. Y flwyddyn 1722 ydoedd, pan yr arweiniodd Chris-tian David y fintai gyntaf o’r ffoedigion Morafaidd i ymse-fydlu ar diroedd Iarll Zinzendorf, yr hwn a ffurfiodd drwy-ddynt hwy fudiad mawr cenhadaeth dramor fu’n rhagarloesi'r tir i’r cenhadaethau diweddar. Ond erbyn canol y ganrif, treiddiodd, yn rhagluniaeth ddoeth Duw, y cyfnod lleurwydd (enlighienment) a grym barn oleuedig y byd i’r fath raddau, i wledydd Pabaidd Ewrob, nes y peidiodd erledigaeth gyffredinol yn ei chreulondeb cyntefig. Bydd un amgylchiad yn ddigon fel prawf o hyn. Perthyn y ddrychlen (scene) i Ffrainc, yr unig wlad o’r holl wledydd Pabaidd y ceid niferi cryfion o Brotestaniaid. Yn 1762 rhoddwyd Hugenot, o Toulouse, wedi ei arteithio, i farwolaeth, o dan ddylanwad cryf yr hen ysbryd erlidgar, ar gyhuddiad anghyfiawn iddo gyflawni trosedd. Tybiodd llawer o’r Hugenotiaid fod erledigaethau’r cyfnod blaenorol yn adfywio, a pharotoisant i ffoi i Switzerland. Ond cymer-odd Voltaire y mater i fynu, ac adolygodd Senedd Paris yr amgylchiad, a thalodd y brenin swm mawr o arian fel iawn i deulu’r dyn. Dengys hyn y peidiasai dyddiau pob erledigaeth gyffre-dinol a bod erbyn canol y ganrif honno. Ni allwn, oddiwrth natur pethau, fe ddichon gyfeirio at flwyddyn arbennig a dweyd, Yma y diweddodd dyddiau'r gorthrymder. O’r cynfod hwn, gan hynny, yr ydym i dremio dros gof-nodion hanes i weled a ddechreua'r arwyddion penodedig ymddangos. Ac fel yr edrychwn, canfyddwn y cofnodwyd y digwyddiadau, y rhai ddilynant eu gilydd yn y drefn a rag-fynegwyd: 1. Daeargryn Lisbon yn 1755. 2. Dydd Tywyll 1780. 3. Y ser yn cwympo yn 1833. Arwyddion o Agoshad y Diwedd. 79 4. Cyflwr a mudiadau cyffredinol pethau a argoelent y diwedd. “A bydd arw\ddion,M ebe’r Gwaredwr. Yr ým i arch-wilio hanes digwyddiadau, gan wylio i ddal ar arwyddion o nesâd y diwedd, megis ag y gwylia’r morwr am y goleuadau glanforol pan agosha, ar noswaith ddu ac ystormus, i borth-ladd ei ddyhead. MELIN FLAWD “Dwy a fydd yn malu mewn melin : un HENAFOL. a gymerir, a’r llall a adewir.” Mat. 24:41. LISBON O’R TU HWNT Lle’r ddaeargryn mawr a’r morlifeiriant ar Dach. i, 1755, FR CULFOR pan y trengodd trigian mil o bob! mewn chwe munud. DAEA.RGRYN LISBON. :‘Ac fe fydd newyr., r r:c>dau, a daear- grynfaau mewn mannatL Mart. 24:7. DAEARGRYN LISBON YN 1755. “Ac wele, bu daeargryn mawr.” Desgrifir y gyntaf o'r arwyddion o nesâd y diwedd fel hy:i gan y datguddiwr: c'Ac mi a edrychais pan agorodd efe y chweched sêl; ac wele, bu daeargryn mawr.'’ Dat. 6: 12. Desgrifia adnodau blaenorol agosaf isr ysgrythur hon yn ddiamwys ddyddiau erledigaeth saint Duw, a chyfnod y gwrthdystio a'r díwygio a dorrodd amser y gorthrymder hwnnw yn fyrr. Yna ymddengys yr arv/ydd gyntaf hon. Mae hyn mewn cydgordiad a gosociad Críst y dechreuai arwy-ddion ei ail-ddyfodiad ymddangos yn ddilynol i orthrymder y dy'ddiau hynny. Cymerodd daear-gryn Lisbon, fel y’i gelwir, er i’w effeithian gyrraedd ymhell oJr tu allan i Bortugal, le oddeutu diwedd dyddiau’r gorthrymcer. Dywed y daear-egwr, y Proíf. W. H. Hobbs am dano: —fel y rhag-ddywedodd Crist, pan y llefarai am arwyddion ei ail-ddyfodiad. Ac fel y gweddai i'r cyntaf o’r gyfres arwyddion o nesâd i diwedd, ymddan-gosai i argyhoeddiad oddiwrth Dduw ddod i galonnau dynion yr oes honno, mai argoel yn wir oedd hwn i adgofio’r byd o ddydd bam oedd i ddod. Ym mlwyddyn y lanastr, cyhoeddodd John Biddolf, bardd Seisnig, lyfr o farddoniaeth, yn pwyntio allan rai o addysgiadau'r dydd, oJr hwn difynnwn ychydig o linellau desgrifiadol: “O lesni y wybr heulwen belydrau Ymloddestent yng ngemwisg y tonnau : Awelon y dydd daenent o’r blodau Hoff bersawr perllanoedd eurafalau : Draw gwel y dref, urddasol a llednais, Mewn cysgod a goleu yn ymoglais. “Ddinas gwae! ei chyfeddach mynychent, Heb ofn bwytaent, yfent a chysgent; Ni chlywyd cu lais fel gynt ddaeth i Rufen, Yn rhybuddio’r bobl o’u tynged dien : Cadwyr awyrol ni chaed ’n ehedeg, Fel cynt fu i Sîon yn oer ofeg : Ond fel ar ddunos dichon lleidr sarrug, Dison eu distryw tynged a orug. “Gwel y mwth gyfnewidiad ! yn ufudd Mae’r balch ar fin dinistr, a chystudd Dry’r syfrdan i feddwl. Du oer heldrin Yrr y llon a’r ffuant ar eu deulin. . . . Ond na thybier am anfad weithredoedd Y daeth y farn ar ben eu teuluoedd; Ne’ am bechodau nas gellir eu hadrodd, 85 Daeargryn Lisbon yn 1/55. Fel Sodom, gan daranfollt y cwyrppodd. . . . “Ond pwy, os ar y byd yr edrycho Na wel ef gan ddirywiad yn siglo? Popeth a grewyd, Duw a'i hyfforddia, ’Wyllys ei Duw deddf anian gyflawna; A’r Gair a wiredda ei fawr arfaeth, A roddwyd i ni mewn proffwydoliaeth Y deuai’r pryd hwn lu o arwyddion, Rhaglith a rhagair Dydd Barn ar ddynion. Ond ni all Mab y dyn ddweyd y diwmod; Gwyliwch a gweddiwch er bod yn barod/’ (Cyfieithiad.) Fel hyn dug y gyntaf o’r arwyddion a ragfynegwyd ei neges i ddynion. Yn yr Hen Fyd y gosodwyd ei llwyfan, ond bu ei dylanwad yn fyd-eang. Yr arwydd nesaf, a ddar-meiniwyd (foretold) oedd i ymddangos yn y Byd Newydd, ac fel daeargryn Lisbon, yr oedd ei chennadwri o rybudd i'r holl fyd. Y DILUW. “Felly hefyd y bydd dyfodiad Mab y dyn.” Mat. 24:39. CANOL DYDD AR Y “Rhwrg un a dau c'r glDch rhaid íu MOR, MAI 1780. iddo oleu car.awyll i ifwio wrthL” 3wel tud. 39. ARWTí DDION YN Y írOni fedrwch [ddeall] arwyddion vr NZFGEDD. amserau.” Mat. 16:3. DYDD TYWYLL, 1780. TywylBr yr haul. Adgofiwn y gweiodd Icai:, yn y weledigaeth roddwyd i’r proffwyd o arwyddion y dydd díweddaf, “ddaeargryn mawr” a ddiLynwyd gan arwydd yn y nefoedd: “a’r haul a aeth yn ddu fel sachlen fiew, a’r lleuad a aeth fel gwaed.” Dat. 6:12. Liefarodd y Gwaredwr am y ddamchwain hon, pan gyfeiriai at arwyddicn ei ail-ddyfodiad a ddechreúent ymdd-angoB- yn olynol i ddyddiau’r erledigaeth a dorrid yn fyrr. Ail-acroddwn ei eiriau: “Ac yn y fan wedi gorthrymder y dyddiau hynny, y tywyliir yr haul, a’r lleuad n: rydd ei goleuni.” Mat. 24: 29. Cyflawniad o’r Broffwydoliaeth. Yn gywir i drefn y broffwydoliaeth, yn dilyn daeargryn rr.awr 1755 yn Ewrob. ymddangosodd yn yr Amerig, yr ail arwydd o nesâd y diwedd, sef tywyllu o’r haul mewn modd rhyfeddol, a adnabyddir mewn hanes fel “Y Dydd Tywyll.” Ymddangosodd yr argoel hon yn yr amser a awgrymwyd yn y broffwydoliaeth, '‘yn v fan wedi gorthrymder y dyddiau »7 88 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. hynny,” neu yn ol Marc, “yn y dyddiau hynny, wedi y gorth-rymder hwnnw.,; Ar Fai 19, 1780, tywyllwyd yr haul, a’r nos ganlynol ni roddodd y lloer ei goleuni. Pa esboniad bynnag gynnygia dynion parthed achos y ddamchwain, erys y ffaith i'r arwydd ymddangos, pan ddaeth amser y broff-wydoliaeth i ben. Cynnwysa cyfrol gyntaf o “Adogfion Ysgol Celf a Gwyddoniaeth Americanaidd,” gyhoeddwyd ym Moston yn 1785, erthygl a elwir, “Cofnodiad am Dywyllwch Anghyd-marol iawn yn Nhaleithau Lloegr Newydd, Mai 19, 1780. Gan Samuel Williams, A. C., Proffeswr Hollis mewn Celf Rhif a Mesur ac Athroniaeth ym Mhrifysgol Caergrawnt (Massachusetts). Parthed maint, parhad a’r gradd o dywyllwch ar yr achlysur hwnnw, dywed y sylwedydd gwyddonol hwn: “Eithriadol ryfeddol oedd, eangder y tywyllwch hwn. . . . Ymddengys o’r cofnodion a dderbyniwyd yr estynnai dros holl Daleithiau Lloegr Newydd. Yr oedd yn ganfyddedig mor bell i’r dwyren a Falmouth. (Portland Maine). I’r gorllewin clywn y cyrraeddai i ranbarthau pellaf Connecticut ac Albany. Pr dehau sylwyd arno ar hyd holl linell glan y mor; ac i’r gogledd cyn belled ag yr estyn ein trigfannau. . . . “Parthed ei barhad, arhodd yn y lle hwn o leiaf am bedair-awr-arddeg . ond tebyg yw na fu yr un fath yn hollol ym mhob rhan o’r wlad. Yr oedd ei ymddangosiad a’i effaith y fath nes gwneud yr olygfa yn eithafol swrth a phruddaidd. Goleuid cannwyllau yn y tai, a diflannodd yr adar wedi iddynt roddi eu cân hwyrol, a pheidiasant a’u cân: aeth yr ednod i’w clwydi, a chanai’r holl geiliogod fel ar doriad dydd; ni ellid gwahaniaethu gwrthychau ond yn agos atynt ,ac ar bob llaw gwisgai bopeth liw a duwch y nos.” (Gwel ttud. 234-246). Rhoddodd Whittier ef ar goffa yn ei gerdd, “Abraham Davenport.” “Dydd o Fai ydoedd, blwyddyn bell yn ol Mil saith wythdeg, pan dreîglodd oddidraw Dros fireinfyd blodeuwedd gwanwyn mwyn, Dros lesni y tir a thegwch y nef Arswyd tywyllwch mawr. . . . Peidiodd yr adar a’u cân, ac i’r glwyd Aeth yr ednod; anifeiliaid y maes Frefent gan edrych i dre; a’r ’stlum Wibiai o gylch, a swn gwaith nid oedd mwy : Dynion ar ddeulin, bûn yn wylo’n groch. 89 Dydd Tywyllt 1780. Pawb yn clustfeinio am udgorn y farn I rwygo’r nef ddu a'i floedd. . . Cadamheir geiriau y bardd gan ymadrodd difloesgni gwneuthurwr y geiriadur. Yn y rhan a esbonia “Enwau Enwog” dywed Geiriadur Annhalfyrredig Webster (Arg. 1883): Dydd Tywyll 1780, Mai 19—a alwyd felly oblegid y tywyllwch rhyfeddol fu ar y diwrnod hwnnw a estynnai dros holl Loegr Newydd . . . dechreuodd y duwch oddeutu deg o’r gloch yn y bore, a pharhaodd hyd ganol y noswaith ddilynol, ond gyda gwahanol raddiu o drwch a pharhad yn amrywiol leoedd. . . . Ni wyddys beth oedd gwir achos y digwyddiad rhyfedd hwn.” Yr Achos yn Anwybyddus. Ar y pryd, esboniai rhai’r ty^yllwch fel mwg a ddyr-chafai o goedwigoedd yn llosgi, eraill fel tarth eithriadol a llwch awyrol a godai yn y gwanwyn cynnes fel canlyniad eira, anarferol drwm, y gaeaf yn dadmer. Ond nid damch-.wain anghyffredin oedd tanau coedwigoedd yn y parthau hyn, ac ar aml i wanwyn wedi hynny gwelwyd eira trwm y gaeaf yn dadmer, a tharth yn codi; ac er hynny erys Mai 19, - 1780, eto ar ei ben ei hun yng nghofnodion yr amseroedd diweddaf fel “y dydd tywyll.,, Ym mha ffordd bynnag v gwahaniaetha sylwedyddion ac ysgrifenwyr am natur y fantell ddu dynnwyd y dydd hwnnw dros wyneb Lloegr Newydd, cytunent i gydnabod ansawdd eithriadol y digwyddiad. Cofleidir y ffeithiau yn llawn yng ngosodiad y geiriadur, “Ni wyddys beth oedd gwir achos y digwyddiad rhyfedd hwn.,, Yr hyn a wyddom yw i broffwydoliaeth y Gwardewr ddweyd, “Ac yn y fan wedi gorthrymder y dyddiau hynny y tywyllir yr haul, a’r lleuad ni rydd ei goleuni.,, A phan ddaeth yr adeg i hynny, ymddangosodd yr arwydd. Cofnodion y Cyd-gyfnod. Er y llenwid newyddiaduron cymharol fychan eu maint yr oes honno a newyddion o hanes Rhyfel y Chwildroad, a gymerai le ar y pryd, eto rhoddwyd gofod eang i gofnodion 90 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. am, a dadleuon yng nghylch y tywylllu rhyfeddol hwn o’r haul. Traetha gohebydd Gasette and Country Journal, Boston (Mai 29, 1780) am sylwadau a wnaethpwyd yn Ipswich Hamlet, Mass., “gan amryw o foneddigion o ddiwylliant eang,J: “Oddeutu unarddeg o’r gloch y fath oedd y tywyllwch fel ag i orfodi ein sylw, ac i’n gwneud i edrych allan. Am hanner awr wedi unarddeg, mewn ystafell ac iddi dair ffenestr, pob un a phedwar cwarel ar hugain iddi, a’r tair yn agored i’r de-ddwyren a’r de, ni ellid darllen llythyren fras gan rai a llygaid da ganddynt. O gylch deuddeg o’r gloch, a’r ffenestri eto yn agored, taflai gannwyll gysgod mor glir ar y mur, fel y gellid tynnu cil y wyneb mor rwydd phe bae yn nos. Am un o’r gloch aeth llewychyn o oleu barhaodd hyd yn hyn yn v dwyren, o’r golwg, ac yr oedd y tywyllwch yn fwy nag y bu hyd yma. Ciniaẃsom am ddau a’r ffenestri yn agored, tra llosgai dwy gannwyll ar y bwrdd. Pan oedd dywyllaf aeth rhai o’r ednod i glwydo. Canai ceiliogod, y naill yn ateb y llall, fel y gwnant yn gyffredin yn y nos. Chwibanai’r cyffylog, aderyn y nos, fel y gwnant yn y nos yn unig. Ciledrychai’r llyffantod. Yn fyrr, ymddangosai fel canol nos ar ganol dydd. O gylch tri o’r gloch, cynnyddodd y goleu yn y gorllewin, symudai’r cymyl yn gyflymach, ac aeth eu lliwiau yn ddyfnach ac yn fwy presaidd nag ar unrhyw adeg o’r blaen. Ymddangosai flachiadau neu lewychion, nid annhebyg i’r goleuni gogleddol. . . . Am hanner awr wedi pedwar. torrodd ein cwmni i fynu, ar ol treulio noswaith annisgwyliadwy yn weddol galonnog.” Am y nos ganlynol, ysgrifennodd yr un boneddwr. (y pryd hwn at Salem) : “Dichon na fu yn dywyllach er pan gadawodd plant Israel dy eu caethiwed. Parhaodd y duwch trwchus hwn hyd oddeutu un o’r gloch, er ei bod yn llawn lleuad er y dydd o’r blaen.” Difynnodd yr Independent Chronicle, Boston, am Fehefin 8, o'r Massachusetts Spy, (Thomas): “Yn ystod yr holl amser toai duwch afiach, pruddglwyfus wyneb anian. Ac nid llai annghyffredin ac arswydus tywyllwch y nos nag eiddo’r dydd; er fod y lloer yn llawn, ni ellid gweled dim, ond drwy gynnorthwy goleu gwneud, yr hwn pan welid ef o’r tai cyfagos a lleoedd eraill yn y pellder, ymddangosai drwy dduwch, megis tywyllwch yr Aifft, nas gallai pelydrau ei dreiddio. Cynhyrfodd y ddamchwain anarferol hon ofnau a phryder llawer o bobl. Ystyriai rhai ef fel rhyw argoel fygythiol o ddigter y Nef i ddial Dydd Tywyll, 1/80. ỳt ar wlad wedi eí inelldithio; eraill, fel cennad uniongyrchol y dydd diweddaf, pan ‘dywyllir yr haul, a’r lleuad ni rydd ei goleuni., M Sylwyd ar y tywyllwch annaturiol, yn y dydd a’r nos o Fai 19, 1780, nid yn unig ar y tir, ond hefyd ym mhell ar y mor. Dywed gohebydd yn yr Independent Chronicle am Fehefin 15, 1780, wrth adrodd ei ymddiddan ag amryw sylwedyddion: “Gwelais hefyd gapten llong, o synnwyr cryf, yr hwn oedd y bore hwnnw chwe-ugain milltir i’r de-ddwyren o Foston. Edrydd fod y cwmwl ymddangosodd yn y gorllewin y duaf welodd erioed. Oddeutu un o’r gloch glawiai ychydig, ac aeth yn dywyll. Rhwng un a dau bu raid iddo oleu cannwyll fawr i lywio wrthi. . . . Rhwng naw a deg yn yr hwyr, archodd i’w ddynion gymryd peth oJr hwyliau i mewn, ond yr oedd mor dywyll fel na allent symud o un hwylbren i’r llall.M Troi Meddyliau at y Farn. Sylwodd yr ysgrifennydd hwn fel a ganlyn, parthed y teimladau a ddefirowyd gan yr argoel: “Amrywiol oedd teimladau’r bobl o berthynas i fwriadau Rhagluniaeth yn taenu’r fath dywyllwch anhygoel drosom. Tybiai rhai mai darogan yr olygfa ddiweddaf wnai. Gobeithio y ca ddylanwad da aJr feddyliau yr annuwiol, fel y’u cynnhyrfer i ymbarotoi erbyn dydd difrifol hwnnw.” Cyhoeddodd yr Independent Chronicle am Fehefin 22, 1780, lythyr oddiwrth Ddr. Samuel Stearns, at yr hwn yr apeliwyd oblegid ei wybodaeth mewn ''athroniaeth a sery-diaeth.,> Yn gyntaf oll, gwna i ffwrdd ag un awgrymiad a wnaethpwyd: “Nad achoswyd y tywyllwch gan ddiffyg ar yr haul sydd amlwg oddiwrth amrywiol safleoedd y planedau a berthynant i gyfundrefn ein byd ni, yr adeg honno; canys yr oedd y lloer fwy na chan gradd a hanner oŷr haul trwy’r dydd hwnnw.” Yna, yn iaith gymharol drom gwyddoniaeth y cyfnod, adroddodd yr ysgrifennydd hwn y modd yr ymwthiai effaith gwres yr haul yn wastadol i blith llychedynau awyrol o ddaearol ddefnydd ein byd; ac yn ei fam ef “ryw gyd-gas-gliad anferth o lychedynau fel hyn achosodd y duwch eith- 92 Ein Dydd ni yng A golcuni Proffwydoliaeth. riadol diweddar.M Ond ysgrifennodd parthed y gwir esboniad o’r peth: “Rhaid priodoli yr achos yn gyntaf oll iddo Ef yr hwn a ferchyg eangder y nef fry, yr hwn a estyn y nefoedd fel llen, sydd yn gwneuthur y cymylau yn gerbyd iddo ac yn marchog ar adennydd y gwynt. Efe, i lais yr Hwn yr ufuddha y gwyntoedd creulawn, a orchmynodd i’r tarth hwn ymgodi ac ymdewychu, fel y gallai drwyddo dywyllu’r dydd a’r nos; a thywyilwch, fe ddichon, a ddangosai nid yn unig ei ddigofaint Ef yn erbyn drygioni penuchel ac anlladrwydd y bobl, ond a oedd hefyd yn argoel o ryw ddinistr i ddvfod.” Fel hyn y cynhyrfwyd meddyliau dynion gan yr arwydd hon “yn yr haul a’r lleuad.,, Dywed cofnodion cynnar Efrog Newydd am y cywreinr-wydd ddeffrowyd yno, er nad oedd y duwch mor ddwfn yno ag yr oedd yr oedd yn fwy i’r de. Yn Senedd Connecticut. Gadawodd Dr. Timothy Dwight, Llywydd Coleg Yale, a berthynai i'r cyfnod hwnnw, yr hanes canlynol am v digwyddiad hir-goíiadwy hwn: “Eisteddai senedd Connecticut ar y pryd yn Hartford. Credid yn gyffredinol fod dydd y farn gerllaw. Gohiriwyd eisteddiad ty’r cynrychiolwyr am na allai fynd a’r gwaith ym mlaen. Yr oedd cynnygiad i ohirio’r cynghor [cynnulliad arall o seneddwyr, a elwid Cynghor y Llywodraethwr] o dan ystyriaeth. Pan ofynwyd barn y Milwriad Daven-port, atebodd, ’Yr wyf yn erbyn gohirio. Mae dydd y farn naill ai yn ymyl, neu nid yw. Os nad yw, nid oes eisiau gohirio ; os yw, dewisaf fy nghael yn gwneud fy nyledswydd. Dymunaf, gan hynny, ddwyn ohonoch gannwyllau i mewn?"—Barber, Adgofion Hanesyddol am Con-necticut.” tu. 403. Yr amgylchiad tarawiadol hwn ddesgrifia Whittier a grym barddonol: “Mewn senedd-dy fel drychiolaeth eu gwedd Eisteddai deddf-ffurfwyr Connecticut, A dirgrynnent yn huganau eu gwaith, ‘Dydd mawr dedfryd ein Duw yw/ ebe rhai, ‘Gohiriwn’! a hwy droisant megis un Wyneb prudd-der at Abram Davenport: Yntau gododd o’i sedd, a’i araf lais Diofn adseiniai’n y Ile. ‘Gall hwn fod 93 Dydd Tywylly 1780. Yn ddydd y Farn fawr a ddisgwylia’r byd : Boed felly neu beidio, un peth wn i Mae’n lle i yn awr, ’n ol archiad fy Nghun Yw aros yn fy ngwaith nes iddo ddod; Lle’m gosododd i fod o’i drefniant doeth Yno dewisaf o bobman ei gwrdd— Nid fel gwas llwfr, ddychrynwyd o’i waith, Ond parod pan eilw yr Ior ei Hun; Gan hynny, mewn dwysbarch dywedaf fi, Gwnaed Duw ei waith, a gwnawn ninnau ein rhan. Dygwch gannwyllau.’ ” (Cyfieithiad.) Fel hyn, mewn modd a alwodd sylw dynion ac a lanwodd eu calon a difrifoldeb ac a dychryn, a meddyliau am ddyfodiad dydd mawr Duw, y datguddiwyd yr arwydd gyntaf yn y nef a ragfynegwyd. Mewn amser diweddarach, pan y dylanwadwyd ar efry-dwyr o'r Beibl, ar yr un pryd ’ bob golwg, yn Ewrob a’r Amerig, i roi sylw i athrawiaeth ail-ddyfodiad Crist, credid gan y mwyafrif i’r arwyddion hyn ymddangos mewn cyflawn-iad o brofîwydoliaeth. Ac fel yr edrychwn yn ol, gwelwn fel y dechreuodd argoelion o ddyfodiad y Brenin ymddangos, mewn gwir-ionedd, mor fuan ag y daeth yr eglwys allan yn llwyr o gyfnod hir a du’r gorthrymder. Gwawriai oes newydd, yn yr hon y llenwafr Arglwydd y byd a’i oleuni cyn ei ail-ymddangosiad, yn ol ei air i’r profîwyd Daniel: “Tithau, Daniel, cau ar y geiriau, a selia y llyfr hyd amser y diwedd: llawer a gynniweiriant, a gwybodaeth a amlheir.” Dan. 12:4. O’r diwedd, amser y terfyn a ddaethai yn agos, a dechreuasai arwyddion y dyddiau diweddaf ymddangos ar y ddaear ac yn y nef, Rhag-ddarparai yr Arglwydd i anfon iT holl fyd gennadwri olaf yr efengyl am ddyfodiad buan Crist mewn gogoniant. CAWOD FAWR ‘ A ser y nef a syrthiasant ar y ddaear, GWREICHION SEROL fel y mae y ffigysbren yn bwrw ei AR DACH. 13, 1833. ffigys gleision, pan ei hysgydwer gan wynt mawr.” Dat. 6 13. SEREN YN MYNrLljt EI “G'^elsom ei seren ef yn y dwyrain, -i DDYFODIAD CYNTAF. daethom i’w addoli ef Mat. 2:2 SER YN SYRTHIO YN 1833. A r ser a syrth o’r nef.’ Rhoddwyd symtyliad mawr i efrydiaeth o ddwyfo. broff-wydoliaeth gan ddigwyddiadau blynyddoecd olaf y ddeun-awFed ganrif. Gwelwyd gan y craff y gallu pabyddól yn derbyn wergyd farwDl” drwy ddigwyddiadau az effei:hiau’r Chwildroad Ffrancaidd; a deallwyc fod y byd yn cychwyn cyfnod newydd o oleuni a rhyddid. Dechreuodd efrydwyr Beiblaidd weled yn fv/y clir neges yr amlmetiad proffwydol o hanes y byd, a chynhyrfwyd calonr.au gm: y proíìon fod dyfodiad yr Arghyydd yn dynesu. Yn Ewrob a’r Amerig dechreuodd efrydiaeth a phregethiad o’r athrawiaeth am ail-ddyfodiad adfywio, yn y rhan gyntaf o’r bedwarecid ganrif ar-bymtheg. Arv/ydd arctll yn y NefoedA Oddeutu’r amser hwn ymddar.gosodd arwydd bwysig arall yn y nefpedd, yr hon a rag-fynegwyd gan air proff- 95 g6 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. wydoliaeth. Dywed ymadrodd proffwydol Crist am yr arwydd oedd i ddilyn tywyllu o’r haul a'r lloer: “A’r ser a syrth o’r nef.M Mat. 24 : 29. Gwelodd Ioan y proffwyd yr olygfa mewn gweledigaeth oJr dyddiau diweddaf, a desgrifia hi yn y geiriau hyn: “A ser y nef a syrthiasant ar y ddaear, fel y mae ffigys-bren yn bwrw ei ffigys gleision, pan ei hysgydwer gan wynt mawr.” Dat. 6:13. Daeth yr arddangosiad nefol synfawr o ser yn syrthio ar Dach. 13, 1833, a chroniclir ef fel un o’r pethau rhyfeddaf yn hanes seryddiaeth. Sylwyd ar wahanol adegau drwy’r oesoedd ar amlygiadau 0 lefyr awyrol (meteors), heidiau o ser, megis, yn cwympo; ond y digwyddiad uchod wrth ei ddyfod yn y drefn a nodwyd gan broffwydoliaeth, sef yw hynny, yn dilyn tywyllu o’r haul, a fu’r amlygiad gorwych a atebai i ddarluniad y Dat-guddiad,—fel pe tae holl ser y nef yn syrthio ar y ddaear. Y peth hanfodol mewn arwydd yw ei bod yn weladwy, y geilw'r amgylchiad o’i hym ddangosiad sylw manwl ati. Tynnodd yr amlygiad nefol hwn sylw ato ei hun, nid un unig yn yr Amerig, ond i’r un graddau drwy yr holl fyd gwarei-ddiedig, fel pwnc efrydiaeth. Ysgrifennodd y Parch. Thomas Milner F.R.G.S., gwyddonydd Seisnig: “Deffrowyd sylw byw seryddwyr yn Ewrob, a thrwy'r byd i gyd, fel y gellid dychmygu, gan wybodaeth o'r amlygiad nefol hwn ar y Cyfandir Gorllewinol/'—“Oriel Natur” (Llunden 1852) tu 141. Geilw yr awdur uchod ef uyr arddangosiad mwyaf gogoneddus a gofnodwyd erioed.,,—Idem, tu. 13Ç. Dywed seryddwr Seisnig arall yn ddiweddarach: “Fe ddaeth efrydiaeth o lefyr awyrol, unwaith ac am byth, fel canlyniad 1 gwymp y ser yn 1833, yn gangen anwahanadwy o seryddiaeth.M—Clerke. “Hanes Seryddiaeth yn y Bedivaredd Ganrif ar-bymtheg.” tu. 32Ç. Desgrifia’r un gwaith eangder yr amlygiad fel a ganlyn. “Yn nos Tach. 12, 13, 1833, torrodd storm o ser yn cwympo dros y byd. Gogledd Amerig ddioddefodd rym yr hyrddiad. O Gul-for Mecsico i Halifacs, hyd nçs iT wawr gyda chryn drafferth ddiffoddi'r Ser yn Syrthio yn 1833. 97 olygfa, trywennid y ffurfafen i bob cyfeiriad gan lwybrau disglaer a oleuid gan dan-belenau gogoneddus.”—tu. 328. Desgrifiad o’r Olygfa. Profî. Denison Olmsted, athraw mewn seryddiaeth yn Yale, wnaeth y sylwadau gwyddonol manylaf, ac ysgri-fennodd i'r American Journal of Science: “Gwnaethpwyd bore Tach. 13, 1833, yn hir-gofìadwy gan arddan-gosiad o’r peth a elwir yn ser ergydiol, yr hwn, dybygir, oedd y mwyaí eangfawr a gogoneddus o’r oll a gofnodwyd hyd yma. . . . Dichon na ddigwyddodd yn y wlad hon, er dyddiau ei sefydliad cyntaf, golygfa wybrenol y syllid arni gyda’r fath admygedd a hyfrydwch gan un dosbarth edrychwyr, a chyda’r fath syndod ac ofn gan ddosbarth arall. Am amser ar ol yr amgylchiad, y ‘llefyr awyrol’ oedd prif destun ymddiddan ar bob llaw.”—Cyf. XXV. (1834) ttud 363, 364. Haera Proff. Simon Newcomb, y seryddwr, mai yr olygfa eithriadol hon o ser yn syrthio oedd Cyf XXVI (1834), tud 351- Ail-gynnyrchu’r Darlun Proffwydol. Pwysleisia Journal of Commerce, Efrog Newydd, gywir-deb y manylion a’r hwn y desgrifia proffwydoliaeth yr olygfa fel yh gwelwyd yn 1833: “A ser y nef a syrthiasant ar y ddaear, fel y mae y ffigys-bren yn bwrw ei ffigys gleision, pan ei hysgydwer gan wynt mawr.” Dat. 6 : 13. Tyn gohebydd Journal of Commerce y darlun fel y’i gwelwyd ddeunaw canrif yn ddiweddarach, gan bwysleisioT tebygolrwydd i'r desgrifiad proffwydol yn mhob llinell: “Ni chofnododd nac athronydd nac ysgolhaig ddigwyddiad fel hwnnw bore ddoe. Rhag-fynegodd proffwyd ef ddeunaw canrif yn ol yn hollol fel y bu, os cymerwn drafferth i ddirnad y golyga ser yn syrthio gwymp ser.”—“Journal of Commerce,” Tach. 14, 1833. Sylwodd yr un gohebydd, yn y cysylltiad hwn, mor bwrpasol oedd cyffelybiaeth y ffigysbren yn bwrw ei ffigys gleision mewn ystorm o wynt, gan y proffwyd: “Yn y peth hwn gwelir manylrwydd y proffwyd. Nid oddiwrth amryw o goed yn cael eu hysgwyd y daeth y ser, megis, ond oddiwrth un Syrthiodd y rhai a ymddangosodd i’r dwyren tua dwyren; a’r rhai yn y gogledd, tua’r gogledd; a’r rhai yn y gorllewin, tua’r gorllewin; a’r rhai yn y de, tua’r dehau, [canys euthum allan o’m ty i’r parc]; a syrthiasant nid fel ffrwyth aeddfed : ond i’r gwrthwyneb. Hedent, lluchid hwy, fel ffrwyth anaeddfed yn gwrthod ar y cyntaf a gadael y gangen, ond pan y Ser yn Syrthio yn 1833. 99 gollwng ei afael, hed yn gyflym, mewn llinell union, a disgyn : ac yn minteioedd a syrthient, croesai rhai lwybr eraill, yn ol fel y teflid hw/ gyda mwy neu lai o nerth.,ŷ Cynnwysa desgrifiad hir a manwl Proffeswr Olmsted, yn yr American Journal of Science, hanes oddiwrth ohebyd i yn Bowling Green, Mo., fel hyn: “Nid oedd goleu-leuad, pan y sylwasom arnynt gyntaf, er hynny cymaint oedd eu disgleirdeb fel y gallem ar brydiau ddarllen argraff arferol llyfr, heb ryw anhawsder mawr, ac yr oedd eu goleu yn llawer gwynnach na goleu’r lloer ar noswaith gliriaf ac oeraf, pan orchuddir y ddaear ag eira. Gwisgai yr awyr ei hunan, wyneb y ddaear mor beîl ag y gallem ei chanfod, holl wrthrychau cylchynol, a wynebau dynion hyd yn oed arlliw a gwedd angau, a achosid gan lewych gwelw parhaus y llefyr dirifedi hyn, y rhai yn eu holl ogoniant ymlosgent mewn flamau yn ‘ddilestair drwy’r ffurfafen.’ Bodolai ryw drymder dwfn ac anneíflniadwy ar bopeth obry, a rhyw arucheledd ofnadwy ar bopeth fry; tra— “Tylinai’r genllif ddifraw Gelanedd ddiddiwedd ar feusydd y nef, A natur yn crynnu ar ddibyn ei thranc 1” “ . . Prin y ceid gofod yn y ffurfafen nas llenwid bob eiliad a‘r ser hyn yn syrthio, ac ni allech fel rheol ganfod unrhyw wahaniaeth arbennig mewn unrhyw gyfeiriad o ran ymddangosiad; eto ar brydiau edrychent fel yn bwrw i lawr yn gawodau—gan alw i gof y ffìgysbren yn bwrw ei ffigys gleision pan y*i hysgydwer gan wynt cryf.”—Cyf. XXV. (1834) tud. 382. Arwydd i’r Holl Fyd. Tynnwyd sylw dynion at air proffwydoliaeth gan y ddadl parthed y digwyddiad hwn, nid yn unig yng Ngogledd Amerig, ond hefyd drwy yr holl fyd gwareiddiedig. Dywedodd Thomad Milner, y gwyddonydd Seisnig, wrth ysgrifennu i’r cyhoedd Prydeinig, fel hyn am yr argraff ddofn adawyd: “Mewn llawer o fannau, yr oedd corff y bobl mewn cyflwr o ddychryn, a’r dosbarth mwy goleuedig wedi eu difrifoli wrth meddwl am y fath ddarlun byw o’r ffigyr datguddiadol—sef o'r ffigysbren yn bwrw ei ffigys gleision pan y’i hysgydwer gan wynt cryf.“—“Oriel Natur” (Llunden 1832) tu. 140. Gwnaeth yr arwydd yn y nef, gan hynny, ei apel bwysig i'r holl fyd. Dygodd fyfyrdodau am Dduw aJr dydd mawr ARWYDD Y Kel vr oedd yr arwydd non o dân yn y twr gwylio, TAN. yn rhytudd i bobl Dduw yn yr hen amser i ffoi rhag y drwç oedd gerllaw (Gwel Jer. 6 :i)„ felly hefyd y rhybuddia’r arwyddion yn y nef ac ar y ddaear botl ein dyddiau ni. IOI Ser yn Syrthio yn 1833 diweddaf i feddwl y tyrfaoedd a^i gwelodd. Ysgrifenna un sylwedydd a drigai ar y pryd yn Georgia, “I bawb deimlo fod y farn, a diwedd y byd wedi dod.,> Ac un arall yn Kentucky a ddywed, ‘'Ymhob cyfeiriad clywn ddynion, gwragedd a phlant yn croch lefain, IMae dydd y farn wedi dod!' ” Yn hytrach argoel ydoedd fod awr barnedigaeth Duw wrth y drws. Ymddangosai'r arwyddion a ragfynegwyd, un ar ol un, i groniclo eu harwyddnod bythbarhaol ar femrwn cyflawni profîwydoliaeth. Yn uniongyrchol wedi’r amseroedd hyn, dechreuodd ymddefîroad mewn perthynas i'r athrawiaeth Feiblaidd orbwysig o ail-ddyfodiad Crist, a dyfodd erbyn hyn yn fudiad ail-ddyfodol ar ei ben ei hun, sy'n cludo'r gennadwri efengyl-aidd i bob cenedl, iaith a phobl, ar iddynt ragddarpar, ar gyfer dyfodiad yr Arglwydd. Cadarnhau Arwydd 1833 gan Amlygiadau Eraill. Crybwyllasom i Humboldt sylwi ar gwympiad rhyfeddol llefyr yn Neheudir Amerig, dair blynedd ar ddeg a'r hugain cyn hynny, yn 1799. Ac ardoddodd ar y pryd y cofiai'r tri-golion hynaf yno am ddigwyddiad cyffelyb yn 1766. Ar sail y gosodiad hwn, casglodd gwyddonwyr y gellid disgwyl y cawodydd hyn bob rhyw dri deg a thair o flynyddau. O ganlyniad gwylient yn 1866 am ail-ymddangosiad o olygfa 1833- Fod peth gwir i'r ddamcaniaeth sydd amlwg oddiwrth y fîaith i gawod anarferol o lefyr ddisgyn ar Dach. 14, 1866. Ewrob oedd llwyfan yr olygfa’r pryd hwn. Ond nid oedd y peth y tro hwn i'w gymharu a hwnnw yn 1833. Gwelir hyn yn amlwg yng nghwrs sylwadau wnaed gan Syr Robert Ball ac Arglwydd Rosse, seryddwyr Prydeinig. Dywed Syr Robert Ball, iddo ef ac Arglwydd Rosse, pan ddechreuodd y llefyr gwympo, fynd allan ar fur yr arsyllfa lle y cedwid ysbienddrych adlewyrchol mawr Arglwydd Rosse: “Yno, am ddwy neu dair awr dilynol, gwelsom olygfa na ddileir bytli 102 Ein Dydd m yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. mo honi o’m cof. Cynnyddodd y ser ergydiol mewn rhif yn raddol nes weithiau gwelid amryw ar yr un pryd.”—“Hanes y Nef.” tud. 380. Er ardderchoced yr olygfa, nid oedd ond adgof, gellid tybygu, o’r gawod ser yn 1833, Pan YT yniddengys, y cwyni-podd nid “amryw” lefyr ar yr un pryd, neu lawer ychwaith, ond “ser y nef a syrthiasant ar y ddaear.” Modd bynag, gwasanaethodd golygfa 1866, a ganfyddwyd dros ran fawr o'r Hen Fyd,* i alw sylw o'r newydd at ddig-wyddiad anghydmarol 1833, ac hefyd at ddesgrifiadau pro-fîwydol o “ryfeddodau yn y nefoedd” (Joel 2:30) oedd i ymddangos pan ddynesai'r diwedd. Dechreuodd testun-lyfrau a gweithiau seryddol yn y fan ei gymryd fel wedi ei lawn brofi yr ail-adroddid yr olygfa bob tri deg a thair o flwyddi. Anturiwyd yn hyderus ragfynegi y gwelid y peth eilwaith, yn 1899 ac ddichon ar raddfa 1833. Ebe Proffeswr Langley yn ei “Seryddiaeth Newydd,” [a gyhoeddwyd yn 1888] : “Perthyn diddordeb neillduol i'r gawod fawr ym mis Tachwedd, sy ddigwydd unwaith eto yn y ganrif hon, a gall pob darllennydd obeithio ei gweled oddeutu 1899, am ei bod y gyntaf i*w symudiadau gael eu gwylio a’u trychwalu.” Dywed Seryddiaeth Chambers, gyhoeddwyd yn 1889. “Gellir disgwyl ailymweliad llefyr Tachwedd 13, gyda disgleirdeb mwy yn 1899.”—Cyfrol I, tu. 635. Ond aeth Tachwedd, 1899, heibio, a’r blynyddoedd ar ol hynny; ac ni ail-adroddwyd golygfa ryfeddol 1833. Meddai *Yng Ngorllewin Asia, fel yr ymddengys, yr oedd yr olygfa ddisgleiriaf. Desgrifía Dr. H. H. Jessup, cenhadwr oedranus, ac athraw Coleg Cen-hadol Beirut, yr arddarfgosiad, yn ei lyfr, “Hanner cant a thair o flyny-ddoedd yn Syria.” “Am dri o’r gloch ar fore’r pedwerydd ar ddeg [Tachwedd] defîrowyd fi o ’nghwsg gan lais un o’r gwyr ifanc yn gwaeddi, ‘Mae’r ser yn dod i lawr i gyd.’ . . . Llifai’r llefyr i lawr fel glaw tân Yr oedd llawer o honynt yn fawr ac amryliw, yn gadael o’u hol lwybr hir o dân. Daeth un llefyr fawr a gwerdd i lawr ar Libanus, ac edrychai gymaint a’r lloer, a ffrwydriodd a thwrf uchel, gan ffurfio coloín werdd o oíeu o’i hol. Ffol fyddai ceisio eu cyfrif, a pharhaodd yr olygfa hyd doriad y wawr, pan y gwanhaodd eu goleu drwy godi o frenin y dydd. . . . Rhoddodd y Mohametaniaid yr udgorn-floedd yn galw i weddi, o'r pinaclau, ac yr oedd y bobl gyffredin mewn dychryn.”—Cyfrol /, ttud. 316,317. Ser yn Syrthio yn 1833 103 “Hanes Seryddiaeth yn y Bedwaredd ganrif ar bymtheg,” gan Clerks: “Ni allwn mwyach ddibynnu ar v Leonidiau, [fel y gelwid llefyr 1833, am yr ymddangosent fel yn disgyn o bwynt yng nghydser Leo]. Difl-annodd eu gogoniant, i bob pwrpas gweladwy.” Tud. 338. Arwydd-nod yr Arglwydd i’w Wylio. Methodd, fel y gwelir, rhagfynegiadau seryddol doethaf ADDFAVID CRIST 1 “Mi a ddeuaf drachefn ac a’ch cymeraf DDYCHWELYD. chwi ataf fy hun.” Ioan 14 13. a wnaethpwyd ychydig cyn 1899, ac a seiliwyd ar y gred mai peth i gyson ail-ymddangos oedd y digwyddiad, yn ol pob tebyg; ond am rag-fynegiadau gair sicr proífwydoliaeth, a osodwyd i lawr ar y memrwn cysegredig ddeunaw canrif yn flaenorol, cyflawnwyd hwy i’r llythyren. Yn niwedd dyddiau gorthrymder yr eglwys y rhag-> ddywedwyd am danynt, dechreuodd arwyddion ymddangos— tywyllu o’r haul, y lloer yn atal ei goleu a ser y nef yn syrthio. Pççhreuodd y gyfres ar yr amser penodedig, daeth yç 104 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. arwyddion yn ol trefn proffwydoliaeth Crist. Dwg cofnod ion hanes dystiolaeth i gyflawni’r broffwydoliaetli honno. Gall fod y gwelir eto, ar raddfa mwy ofnadwy a chyffre dinol fyth, yr ymddangosiadau hyn, yn ysgydwad diweddaf nerthoedd y nef, sydd i gyd-ddigwydd a phlygu y nefoedd yn ol fel rhol—rhaglith uniongyrchol i ymweliad gogoneddus Crist. Ond ni roddai proffwydoliaeth Crist, yn hyn o beth, ddesgrifiad o’r digwyddiadau yn niwedd eithaf y byd, eithr arwyddion, drwy y rhai y gellid gwybod fod y diwedd yn dynesu. Ac fel yr adweinid yr arwyddion, bwriadai'r Gwaredwr i’r sawl a garent ei ymddangosiad Ef gael adnewyddiad o’u gobaith, a’u hysbrydoli i brysuro i'r byd gyda'r neges efengy-laidd gan barotoi ffordd yr Arglwydd. Gair yr Arglwydd i’w blant oedd: “A phan ddechreuo y pethau hyn ddyfod, edrychwch i fynu, a chodwch eich pennau: canys y mae eich ymwared yn nesau.,, Luc 21:28. Dechreuodd yr arwyddion hyn ddod i ben amser maith yn ol. Gall plant yr Arglwydd yn awr, y rhai a gredant ynddo Ef, edrych i fynu a llawenhau, gan wybod fod dydd eu hym-wared tragwyddol, mewn gwirionedd, wrth law. Ser yn Syrthio yn 1833. 105 Daw i Hawlio ei Blant. Ym mlwyddyn milflwyddiant y Brenin O’i orsedd a gasgl yng nghyd Farwolion i weled ei adwedd— Doreithiog gynhaeaf y byd : Y ddaear a’r moroedd eu trysor Ymarllwys mewn dychryn a wnant, I wobrwy neu dranc ymddangosant, Pan hawlia y Brenin ei blant. Llawenydd a leinw ei bobl Fu’n hir mewn blinderau yn byw, I’w cartref hwy droant eu hwyneb Mewn cariad, a ffydd yn eu Duw : A’u ’nhabod megis eu hadweinir, A bywyd tragwyddol a gant, Drwy y pyrth disglaer fe’u harweinir Pan hawlia y Brenin ei blant. Llafurfawr a maith fu’r cynhaeaf, Hauasant mewn dagrau yr had, Yn fuan hwy daflant eu beichiau Yn hyfryd milflwyddiant eu Tad : Ym mwyniant y nef ymddigrifant, Daeth diwedd och’neidio i sant; Ser goron uwch gwerth fydd eu haddurn, Pan hawlia y Brenin ei blant. Cawn gwrddyd annwylyd ein calon, Mae hiraeth o’u colli'n y don; Pob archoll pan ddelo’r Gwaredwr, Ddiflar.na’n oes oesoedd o’n bron; Ac yno nis blinir gan bechod, ’N lluddedig neu’n unig nid ant; Hiraethwn am weled y bore Pan hawlia y Brenin ei blant. —L. D. Sçntee. (Cyfieithiad). SATAN YN CYNNYG AUR, A’R BYD YN “Iddo yn awr, cliwi gyfoethogion, wylwch ac udwch am YMRUfHRO I’W DDISTRYW. eich trueni sydd yn dyfod arnoch.” Iago 5:1. Y CYBYDD. “Chwi a gasgksoch dryîcr yn y dyddiau diweddaf.” lago 5 13- (Seis. erhyn y dyddiau diweddaf.) YSTYR CYFLWR Y CYFNOD PRESENNOL “A bydd arwyddion . . . ar y Ddaear.” Aeth proíîwydoliaeth ein Gwaredwr ym mlaen oddîwrth yr arwyddion arbennis: yn y nefoedd, oeddent i alw sylw a4-ddyfodiad y dyddiau dìweddaf, ac i ddeffro yr eglwys i edrych am ei Harglwydd yn dod. i ddarlunio cyflwr cyfíre-dinol pethati yn y byd a barhaent nes dyfod dydd mawr Duw. “A bydd arwyddion yn yr haul, a’r íleuad, a’r ser; a’r mor a r tonnau yn rhuo; a dynion yn llewygu gan cfn, a disgwyl am y pethau sydd yn dyfod ar y ddaear: oblegîd nerthoedd y nefoedd a ysgydwir. Ac yna y gwelant Fab y dyn yn dyfod mewn cwmwl gyda gallu a gogoniant T.awr.” Luc 21: 25-27. Ym mhlith y dadbîygiadau a ragfynegir yma, ac a gyfran-nant i “ing y cenhedloedd gan gyfyng-gynghor,,, gallwn nodi 7 canlynol: 107 108 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. I. Anniddigrwydd Gwleidyddol—Arfogi’r Cenhedloedd. Yn dîlyn ar warthaf yr arwyddion yn y nef, ymddengys hefyd ymddeffroad yn Ewrob i uchelgeisiau a chystadleu-aeth genhedlaethol, yr hyn a arweiniodd i arfogi'r cenhedl-oedd. Gellir dyddio dechreuad yr ymryson i arfogi o flynydd-oedd cynhyrfus ac hynod bwysig, 1830 i 1848. Gwelsorr ARFOGI’R “Gosodwch ryfel, . . . gyrrwch eich CENHEDLOEDD. sychau yn gleddyfau, a’ch pladuriau yn waywífyn.,, Joel 3 19, 10. drysorau’r ddaear, a dyfeisiadau dyn yn cael eu cysegru i ddarpariadau am ryfel, mewn modd na ddychmygwyd am dano erioed o’r blaen. Rhagfynegodd y proffwyd Joel ain y pethau hyn yn ydyddiau diweddaf: “Cyhoeddwch hyn ym mysg y Cenhedloedd: Gosodwch ryfel, deffrowch y gwyr cryfion, nesaed y gwyr o ryfel, deuant i fynu. Gyrrwch eich sychau yn gleddyfau, a’ch pladuriau yn waywffyn: dyweded y llesg, cryf ydwyf. . . . 109 Ystyr Cyfiwr y Cyfnod Presennol. Deffroed y cenhedloedd. . . . Torfeydd, torfeydd a fydd yng nglyn terfyniad: canys agos yw dydd yr Arglwydd yng nglyn terfyniad.,, Joel 3:9-14. Rhagrybuddia proffwydoliaeth arall am y cri o “heddwch a diogelwchM a godid fel yr agosai'r terfyn. Dywedir wrthym y dywed llawer yn y dyddiau diweddaf y curir cledd- YN BAROD I’R “Canys agos yw dydd yr Arglwydd.” YMDRECH. Joel 3 :14. yfau yn sychau ac y peidia'r cenhedloedd a rhyfel. (Esai. 2 : 3, 4). Ond desgrifir cyflwr pethau yn y broffwydoli-aeth, fel rhyfelgar a pheryglus. Fel hyn y gwelodd y dat-guddiwr y dyddiau olaf: “Y cenhedloedd a ddigiasant; a daeth dy ddig di, a’r amser i farnu y meirw, ac i roi gwobr i'th wasanaethwyr y prophwydi, ac i'r saint, ac i’r rhai sydd yn ofni dy enw, fychain a mawrion, ac 1 ddifetha y rhai sydd yn difetha ar y ddaear.,, Dat. 11:18. Y GWAS FFYDDâ-GN "Gwyliwch gar. h)mnyr am na wyddoch A DOETH. pa awr y caw eich Arglwydd.” Mat. 24\ù2. III Ystyr Cyflwr y Cyfnod Presennol. Cyhoedda yr hyn a welwn ym mysg y cenhedloedd agos-rwydd y diwedd. II. Arwyddion yn y Byd Cymdeithasol. Dywed proffwydoliaeth yn y Testament Newydd am y dyddiau diweddaf: “Y daw amseroedd enbyd yn y dyddiau diweddaf. Canys bydd dynion ahi serch arnynt eu hunain, yn ariangar, yn ymffrostwyr, yn feilchion, yn gablwyr, yn anufuddion i rieni, yn anniolchgar, yn annuwiol, yn angharedig, yn torri cyfamod, yn enlliuaidd, yn anghymesur, yn anfwyn, yn ddiserch i'r rhai da, yn fradwyr, yn waed-wyllt, yn chwydd-edig, yn caru melus-chwant yn fwy nag yn caru Duw.” 2 Tim. 3 : 1-4. Daeth yr “amseroedd enbydM pan y mae’r byd, fel na fu erioed o’r blaen, yn wallgof am bleser. “Chwant anghymesur am bleser,, ebe M. Comte, goly-gydd Relevement Social Ffrancaidd, wrth ysgrifennu ychydig cyn y Rhyfel Fawr, a ddwyn lu o ddrygau ofnadwy yn ei ol i fywyd cymdeithas yr oes. A chydag ef cysyll-todd ’yr awydd am arian boed y moddion beth y bônt,,, ac ychwanega: “Dyma ymson cynnyrchwyr nwyddau, masnachwyr, dynion mewn safleoedd gwladwriaethol, yn barhaus, fyth gyda’r un argyhoeddiad a’r un stôr o brofon. “Yr un yw’r sain o hyd, a’r diweddglo yr un. Nous sommes perdus ! [Mae hi ar ben arnom!]”—Difynnwyd yn Record of Christian Work. Gorffenaf, IÇ14. Gwna cymdeitliasau i ddiwygio bywyd cymdeithasol a dirwestol lawer o les a gwaith pwysig; ond i ddynoliaeth golledig, yr unig obaith yw Crist, y dwyfol Waredwr. Geilw ei efengyl, gyda grym galwad olaf oll megis, ar fyd sydd ar ddibyn tragwyddoldeb. Er hynny, a chariad dwyfol yn dyheu am ei achub. mynd ym mlaen ar garlam wna’r byd, gan ystyried ei les tragwyddol yn llai o hyd. Rhagddy-wedodd proffwydohaeth Crist am dano fel y mae: “Ac fel yr oedd dyddiau Noe, felly, hefyd y bydd dyfod-iad Mab y dyn. Oblegid fel yr oeddynt yn y dyddiau ym mlaen y diluw yn bwyta ac yn yfed, yn priodi ac yn rhoi i 112 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. briodas hyd y dydd yr aeth Noe i mewn i’r arch, ac ni wybuant hyd oni ddaeth y diluw a’u cymeryd hwy oll ymaith, íelly hefyd y bydd dyfociiad Mab y dyn.” Mat. 24:37-39. Pwy fedr edrych ar gyflwr y ddynoliaeth heddyw heb ei argyhoeddi y cyflawnir yr ysgrythur hon? Rhed tueddfryd y bobl yn gryf at y byd, ac ymaith oddiwrth Dduw; ond A1 CÜIDWAD FY MRAWD Uolygta yn y nos ar lan y Talwys, YDWYF FI? Llunden. gorchmynir ni i wylio a gweddio, rhag ein cael yn amharod pan ddêl y dydd. III. Arwyddion yn y Byd Gweithfaol. Chwanega cyflwr gweithfaol y byd heddyw ei ran at ‘ing y cenhedloedd gan gyfyng-gynghor.,, Trwy air pcroff-wydoliaeth rhagfynegodd yr Arglwydd ymhell yn ol gyflwr presennol y byd, gan rybuddioT cyfoethog. anystyricl, y gweithiwr a'r tlawd, i beidio ymrafael am bethau’r byd hwn, oblegid fod y Barnwr wrth y drws. Cyfeiria’r broffwydoh'-aeth, fel y gwelir, mewn modd arbennig at gyflwr pethau yn yr amser diweddaf ‘Tddo yn awr, chwi gyfoethogion, wylwch ac udwch am ll3 Ystyr CyfLwr y Cyfnod Presennol. eich trueni sydd yn dyfod arnoch. Eich cyfoeth a bydrodd, a’ch gwisgoedd a bydrodd gan bryfed. Eich aur a’ch arian a rydodd; a’u rhwd hwynt fydd yn dystiolaeth yn eich erbyn chwi, ac a fwyty eich cnawd fel tân. Chwi a gasgla-soch drysor yn y ayddiau diweddaf. Wele, y mae cyflog y gweithwyr a fedasant eich meusydd chwi, yr hwn a gam- Y DYN IEUANC “Gwerth yr hyn sydd gennyt, a dyro i’r tlodion, CYFOETHOG. a thi a gei drysor yn y nef.” Mat. 19:21. ataliwyd gennych, yn llefain: a llefain y rhai a fedasant a ddaeth i mewn i glustiau Arglwydd y lluoedd. Moethus fuoch ar y ddaear, a thrythyll; meithrin eich calonnau a wnaethoch, megis mewn dydd lladdedigaeth. Condemnia-soch a lladdasoch y cyfiawn; ac yntau heb sefyll i'ch erbyn. Byddwch gan hynny ymarhous, frodyr, hyd ddyfodiad yr Arglwydd. Wele, y mae y llafurwr yn disgwyl am werthfawr ffrwyth y ddaear, yn dda ei amynedd am dano, nes iddo dderbyn y gwlaw cynnar a diweddar. Byddwch çhwith?iu $ 114 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. hefyd yn dda eich amynedd: cadarnhewch eich calonnau: oblegid dyfodiad yr Arglwydd a nesaodd. Na rwgnechwch yn erbyn eich gilydd, frodyr, fel na’ch condemnier: wele y mae y Barnwr yn sefyll wrth y drws.’’ Iago 5:1-9. Afreidiol ymresymu y gwasga’r amgylchiadau y sonia'r broffwydoliaeth am danynt, ar y byd gyda ‘‘chyfyng-gynghor” cynnyddol. Difynnwn ddau osodiad yn unig, gan ddynion nad oedd eu bryd ar gynhyrfu, ond a nodent arwy-ddion yr amserau mewn ysbryd tawel a meddylgar. Ysgrifennodd y diweddar Arglwydd Avebury (Sir John Lubbock) rai blynyddoedd yn ol yn y Rcriew ìnternational. “Nid Crist’nogaeth yw crefydd Ewrob, ond addoliad o dduw rhyfeb . . Os na ellir gwneud rhywbeth tyf cyflwr Ewrob druan yn waeth o hyd. Nid yw o ddim diben i ni gau ein llygaid. Dichon na ddaw chwildroad yn fuan, o bosibl ddim yn ein hamser ni, ond fe ddaw, ac mor sicr a thyriged, fe dyrr ffrwydriad allan y fath na welodd y byd erioed o’r blaen.” Ac am dyfiant cyflym anniddigrwydd a’i ymgais i ledaenu, ysgrifennodd Mr. Frederick Townsend Martin, Efrog Newydd: “Hanner can miynedd yn ol, prin y clywid llais yn gwrthdystio; yn wir, ni cheid nemawr i ddim i brotestio yn ei erbyn. Pum mlynedd ar hugain yn ol yr oedd gwrthdystiad yn glir a chroew, a deallem ef. Deng mlynedd yn ol, ceid y gwrthdystiad mewn dwsin o gyhoeddiadau wyth-nosol, ond erbyn heddýw lledaenir protest, nid mewn cannoedd a miloedd o rifynau cyhoeddedig o lyfrau, llyfrynau, cylchgronau a newyddiaduron, ond wrth y miliwn. “I’r amcan hwn o ledaenu gwrthdystiad bodola newyddiaduron dyddiol a gyhoeddir yn ddigam syniol i'w bwysleisio, ac i ddim ond hynny. Mae iddo gylchgronau a myrddiynau o bapurau wythnosol. Dim ond ynfytun a wawdia’r fath genllif o gyhoeddusrwydd a hwn. . . . “Gellir anwybyddu y rhybuddion a furmura cannoedd o honom. Gellir parhau i wastraffu, a gall yr ymloddesta brwnt fynd ym mlaen yn hwy, a’r tlawd barhau : wingo o dan sawdl haearn y pendefig haearnaidd —dawns marwolaeth a ddichon ddal ati nes torri o’r tant E cymdeithiasol. ac yna fe arllwys Vesuvius y byd obry ei hufen tanllyd o dranc a dinistr.” —“Hearst’s Magastne,” Medi 1913. Fel hyn llesmeiria calonnau wrth “edrych ar y pethau hynny sydd i ddyfod ar y ddaear.M Ond, tra heigia ‘‘ing 7 cenhedloedd gan gyfyng-gynghorM yn fwyfwy, enfyn yr Arglwydd y gennadwri gysurlawn i'n cadarnhau, fod Crist yn dod yn fuan i roi diwedd ar deyrnasiad pechod ac ymra* Ystyr Cyflwr y Cyfnod Presennol. 115 fael. Myn Ef, i’w blant gadw goleu yr efengyl i gynneu, a disgwyl yn amyneddgar am dano. IV. Y Mudiad Mawr Cenhadol. Dyry proíîwydoliaeth y Gwaredwr am arwyddion ei ail-ddyfodiad, y gwaith o efengyleiddio’r byd fel yr arwydd derfynol. Mae hwn ynddo ei hunan yn argoel orfoleddus o ddynesîad y diwedd, yn arwyddnod disglaer o obaith mewn byd o ddioddef. Dywedodd Ef: “A’r efengyl hon am y deymas a bregethir trwy'r holl fyd, er tystiolaeth i'r holl genhedloedd; ac yna y daw y diwedd.” Mat. 24:14. Cyn y diwedd, yr oedd goleuni yr efengyl i dywynnu i bob comel dywell yn yr holl ddaear. Yn gywir i air sicr proíîwydoliaeth, pan ddechreuodd y dyddiau diweddaf,— “amser y diwedd,”—tyfodd y mudiad mawr cenhadoì diweddar i fynu, yr hwn fu yn un o brif nodweddion y ganrif ddiweddaf. Wele ychydig o ífeithiau i ddangos dadblygiad y genhadaeth mewn un ganrif: “Yn 1800 rhifai cenhadaethau tramor saith. Yn 1900 rhifent dros 500. Yn 1800 nid oedd derbyniadau’r saith gymdeithias ond tua £10,000. Yn 1900 derbyniwyd dros £3,000,000. “Yn 1800 rhifai íroedigion yr eglwysi Protestanaidd, o blith y brodorion paganaidd, 7,000. Yn 1900 yr oedd ganddynt 1,500,000 o gymunwyr brodorol. “Yn 1800 rhifai canlynwyr i’r eglwysi Protestanaidd ymhlith y paganiaid 15,000. Yn 1900 rhifent 3,500,000. “Yn 1800 dim ond un rhan o bump o'r hil ddynol oedd a chanddynt Feibl mewn iaith y gallent ei darllen. Yn 1900 yr oedd naw o bob deg o driglion y byd yn feddiannol ar Air Duw mewn ieithoedd a thafod-ieithoedd a ddeallent.” Er 1900 cynnyddodd y mudiad cenhaaol mewn modd eithriadol o ran ei eangder a’i weithgarwch. Amcan-gyfrifìr y ceir yn awr oddeutu 22,000 o genhadon tramorol ar y maes, gyda llawer o filoedd o efengylwyr brodorol a chynnorth-wywyr. Cyflawnir y broíîwydoliaeth o flaen ein llygaid. Nid troedigaeth y byd ragfynegwyd yng ngeiriau Crist, ond efengyleiddio’r byd; a phan glywo’r holl fyd efengyl y deymas, “yna y daw y diwedd.,, H|B| ỳr üu)r oaiwcddar, “ Yr awr ddiweddaf ydyw.” 1 Ioan 2.18. Machludiad haul o’r gorwel draw Rybuddia ddyn fod noa gerllaw ; Clyw gnul y gloch o dwr i draeth : Yr olaf awr, o blant, a üdaeth ! Y gwaith na wnaeth yr oesau fu Awr machlud haul yn l'.anw sy; Mewn brys i’r byd yr Enw raawr Cyhoeddwch, yn yr ola^ awr. I'w fedi y maes yn wyn sydd: Galarwch fedelwyr difudd Am adael cynhaeaf mor fawr Hyd ddiwedd y dydd ai y ìlawr. Mae swn Ei gerddediatí yn dod ! Gweithio tra fo’n ddydd fyddo’ch nod. A’ch cymell gan gariaá eich bron, O blant, yn yr awr olaf hon! —Clara Tlmaitcs, (cyfeithrad) AWR MACHLUD HAUL. “Y gwaith na wnacth yr oesau fu Awr machlud haul yn llanw sy.” ftto'itü Ystyr Cyflwr y Cyfnod Presennol. Dengys proffwydoliaeth arall—Dat. 14:6-11—mai’r ffurf olaf ar y mudiad cenhadol byd-eang fydd cyhoeddi neges neillduol yr efengyl i barotoi ar gyfer dyfodiad yr Arglwydd, galw ar ddynion i addoli Duw a chadw ei orchmynion, a'u rhybuddio rhag dilyn traddodiadau dynion a wnant Air Duw yn ddirym. Gyda’r genhedlaeth hon dyma'n hollol y gennadwri a ddaeth atom yn ymddeffroad a chynnydd y mudiad ail-ddy fodol, a mynegir baich y neges yng ngeiriauh* broffwydoliaeth ei hunan—“Ofnwch Dduw a rhoddwch iddo ogoniant; oblegid daeth awr ei farn ef.” Dat. 14:7. A lledaenaV mudiad yn gyflym “i bob cenedl, a llwyth, ac iaith a phobl.,, Fel hyn mewn gweledigaeth y clywodd y proffwyd ym Mhatmos y gennadwri yn cael ei rhoddi; a phan gyrraeddodd y rhybudd yr holl genhedloedd, gwelodd Grist yn dyfod ar gymylau’r nef i fedi cynhaeaf y ddaear. Am ddechreuad arwyddion neillduol y dyddiau diweddaf, dywedodd Crist: “Wrth y drysau.” “A phan ddechreuo y pethau hyn ddyfod, edrychwch i fynu, a chodwch eich pennau: canys y mae eich ymwared yn agos.M Luc 21: 28. Ond am yr amser y gwelid yr arwyddion oll yn cael, neu ar gael eu cyflawni, dywedodd y Gwaredwr: “Ond dysgwch ddameg oddiwrth y fíìgysbren; Pan yw ei ganghen eisoes yn dyner, a’i ddail yn torri allan, chwi a wyddoch fod yr hat yn agos: ac felly chwithau, pan welwch hyn oll, gwybyddwch ei fod yn agos, wrth y drysau. Yn wir meddaf i chwi, Nid a’r genhedlaeth hon heibio, hyd oni wneler hyn oll. Nef a daear a ânt heibio, eithr fy ngeiriau i nid ânt heibio ddim.,, Mat. 24:32-35. Gwelwn y pethau hyn yn yr oes hon. O'n cwmpas ar bob llaw ymddangosodd arwyddion. Gwyddcm, gan hynny, drwy y gair nad â heibio ddim, i’r genhedlaeth ymddangos o'r diwedd yr hon a wêl y Gwaredwr yn dod mewn gallu a gogoniant mawr. “Am y dydd hwnnw a’r awr nis gwyr neb,” ond gallwn wybod “ei fod yn agos, wrth y drysau,>— y dydd y gobeithiodd saint Duw am dano drwy'r oesau. PHELTP A’R EUNUCH. “A wyt ti yn deall y pethau yr wyt ti yn eu darllen ?” Act. 8 130. PALAS BRENPIINOL 4 Hanes.—Fel yr addas ddarluniai haearn delw breuddwyd Nebuchadnesar “unbennaeth haearnaidd Rhufen,” felly yma, nis gall y bwystfil erchyll, a’i ddannedd haearn, fod yn neb arall ond Rhufen, a ddilynodd Roeg fel meistres y byd. BRWYDR ZAMA C.C. 202. Yn hon torrodd Rhufen allu Carthage, ei chystadleues, “a dechreuodd ar ei choncwest o’r byd.,, Hi oedd y gryfaf, a'r mwyaf awdurdodol, o’r holl fwystfilod yn y gyfres broíîwydol. Talfyrra ysgrifennydd Pabaidd, Cardinal Manning, i baragraíî y gyfatebiaeth rhwng hanes a'r darlun yn y broíîwydoliaeth: “Ceid llengoedd Rhufen ar derfynau’r byd oddiamgylch. Croesai prif-ffyrdd milwrol a darddent yn Rhufen wyneb yr holl ddaear; cedwid yr holl fyd, megis, mewn heddwch a thawelwch gan bresennoldeb cyffre-dinol yr ymerodraeth aruthrol a phaganaidd hon. Yr oedd yn “ofnadwy aç erchylJ,” fel y'i desgrifir ytn mhroffwydloiaethau Daniel; yr oedd megis 128 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. o haearn, yn curo i’r llawr ac yn darostwng y cenhedloedd.”—“Gallu Tymorol y Pab(Llunden, 1862) tu. 123. Hyd yma cyferfu pob ffigur o weledigaeth y proffwyd a chyfatebiaeth glir a chyflawn mewn hanes. Llawenhai ysgrifennydd a flodeuai yn y drydedd ganrif, yn nyddiau Rhufen ymerodrol, wrth weled mor gywir y cyflawnid y broffwydoliaeth. Ebe Hippolytus, (a gyfrifir yn sant gan yr Eglwys Babaidd): “Bydd lawen, O Ddaniel fendigaid! ni chyfeiliornaist! Daeth yr holl bethau hyn i ben. Ar ol hwn eto, dywedaist wrthym am y bwystfil, ofnadwy ac erchyll. Mae iddo ddannedd haearn ac ewinedd o bres, bwytai a drylliai, a sathrai y gweddill dan ei draed. Teyrnasa yr haearn yn barod; darostynga a dryllia yn barod; dwg o dan ei iau yr anewyllysgar oll yn barod; Gwelwn y pethau hyn yn barod. A chlodforwn Dduw yn awr, o dan dy arweiniad di.”—“Traethawd ar Grist a'r Anghrist’’ adr. 33. Daw yr amlinelliad proffwydol yn awr i amser rhaniad yr Ymerodraeth Rufeinig, a dwg i fewn ddigwyddiadau oh* diddordeb personol dyfnaf i ni heddyw. Rhan II. Y Bedwaredd Deymas a’r Corn Bychan. Y bedwerydd unbennaeth fawr, Rhufen Ymerodrol, a'r digwyddiadau a ddilynent, a gynhyrfent ymchwiliad pryd-erus y proffwyd. Dywed : “Yna yr ewyllysiais wybod y gwirionedd am y pedwerydd bwystfil, yr hwn oedd yn amrywio oddi wrthynt oll, yn ofnadwy iawn, a’i ddannedd o haiarn, a’i ewinedd o bres: yn bwyta ac yn dryllio, ac yn sathru y gweddill a’i draed. Ac am y deg corn oedd ar ei ben ef, a’r llall yr hwn a gyfod-asai ac y syrthiasai tri o’i flaen; sef y corn yr oedd llygaid iddo, a genau yn traethu mawrhydi, a'r olwg amo oedd arwach na^i gyfeillion. Edrychais, a’r corn hwn a wnaeth ryfel ar y saint, ac a fu drech na hwynt; hyd oni ddaeth o’r amser y meddiannai y saint y frenhiniaeth.,, Ewyllysiai'r proffwyd wybod y gwir am y peth; a myne-godd yr angel y gwir iddo. Yn gyntaf, ebe'r angel: “Y pedwerydd bwystfil fydd y bedwaredd frenhiniaeth ar y ddaear yr hon fydd amryw oddi wrth yr holl frenhiniaeth^u, Proffwydoliaeth Hanesiol Daniel 7. 129 ac a ddila yr holl ddaear, ac a’i sathr hi ac a’i dryllia.,, Rhufen, fel y gwelsom, oedd y bedwaredd irenhiniaeth. Ys dywed Cardinal Manning am yr ymerodraeth, “Yr oedd yn ‘ofnadwy ac erchyir fel y’i desgrifir ym mhoffwydolh aethau Daniel; yr oedd megis o haearn, yn curo i’r llawr ac yn darostwng y cenhedloedd.M Am y deg corn a gododd oh’ bedwaredd ymerodraeth fawr hon, dywedodd yr angel: “Am y deg corn o'r frenhiniaeth hon fydd deg brenhin, y rhai a gyfodant: ac un arall a gyfyd ar eu hol hwynt, ac efe a amrywia oddiwrth y rhai cyntaf, ac a ddarostwng dri brenhin.” Edrychwn i hanes yr Ymerodraeth Rufeinig, a pheth wclwn ?—Darlun y brofîwydoliaeth yn hollol. Gwelwn yr Ymerodraeth Rufeinig wreiddiol yn y Gorllewin wedi ei rhannu yn deyrnas oedd llai. Gwelwn bobl farbaraidd y Gogledd yn ysgubo dros yr ymerodraeth, yn ei dryllio, ac yn sefydlu o fewn ei therfynau yr amrywiol deyrnasoedd a gynrychiolir hyd heddyw gan deyrnasoedd gorllewin Ewrob. Ac fel y gwyliwn hanes yn y cyfwng hwn, gwelwn “gorn bychan arall,” gallu arall o wahanol natur, yn codi o blith y cyrn a gynrychiolant deyrnasoedd Rhufen rannedig—teyrnas, eto teyrnas yn amrywio oddi wrth y gweddill. Llyncodd gwaith hon sylw'r proffwyd; a phwysig odiaeth yw i ni wylio er dal cennadwri y broffwydoliaeth ddwyfol. Darlun Proffwydol a Hanesiol o’r Com Bychan. Dyma’n eglur y darlun ddygir ger ein bron gan y proff-wyd, pan yr edrychwn eilwaith, a sylwi yn graffach ar y manylion. Gwelodd y proffwyd rannu’r Ymerodraeth Rufeinig i deyrnas oedd llai. Yna gwelodd y corn bychan, yn codi o blith y teymasoedd hyn, gan ddarostwng tair o’r deg teyrnas, yn llefaru geiriau mawrhydi a gwneuthur rhyfel ar saint Duw. Gallu crefyddol, gan hynny, oedd hwn i fod, yn teyrnasu ym mysg brenhinoedd y ddaear, ac yn honni awdurdod grefyddol ar ffydd a chydwybodau dynion. “A'r com hwn a wnaeth ryfel ar y saint, ac a fu drech na hwynt.M 9 0 ‘Gwelwn bobl farbaraidd y Gogledd yn ysgubo dros yr ymero-draeth, yn ei dryllio, ac yn sefydlu o fewn ei therfynau yr. amrywiol deyrnasoedd a gynrychiolir hyd heddyw gan deyrnas-oedd Gorllewin Ewrob.”—Tu. 127. GORESGYNIAD YR YMERODRAETH RUFEINIG GAN HUNIAID. Proffwydoliaeth Hanesiol Daniel 7. 131 Edrychwn i hanes, a hwn yw’r peth a welir yn eglur: Gwelwn fel y’i desgrifiwyd yn y broffwydoliaeth, amser pan y llanwai deg teyrnas cyfoesol diriogaeth yr Ymero-draeth Orllewinol wreiddiol. Yn y cyfwng yma gwelwn allu brenhinol eglwysig yn codi i uchafiaeth grefyddol— Pabyddiaeth Rhufen. Gwelwn, ddymchwelyd tair o’r deg teyrnas drwy ei dylanwad, postol Paul. 2 Thes. 2:7. A phery’r gallu hwn i weithio hyd y diwedd, pan y’i dinistrir gan danbeidr-wydd dyfodiad Crist. Adn. 8. Cyfnod Proffwydol. Ond yn ol gair yr angel i Ddaniel, yr oedd cyfnod i fod, yn ystod yr hwn, mewn ystyr arbennig, yr oedd Pabyddiaeth i barhau ei hawdurdod ar y saint, ar amseroedd a chyfreith-iau'r Goruchaf. 133 134 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. “Hwy a roddir yn ei law ef, hjrd amser ac amseroedd a rhan amser.” Golyga < A.D. 533 538 I....I- Y 1260 MLYNEDD A.D. J793 J798 —I_l Ond saif diwrnod am flwyddyn (gwel Esec. 4:5, 6, a mannau eraill) yn narluniadau fíìgurol o amser mewn pro-ffwydoliaeth. Fel hyn, rhagfynegodd proffwydoliaeth am gyfnod o 1260 o flwyddi y parhai uchafiaeth Babyddol. Gallwn ofyn yn awr, Pa bryd yr oedd yr uchafiaeth i ddechreu ? beth fyddai nod cyfodiad Pabyddiaeth i uchafiaeth gydnabyddedig ? a pha ddigwyddiadau ddangosant allan ddiwedd 1260 o flynyddoedd ? Echel Hanes. Mae atebiad hanes i lais proffwydoliaeth yn glir. Y chweched ganrif oedd echel, megis, hanes y byd, o gylch yr hon y troai. Buasai esgobion Rhufen yn taeru hawliau eu sedd (neu eu hesgobaeth) yn uwch na neb arall. Justinian oedd yr ymerawdr yn y Dwyren. Dywed Bury am Justinian a'i gyfnod: “Gellir ei gyffelybu i ryw Janus anferth a’i draed, un ar bob ochr, ar draws y ffordd rhwng yr hen fyd a’r canol oesoedd. . . . Penderfynodd ei lwyddiant milwrol gwrs hanes dyfodol yr Eidal, a dylanwadodd ar ddadblygiad Gorllewin Ewrob . . . ac effeithiodd ei awdurdod eglwysig ar ddyfodol pell Críst,nogaeth.,,—“Hanes yr Ymerodraeth Rufeinig olaf,” Cyf. 1, ttud. 35J-353- A dywed Finlay, am y tro-bwynt hwn yn hanes y byd : “Ai cyfnewidiadau canrifoedd heibio yn gyflym, y naill ar ol y llall, o flaen llygaid un genhedlaeth.,,—“Groeg o dan y Rhufeiniaid,” tu. 231. Yn y fan hon gwelwn Babyddiaeth yn cael ei chodi’n derfynol i uchafiaeth gydnabyddedig. Gadawsai Rhufen Y Blynyddoedd 1260 ym Mhroffwydoliaeth Daniel. 135 Ymerodrol yn barod ei sedd i Babyddiaeth, canys ni chynhelid yr orsedd ymerodrol mwyach yn Rhufen. Gadawyd Esgob Rhufen y prif ddyn yng ngorsedd henafol y Cesariaid. Dywedasai proffwydoliaeth Dat. 13:2 am berthynas y gallu ymerodrol hen i'r Babyddiaeth, “A'r ddraig a roddodd iddo ef ei gallu, a’i gorseddfaingc, ac awdurdod mawr.” Rhodd-wyd y sedd, ac yn awr yr oedd Rhufen Ymerodrol i gydnabod Rhufen Babyddol yn derfynol fel yr uchaf ei gallu, a'i ‘'haw-durdod mawr.” Cydnabod Uchafiaeth Pabyddiaeth yn Swyddogol. Cyhoeddodd Justinian lythyr yn 533 a.d., ac iddo rym deddf ymerodrol, yn cydnabod penaduriaeth bendant Esgob Rhufen ar yr holl eglwysi. Tystiai: “Buom yn ddiwyd i ddarostwng ac uno holl offeiriaid y Dwyren drwy ei holl ranbarthau, i egobaeth Eich Santeiddrwydd . . . canys ni chania-tawn i ddim a fwriedir, ni waeth pa mor glir a diddadl y bo, mewn perthynas i gyflwr yr eglwysi, gael ei gadw yn ol oddiwrth Eich San-teiddrwydd, fel pen yr holl eglwysi. Oblegid, fel y dywedasom o’r blaen, mawr yw ein sel dros gynnydd anrhydedd ac awdurdod eich esgobaeth ym mhob ryw fodd.”—Cod. Justin lib. r, title 1, Baronii ( tud. 2Ç3). O’r ddeddf hon (canys deddf ỳdoedd mewn gwirionedd) dyddia Awdurdodau Eglwys Rufen y derbyniad swyddogol o uchafiaeth Pabyddiaeth. Cymer rhai ddeddf ddiweddarach yr Ymerawdr Phocas (a.d. 606) fel y cychwyn cyntaf. Ond, ebe Dr. Croly: “Gwrthoda’r awdurdodau uchaf ym mysg lleygwyr a chofnodwyr Rhufen y syniad mai Phocas oedd sylfaenydd penaduriaeth Rhufen; ant hwy yn ol 1 Justinian fel yr unig darddell gyfreithlon, a dyddiant yn gywir y titl o’r flwyddyn hir-gofiadwy 533.”—“Datguddiad St. loan,” ttud, 172, 173 • Cleddyf Ymerodraeth yn Hollti’r Fforddf Cawsai’r ífawdurdod mawr” ei gydnabod. Ond ar yr amser hwn cylchynaiY galluoedd hereticaidd Ariaidd y sedd Babyddol. Erlidiai’r Vandaliaid Ariaidd y Catholiciaid yn yr Affrig, Corsica, a Sardinia, a llywodraethai’r brenin Gottu aidd, yr hwn oedd hefyd yn Ariad, yr Eidal o Ravenna, ei brif-ddinas. Fodd bynnag, yr oedd y byddinoedd ymerodro] 136 Ein Dydd ni yng Ngolcuni Proffwydoliaeth. at wasanaeth uniongrededd. Yn 533-534 dadwreiddiodd Belisarius, cadfridog enwog Justinian, y Vandaliaid, a chludwyd rhyfel dros ffydd a’r ymerodraeth i’r Eidal hefyd, yu erbyn y Gothiaid Ariaidd. Aeth Belisarius i mewn i Rufen ar wahoddiad y pab, yn ddiwrthwynebiad. Yn y flwyddyn Y PAB YN MYND I SAN Gellir gweled ar y dde ddelw enwog BEDR O’R YATICAN. o San Bedr. ganlynol casglodd y Gothiaid eu holl luoedd eilwaith i ail-gymeryd Rhufen. Dyma'r argyfwng yn yr ymdrech am yr Eidal. “Pe ciliasai unrhyw gwmni yn ol, (ebe Gibbon,) dis-trywiasid y Rhufeiniaid a Rhufen am byth.M Ciliodd y Gothiaid, wedi eu gorchfygu, yn 538; “a bu colli’r dydd, (meddai Hodgkin,) y tro hwn yn foddion i dorri bedd brenhin-iaeth Gothaidd yn yr Eidal.” Ac er Vr brwydro barhau am flynyddau cyn llwyr ddi-wreiddio'r Gothiaid, eto’r goncwest hon arnynt yn 538 oedd a wr gnul eu hanes, Dywed Finlay ; Y Blynyddocdá 1260 ym Mhroffwydoliaeth Daniel. 137 “Gellir ystyried hanes y ddinas henafol fel yn terfynu gyda choncwest Belisarius ar Rufen, a dechreua ei amddiífyniad yn erbyn Witiges (538) hanes y Canol-oesoedd.”—“Groeg o dan y Rhufeiniaid,” tu. 2Qj. A siarad yn frysiog, yr un oedd y Canol-oesoedd ag oes uchafiaeth a gallu pabyddol. Pabau o Nodwedd Newydd. Nid yn unig y rhoddwyd yr ergyd hon gan y cleddyf Y VATICAN. Yr olygfa gyffredinol o ben nenfwd San Bedr. ymerodrol yn 538, a thrwyddi yn helpu agor y ffordd o flaen Pabyddiaeth, ond gosodwyd yr amser hwn, y cyntaf o'r math newydd o babau ar yr orsedd babyddol gan yr eirf ymerodrol. Diswyddwyd Pab Silverius, a gyhuddid o gydymdeimlad a’r Gothiaid, gan Belisarius yn 537. Ymyrrodd yr ymerawdr, a chadwyd y pwnc o reoleidd-dra'r diswyddiad ganddo hyd 538 cyn ei benderfynu. Yn y flwyddyn honno, ebe Schaff: “Esgynnodd Vigilius, ffafrddyn gwasaidd Theodora, i'r gadair babyddol o dan nawdd milwrol Belisarius (538—554).M—“Hanes yr Eglwys Grist 'nogol,” Cyf. iii, tud. 327. Y GRISIAU CYSEGREDIG Yma y clywodd Luther wrth ddnngo’r ENWOG YN RHUFEN. grísiau ar ei liniau, y gennadwri, “Y cyíìawn a fydd byw drwy ffydd.” Gydag ef dechreua ma;h newydd. Er yr iselwyd ef yn bersonol gan amodau yr ymerawdr, ac i’r Babaeth ei hunan gael ei darostwng i gyflw'r o waseiddiwch na fu ei rhan hyd yn oed o dan frenhinoedd Gothaidd 'nereticaidd, eto cryfhaodd y defnydd traws-arglwyddiaethol hwn wnaeth Justinian o Y Blynyddoedd 1260 ym Mhroffwydoliaeth Daniel. 139 flaenoriaeth y Babaeth, y syniad mai Pab Rhufen oedd y prif awdurdod mewn crefydd, i siarad yn enw yr eglwys gyffre-dinol. Darllennwn yn llyfr i efrydwyr gan Bemont a Monod ar “Ewrob y Canol-oesoedd” tud. 120: “Rhoddir y titl sant i bob pab i lawr hyd y chweched ganrlf yng I Nghofrestrau’r merthyron. Vigilius (537*—555) yw'r cyntaf o gyfres o babau na roddir mwyach y tîtl hwn iddynt, yr hwn o hyn allan a ddos- ’ barthir gyda chynnildeb. O’r amser hyn ym mlaen, ni pherthyna’r pabau mwyach i’r eglwys yn un:g, eithr trwy ymgymysgu yn fwy fwy o hyd a phethau’r byd, daethant yn ddynion y wladwriaeth, ac yna yn llywodraeth-wyr gwladol." Gallu Erlidgar. Yn dilyn Vigilius daeth Pelagius I (556-560) yr hwn a esgynnodd i’r orsedd drwy “gynnorthwy milwrol Narses,J y pryd hwnnw yn gadfridog ymerodrol yn yr Eidal. A dech-reuodd Pelagius, a osodasid yn yr esgobaeth babaidd gan allu ymerodrol, hawlio gwasanaeth çleddyf yr ymerodraeth yn erbyn esgobion neu aelodau o'r eglwys wrthodent ymostwng i awdurdod y Pab. Mae ei lythyrau ar y pwnc hwn “yn amddiffyniad diamwys o egwyddorion erledigaeth.,, (Gwel “Geiriadur Bywgraffiad Crist,nogol,,, gan Smith a Wace, erth. Pab Pelagius.) Mynegodd proffwydoliaeth y rhoddid iJr Babaeth uchafi aeth neillduol am gyfnod o 1260 o flynyddoedd. Yn a.d. 533 ymddangosodd y cyhoeddiad ymerodroi enwog yn cydnabod yr uchafiaeth hwn, yn 538 disgynnodd ergyd cleddyf Rhufen yn hyrwyddo'r ffordd; a dechreuodd math newydd o bab—“dynion y wladwriaeth, ac yna llywod-raethwyr gwladol.,> Fel hyn noda digwyddiadau pwysig yn eglur ddechreu y cyfnod proffwydol o 1260 o flynyddoedd. A bron yn hollol ym mhen 1260 o flynyddoedd o ddeddf 533, yn cydnabod uchafiaeth y pab, daeth deddf yn 1793, a annelai at yr uchafiaeth hon; ac wedi 1260 mlynedd o’r ergyd honno a chleddyf yn Rhufen dros y Babaeth, daeth ergyd a chleddyf yn Rhufen yn erbyn y Babaeth. *Dylasai’r dyddiad fod yn 538, er mwyn perffaith gywirdeb„fel y*i ceir yn y difyniad o Schaff, yr hanesydd. “Dyddia'r awduron Pabâidd esgob-aeth Vigilius i farwolaeth Silyerius (Mehefin $$)”—Bower: “Hones y Pabau” o dan y flwyddyn 538. RHUTHR AR GARCHAR BASTILLE Amgylchiad yn y Chwildroad Ffrancaidd a dystiai YM ^iHARIS. ddiweddu o’r hen lywodraeth unbennaethol. CYMERYD Y PAB Gwnaethpwyd hyn ofan Berthîer, y GARCHAROR. cadfridog Ffrancaidd yn 179Ì:. GWAWR CYFNOD NEWYDD Diwedd 1260 o flynyddoedd. ?el yr oedd y genhedlaeth yr ymddyrchafodd y gallu pabyddol ynddi i uchafiaeth yn dro-bwynt yn hanes y byd, felhr, hefyd, yr oedd yr oes y dibennodd y 1260 flwydd: o i huchafiarth, ynddi. Gwna llinyn mesur proffwydoliaeth fwy na rhedeg o dcyddiac i ddyddiad. Cysyllta ddau argyfw'ng mawr yu har.es y ddynoliaeth, digwyddiadau y cyntaf o honynt yn tueddu i sefydlu’r llywodraeth babaidd ar ddynicn, a'r olaf yn arwyddo dorri o’r rhwymau hynny. Argyfwng mewn Hanes. Daeth uchafiaeth babaidd yn y cyfwng hwnnw y dywed Finlay am dano, “A’i cyfnewidiadau canrifoedd heibio’n gy£ym> y naill ar ol y llall, o flaen llygaid un gerLhedlaeth., Rhei y llinell fesur, sef 1260 o flynyddoedd, ym mlaen drwyh-canriíoedd nes, wele, cyffyrddodd ei phen amser argyfwng arall,—Ewrrob yn nherfysgoedd y chwildroad Ffrar.caidd, pan 14L 142 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. gymerodd cyfnewidiadau le eilwaith o flaen llygaid dynion mewn ychydig flynyddau, a gymerent yng nghwrs cyffredin pethau, ganrifoedd i ddigwydd. Ysgrifennodd Lamartine am yr amser hwn: “Mae’r pum mlynedd hyn yn bum canrif i Ffrainc.M—“Hanes y Girondioid,” llyfr 61, adr. 16 (Cyf. III) tu. 544. A chyhoeddai digyyyddiadau’r amseroedd hyn, y terfynodd uchafiaeth babyddol, o’r diwedd. Fel hyn, gan hynny, yn ä.d. 533 daeth deddf enwog cefnogwr cryf y Babaeth, yn cydnabod ei huchafiaeth; ac wedyn ergyd effeithiol y cleddyf yn Rhufen yn 538, yn agor y ffordd i'r math newydd o bab-llywodraethwyr gwladol: felly ar derfyn 1260 o flynyddau’n ddiweddarach, yn 1793, ymddangosodd deddf enwog cef-nogwr cryf unwaith o’r Babaeth, Ffrainc— “mab hynaf yr eglwys”—yn annelu at ddifodi’r eglwys a chrefydd, a’i dilyn gan ergyd effeithiol y cleddyf yn Rhufen yn erbyn y Babaeth, yn 1798. Digwyddiadau Arwyddocaol y Chwildroad Ffrancaidd. Am ddeddf 1793 dywed W. H. Hutton: “Ar Dach. 26, 1793, deddfodd y Gynhadledd, o’r hon yr oedd dau ar bymtheg yn esgobion, a nifer o oíîeiriaid yn aelodau, i ddiddymu pob math ar grefydd.”—“Oes y Chwildroad,” tu. 156. Datguddiodd gwallgofrwydd dyddiau'r Arswyd olygfa o ddynoliaeth dreisiedig, a gynhyrfasid i gynddeiriogrwydd gan ganrifoedd o ormes yn enw crefydd a hawl ddwyfol, yn codi i fynu ac yn torri pob llyffethair mewn cynddaredd. Tara-went mewn dallineb grefydd ei hunan, ac at Dduw, yn enw yr hwn y cyflawnasai yr eglwys babaidd ei gwaith creulon drwy’r canrifoedd, am y safaiT Babaeth i feddyliauY bobl am grefydd. Cyfeirir yn arbennig ym mhroffwydoliaeth Dat. 11:3-13, at ddigwyddiadau dyddiau gwylltion y Chwildroad Ffran-caidd, fel yn dod ar ddiwedd y cyfnod proffwydol o 1260 o flynyddau. Mor glir oedd y darlun proffwydol fel yr ysgri-fennodd jurien, efrydydd Ffrancaidd enwog o broffwydoli- Gwawr Cyfnod Newydd. 143 aeth, dros gan mlynedd cyn yr amser hwn, “y credai yn sicr mai FfraincM prif gefnogydd y Babaeth, a roddai’r ysgydwad, megis daeargryn, iJr ddinas fawr Fabilonaidd ysbrydol. Ysgrifennodd am Ffrainc, un o’r deg rhan o Rufen rannedig: “Syrth y ddegfed ran hon o’r ddinas, yn ei pherthynas a’r Babaeth; ymwahana oddiwrth Rufen, a chrefydd Rhufen.”—“Cyflawniad o'r Profî-wyàoliaethau'* (Llunden 1687) rhan 2, tu. 265. Ac felly y bu. Cyrraeddodd y mudiad ym mhell tu hwnt i Ffrainc. Ebe Canon Trevor am don y gwrthryfel, yr hon a ymdaenodd dros Ewrob, yn erbyn awdurdod ddilyffethair: “Teilwng yw o sylw mai y cenhedloedd hynny a wrthodasant baby-ddiaeth yn unig fu’n abl i wrthsefyll y llanw. Dymchwelwyd i’r llwch bob gorsedd a phob eglwys, heb eithriad, a gydnabyddai uchafiaeth Rhufen.” —“Rhufen a’i Llywodraethwyr Pabaidd.” tu. 436. Dilynwyd deddf y gynhadledd Ffrancaidd yn 1783 gan ergyd y cleddyf yn Rhufen yn 1798. Ceir yr hanes llawn mewn ychydig eiriau gan yr ysgrifennydd pabyddol, y Parch. Joseph Rickaby, o Gymdeithas y Jesuitiaid: “Pan v syrthiodd Pab P;us VI, i waeledd trwm yn 1797, rhoddodd Napoleon orchymyn nad oedd neb, os byddai efe farw, i gael ei ethol fel ei olynydd yn y swydd, ac nad oedd y Babaeth i’w pharhau. “Ond gwellhaodd y Pab. Buan y torrwyd yr heddwch; aeth Berthier i mewn i Rufen ar y ddegfed o Chwefror, 1798, a chyhoeddodd werin-lywodraeth. Gwrthododd / pennaeth oedranus a bod yn anffyddlon i’w lw, drwy ei chydnabod, a gyrrid ef ar frys o garchar i garchar yn Ffrainc. Wedi ei ysigo gan flinder a thrallodion, bu farw ar y pedwerydd ar bymtheg o Awst, 1799, yn Valens, castell Ffrancaidd, yn ddwy a phedwar ugain oed. Nid rhyfedd i hanner Ewrob d^'bio yr ufuddheid i wahar-ddiad Napoleon, ac i’r Babaeth farw gyda’r Pab.”—“Y Babaeth Ddiweddar” tu. 1 (Catholic Truth Society, Llunden). Tystiai'r digwyddiadau hyn yn y Chwildroad Ffrancaidd i’r cyfnod proffwydol o uchafiaeth babaidd ddiweddu. Derbyniasai'r Babae^h “glwyf marwol.,, A tharawyd yr ergyd a chleddyf yn Rhufen, yn 1798, 1260 o flynyddau yn gywir o'r flwyddyn 538, pan darawodd cleddyf yr ymero-draeth yr ergyd derfynol honno yn erbyn y Gothiaid yn Rhufen, ac yr agorodd ffordd i’r math newydd ar bab, llywo draethwyr brenhinol eglwys a gwlad. 144 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. Am gyflwr y Babaeth ar yr amser hwn, dywed Canon Trevor: “Diflannodd y Babaeth. Nid oedd ol ei bodolaeth yn aros; ac r*i chodwyd bys i’w hamddiffyn ym mysg yr holl alluoedd Pabyddol. Nid oedd mwyach i’r Ddinas Dragwyddol na thywysog na phab; yr oedd ei hesgob yn marw mewn caethiwred mewn tir estronol, ac yr oedd ddeddf wedi ei chyhoeddi’n barod na chaniateid unrhyw olynydd yn ei le.”— “Rhufen a’i Llywodraethwyr Pabaidd.” tu. 440. “Nid rhyfedd” ebe’r awdur Jesuitaidd, “i hanner Ewrob dybio yr ufuddheid i warharddiad Napoleon, ac i’r Babaeth farw gyda’r Pab.,, Ond ychwanega, “er y pryd hwn, dyrchafwyd y Babaeth i binacl o allu ysbrydor’ na chyrha-eddasai o'r blaen. Nid oedd ergyd roddwyd i’r Babaeth gan y Chwildroad Ffrancaidd i fod yn ddiben arni, o lawer, yn ol y broffwydoli-aeth. Cyhoeddi diwedd cyfnod ei huchafiaeth arbennig wnaeth y digwyddiadau hyn. Awgryma proffwydoliaeth arall yn eglur yr adfywiai dylanwad y Babaeth yn ddilynol i'r ergyd farwol, yn gyson a desgrifiad yr ysgrifennydd pabaidd o’r peth. Dywed y proffwyd Ioan, pan y llefara am y gallu hwn : “Ac mi a welais un o’i bennau ef megis wedi ei ladd yn farw; a'i friw marwol ef a iachawyd: a’r holl daear a ryfe-ddodd ar ol y bwystfil. A hwy . . . a addolasant y bwystfil, gan ddywedyd, Pwy sydd yn debyg i'r bwystfil ? pwy a ddichon ryfela ag ef?” Dat. 13:3, 4. Ni a welwn y gwaith iachaol yn parhau o hyd, a chyn-nydda’r profion fod y byd yn rhyfeddu mwy na mwy ar ol y gallu pabyddol. Cyfnod Newydd o Ryddid a Goleuo. Ar ddiwedd 1260 o flynyddau o uchafiaeth babaidd, gwy-siwyd cyflwr newydd i mewn. Safasai'r Babaeth am awdur-dod unbennaethol tmwn gwlad ac eglwys. Torrwyd yn awr allu'r traha hwn. Ebe Edmund Burke ar y pryd, “Anadlodd brenhiniaeth unbennaethol ei hanadl olaf heb un ymdrech.,, Ymddangosodd gwawr cyfnod o ryddhad crefyddol eangach, ac o oleuni, a ledaenodd ei fendithion dros yr holl wledydd. Dywedasai proffwydoliaeth am y Babaeth, y rhoddid y Gwawr Cyfnod Newydd. 145 saint, a’r amseroedd a chyfreithiau’r Goruchaf “yn ei law” am 1260 o flynyddau. Ac fel y rhagfynegwyd ym mhroff-wydoliaeth Crist (Mat. 24:22) “byrhawyd” dyddiau gorth-rymder saint Duw. Gwanhaodd gallu’r Diwygiad Protest-anaidd y law ormesgar, hyd yn oed cyn i’r cyfnod profîwydol redeg maes. A phan derfynodd cyfnod llawn y 1260 blwyddi, gwelodd y byd afael y llaw babaidd honno yn llaesu rhagor eto, a rhagluniaeth Duw yn gweithio i agor y ffordd i gyho-eddi ei efengyl Ef drwy’r eangfyd, gan ddwyn tystiolaeth yn erbyn gwyrdroiadau v gwrthgiliad pabyddol, ac adennill i ddynion Air a chyfreithiau y Goruchaf. Tystia fîeithiau hanes i’r brofîwydoliaeth hon o 1260 o flynyddau o uchafiaeth bàbaidd gael ei chyflawni yn llythrenol. Llefara Duw trwy brofíwydoliaeth er mwyn i ddynion wybod mai Efe yw y Duw byw. Yn y profîwydoliaethau hyn am amserau sydd yn ei Air, rhydd sicrwydd, nid yn unig nad yw’r byd wedi dianc o law ei wneuthurwr, ond fod yr amser-oedd yn ei law hefyd; a phan ddêl amser ei fwriad dwyfol Ef i ben, cyflawna ei waith yn ddios gyda chyflymder mewn cyfiawnder, a diwedda lywodraeth pechod ar y ddaear. Fel y ca cyfnod proffwydol Daniel 7:25 ei gyflawniad yn hanes y Babaeth, felly cawn weled yr etyb gwaith eglwys Rufen i’r nodweddion pellach am weithgarwch y “corn bychan” hwn ym mhrofîwydoliaeth Daniel. 10 Y GORON DRIPHLYG. Coron driphlyg y Pab o Vün l.eufer (photo.) dynnwyd yn y Yatican yn Rhufen, HUGUENOTIAID YN Y “Eraill a gawsant brofediga^hau . . . CARCHAR AM EU FFYDD. trwy rwymau hefyd a :harchar.’ Heb. ii :36. GWAITH GALLU Y “ CORN BYCHAN.” Ceir amgylchiadau a gyfatebant yn gywir i’r darlun proff-wydol o ymddyrchafiad a gwaith y “corn bychan” yr. hanes y Babaeth: Y Lle.—Gwelwyd y corn bychan yn codi gan y protwyd ym maes yr ymerodraeth Rufeinig. Dyna’r lle yr ymcdan-gosodd teyrnas fawr y Babaeth, a gymerodd iddi ei hun yr enw Rhufeinig. Yr amser.—Dilynodd ymddangosiad teyrnas eglwysig gallu y corn bychan yn y broffwydoliaeth raniad yr ymero-draeth Rufeinig i ddeg teyrnas. Yn union felly cwyci teymas eglwysig Rufen Babyddol i’r golwg mewn hanes yn ddiatreg wedi rhaniad yr ymerodraeth. Cyfnod Uchafiaeih.—Rhoddodd proffwydoliaeth 1260 o flynyddau i uchafiaeth diwrthwrynebiad y gallu hwn. Etyb hanes, i gyfnoc. o 1260 o flynyddau wahanu rhwng dechreuad uchafiaeth y Babaeth yn nyddiau Justinian a digwyddiadau 147 GALLU “Efe a draetha eiriau yn erbyn GALLU CARIAD. y Go^uchaf.,, Dan. 7:25. Gwaith Gallu y “Corn Bychan.” cynhyrfus blynyddoedd olaf y ddeunawfed ganrif, y cafodd Pabyddiaeth ergyd farwol ynddynt. Erys un casgliad eto o’r neillduolion iJw efrydu: Y Gwaith.—Am natur a gwaith y gallu a gynrychiolir gan y com bychan, dywed proffwydoliaeth: “Efe a draetha eiriau yn erbyn y Goruchaf, ac a ddifa saint y Goruchaf, ac a feddwl newidio amseroedd a chyfreith-iau: a hwTy a roddir yn ei law ef hyd amser ac amseroedd a rhan amser. Dan. 7:25. A ganfyddwn mewn hanes i Eglwys Rufen gyflawni'r neillduolion hyn hefyd? Y maeY brofîwydoliaeth Ysgry-thurol yn ddarlun geiriol cywir hollol o weithrediadau'r eglwys babyddol. Edrycher ar y prif nodweddion! 1. Traethu geiriau yn erbyn y Goruchaf. 2. Difa saint y Goruchaf. 3. Meddwl newidio amseroedd a chyfreithiaü’r Goruchaf. Gellir profi pob conyn yn y cyhuddiad yn glir, a hynny a thystiolaeth o ffynhonellau Pabaidd. Efe a draetha Eiriau yn erbyn y Goruchaf. Fel y sylwai Daniel ar allu’r com bychan, clywodd ef yn “traethu geiriau mawrhydi.M Mynegodd yr angel mai yn erbyn y Goruchaf y bwriedid y geiriau chwyddedig mawr-eddog hyn. A pha beth allai fod fwy yn erbyn anrhydedd y Goruchaf na chymhwyso teitlau a phriodoleddau dwyfol at ddyn marwol? Dyma rai o “eiriau mawrhydi: ” “Priodolir hefyd i'r Pab, yr holl deitlau a roddir i Grist yn yr Ysgrythur, yn awgrymu ei uchafiaeth ar yr eglwys.,,—Bellarmine, “Ar Awdurdod y Cynghorau” llyfr 2, pen. iy. Cymhwyswyd y dyfarniad hwn yn weithredol drwy yr oesau. Dywed Elliott: “Edrycher ar lys-genhadon Sicily yn llyfu’r llwch o’i flaen [Pab Martin IV] gyda’r cyfarchiad, ’Oen Duw yr hwn sydd yn tynnu ymaith bechodau y byd.”—“Horae Apocalypticae,” rhan 4, pen. 5, adn. 2. “Mor fawr yw urddas a rhagoroldeb y Pab, fel mai nid dyn, eithr megis Duw, a ficer Duw yw (non sit simplex homo, sed quasi Deus et Dei vicarius). Y Pab yn unig a elwir y santeiddiolaf, . . . pennaig dwyfol, yr ymerawdr aruchelaf, a brenin y brenhinoedd. . . . Mor fawr yw urddas a gallu’r Pab fel y ffurfia gyda Christ un frawdlys (faciat unum et idem Gwaith Gallu y “Corn Bychan.” 151 tribunal cum Christo), yn y fath fodd, fel yr ymddengys fod pob peth n wna’r Pab yn deilliaw o enau Duw (ab ore Dei)”—<(Prompta Bibliotheca' (Ferraris) art. Papa;” Geiriadur Eglwysig Ferraris (Pabaidd) ertìi ''Pab.” Difynnedig ym “Mhabyddiaeth a’r Diwygiad” gan Guinness. tu. 16. Nid rhyw weniaith eithafol o'r canol-oesoedd, i’w daflu o’r neilldu gan gyfnod diweddarach, yw yr uchod; ond mynega’r geiriau hyn honiadau athrawiaethol digyfnewid Eglwys Rufen, yn hawlio lle Duw i ddyn. Ail-edrydd Pab Leo XIII, mewn cylch-lythyr, yn dwyn y dyddiad Mehefin 20, 1894, yr honiad hwn: “’Rym ni yn llanw lle Duw Hollalluog ar y ddaear.”—<(Cylch-lythyrau Pwysig Leo XIII” (Efrog Newydd, y Brodyr Bensiger) tud. 304. Yn y modd hwn y traetha’r Babaeth “eiriau mawrhydi yn erbyn y Goruchaf.,, “A ddifa saint y Goruchaf.” Drwy'r holl Oesau Tywyll cawn gipdrem ar greulondeb anrheithiol llaw Rhufen ar gredinwyr syml yng Ngair Duw; ond yn neillduol, darperid moddion i lwyr ddifa saint Duw pan ymddangosodd y Waldensiaid ac eraill i ddwyn tystiol-aeth cyrraedd-bell i grefydd syml, rhagflaenwyr gwawr y Diwygiad Mawr,— Fel ehedydd a groesawa gwen y wawr, Hwythau roisant rybudd cynnar o’r dydd mawr; Neu yn hytrach, dechreuasant yn y nos Cyn bod arwydd gwawl i’w weld ar fryn na rhos, Anfon unig wan wreichionen fry i'r nen, Tra’r oedd hollfyd yn y fagddu’n cuddio’i ben : — Gwiw genhadon byd oedd well y ceisiodd cas Ari lid eu difa; rnd ofer fu’i waith di-ras. —W ordsworth. (cyfieithiad.) Fel hyn y gorchymynodd y Pab Innocent III parthed iddynt hwy: — “Rhoddwn i chwi, gan hynny, drwy yr ysgrif apostolaidd hon, orchymyn diamwys, fod i chwi ddinistrio yr heresiau hyn oll, ym mhob ryw ddull y medroch, a gyrru allan orch esgobaethau bawb a Iygrwyd ganddynt. Defnyddiwch lymder yr awdurdod eglwysig yn eu herbyn, ac yn erbyn pawb yr amheuir eu bod yn dal cysylltiad a hwynt. Na chaniataer 152 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. iddynt apelo yn erbyn eich dedfryd, ac os yn anghenrheidol, bydded 1 chwi gynghori’r tyw} sogion a’r bobl i’w difa a’r cleddyf.”—Difynnwyd o Migne, 214, col. 71, yn llyfr Thatcher a McNeal: “Source Book for Med\aevál History,” tud. 210. Fel y lledaenai'r gwirionedd, dyblai yr eglwys babaidd **i hymdrechion hefyd gyda chleddyf a thân. Dywed yr hanesydd Lecky: — “Ni amheuir gan unrhyw Brotestant a wyr hanes yn weddol fanwl, 1 Eglwys Rufen dywallt mwy o waed gwirion nag un sefydliad arall a fodolodd erioed ym mhlith dynion. Yn wir, brined yw’r cofnodion sy ar gael o lawer o’i herledigaethau, fel mai amhosibl yw ffurfio syniad cyflawn am rifedi ei lladdedigion, a sicr yw na all unrhyw nerth dychymyg sylweddoli yn llawn eu dioddefiadau.,,—“Hanes Cyfodiad a Dylanwaä Ysbryd Rhesymegiaeth yn Ewrob.” Cyf. II, tud. 32. Desgrifia Motley in ei “Rise of the Dutch RepublicM (rhan 3, pen. 2) fel yr anfonodd Philip II o Yspaen,— yr hwn a ddywedodd Cína chydsyniai efe byth i fod yn frenin ar hereticiaid.,,—Duc Alve i gymeryd yr Iseldiroedd o dan ei awdurdod: “Yn gynnar yn y flwyddyn cyhoeddwyd dedfryd marwolaeth, y fwyaf mawreddog a ddaeth i glustiau dyn er seiliad y byd. Dyheuai y gormeswr Rhufeinig (Nero) am i bennau ei elynion fod i gyd ar un gwddf, fel y gallai eu dienyddio oll ag un ergyd; cynnorthwyodd y Chwilys a Philip i osod pennau ei holl ddeiliaid yn yr Iseldiroedd ar un gwddf gyda’r un amcan dieflig. Ar Chwefror 16, 1568, collfarnodd y Swyddfa Santaidd drwy ddedfryd holl drigolion yr Iseldiroedd i farwolaeth fel heret;c;aid. Dim ond nifer fach, a enwid yn bennodol, a adawyd o’r tu allan i’r gollfarn gyffredinol hon. Cadarnhaodd cyhoeddiad oddiwrth y bren;n, deng niwrnod yn ddiweddarach, y ddedfryd hon o eiddo’r Chwilys, a gorchymynai ei ihoddi mewn gweithrediad yn ddioedi, heb dalu sylw i nac oedran, na rhyw, na chyflwr neb. Ysgatfydd mai dyma’r archeb i ladd leiaf gwmpasog a luniwyd erioed. Mewn tair llinell condemniwyd i’r crogbren dair miliwn o bobl, yn ddynion, merched a phlant.’ Eddyf ysgrifenwyr Eglwys Rufen i'r babaeth geisio llwyr ddinistrio yr hyn a elwir yn heresi drwy nerth y cleddyf. Dywçd y Western Watchman (St. Louis) Rhag. 24, 1908 * Gwaith Gallu y “Corn Bychan.” 153 “Fe erlidiodd yr eglwys . . . erlidiwyd Protestaniaid yn Ffrainc ac Yspaen gyda chymeradwyaeth llawn yr awdurdodau eglwysig. Amddiffy-nasom yn ddidorr erlid yr Huguenotiaid, a’r Chwilys “Yspaenaidd. Pa bryd bynnag a pha le bynnag y ceir Pabyddiaeth onest, fe dynnir llinell derfyn glir rhwng gwirionedd a chyfeiliornad. Pan dybia hi mai da yw defnyddio grym anianol, ni phetrusa wneud hynny.” Ac ebe Proff. Alfred Baudrillart, rheithor y Sefydliad Catholicaidd ym Mharis : — “Parcha’r Eglwys Babyddol gydwybod a rhyddid. . . . Y mae arni. a dywed yn uchel fod arni ‘arswyd gwaed.’ Er hynny, pan wrthwynebir hi gan heresi, ni ymfoddlona ar berswadio, ac ymresymu ar yr egwyddor ddeallol a moesol sy’n annigonol yn ei golwg, a syrth yn ol ar rym anianol, ar gospi a dirdynnu’r corff. Dwg i fodolaeth frawdlysoedd fel y Chwilys, a geilw ar gyfreithiau’r wlad i’w chynnorthwyo; os yn anghenrheidiol cefnoga groesgad neu ryfel grefyddol, a chyrraedda’i ‘harswyd gwaed’ ei lawn-dwf, i bob diben, mewn annog y gallu gwladol i’w ollwng, gwaith sydd bron yn waeth—am ei fod yn llai wyneb-agored—na phe bae hi yn ei ollwng ei hunan. Gweithredodd fel hyn, mewn modd neillduol, yn yr unfed ganrf-ar-bymtheg mewn perthynas i’r Protestaniaid. Nid digon ganddi oedd diwygio trwy foddion moesol, bregethu drwy esiampl, argyhoeddi pobl drwy genhadon hyawdl a duwiol, ond cynneuodd goel-certhi angladdol y Chwilys yn yr Eidal, yn yr Iseldiroedd, ac yn bennaf oll yn Yspaen. Yn Ffrainc o dan Francis 1 a Harri II, a Lloegr o dan Mari Tudur dirdynnodd yr hereticiaid, ac yn Ffrainc a’r Almaen yn ystod yr hanner olaf o’r unfed, a’r hnnner cyntaf o’r ail-ganrif ar-bymtheg, os nad y hi ddechreuodd, o leiaf cefnogodd a chynnorthwyodd y rhyfeloedd crefyddol.”—“The Catholic Clnirch, the Renaissance and Protestantism.’ (Llunden, Kegan, Paul Trench, Truhner & Co. Ltd, iço8) ttud. 182, 183 Do, hi a’i gwnaeth—difaodd Eglwys Rufen saint y Goru-chaf. Gwelodd y proffwyd mewn gweledigaeth y gallu bren-hinol eglwysig yn codi ym mysg Teyrnasoedd yr Ymerodraeth Rufeinig a rannwyd. Edrychai yn fwy garw na’i gymdeith-ion, a chlywodd y proffwyd ef yn llefaru ‘‘geiriau ma'wrhydi,” a gwelodd ef yn difa saint y Goruchaf drwy’r canrifoedd. “Euog!M yw dyfarniad diamwys hanes yn erbyn Eglwys Rhufen ar y ddau ben hyn o’r cyhuddiad proffwydol. GWARTHRUDD RHYFELOEDD Crist yn edrych ar feusydd gwaed hanes, lle lladdwyd CREFYDDOL. miliynau o’i ddilynwyr yn ei enw Ef. Gwaith Gallu y “Corn Bychan155 Ac a feddwl newidio amseroedd a chyfreithiau.” Gwnai y gallu oedd i lefaru geiriau mawrhydi yn erbyn y Goruchaf, ac i ddifa saint y Goruchaf,—yn ei hunan-ddyrcha-fiad mewn gwrthwynebiad i Dduw—anturio hefyd osod ei law ar amseroedd a chyfreithiau,—amseroedd a chyfreithiau Duw yn eglur; canys golygai dweyd mai ar gyfreithiau dynion y gosodai'r fath allu a hwn ei law, gan newidio neu osod o'r neilldu ddeddfau dynol, lai na’r ddau achwyniad blaenorol. Gesyd y trydydd nodwedd hwn gopa i’r cyhuddiad —yr oedd y gallu hunan-ddyrchafol ac erlidgar i osod ei law ar gyfreithiau'r Goruchaf ei hunan. Amlwg yw mai yr un gallu ydyw a’r hwn y dywedodd yr apostol Paul a gyfodai i awdurdod ar ol ei amser ef: “Ac yna y datguddir yr Anwir hwnnw,> (Cyf. Diwyg. “Anghyfraith” hwnnw) 2 Thes. 2:8. Deddf Duw’n Anghyfnewidiol. Fel y mynega deddfau llywodraeth natur y cyfryw, felly’r adlewyrcha deddf Duw y natur ddwyfol. “Cyfraith yr Arglwydd sydd berffaith,, Salm 19.7. “Felly yn wir, (ebe'r apostol,) y mae y ddeddf yn santaidd; a’r gorchymyn yn santaidd, ac yn gyfiawn ac yn dda/’ Rhuf. 7:12. Dywedodd yr Iesu, “Da gennyf wneuthur dy ewyllys, O fy Nuw: a'th gyfraith sydd o fewn fy nghalon.” Salm 40: 8. A thystiai i anghyfnewidioldeb a symledd byth-barhaol y ddeddf honno: “Yn wir meddaf i chwi, Hyd onid êl y nef a’r ddaear heibio nid â un iod nac tipyn o’r gyfraith heibio, hyd oni chwblhaer oll.,, Mat. 5:18. Ond ym mhroffwydoliaeth Daniel rhag-ddywedir am gyfodiad y gallu hwn a feddwl newidio yr amseroedd a chyfreithiau’r Goruchaf. Yma, eto, cyfeiria'r profion yn uniongyrchol at Eglwys Rhufen; canys y mae yn ffaith i’r Babaeth osod dwylo haer-llug ar ddeddf Duw—ar y gorchymyn, hefyd, a ymwna ag amser cysegredig ac a feddyliodd ei newidio. 156 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. Mewn cyfrol a welir yn yr Amgueddfa Brydeinig, yn dwyn y dyddiad 1545, ceir y sylw canlynol ar Ddaniel 7:25 a briodolir i Philip Melancthon, y Diwygiwr, cydymaith Luther, (mewn Hen Saesneg): “Efe a newidia amseroedd a chyfreithiau, megis y par wneud, pan yr ewyllysia, o’r chwe dyddgwaith a ordeiniodd Duw ddyddiau ansantaidd a segur, neu y troant eu dyddiau santaidd eu hunain, *wedi iddynt eu diddymu, yn ddyddiau gwaith eilwaith, neu fel y newidiasant Sadwrn i fod ar Ddydd Sul. . . . Newidiasant gyfreithiau Duw a throisant hwy yn draddodiadau eu hunain i'w cadw uwchlaw gorchmynion Duw.”—“Esbon-iad ar Ddaniel y Proffwyd,” Gasglwyd allan 0 Philip Melancthon, Johan Ecolampadius, etc. gan George Joye, 1545, tu. nç. Dyma’n hollol yr hyn y dywedwyd y gwnai’r gallu gynry-chiolid gan y com bychan. Syml yw gorchmyn Duw: “Cofia y dydd Sabbath, i’w sancteiddio ef. Chwe diwrnod y gweithi, ac y gwnei dy holl waith: ond y seithfed dydd yw Sabbath yr Arglwydd dy Dduw : na wna ynddo ddim gwaith . . . o herwydd mewn chwe diwrnod y gwnaeth yr Arglwydd y nefoedd a’r ddaear, y mor a’r hyn oll sydd ynddynt; ac a orphwysodd y seithfed “dydd; am hynny y bendithiodd yr Arglwydd y dydd Sabbath, ac a'i saticteiddiodd ef.,, Ecsod. 20: 8-11. Newidiad mewn Arferiad. Bu cyfnewidiad mewn arferiad cyffredinol—cedwir y dydd cyntaf yn lle'r seithfed dydd, yr hwn y dywedodd yr Arglwydd iddo ei fendithio a’i santeiddio. Cyfeiria'r Eglwys Babaidd, mewn tôn fuddugoliaethus, at y ffaith i’r cyfnewidiad y cyd-ffurfir ag ef mor gyffredinol heddyw, gymeryd lle drwy draddodiad eglwysig yn unig, heb awdurdod Ysgrythur. Er engraifft, dywed un awdur Pabaidd: “Chwi a ddywedwch wrthyf mai dydd Sadwrn oedd y Sabbath Iddewig, ond fe newidiwyd y Saboth Crist’nogol i ddydd Sul. Newidiwyd! ond gan bwy? Gan bwy y mae hawl i newid gorchymyn pendant Duw Hollalluog ? “Pan lefarodd Duw ac y dywedodd, cadw yn santaidd y seithfed Gwaith Gallu y “Corn Bychan.” 157 dydd, pwy anturia ddweyd, Na, gelli weithio a chyflawni pob math ar orchwylion bydol ar y seithfed dydd; ond ti a elli gadw’n santaidd y dydd cyntaf yn ei le ? Mae hwn yn ofyniad gorbwysig, ac nis gwn pa fodd y gellwch ei ateb. Yr ydych yn Brotestant a phroíîeswch rodio yn ol y Beibl a’r Beibl yn unig; ac eto ar bwnc mor bwysig a chadw un dydd o’r saith yn ddydd santaidd, ewch yn erbyn llythyren eglur y Beibl, a goso-dwch ddydd arall yn lle’r dydd a orchmynodd y Beibl. Mae’r grochymyn 1 gadw’n santaidd y seithfed dydd yn un o’r deg gorchymyn; a chredwch fod y naw arall yn rhwymedig arnom hyd heddyw; pwy a roddodd hawl i chwi ymyrryd a’r pedwerydd? Os ych yn gyson aJch egwyddorion, os dilynwch y Beibl mewn gwirionedd, a dim ond y Beibl, dylasech fod yn abl i gynnyrchu ryw ran o’r Testament Newydd lle y newidir y ped werydd gorchymyn hwn yn ddiamwys.,,—“Llyfrgell Athrawiaeth Grist-'nogol: Paham na Chedwch y Dydd Saboth Santaidd?" (Burns a Dates, Llunden) tu. 3. Rhaid i bob un a chwilia i’r pwnc, gydnabod y ffaith n.i awdurdodir unrhyw gyfnewidiad yn yr Ysgrythur. Fel y dywed Canon Eyton, o Eglwys Loegr: “Ni clieir gair, nac awgrymiad yn y Testament Newydd yn gwarafun gweithio ar ddydd Sul. . . . Ni ddaw deddf ddwyfol i mewn o gwbl i orffwysdra dydd Sul.”—“F Deg Gorchymyri’ (Trubner a’i Gwm.). Llunden. Ysgrifenna Dr. Heylyn, o Eglwys Loegr: “Cymerwch a fynnoch, y Tadau neu ysgrifenwyr diweddar, canfyddwn na sefydlwyd dydd yr Arglwydd o un math gan unrhyw awdurdod apostolaidd; na osodwyd ganddynt hwy unrhyw Saboth ar y dydd cyntaf o’r wythnos.,,—“Hanes y Sabothrhan 2, pen. 1. Cydnebydd awdurdodau Protestanaidd a Phabaidd, yn rhwydd, nad oes awdurdod ddwyfol dros gadw dydd Sul. Bu cyfnewidiad mewn arferiad ac athrawiaeth, ond heb awdurdod ysgrythurol. Yr Hyn a Hawlia’r Babaeth. Rhagrybuddiodd proffwydoliaeth Daniel, pen. 7. bawb y cyfodai gallu eglwysig ar raniad yr Ymerodraeth Rufeinig yr hwn a feddyliai newidio amseroedd a chyfreithiau y Goru- 158 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. chaf. Anturia Pabyddiaeth ym mlaen, a hawlia’n haerllug fod gan yr eglwys awdurdod i osod Ysgrythur o'r neilldu, i sefydlu amseroedd santaidd, ac hyd yn oed i newidio’r dydd a santeiddiwyd ac a orchmynwyd gan yr Hollalluog fel dydd o orffwysdra i’w bobl. Mewn gwaith Pabyddol, fíTalfyriad o’r Athrawiaeth Grist,nogo^, gan Dr. Henry Tuberville, tud. 61. darllennwn : “Gofyniad.—Gan bwy y gwnaed y cyfnewidiad (yn y Saboth)? Ateb.—Gan lywodraethwyr yr eglwys, yr apostolion y rhai a gadwent ddydd yr Arglwydd. . . . Gof.—Pa fodd y profwch fod i’r eglwys awdurdod i sefydlu gwyliau a dyddiau santaidd? Ateb.—Drwy’r fîaith amlwg iddi newid y Saboth i ddydd Sul; caniata’r Protestaniaid y cyfnewidiad; gan hynny gwrthddywedant eu hunain drwy gadw’r Sul yn ofalus a thorri’r mwyafrif o’r gwyliau eraill a orchmynwyd gan yr eglwys : Gof.—Sut y profwch hwn yna ? Ateb.—Oherwydd cydnabyddant, drwy gadw’r Sul, awdurdod yr Eglwys i drefnu gwyliau, a’u gorchymyn o dan fygythiad o bechod; a thrwy wrthod cadw’r gweddill a ordeiniwyd ganddi, gwadant fod iddi awdurdod felly.” Dyma’r athrawiaeth a ddysgir yng nghatecism swyddogol yr Eglwys Babaidd: “Gof.—A oes gennych unrhyw ffordd arall i brifi fod gan yr eglwys hawl i sefydlu gwyliau drwy orchymyn? Ateb.—Pe na fuasai ganddi awdurdod fel hyn, ni allsai wneud yr hyn y cydsynia holl grefyddwyr yr oesoedd diweddar a hi ynddo—ni allsai ordeinio cadw dydd Sul, y dydd cyntaf o'r wythnos, yn lle dydd Sadwrn y seithfed dydd, cyfnewidiad nad oes unrhyw awdurdod Ysgry-thurol drosto.”—“Catecism Athrawiaethol,” gan Keenan, tu. 174. Fel hyn cyhoedda’r Babaeth ei.hunan y gallu a feddyliodd newidio gorchmynion y Goruchaf. Ar bob un o’r pennau, cyfetyb Eglwys Rufen i’r corn bychan y 7fed oDdanieí. O flaen ein llygaid—yn arferiad cyffredinol y byd Crist’nogol—gwneir gorchvmyn Duw Gwaith Gallu y “Corn Bychan.” 159 parthed amser cysegredig yn ddirym drwy draddodiadau dynion. Awgrymodd y broffwydoliaeth y deuai galwad am ddiwygiad yn y peth hwn. Wrth lefaru am y rhyfel yn erbyn y saint, amseroedd a chyfreithiau’r Goruchaf, a ddygid ym mlaen gan allu’r corn bychan, dywedodd yr angel: “A hwy a roddir yn ei law ef, hyd amser ac amseroedd a rhan amser.,, Dan. 7:25. Mewn geiriau eraill, pan ddeuai 1260 o flynyddau i ben, gallem ddisgwyl, yn ol y broffwydoliaeth, gweled gallu'r Babaeth i erlid y credinwyr yn torri i lawr, lledaeniad yr Ysgrythurau Santaidd, a gwaith diwygiadol a ddyrchafai wirioneddau Gair Duw i’r golwg, ac a alwai ar gredinwyr i gadw unwaith eto amser santaidd a deddf santaidd y Goruchaf. Un o negesau arbennig Duw i bawb dynion yn y dyddiau diweddaf hyn yw proffwydoliaeth y 7fed. o Ddaniel, yn darlunio cyfodiad a hanes y Babaeth, ac yn rhybuddio pawb rhag derbyn ei thrawswyriadau o wirionedd Duw, na chyd-nabod ei hymgais i newid deddf y Goruchaf. Diolch i Dduw am “air sicrach y prophwydi; yr hwn da y gwnewch fod yn dal arno megis ar ganwyll yn llewyrchu mewn lle tywyll.,, Dilyn yr Arglwydd ac ufuddhau iddo, yw ein lle ni, ac nid dilyn y gallu hwn a gododd mewn gwrthwynebiad iddo. Ni edy dehongliad yr angel yn y bennod hon wrthgiliad yn orchfygol: “Yna yr eistedd y farn, a’i lywodraeth a ddygant i'w difetha ac i’w distrywio hyd y diwedd.” Yna daw teyrnasoedd y byd hwn yn deymasoedd y Goru-chaf, “a phob llywodraeth a wasanaethant ac a ufuddhant iddo.” “Pa fodd, pan ddengys llyfr ein hanwiredd Y daliwn foment y chwilio? Can’s ni fydd byth hawl wedi’r ddedfryd O’r llys hwn i apelio.” CRIST A’R “Eithr yn ofer y’m hanrhydeddant i, YSGRJFENNYUDION. gan ddysgu gorchymynion cynion yn ddysgeidiaeth.” Mat. 15 19. Y CREU. “Mewn chwe diwrnod y gwnaeth yr Arglwydd y nefoedd a’r ddaear . . . ac a orphwysodd y seithfed dydd.” Ecs. 20 : ii. SABOTH Y BEIBL. “Ac yntau a atebodd ac a ddywedodd, Pob planhigyn yr hwn nis plannodd fy Nhad nefol, a ddiwreiddir.M Mat. 15^3- DaethaPr ysgrifennyddion at yr Iesu gýda’r achwyniad, ‘Taham y mae dy ddisgyblion di yn troseddu traddodiad yr hynafiaid?,, Atebodd yr Iesu hwymt a gofyniad arall, “A phaham yr ydych chwi yn troseddu gorchymyn Duw trwy eich traddodiad chwi?,, Tybiasant hwy y dygai Crist bethau newyddion i m?wn, y pregethai bethau newydd, gwahanol i’r arferion a'r dulliau sefydledig yn yr eglwys. Dangosodd Ef iddynt y safai mewn gwirionedd dros bethau henafol a sefydlasid ar Air Duw, ac mai eu harferion crefyddol hwynt, er hyned oeddynt, oedd mewn gwirionedd yn bethau newydd, heb awdurdod ddwyfol o’u plaid. Ac meddai, “Yn ofer y'm hanrhydeddant i, gan ddysgu gorc'iym-ynion dynion yn ddysgeidiaeth.•, Ac wrth eu gadael, chwanegodd y geiriau uchod. Pob planhigyn nis plannodd fy Nhad nefol, a ddiwreiddir.,> 11 161 IÓ2 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. Cymhwyser yr egwyddorion hyn at bwnc cadwriaeth y Saboth. Weithiau, yn ein dyddiau ni, cyhuddir y rhai hynny a bregethant Air Duw parthed santeiddrwydd arosol Saboth, y seithfed dydd, o bregethu dysgeidiaeth newydd, croes i draddodiadau ac arferiad yr Eglwys. Ond mewn gwir-ionedd, cadwriaeth y Sul, y dydd cyntaf sydd yn newydd-beth; mae'r seithfed dydd Saboth o darddiad henafol. A yw’r Seithfed-dydd Saboth yn Blanhigyn a Blannodd ein Tad Nefol ? Pa un o’r ddau sefydliad a blannodd ein Tad nefol? Gellir olrhain y peth hyd sicrwydd; canys ceir fod pob plan-higyn o'i blaniad Ef, pob athrawiaeth o'i wirionedd, wedi ei wreiddio yn yr Ysgrythurau Santaidd. 2 Tim. 3: 16, 17. Tystiolaeth yr Hen Destament. 0V dechreuad.—Pan wnaeth y Creawdr y ddaear a dyn arni, gwnaeth y seithfed dydd oY cylch wythnosol ei Saboth santaidd. ‘'Felly y gorphenwyd y nefoedd a’r ddaear, aJu holl lu hwynt. . . . A Duw a fendigodd y seithfed dydd, ac a’i sancteiddiodd ef: oblegid ynddo y gorphwysasai oddiwrth ei holl waith, yr hwn a greasai Duw i’w wneuthur.M Gen. 2:1-3. “Gosod o’r naill du,J yw santeiddo, ac felly neillduwyd y dydd a santeiddiwyd ac a fendigwyd gan Dduw ar gyfer dyn. Yna yr oedd, fel y dywedodd yr Iesu, “y Sabbath a wnaeth-pwyd er mwyn dyn.” Marc 2:27. Yma ar ddechreuad y byd y plannwyd y Saboth fel sefydliad. Ÿn yr Ecsodus.—Syrthiasai pobl Israel, yn eu caethiwed yn yr Aifft, oddiwrth wybodaeth am Dduw, ac ymlygrasant drwy eilun-addoliaeth yr Aifft. O ganlyniad, pan alwodd yr Arglwydd hwy allan i fod yn bobl iddo Ef, profodd eu ffydd-londeb i’w ddeddf, drwy sylwi ar y ffordd y cadwent ei Saboth santaidd Ef. f toai’r llong i hwylio.”—Pen. 20, tu. 520. Wrth ddesgrifio'r ffordd rhwng Troas ac Assos, chwane-. gant: “Ceisiodd yr apostol yn ddiameu nerth a thangnefedd oddiwrth y Gwaredwr, a chafodd hwynt, wrth ymdaith ym mlaen ar ei hynt unig^ i68 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. prynhawn y Sul hwnnw, yn y gwanwyn, a deri a nentydd Ida ar bob llaw iddo.”—Ide.m, tu. 522. Crybwyllir y “dydd cyntaf o'r wythnos,, unwaith yn rhagor, yn 1 Cor. 16:2. Ond ni sonia’r ysgrythur honno air am gysegredigrwydd y dydd, nac am unrhyw gadwriaeth grefyddol ohono. Casglu arian i gynnorthwyo’r tlodion yn Jerusalem wnai'r apostol, a gofynai i bob crediniwr “roddi heibio,, rywbeth y dydd cyntaf o’r wythnos, fel y byddai yr arian yn barod pan ddelai ef heibio. Fel y sylwa Deon Stanley (Eglwys Loegr): “Ni cheir dim yma i brofi mai cynnulliadau cyhoeddus feddylir, yn ogymaint ag V golyga’r grawddeg Trap’ eaur(3 (wrtho’i hunan, yn dy ei hun) fod y casgliad i’w wneud gan bob un ar ei ben ei hun ac yn anghyhoeda.’’ A cheir yn Hanes yr Eglwys gan Neander: “Hawdd yw esbonio yr oll sydd yma, os meddylia un yn unig am ddechreu arferol yr wythnos ym myd gorchwylion bydol.” Cyf. 1. tu. 339. (Arg. Almaen.) I gyfarfod yr angen eithriadol yn Judea, gofynid i'r credinwyr hyn edrych dros eu materion masnachol ar ddechreu pob wythnos, nes y deuai Paul heibio, a dodi rhodd o’r neilldu fel y llwyddai Duw hwynt. Dim cysegredigrwydd i’r Sul yn y Testament Newydd Wele'r dystiolaeth—dim cymaint ag un awgrymiad yn y Testament Newydd am gysegredigrwydd y Sul, heb son am gyfarwyddyd neu orchymyn oddiwrth yr Arglwydd. Ysgri-fennodd y diweddar R. W. Dale, D.D. gwr enwog o Annibynwr yn Lloegr: “Y mae’n berffaith eglur, pa mor fanwl neu ddefosiynol bynnag y treuliwn ddydd Sul, nad ym yn cadw’r Saboth. . . . Seiliwyd y Saboth ar orchymyn dwyfol arbennig. Ni allwn ni gyfeirio at unrhyw orchymyn cyffelyb parthed cadw dydd Sul. . . . Ni cheir llinell o unrhyw fath yn y Testament Newydd a awgryma ein bod yn euog o un math o gospedig-aeth wrth droseddu yn erbyn santeiddrwydd dydd Sul.”—“F Deg Gorch-ymyri’ ttud. 106, 107. Ac fel hyn y dywed y gwaith crefyddol clasurol, “Geiria- 169 Saboth y Beibl. dur Hynafiaethau Crist’nogol” gan Smith a Cheetham am “y syniad y newidiwyd yn ffurfiolM y seithfed dydd i’r dydd cyntaf, “a symud arno, ysgatfydd mewn flfurf ysbrydoledig, rwymedigaeth y Saboth a sefydlwyd drwy gyhoeddi’r pedwerydd gorchymyn, nid oes iddo unrhyw sail o fath yn y byd, naill ai yn yr Ysgrythur Santaidd neu mewn henafiaeth Grist’nogol.”—Erth. “Saboth.” Ac ebe Dr. E. F. Hiscox, awdwr “Y Llawlyfr Bedydd-iedig,” “Bu ac y mae gorchymyn i ‘gadw yn sanctaidd y dydd Sabbath/ ond nid dydd Sul oedd y Saboth hwnnw. Modd bynnag, dywedir yn ddigon parod, a chyda peth argoel o oruchafiaeth, y symudwyd y Saboth o'r seithfed i’r dydd cyntaf o’r wythnos. . . . Ym mha le y ceir cofnodiad o’r fath symudiad? Nid yn y Testament Newydd—tu hwnt i bob amheu-aeth, nage.” —Yr Examiner, Efrog Newydd, Tach. 16, 18Ç3. Gellid chwanegu dywediadau o'r natur hwn gan ddys-gedigion enwog, ond afreidiol yw. Mae'r hanes yn ddi-len— gall pwy fyn ei weled. Nid oes gair yn yr Ysgrythur Santaidd am unrhyw gysegredigrwydd y dydd cyntaf. Nid planhigyn a blannodd ein Tad ncfol yw dydd Sul fel sefydliad crefyddol. Sut y cymerodd y Newid le. Ni newidiwyd y Saboth drwy awdurdod ddwyfol. Gall dynion ddewis gorffwys ar unrhyw ddydd arall, ond ni allant wneud dydd felly yn ddydd gorffwyso Duw, ei Saboth san-taidd Ef. Nis gellir newid dydd pen blwydd drwy gadw un arall yn ei le. Ffaith hanesyddol yw i un gael ei eni ar ddydd neillduol o'r mis. Ni ellir newid y dydd hwnnw drwy ddewis cadw un arall fel pen blwydd. Yn yr un modd, y mae yn ffaith mewn dwyfol hanes i Dduw orffwys ar ddydd arbennig o’r wythnos, ac nid ar unrhyw un arall. Gwnaeth hynny y seithfed dydd yn ddydd ei orffwys Ef. Gwahanol, hefyd, yw i’r dyddiau eraill o ran ei ansawdd, canys Efe a’i bendigodd ac a’i santeiddiodd. Mae gwaduT gwahaniaeth rhwng dyddiau cyffredin a’r dydd santaidd yn gyfartal i ddweyd i’r Creawdr, wrth fendigo a santeiddio, wneud oferwaith. Nis gall hynny fod. Cymerai hynny Bendigwyd a santeiddiwyd yn Kden Y SABOTH O Ysgrifennwyd gan Dduw yn ei Gyfraith. Gen. 2:3. EDEN I EDEN. Ecs. 20:8-11. -oR T'w cradw vn v ddapar npwyfid.____Esai. 66 : i?i Saboth y Beibl. ymaith oddiwrth ddynion bob gobaith am santeiddrwydd neu iechydwriaeth. Gorffwys bendith ar y dydd, fel gwyr pob enaid a’i ceidw drwy ffydd. Pan ddewiso dynion osod dydd arall o’r neilldu, yn hytrach na’r hwn a fendigodd ac a santeiddiodd Duw, eglur yw y neill-duant amser a benodwyd gan ddynion yn erbyn yr amser o ddwyfol apwyntiad. Dyrchafu saboth dyn yn erbyn Saboth Duw ydyw. Dyn yw “yn ymddyrchafu goruwch pob peth a elwir yn Dduw.,, 2 Thes. 2:4. Dyma'r hyn wnaeth Pabyddiaeth Rhufen. Ysgrifennodd yr apostol Paul fod ysbryd anghyfraith yn gweithio yn barod yn ei ddydd ef. Dywedodd yr arweiniai i ymadawiad oddi-wrth wirionedd Duw, ac ymddyrchafiad cyflawn y dyn pechod. 2 Thes. pen. 2. Daeth yr ymadawiad. Ys dywed Dr. Killen (Presbyteriad) o'r Iwerddon, yn ei ragair i’w ‘‘Eglwys Henafol.,, “Yn y cyfamser, rhwng dyddiau yr apostolion a dychweliad Cystennyn, newidiodd y byd Crist’nogol ei wedd. . . . Ymlusgodd defodau a serem-oniau, na chlywodd Paul na Phedr erioed am danynt, i mewn, a hawlient wedi hynny safle ordeiniadau dwyfol.” Yn ei “Draethawd ar Ddadblygiad Athrawiaeth Grist-'nogol” sonia Cardinal Newman (Eglwys Rhufen) fel y ben-thyciwyd defodau a seremoniau oddiwrth baganiaeth: “Yn eu hymddiriedaeth yng ngrym Crist’nogaeth i wrthsefyll haint drygioni, ac i newid a throi hyd yn oed cyfryngau, yn ogystal a chludgelfi, addoliad demoniaid i wasanaeth efengylaidd . . . parod oedd llywo-draethwyr yr eglwys, o’r amseroedd bore, pan godai achlysur, i fabwysiadu, efelychu, neu awdurdodi defnyddio defodau ac arferion y werinos, ac hefyd athroniaeth y dosbarth diwylliedig.”—ttud. 37/, 372. A chyda phethau eraill dderbyniwyd i mewn, daeth “dydd yr haul, o uchel barch,, (Sul). Yn raddol y disodlodd y Saboth. Ysgrifenna Syr William Domville : “Aeth eanrifoedd o’r cyfnod Crist'nogol heibio cyn i’r Sul gael ei gadw' gan yr Eglwys Grist’nogol fel Saboth. Ni rydd hanes un prawf nac awgry-miad y cedwid ef fel y cyfryw o gwbl ar unrhyw adeg cyn cyhoeddi deddf y Saboth gan Cystennyn yn a.d. 321.”—“Ymchwil i Chwech o Destunou,” tu. 291. Fel a ganlyn oeda deddf Cystennyn ar y mater: IJ2 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Prcfjwyàoliaeih. “Ar ddydd yr haul, o uchel barch, bydded i’r ustusiaid a’r bobl a drigant mewn trefydd orffwys, a chauer y gweithdai oll. Yn y wlad, er hynny, gall y sawl a ddilyno amaethyddiaeth gadw ym mlaen gyda’u gwaith yn ddirwystr ac yn gyfreithlon; oblegid y digwydd yn aml nad yw diwrnod arall mor gyfleus i hau yd a phlannu gwinwydd; rhag na byddo i haelioni’r nef gael ei golli drwy esgeuluso’r foment briodol i’r cyfryw waith. (A roddwyd ar y 7fed dydd o Fawrth, pan oedd Crispus a Chystennyn, pob un o honynt, yn gonsuliaid am yr ailwaith).” Schaff: “Hanes yr Eglwys Grist’nogol,” Cyf. III, pen. 5, adr. 75. Dywed Proff. Hutton Webster, o Brifysgol Nebraska, wrth wneud sylwadau ar y ddeddf hon . “Ysgatfydd nad oedd i’r ddeddf hon o eiddo Cystennyn, unrhyw berthy-nas a Christ’nogaeth; i’r gwrthwyneb, ymddengys i’r ymerawdr, yn rhin-wedd ei swydd fel Pontifex Maximus, wneud ond yn unig chwanegu dydd yr haul, addoliad i’r hwn a sefydlasid yn gadarn y pryd hwnnw yn yr Ymerodraeth Rufeinig, at ddyddiau gwyliau eraill yn yr amseroni crefyddol.” “Ond, fodd bynnag, diweddodd yr hyn a ddechreuodd fel gosodiad paganaidd, yn rheol Grist’nogol; a gorchmynodd cyfres hir o ddeddfau ymerodrol, yn ystod y bedwerydd, y bumed a’r chwechôd ganrif, gyda llymder cynnyddol, ymatal llafurio ar y Sul.”—“Dyddiau Gorffwys,”ttud. 122, 2J0. Ysgrifenna Deon Stanley (Eglwys Loegr): “Canlyniad, i raddau pell, yw parhau yr hen enw paganiadd Dies Solis, neu Dydd Sul, ar yr wyl Grist’nogol wythnosol, i’r undeb rhwng y teimlad paganaidd a Christ'nogol tuag at y dydd cyntaf o’r wythnos, a’r hwn y cymeradwyodd Cystennyn ef i’w ddeiliaid, Crist’nogion a phaganiaid yn ddiwahaniaeth, fel ‘dydd yr haul, o uchel barch’!”—i(Hanes yr Eglwys Ddwyreiniol,” darlith 6, par. /5. Fel hyn y daw y sefydliad, dydd Sul, i mewn, yn dwyn nod ei wraidd paganaidd, wedi ei fabwysiadu i amcanion eglwysig gan èglwys yr <—Andrews a Conradi, “Hanes y Saboth” ttud. 64Ç, Ó50. Yn yr un ganrif hefyd ceid rhai a gadwent y Saboth yn Norway, Sweden a Finland. Cyfeiriodd Gustavus Vasa, brenin Sweden, lythyr yn 1554, “i werin Finland,, yn achwyn am fod cynnifer yn troi i gadwY seithfed dydd. Yr Ail Ganrif ar Bymtheg. Dadleuid yn frwd yn Lloegr parthed yr awdurdod dros gadw'r Sul. Dymunai'r Brenin Siarl I wybod pam y dylid cadw'r Sul, pan anwybyddid gwyliau eraill yr eglwys, megis y Pasg. Ysgrifennodd: “Ni chanfyddir yn yr Ysgrythur fan y nodir y rhyddheir dydd Sadwrn o’i gadwraeth, neu y troir ef i ddydd Sul; gan hynny, rhaid mai awdurdod yr eglwys newidiodd y naill ac a sefydlodd y llall; o ganlyniad, yn ol fy marn i, cystal i’r rhai na chadwant yr wyl hon (Pasg) ddychwelyd i gad-wraeth dydd Sadwrn, a gwrthod y Sul wythnosol.”—Cox, “Deddfau’r Saboth,” tud. 333. DymaY adeg y ífurfiwyd y syniad gyntaf o orfodi cadw’r i8o Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. Sul drwy ddefnyddio'r pedwerydd gorchymyn, a’i alw yn Saboth. Dadleuid y golgai'r gorchymyn “unrhyw ddydd o'r saith.M Am yr ymresymiad hwn, dywed John Milton, y bardd a’r gwladweinydd: “Y mae’n amhosibl gwasgu’r fath synwyr o eiriau y gorchymyn : yn wyneb y rheswm i’r gorchymyn gael ei roddi yn wreiddiol fel cofifadwr-iaeth o’r íîaith i Dduw oríîwyso oddiwrth ei waith yn creu y byd, ni ellir symud y dydd o’r seithfed i’r cyntaf; ac ni ellir gosod unrhyw gymhelliad newydd ch-waith yn lle hwn, boed adgyfodiad ein Harglwydd, neu ryw un arall, heb awdurdod gorchymyn dwyfol.,,—“Gweithtau Rhyddiaethol“ (Bohn) ttud. 70, 71. Ac eto, ysgrifenna Milton, mewn ysgrif yr ofnai ei gyhoeddwyr ei hargrafîu ar y pryd: “Os ym o dan yr Efengyl i reoleiddio amser ein haddoliad cyhoeddus wrth gyfarwyddiadau y deng air, llawer mwy diogel fydd, yn sicr, i’n gadw’r seithfed dydd, yn ol gorchymyn pendant Duw, na mabwysiadu y dydd cyntaf ar awdurdod damcaniaeth ddynol yn unig.”—Cox, “Llenydd-iaeth y Saboth.” Cyf. II, tud. 54. Tra dadleuai brenhinoedd, beirdd a chlerigwyr, yma ac acw, dechreuodd credinwyr ddilyn Gair syml Duw ac esiampl Crist o gadw'r Saboth “Ni Charasent eu Heinios hyd Angau.” Yn 1618 condemniwyd John Traske a’i wraig, o Lunden, am gadw Saboth yr Arglwydd, a fílangellwyd ef o West-minster i hen Garchar Heol Ffleet, yn agos i Ludgate Circus. Carcharwyd y ddau. Tynnodd Mr. Traske, o dan orfodaeth, wedi blwydd/n o amser, ei eiriau yn ol, ond cafodd Mrs. Traske, ysgolfeistres dalentog, ras i ddal un mlynedd ar bymtheg—am beth amser yng ngharchar Maiden Lane, wedi hynny, yn y Gate House, yn agos i Westminster,—a bu farw yn y carchar am air yr Arglwydd. Gwraig barchus oedd hi, ebe hen groniclwr, oddieithr am yr “hynodrwyddM hwn o’i heiddo, o gadw’r seithfed dydd. Y cwbl a ofynodd oddiar law dyn, ar ei gwely angau yn y carchar, oedd ar iddi gael ei chladdu “yn y caeau.M Erbyn 1661 cynnyddasai y rhai a gadwent y Saboth mewn rhif yn fwy eto. Yn y flwyddyn honno, yr oedd John James Cadw’r Saboth wedi Amser y Testament Newydd. 181 yn weinidog ar gynnulleidfa o gryn faint, a gwrddai yn Nwyren Llunden, allan o Whitechapel Road. Fel rhan o'r triniaethau llymion arferid yn erbyn sectau Ymneillduol ar ol adferiad y frenhiniaeth, daliwyd yntau a chondemniwyd ef i farw ar y “Tyburn Tree.,, Syrthiodd ei wraig ar ei gliniau wrth draed y Brenin Siarl I fel y deuai allan o Balas St. James un diwrnod, ac ymbiliodd am fywyd ei gwr; ond gwrthododd y brenin ei chais gyda dirmyg, gan ddweyd mai rhaid oedd crogi'r dyn. Dywed Bogue: “Am unwaith coíìodd y brenin ei addewid, ac anfonwyd Mr. James yr.iuno a byddin anrhydeddus y merthyron.,,—“Hanes Ymneillduwyr,’ Cyf. I, tu. 155. Er gwaethaf popeth, cynnyddodd rhif y rhai a gadwent y Saboth. Ceir gosodiad mewn llythyr o waith Edward Sten-net (rhwng 1668 a 1670), fel a ganlyn: “Bodola yma yn Lloegr rhyw naw neu ddeg o eglwysi a gadwant y Saboth, ar wahan i lawer o ddisgyblion gwasgaredig, ac arbedwyd hwynt mewn modd nodedig iawn yn y dyddiau sigledig hyn, pan y maluriwyd yn chwilfriw gynnifer o eglwysi fu’n enwog unwaith.,,—Cox, (tLlenydd-iath y SabothCyf. I, tu. 268. Gweinidog dylanwadol yn Eglwys Loegr oedd Francis Bampfìeld unwaith, a phrebend eglwys Gadeiriol Exeter, ond ar ol hynny bugail cynnulleidfa a gadwai'r Saboth, ac a gwrddai yn Pinners Hall, allan o’r Heol Lydan, yn agos i’r Bank of England. Ebe Calamy am dano: “Yr oedd yn un o’r pregethwyr enwocaf yng ngorllewin Lloegr, ac edmygid ef yn fawr iawn gan ei wrandawyr, nes y cofleidiodd y syniad Sabothyddol, o’r hwn yr oedd yn gefnogwr selog.”—(tY Cofiannydd AnghydffurfiolCyf. II, tu. 152. Cymerwyd ef i’r ddalfa yn y pwlpud wrth bregethu, a bu farw yn 1683 ngharchar Newgate, o galedi ei drini-aeth, am Saboth ei Arglwydd. Dywed hen awdur y dilynwyd ei weddillion i’r bedd “gan dyrfa fawr iawn o bobl ymrafael-gar a sectyddol,,, mewn geiriau eraill, ymneillduwyr o’ eglwys wladol. Cyhoeddodd ei frawd, Thomas Bampfield, fu unwaith o dan Cromwel yn Gadeirydd (Speaker) y Senedd, lyfr yn 182 Ein Üyd l ni yng Ngoleuni Proffwydohaeth amddiffyn Saboth yr Arglwydd. Fel mater o ffaith, cyhoeddodd llawer y gwirionedd yn y dull hwn, ac ysgri-fenríodd doctoriail diwinyddol, ac hyd yn oed esgobion atebion i'r cyfryw. “Bedyddwyr Sabothyddor' y gelwid y tystion Seisnig hyn i Saboth Duw ar y cyntaf yr adeg honno, ac yna “Bed-yddwyr y Seithfed Ddydd.,J Yn 1664 anfonwyd Stephen Mumford, oddiwrth un o'r cynnulleidfaoedd hyn yn Llunden, drosodd i Loegr Newydd. Sefydlodd ei ymfudwyr yn Ynys Rhode, lle y sefydlasai Roger Williams, gwron Bedyddiedig rhyddid crefyddol. Yn 1671 sefydlwyd eglwys Saboth-yddol gyntaf yr Amerig yn Ynys Rhode. Amlwg yw i'r mudiad greu cynnwrf; canys aeth y son drosodd i Loegr nad oedd ymfudwyr Ynys Rhode yn cadwY < Deut. 4:13. Abraham. Iddynt hwy yr ymddiriedwyd datguddiad ysgri-fennedig Duw, a thrwyddynt hwy, yng nghyflawnder yr amser yr oedd y Mesia addawedig i ddod. Pan yr “nysbysodd ei fifyrdd i Moses,, y pryd hwn, a phan Deddf Duw. 189 ddechreuodd y datguddiad ysgrifennedig oedd i dyfu “yn rhol y llyfr, yr Ysgrythurau Santaidd, gael ei roddi, yr oedd un rhan o’r datguddiad na adawyd mo hono i broffwyd Duw iJw lefaru, nac i’r ysgrifbin ysbrydoledig i'w ysgrifennu. Cyhoeddodd yr Arglwydd ei ddeddf santaidd a'i lais ei Hun, a chyflwynodd i ddynion gopi o lioni a “Ysgrifenwyd a bys Duw.n Dywed Moses am yr amgylchiad hwn: “A’r Arglwydd a lefarodd wrthych o ganol y tân, a chwi a glywsoch lais y geiriau, ac nid oeddych yn gweled llun dim, ond llais. Ac efe fynegodd i chwi ei gyfamod a orchymynodd efe i chwi i'w wneuthur, sef y Dengair, ac a’u hysgrifenodd hwynt ar ddwy lech faen.” Deut. 4:12, 13. Am,can yr arddangosiad hwn o fawrhydi a gogoniant annesgrifiadwy oedd dysgu pa mor gysegredig a santaidd yw y gyfraith, ac i beri fod dynion yn ofni troseddu ei gorch-mynion. Ecs. 20:20. Nid er eu mwyn eu hunain yn unig yr ymddiriedwyd y ddeddf i Israel. Yr oeddynt i ddysgu'r gwirionedd i eraill. Ys dywed y Testament Newydd, yr oedd er eu mawr fantais “ddarfod ymddiried iddynt hwy am ymadroddion Duw.” Rhuf. 3:2. Eithr “derbyn yr oraclau bywiol i’w rhoddi i ni” a wnaethant. Drwy ufuddhau i’r ddeddf ddwyfol yr oeddynt i fod yn oleuni iJr cenhedloedd. “Cedwch gan hynny, a gwnewch hwynt! oblegid hyn yw eich doethineb, a'ch deall chwi, y’ngolwg y bobloedd, y rhai a glywant yr holl ddeddfau hyn, ac a ddywedant, Yn ddiau pobl ddoeth a deallus yw y genedl fawr hon. Oblegid pa genedl mor fawr, yr hon y mae Duw iddi yn nesau ati?M Deut. 4:6, 7. Ceir nodiad diddorol ar y geiriau hyn mewn araeth o waith Phalerius, llyfrgellydd i Ptolemy Philadelphus, brenin yr Aifft. Pan yn argymell y brenin ym mhob ryw fodd i sicrhau adysgrifau o lyfrau cysegredig yr Iddewon i'w lyfrgell fawTr yn Alecsandria, dywed Phalerius: “Anghenrheifiol yw i ti sicrhau adysgrifau cywir o honynt. Ac yn wir llawn o ddoethineb cuddiedig yw'r deddfau hyn, a difai hollol ydynt, gan eu bod yn gyfraith Duw, ac oblegid hyn, fel y dywed Hecateus o Abdera, ni ìço Ëin Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. sonia’r beirdd na’r haneswyr air am dani, nac am y bobl hynny a reol-eiddiant en bywyd yn unol a hi, canys deddf santaidd yw, ac nid addas ei chyhoeddi gan eneuau ansantaidd.”—Josephus, “HynafiaethauUyfr 12, pen. 2, ad. 4. Ac er mor anfiyddlon fu’r bobl Iddewig yn fynych, eto, drwy eu tystiolaeth a’u helynt o dan law Duw, lledaenodd enwogrwydd yr ymadroddion bywiol ym mhell ymhlith pob-loedd yr hen amser. Un Duw—Un Safon Foesol. ‘‘Un gosodwr cyfraith syddM Iago 4: 12. Digyfnewid yw a’i ddeddf yw Safcn Cyfiawnder i'r holl ddynoliaeth. Nid un safon moesoideb cyn Christ, ac un arall wedi ei ddyfod, y sydd. Mae marwolaeth Crist ar y groes, o herwydd i ddyn droseddu'r ddeddí yn dystiolaeth ddwyfol i’r holl gread, na ellir byth dodi cylraith Duw o’r naill ochr, ac na leiha grym ei hawliau. Agorodd yr Iesu ei weinidogaeth gyhoeddus a’r ymadrodd: “Na thybiwch íy nyfod i dorri y gyfraith neu y prophwydi: Ni ddeuthum i dorri, ond i gyflawni. Canys yn wir meddaf i chwi, Hyd onid êl y nef aJr ddaear heibio, nid â un iod nac un tipyn o'r gyfraith heibio, hyd oni chwblhaer oll. Pwy bynnag, gan hynny, a dorro un o'r gorchymynion lleiaf hyn, ac a ddysgo 1 ddynion felly, lleiaf y gelwir ef yn nheymas nefoedd: ond pwy bynnag a'u gwnelo, ac a’u dysgo i eraill, hwn a elwir yn fawr yn nheyrnas nefoedd.,í Mat. 5: 17-19. Un cyfraith yw deddf foesol y Dengair, a phob gorchymyn ynddi yn gyfartal gysegredig, a chyfartal ei hawl i ufudd-dod : “Can>s pw/ bynnag a gadwo y gyfraith i gyd oll, ac a ballo mewn un pwngc, y mae efe yn euog oJr cwbl. Canys y neb a ddywedodd, Na odineba, a ddywedodd hefyd, Na ladd. Ac os ti.ni odinebi, eto a leddi, yr wyt ti yn troseddu y gyfraith. Felly dywedwch, ac felly gwnewch, megis rhai a fernir wrth gyfraîth rhyddid.” Iago 2: 10-12. Llefara dedaf Duw o hyd gyda holl rym y llais hwnnw o Sinai, a llefara wrth bob enaid byw. “Ni a wyddom hefyd am ba bethau bynnag y mae y ddeddf Deddf Duw. 191 yn ei ddywedyd, mai wrth y rhai sydd dan y ddeddf y mae hi yn ei ddywedyd : fel y cauer pob genau, ac y byddo yr holl Jyd’dan farn Duw.M Rhuf. 3: 19. Argyhoedda dtddf Duw bawb o bechod, a mynnai anfon pob dyn at Grist am faddeuant, a’r dwyfol ddawn, gras a nerth i ufuddhau. Peidiodd y ddeddf seremoniol—gorchmynion ac ordeinia-dau yn ymwneud aJr gyfundrefn aberthol—gyda’r aberth ar Galfaria; canys cyfeirio 'mlaen at y groes wnai’r defodau seremoniol hyn oli. Ni ddichon neb gymysgu'r ddeddf foeso) a’r ddeddf seremoniol. Dangosai deddf seremoniol o rag-luniau a chysgodion ynddi ei hun y troseddasid deddf sylfae-nol, neu uwch—y ddeddf foesol—yr hyn wnai yn anghen-rheidiol aberth dwyfol, os oedd y troseddwyr i’w gwaredu o farwolaeth, a’u hadfer i ufudd-dod. Y Safon yn y Farn. Deddf llywodraeth foesol Duw, sy’n rheol bywyd i bob creadur, fydd o anghenrheidrwydd y safon yn nydd mawr y farn. Gesyd yr Ysgrythur swm holl ddyledswydd a chyfri-foldeb dyn yn y geiriau: “Swm y cwbl a glybuwyd yw, Ofna Dduw, a chadw ei orchymynion : canys hyn yw holl ddyledswydd dyn. Canys Duw a ddwg bob gweithred i farn, a phob peth dirgel, pa un bynnag fyddo ai da ai drwg.“ Preg. 12: 13, 14. Mae pob mab a merch o hil golledig Adda yn rhwym i’r farn, i ateb ger bron brawdlys Duw i hawliau y ddeddf berffaith. Ni all cyfiawnder dwyfol dynnu’n ol yr un iod nac un tipyn o ofynion y ddeddf santaidd, na chlirio’r euog mewn unrhyw fodd. Ond darparodd trugaredd ddwyfol ffordd y gall Duw drwyddi fod “yn gyfiawn ac yn cyfiawnhau y neb sydd o ffydd Iesu.” RHODD PUW. “Felly carodd Duw y byd fel y rhoddocjçl ei unig-anedig Fab.1* Ioan 3 : i§. FFYDD FEL EIDDG “Oddieitht eich troi a’ch gwneuthur feJ PLENTYN. plant b;/chain, nid ewch chwi ddim i mewn i ceyrnas nefoedd.” Mat. 13. CYFIAWNHAD TRWY FFYDD. “Pa fodd y cyfiawnheir dyn gyáa. Duw?” gofynodd y patriarch Job. Gofyniad gortwysig fu er pan bechodd Adda, y collodd ei gyfiawnder ac y fforfetiodd ei fywyd. Ateb yr Ysgrythur yw: “Wedi ein cyfiawnhau drwy ffydd, y mae gennym heddwch tuag at Duw trwy ein Harglv/ydd Iesu Grist.” Rhuf. 51. “Drwy ras yr ydych gadwedig, drwy ffydd; a hyr.ny nic o honoch ^ich hunain ; rhodd Duw ydyw : nid o weitl redoedd, fel nad ymffrostiai neb.,, Eplies. 2 : 8, 9. Ar y dechreu rhodd Duw í cdyr. oedd bywyd a chyfiawn-der. Dim ond y Creawrdr allsaí gyfrannu y rhodd ar y cyntaf; ac wedi e: cholli, dim ond gallu creadigol fcdr ei hadfer Nis gall Dyn Gyfiawnhau ei hun. Cyhoedda deddf Duw bawb yn bechaduriaid. Nid yn unig yr etifecda hiliogaeth Adda o anghenrheidrwydd natur bechadurus, ond cyfiawna bob enaid byw bechod fel ffrwyth y natur honno. ij 193 194 Din Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. “Megis trwv un dyn y daeth pechod i’r byd, a marwolaeth trwy bechod; ac felly yr aeth marwolaeth ar bob dyn, yn gymaint a phechu o bawb.M Rhuf. 5:12. “Nid oes gwahaniaeth/' Iddew neu Ethnig, caeth na rhydd, maent oll yn yr un cyflwr colledig ‘‘oblegid pawb a bechasant ac ydynt yn ol am ogoniant Duw.” Rhuf. 10:12; 3:23. Ca’r pechadur ei hunan yn droseddwr, wedi ei gondemnio i farwolaeth gan ddeddf santaidd. Try ati gan feddwl os “Gwnaf yr hyn a ofyn, deuaf yn gyfiawn ac ennillaf fywyd.” Ond nis gall ddadwneud y ffaith iddo bechu. Ni fedr deddf santaidd ond gwaeddi, “Euog! euog!,, wrth un a'i thros-eddodd. Cyhoedda'r ddeddf beth yw cyfiawnder, nis gall ei roddi. Fel y dywed yr Ysgruthur: “Ni a wyddom hefyd am ba bethau bynnag y mae y ddeddf yn ei ddywedyd, mai wrth y rhai sydd dan y ddeddf y mae hi yn ei ddywedyd; fel y cauer pob genau ac'y byddo yr holl fyd dan farn Duw. Am hynny trwy weithredoedd y ddeddf ni chyfiawnheir un cnawd yn ei olwg ef; canys trwy y ddeddf y mae adnabod pechod.,, Rhuf. 5:19, 20. Erys yr euogrwydd. Nis gall unrhyw weithredoedd y dichon dyn eu cyflawni ei ddadwneud, neu ei guddio rhag deddf gyfiawn. Ac nid yn unig hynny, ond pan ddengys y ddeddf beth yw cyfiawnder, cenfydd y pechadur fod gofy-nion y cyfryw yn gyfangwbl tu hwnt i allu ei gnawd ef eu cyflawni. Geilw am waith o’r fath natur nas gall natur ddynol syrthiedig gymaint a chynnyg ymgymeryd ag ef. Llefodd Paul allan, pan yn ymdrechu o dan yr argyhoeddiad hwn, “Canys ni a wyddom fod y ddeddf yn ysbrydol: eithr myfi sydd gnawdol wedi fy ngwerthu dan bechod.,, Rhuf. 7: 14. Ni all y cnawdol ddwyn allan yr ysbrydol. Ond gofyn y ddeddf am waith ysbrydol cyfiawnder. Amhosibl i’r meddwl anianol ymgymeryd ag ef. Medd yr Ysgrythur: “Syniad y cnawd sydd elyniaeth yn erbyn Duw: canys nid yw ddarostyngedig i ddeddf Duw, oblegid nis gall chwaith. A’r rhai sydd yn y cnawd, ni allant ryngu bodd Duw.M Rhuf. 8:7, 8 Cyfiawnhad trwy Ffydd. Yn y cnawd y mae pechadur pan ddeffroir ef. Cenfydd y ddeddf yn taranu maes ei euogrwydd ac yn ei gollfamu i farwolaeth. Nis gall ef olchi ymaith y gorffenol, na’i guddio; nis gall ufuddhau i ddeddf Duw a meddwl cnawdol, a hyn yw’r oll sydd ganddo. Colledig yw, a diymadferth ohono ei hun, ond dyheua am ffordd i ddianc. Llef Paul yn yr un cyflwr yw cri pob calon mewn anobaith sydd eto heb gael gafael ar Waredwr, “Ys truan o ddyn wyf fi! pwy am gwared oddiwrth gorph y farwolaeth hon?” Rhuf. 7:24. Diolch i Dduw mae ateb i’r cri hwn i bob pechadur. “Ar waelod pwll anobaith du Gorweddai teulu’r llawr, Heb un pelydryn yn eu nen Na gobaith siriol wawr. “Tosturiol lygaid Brenin gras A’u canfu yn eu cur; I’w gwared ddaeth o’u pechod cas : O ryfedd gariad pur!” Rhad Rodd Crist. Yn dilyn cri anobaith dynoliaeth yn ei chyflwr ddiymad-ferth, f ond a 4íadgyfodwyd i'n ydyw: “Felly gan hynny, megis trwy gamwedd un y daeth barn ar bob dyn i gondemniad; felly hefyd trwy gyfiawnder un y daeth y dawn ar bob dyn i gyfiawnhad bywyd. Oblegid megis trwy anufudd-dod un dyn y gwnaethpwyd llawer yn bechaduriaid; felly trwy ufudd-dod un y gwneir llawer yn gyfiawn.,, Rhuf. 5:18, 19. Bu farw CCst ac adgyfododd i ddwyn y profiad hwn i bechaduriaid fuJn ymguro yn ddiobaith o dan gollfam. Fel y derbynir Crist Iesu a’i holl gyfiawnder trwy ffydd, “nid oes gan hynny yn awr ddim damnedigaeth i’r rhai sydd yng Í98 Ëin Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydolìneih. Nghrist Iesu, y rhai sydd yn rhodio nid yn ol y cnawd, eithr yn ol yr Yspryd ” Rhuf. 8:6. Moliant i'r Arglwyddl ö Grist y maeY oll, ac nid o unrhyw weithredoedd o’n cy£awniad ni. Gan hynny. sicred yw y ddawn a llw ac addewid Duw. Yr unig bosibürwydd i golli'r profiad yw trwy ei ymlid o’n bywyd a’n anghredmiaeth. Na ato Duw i hyn ddigwydd, a rhoddec ei gymorth i ni gyflym Y WEDDI OLAF. r6Fel na cho ler pwy bying a gredo, and caffael ohono fywyd tragwyddo..” Ioan 3:ió. edifarhau a chymeryd gafaeJ eilwaith ynddo Ef drwy ffydd, os byth y darganfyddwn i ni ei ollwng i fyned, a cholli gorchudd ei gyfiawnder Ef, oddiarnom. “Dy wa'*d a’th gyfiawnder, O Iesu, Yn harddwisg brydferthaf i'm sy; ’Mhlith drygai^ fy oes yn dy ddilyth Wisg, rid ofna fy enaid bylh.” Cyfiawnder a hawlir gan ddeddf Duw, yw cyfiawnder Crist, o anghenrheidrwydd. Gwna ef fyw y ddecdf honno 199 Cyfiawnhad trwy Ffydd. yn y credadyn. Hyn yw cyfiawnhad trwy ffydd. “Nid gwrandawyr y ddeddf sydd gyfiawn ger bron Duw, ond gwneuthurwyr y ddeddf a gyfiawnheir.,, Rhuf. 2:13. Gwna cyfiawnhad trwy ffydd ddyn yn wneuthurwr, y ddeddf drwy ei ffydd,—y Crist ynddo yn byw pob un o’i gorchmynion santaidd ym mywyd y credadyn. I sicrhau hyn y bu Ef farw, sef i ddwyn cyfiawnder y ddeddf i’r pechadur yr hwn ni allsai byth ei gyrraedd o hono ei hun. “Yr hyn ni allai y ddeddf, o herwydd ei bod yn wan trwy y cnawd; Duw a ddanfonodd ei Fab ei hun y'nghyffelybiaeth cnawd pechadurus, ac am bechod a gondemniodd bechod yn y cnawd; fel y cyflawnid cyfiawnder y ddeddf ynom ni y rhai ydym yn rhodio, nid yn ol y cnawd, eithr yn ol yr yspryd.,f Rhuf. 8:3, 4. Ysgrifenna Crist am gyfraith Duw yn y galon newydd: “Myfi a ddodaf fy nghyfreithiau yn eu meddwl, ac yn eu cajonnau yr ysgrifenaf hwynt.” Heb. 8:10. Llywodraeth ei gyfiawnder ef ei hun ydyw. Canys, dywedodd drwy y Salmydd, cyn ei ddyfod i'r byd i weithio allan gyfiawnder perffaith i ni yn ei gnawd, “Da gennyf wneuthur dy ewyllys, O fy Nuw: a’th gyfraith sydd o fewn fy nghalon.M Salm. 40:8. Dwg Crist i galon pob credadyn gyfiawnder perffaith a iechydwriaeth llawn. “Ynddo Ef y preswylia pob cyflawnder ac yr ydych . hwi wedi eich cyflawni ynddo Ef.,> Mae trefn ryfeddol y cadw mor ddwfn fel mai mewn “oesoedd i ddod” y medr Duw ddangos “ragorol olud ei ras ef, trwy ei gymwynasgarwch i ni yng Nghrist IesuY Ephes. 2 : 7. Ond diolch iddo, gall pechaduriaid cadwedig trwy ras, “wybod cariad Çrist yn hwn sydd uwchlaw gwybodaeth.,, BEDYDD CRIST. “Fd hyn y mae yn wedcus i ni gyflawai pcb cyfiawnder.M Mat: 3:15. RHYD YR “Yr oedd Ioan hefyd yn becyddio yn IORDDONEN. Ainon, yn agos i Salim, carys dyfr- oedd lawer oedd yno.” loan 3123. BEDYDD Cof-ddarlun o’r Adgyfodiad. Cof-ddarlun o adgyfodiad Crist o osodiad dwyfol yw bedydd. Ffaith fawr yr efengyl yw i Grist farw “dros ein pechodau nî, yn ol yr ysgrythyrau, a'i gladdu, ah gyiodi y trydydd dycld yn ol yr ysgrythyrau” (1 Cor. 15 : 3, 4), i fod yn Archofîeiriau mawr a Gwaredwr i ni. Profíes o ffydd y v bedydd, yn y Gwaredwr, yr hwn a suddodc i’r bedd drosom, ac a gyfododd drachefn i íywyd. A darlun byw gweledig ydyw i ddysgu'r gwirionedd fod yn ‘rhaid i bechadur farw i bechod o’r byd, a chael ei adgyfodi gan nerth c vyfol ras i fywyd newydd o ufudd-dod. Mae’r ordinhad yn arwvdd o brofiad gwirioneddol, a chyfrwng yw iV credadyn ddangos a chyffesu gwaith gras yn yr enaid. Dysg yr Ysgrythurau am amodau anhebgorol ac ang.henrheidiol bedydd: “Ewch iV hollfyd, a phregethwch yr efengyl i bob 201 202 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. creadur. Yr hwn a gredo ac a fedyddier a fydd cadwedig.” Marc 16:15. t6. MBeth s^ dd yn íluddias fy medyddio? A Phylip a ddywedodd, Os wyt yn credu a’th holl galon, fe a ellir. ’ x\ctau 8:36, 37. “A Phetr a ddywedodd wrthynt, Edifarhewch, a bedy-ddier pob un 0 honoch yn enw Iesu Grist er maddeuant pechodau.,, Act. 2:38 Gwelir fe’iy fod addysgiad yn yr Efengyl, crediniaeth yng Nghrist, ac edifeirwch, yn amodau a ragflaenant fedydd. Bedydd i Gredinwyr. Gosodir allan y profiad y darlunir ef gan y bedydd yn y geiriau hyn “Claddwyd ni gan hynny gyd ag ef trwy fedydd i farwol-aeth; fel megis ag y cyfodwyd Crist o feirw trwy ogoniant y Tad, felly y rhodiem ninnau hefyd mewn newydd-deb buchedd ” Rhuf. 6:4. “Cynnifet o honoch ag a fedyddiwyd yng Nghrist, a wis-gasoch Grist ’’ Gal. 3:27. “Wedi eich c.yd-gladdu ag ef yn y bedydd, yn yr hwn hefyd y'ch cyd-gyfc)dwyd trwy ffydd gweithrediad Duw, yr hwn a'i cyfododd ef o feirw.,, Col. 2 :12. Yn yr ordinhad hon, a orchmynwyd gan Dduw, dilyna’r credadyn siampl Crist, yr hwn a ddywedodd, pan y'i bed-yddiwyd yn yr Iorddonen gan Ioan, “fel hyn y mae yn weddus i ni gyflawni pob cyfiawnder.,, “I ddyfrllyd fedd Iorddonen ddofn Y suddodd Ceidwad dynol-ryw; Ein Patrwm wyt, ni awn trwy’r don Ai d'ol fendigaid Fab ein Duw.” Ffurf Bedydd. Dangosir ffurf bedydd yn yr Ysgrythur gan yr adnodau isod: “A’r Iesu wedi ei fedyddio, a aeth yn y fan i fynu o’r dwfr.” Mat. 3-16, Bedydd. 203 “A hwy a aethant i waered ill dau i'r dwfr, Phylip a’r eunuch, ac efe a,J bedyddiodd ef.,, Act. 8:38. “Claddwyd ni . . . gydag ef trwy fedydd . . . canys os gwnaed ni yn gyd-blanhigion i gyffelybiaeth ei farwolaeth ef, felly y byddwn i gyffelybiaeth ei adgyfodiad ef.” Rhuf. 6:4, 5- Er fod ffurf allanol gwasanaeth crefyddol, heb yr ysbryd aJr profiad a ddarlunir gan y ffurf, yn annerbyniol yn ddios ger bron Duw, er hynny pan ordeinia'r Arglwydd ffurf, gorffwys rhwymedigaeth ddidroi 'nol arnom i ddilyn ei gyfar-wyddid ef. Pwysleisia ffurf yr ordinhad fel y'i gorchmyn-wyd gan Dduw ystyr ddwyfol y weithred. Claddu yng “nghyffelybiaeth” claddedigaeth Crist, yw y bedydd ysgrythurol, fel y mae codi’r credadyn o’r dyfrllyd fedd yn gyffelybiaeth o adgyfodiad Crist. Am ystyr y gair “Bedydd” dywed Luther: “Gair Groeg yw bedydd; mewn Lladin gellir ei gyfieithu ‘tansuddiad,’ megis pan y suddwn rhywbeth mewn dwfr nes ei gyfìawn orchuddio.”— Opera Lutheri, De Sac. Bap. 1, tu. 319 (Geiriadur Bedyddwyr, erth. “Bedydd”). Dywed Calfin, wedi iddo ymresymu fod y ffurf yn ddibwys: “Golyga’r gair ‘bedyddio’ fodd bynag, ‘dansuddo’; ac yn ddiddadl arferid trochi yn yr eglwys henafol.”—“Institutiones,” lib. 4, cap 15 (Geiriadur Bed. erih. “Bedydd”). Ac am arfer yr amseroedd boreol, ysgrifenna Neander, yr hanesydd eglwysig: “Parthed y dull o fedyddio, fel rheol gweinyddid ef trwy drochiad, yn gyson a’r ordinhad yn ei ffurf wreiddiol, ac a’i hystyr wreiddiol.”— “Hanes yr Eglwys,” Cyf. Torrey (arg. Llunden) Cyfrol /, tu. 429. Cymer y trawswyriad o’r ordinhad i daenelliad, a hynny mewn babandod, ymaith y ddarlun-wers o ddwyfol darddiad gysylltwyd a hi; ac yn achos y baban, o anghenrheidrwydd, gwneir i ddefodaeth ddisylwedd gymeryd lle profiad, canys amhosibi i faban anghyfrifol ei gyflwr gael profiad o gredu ac edifarhau, aniodau anhebgorol cyflawni ystyr bedydd. 204 Êiw Dydd ni yng Mgoleuni Proffwydoliaeth. Graddol graddol y daeth y cyfnewidiad yn yr ordinhad o’r ffydd a'r arfer cyntefig i mewn, megis y daeth y cyfnewidiadau yn nyddiau yr “ymadawiad.”' Yn ol Deon Stanley, yn ei “Sefydliadau Crist’nogol,” tu. 24, m “chawn un esiampl o fedydd babanod” cyn y dry-dedd ganrif. Am y cyfnewidiad o drochi i daenellu dywed: “Beth gyfiawnha’r ymadawniad hwn, cyffredinol o’r bron, oddiwrth yr arfer foreol? Dichon y bodolai amryw resymau, rhai yn salw, a rhai yn dda. Un yn ddiameu oedd y teimlad ofergoelus, a grybwyllwyd yn barod fod bedydd yn swyn neu gyfaredd anhebgorol i iechydwriaeth, ac o ganlynaid a fynnai ei drosglwyddo i bob enaid rhesymol y gellid ei gyffwrdd a dwfr, boed mor anwybodol ag y bo.“ Desgrifir yr arfer gyffredin mor ddiweddar a’r ddeuddeg-fed ganrif gan gardinal o Eglwys Rufen y cyfnod hwnnw o’r enw Pullus, fel hyn: “Tra y byddo’r ymgeisydd am fedydd yn suddo mewn dwfr, awgrymir marwolaeth Crist; pan yn suddedig wedi ei orchuddio gan ddwfr, dan-gosir claddedigaeth Crist; a phan godir ef o’r dyfroedd cyhoeddir adgy-fodiad Crist.”—Patrologia Latina, Vol. CXXX, p. 315 (Geir. Bed. erth. “Bedydd”). Ysgrifennodd Deon Stanley, o Westminster, un o brif ysgolheigion Eglwys Loegr: “Am y tair canrif ar-ddeg cyntaf, yr arfer o fedyddio, bron yn gyffre-dinol, oedd y dull y darllennir am dano yn y Testament Newydd, yr hwn a rydd i’r gair ‘bedyddio’ ei ystyr gwirioneddol—sef fod y rhai a fedyddid yn cael eu trochi, eu tansuddo, eu claddu yn y dwr. Arferir y dull hwn o hyd, fel y gwelsom, yn yr Eglwysi Dwyreiniol. Yn yr Eglwys Orllewinol, erys ym mhlith y Pabyddion yn unig yn Eglwys Gadeiriol Milan; ym mysg y Protestam'aid yn sectau lliosog y Bedyddwyr. Parhaodd ym mhell i’r canol oesoedd. . . . Ond er dechreu’r ail ganrif ar bymtheg, aeth yr arfer hwn yn beth hynod o brin. Gyda’r ychydig eithriadau a grybwyllwyd uchod, newidiodd yr oll o’r eglwysi Gorllewinol erbyn hyn yr olchfa henafol i’r ddefod o ollwng ychydig ddiferynau o ddwfr ar y wyneb. Mae’r rheswm am y newidiad yn amlwg. Nid oedd yr arfer o drochi, oedd mor addas i’r gwledydd Deheuol a Dwyreiniol y bwriadiwyd ef ar eu cyfer, mor gydnaws a thymorau gwledydd y Gogledd a’r Gorllewin. Dygwyd y cyfnewidiad rhyfeddol hwn oddiamgylch, nid gan ddeddf unrhyw gyngor neu senedd, ond gan y teimlad cyffredinol o ryddid Cristnogol. Er dechreu vn y dryedd ganrif ar-ddeg, yn raddoî Bedydd. 205 gyrrodd allan yn llwyr o’r oll o Ewrob yr hen ddull catholicaidd.,,— “Sefydliadau Crist’nogol,” ttu. 21, 22. Mae'r ffeithian,n ddiymwad, a phwysleisiant bwysigrwydd diwygio a dychwelyd i weithredu yn ol cyfarwyddyd eglur Gair Duw. Fel } dengys hanes, nid ysbryd eglwys y Testa-ment Newydd wnaeth y cyfnewidiad hwn yn yr ordinhad ddwyfol, yn hytrach ysbryd eglwys yr “ymadawaid,, ydoedd, yn erbyn yr hwn y rhybuddia'r Arglwydd y credinwyr oll.’' Canys troseddasant y cyfreithiau, newidiasant y deddfau, “diddymasant y cyfamod tragywyddol.,, Y Llwybr a Gerddod Ef. “I ddyfrllyd fedd o dan y don Y plygodd ein Gwaredwr mad, Y llwybr glan a gymrodd Ef; O hyd a rynga fodd ein Tad. “Ei Air os gwnawn, ei gariad gawn, Ac uno’n cân a theulu'r hedd, Ei lais a glywn, ym mlaen ni awn Yn ol ei droed nes gwreid ei wedd.“ —Adinoram Judson. (Cyfieithiad.) ARWYDDLUNIAU O MEDO-PERSIA “Yr hwrdd deugorn a welaist, yw brenhinoedd Media a Phersia. A GROEG. A’r bwch Mewog yw brenhin Groeg.” Dan. 8:20, 21. il lllllllllllllllillllllllllllfllllimilllIIIIIW^ m n H ^ii IIIIIIIIIIIIHIH llffi ARIAN BATHOL MEDO- Yr hwrdd yn ddarlun o Bersia; PERSIA A GROEG. a’r bwch o Roeg. PROFFWYDOLIAETH DANIEL 8. Amlinelliad Hanesiol a Phwnc Gorbwysig. Dygwyd gol>gfa arall o hanes ymerodraethau a theyrna-soedd o flaen llygaid Daniel yng ngweledigaeth yr wythfed bennod. Yn y weledigaeth hon rhoddir cyfnod mawr proíî-wydol, diwedd yc hwn a estyn i’r dyddiau diweddaf, ac a gyffwrdd a digwyddiadau ein hamseroedd ni sydd o ddiddor-deb uniongyrchOi a phwysigrwydd i bawb heddyw. RhoddwTyd y weledigaeth yn y drydedd flwyddyn i Bel-sasar, brenin olaf Babilon. Unwaith eto, fel mewn cylch-olygfa, âi golyfeydd hanes heibio o flaen ei wyneb. Cynrychiolid ;eyrnasoedd daearol gan arwyddluniau o wylltfilod. Canfyddwn y cytuna proífwydoliaeth a hanes yn eu holl fanylion, gan ddatguddio llaw goruwchlywodraethol Duw, a ŵyr diwedd o’r dechreuad, Gair bywiol gwirionedd yr Hwn a ddwg ei dystioìaeth drwyY oesau oll. MByw fyth wna’r gwir. Mae’r oesau’n mynd a dod; Bryniau ânt yn is a chiliaT mor’n ol; A llyfu’r llwch wna gaerog dreíì’r byd, A mynd wna gwledydd a brenhinoedd mawr; “Ond doethion byd drosglwyddant lawr o hyd Y gwir a bery byth.” Fel hyn y desgrifir golygfa agoriadol y weledigaeth hoti a roddwyd wrth afon Ulai, ym Mhersia: 207 208 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. Proffwydoliaeth.—“Yna y cyfodais fy llygaid, ac a welais, ac wele ryw hwrdd yn sefyll wrth yr afon, a deugorn iddo; a’r ddau gorn oedd uchel, ac un yn uwch na’r lla.ll; a'r uchaf a gyfodasai yn olaf. Gwelwn yr hwrdd yn comio tu ah* gorllewin, tu a'r gogledd a thu a'r deheu, fel na safai un bwystfil o’i flaen ef; ac nid oedd a achubai o’i law ef; ond efe a wnaeth yn ol ei ewyllys ei hun, ac a aeth yn fawr.M Adn. 3, 4. Yn nehongliad yr angel o’r weledigaeth, dywedwyd wrth Daniel mai “Yr hwrdd deugorn a welaist yw brenhinoedd Media a Phersia ” Adn. 20. “Yr uchaf a gyfodasai yn olaf.,, Cynrychiolai'r ddau gorn gymeriad deublyg yr ymero-draeth, y MediaiJ ar y cyntaf yn oruchaf, yna y Persiaid yn ymddyrchafu i gryfder mwy fyth “Fcl na safai un bwyst-fil o'i flaen ef/' ebe’r broffwydoliaeth. Hancs.—Dywed Xenophon am Cyrus y Persiad: “Abl oedd i daenu’i ofn dros ran mor eang o’r byd nes synnu pawb, ac ni cheisiodd neb w*neuthur dim i’w rwystro.”—“Y Cyroỳaedia” llyfr 1, pen. 1. “Pr gorllewin, tu a’r gogledd a thu a’r deheuM yr oedd llwybr concwest Medo-Persia, yn hollol fel y gwelodd y proff-wyd yr hwrdd yn ymwthio 'mlaen. Fel yr ysgrifennodd un awdur yn nyddiau uchafiaeth Persia: “Dangosodd [Darius] i’r byd ei enwog fyddinoedd.” “Syrthiodd o’ flaen ddinasoedd dirifedi.” “Clywodd trefi dros y mor eu tynged oddiar ei wefus ef.’’ —“Y Persiaid” gan Aeschylus. Ond cyffrodd yr hwrdd, wrth ymwthio ym mlaen tua’r gorllewin, wrthwynebydd oedd yn y pen draw i brofFn drech nag ef. Ychwanega'r proffwyd : Proffwydoliaeth.—“Ac fel yr oeddwn yn ystyried, wele hefyd fwch gafr yn dyfod o'r gorllewin, aJr hyd wyneb yr holl ddaear, ac heb gyffwrdd a’r ddaear; ac i'r bwch yr oedd com hynod rhwng ei lygaid. Ac efe a ddaeth hyd at yr hwrdd deugorn . , , ac efe a redodd ato ef yn angerdd çi 209 Proffwydoliaeth Daniel 8. nerth . . . ac nid oedd nerth yn yr hwrdd i sefyll o’i flaen ef, eithr efe a’i bwriodd ef i lawr, ac a’i sathrodd ef, ac nid oedd a allai achub yr hwrdd o’i law ef.,, Adn. 5-7. A dyma ddehongliad yr angel: ‘‘A’r bwch blewog yw brenhin Groeg; a’r corn mawr, yr hwn sydd rhwng ei lygaid ef, dyna y brenhin cyntaf.,, Adn. 21. Hanes.—Brenin cyntaf Groeg unedig oedd Alecsander Fawr. “Gydag Alecsander y dechreuodd Groeg Newydd.”—Harrison, “Hanes Groeg,” tu. 4QQ. “A bu pan darawodd Alecsander Darius, brenin y Persiaid a’r Mediaid, iddo deyrnasu yn ei le, a’r cyntaf ar Roeg.M i Macebeaid i :i. O dan Alecsander, rhedodd y bwch Groegaidd yn erbyn yr hwrdd Persîaidd “yn angerdd ei nerth.,, Yn Arbela, ysgrifenna Arrian, rhuthrodd y Macedoniaid “gydag anger-ddoldeb aruthrol.,, Nid allodd neb achub yr hwrdd Persi aidd. “I ba le bynnag y fîoech,,, ebe Alecsander wrth Darius a giliai'n ol “a mi a’th ddilynaf yn ddios yno.M (Gwel. “Ymgyrch Alecsander Fawr,,J gan Arrian, llyfr 2, pen. 14.) Syrthiodd Medo-Persia o flaen Groeg, fel y rhag-fynegodd gair sicr profîwydoliaeth fwy na dau can mlynedd cyn dydd Alecsander. Dadlenwyd nesaf ger bron llygaid y proffwyd ledaeniad awdurdod Groeg a’i hanes diweddarach: Proffwydoliaeth.—“Am hynny y bwch gafr a aeth yn fawr iawn: ac wedi ei gryfhan, torrodd y corn mawr; a chododd pedwar o rai hynod yn ei le, tu a phedwar gwynt y nefoedd ” Adn. 8. Am yr hwrdd (Persia) dywedwyd iddo ddod yn “fawr,” am y bwch (Grojg) iddo ddod yn “fawr iawn.” Hanes.—Am Alecsander, ysgrifennodd Justin, y Rhuf-einwr: “Cymaint o’r lyd i gyd a ddychrynnwyd gan arswyd ei enw, fel y daeth yr holl genhedloedd i roi ufud4-dod iddo.,l—“í/anM y Byd” llyfr le, pen. 13. 14 210 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. “Ymafbdd y llanc yn yr oll, yn ei dybiaeth ffol, A’i feddwl balch gofleidiodd fyd, fel’i eiddo’i hun." —“Pharsalia,” Lucan. Ond dywedodd proíîwydoliaeth anffaeledig, “wedi ei gryfhau y torrodd y corn mawr.” Yn ddisymwth torrwyd y gorchfygwr ifanc i lawr gan angau, pan oedd yn parotoi i ddathlu ym Mabilon “gynnulliad o’r holl fyd/' “Cymerwyd ef ymaith yn y modd hwn yng nghanol ei ddyddiau, ac ar uchaf-bwynt ei Iwyddiant milwrol.”—Justin, “Hanes y Byd,” 13, pen. 1. Defnyddia’r hen awduron paganaidd, bron yr un iaith, wrth ddweyd yr hanes, a dwyfol broffwydoliaeth wrth ei rag-fynegi. Ar ol marwolaeth Alecsander, rhannwyd yr ymero-draeth “tua phedwar gwynt y nefoedd.,, Dywed Myers : “Cododd pedair unbennaeth bwysig ac annibynol allan o’r adfeilion. . . . Torrwyd y corn mawr, ac yn ei le daeth pedwar o rai hynod tua’r pedwar gwynt.”—“Hanes Groeg,” tu. 457 (arg. IÇ02). Fel y gwylia’r proffwyd y pedair teyrnas hyn o Roeg rannedig, gwelodd allu arall yn dod i faes ei weledigaeth drwy y pedair teyrnas, ac yn estyn ei awdurdod yn fwy na'r un o’i flaen. Proffwydoliceth.—“Ac o un o honynt [un o’r pedair teyrnas] y daeth allan gorn bychan, ac a dyfodd yn rhagorol iawn, tu a’r dehau, a thu a'r dwyrain, a thu a'r hyfryd-wlad.” Adn. 9. PLanes.—Yr oedd Medo-Persia yn “fawr,,, a Groeg yn “fawr iawn,M ond yr oedd y gallu hwn i fod yn “rhagorol iawn.,, Rhuftn ddilynodd Groeg. Dywed Polybius, y Rhufeinwr: “Gorchfygwyd bron yr holl fyd, a dygwyd ef o dan awdurdod un ddinas, sef Rhufen.”—“Hanesion Polybius,” llyfr 1, pen. 1. Desgrifia un o Odlau Horace fel y tyfodd enw Rhufen i ddylanwad mawr : “Lledaenodd— Eang fawrhydi ei hawdurdod A’i henw gwych hyd godiad haul Q’i ’stafell nos 'Ngorllewin pell.” ~-Qdl /5, llin. 14-16, llyfr 4, i Augusms, Proffwydoliaeth Daniel 8. 211 Mesura llinellau Lucan ei mawredd rhagorol o begwn arall: “O’r pegwn oer i wres y de Yr estyn grym ei deyrnas e.” —“Pharsaliallyfr 10. ‘'Llanwodd ymerodraeth Rhufen y byd,,J meddai Gibbon. Yr oedd yn “rhagorol iawn” yn ol y brofîwydoliaeth. Yn y weledigaeth daeth y corn bychan a dyfodd yn rhagorol, i olwg y proffwyd o ganol un o'r pedwar cyrn y bu ef yn eu gwylio. Cododd Rhufen i unbennaeth ddisigl drwy ei choncwest ar Facedonia, un o’r pedair teyrnas hynod y rhannwyd Groeg iddynt. Ymestynnodd tua’r deheu, tua'r dwyren, “a thua’r hyfryd-wlad/'—daeth Palestina yn rhan o'r ymerodraeth yn y ganrif flaenorol i Grist. A gallu Rhufeinig a ddinistriodd Jerusalem, ac a anrheithiodd yr hyfryd-wlad. Fel hyn dwg “gair sicrach y proffwydi” hanes i lawr, gyda chywirdeb manylion, drwy’r canrifoedd hyd at unbenn-aeth fawr gyffredinol Rhufen. Ond nid a hanes bore Rhufen, yn ogymaint a’i dadbly-giadau diweddarach, yr ymwna’r broffwydoliaeth hon. Felly yr oedd yn yr amlinellliad proffwydol ym mhennod y seithfed o Ddaniel. Wedi hunaniaethu yn fyrr Rhufen a’r gallu mawr cyffredinol olaf, ymwna gweledigaeth pen. 7fed a chyfodiad Rhufen babyddol, gan ddesgrifio ei hym-ddyrchafiad yn erbyn Duw, a’i hymgyrch yn erbyn y gwir-ionedd a saint Duw. Ac yma eto, ym mhen. 8fed, gwelir yr un gallu erlidgar yn codi, yn ymddadblygu, yn ymddyrchafu ac yn erlid saint Duw. Dywed y broffwydoliaeth iddi “fwrw y gwirionedd i lawr; felly y gwnaeth ac y llwyddodd.,, Dan. 8: 12. Afreidiol ail-adrodd yma hanes y Babaeth fel y’i rhoddir yn Naniel 7fed Fel y gwyliai’r proffwyd waith y gallu diddeddf hwn, diameu yr ochneidiodd o'i galon pan wybu mor hir y goddefid iddo lwyddo yn ei ffordd ddrygionus; a’r peth nesaf glywodd oedd llais un santaidd yn gofyn y cwestiwn drosto, “Pa hyd y bydd y weledigaeth am yr offrwm gwastadol, a chamwedd anrhaith. i roddi y cysegr a’r llu yn sathrfa?,, Dan. 8:13. GWERSYLL ISRAEL YN YR “Hyd ddwy fil a thri chant o ddiwrnodiau, yna ANIALWCH. V purir y cysegr.,, Dan. 8:14. Proffwydoliaeth Daniel 8. 213 Yr ateb oedd: f wdedigaeth,M (Dan. 8: ló); gan hynny, sicr ydym o ddar-ganfod dehongliad o’r cyfnod proffwydol o 2,300 o flynyddau yn eglurhad yr angel o'r weledigaeth, diwedd y hwn noda agoriad gwaith y farn yn y nef, neu buro’r cysegr. Terfyna’r wythfed benncd, fodd bynnag, heb gyfdriad at ddechreu'r cyfnod hwn c amser, y pw^ysicaf o linynau mesur profîwydoliaeth. Esboniasai'r angel y darluniau yn cynrychioli Medo-Persia, Grceg a Rhufen, a ymwnelsai ag ymadawiad yr Anghrist, a'i ymddadblygiad, a’i waith, ond gadawodd y cyfnod prcfíwydol heb ei egluro, odcieithr dywedyd ei fod yn <t,|,n708 .... „ .. fîwydd? o flynyddau _______________________1810 . f.ynyddau________________ Y 2,300 DIWRNODIAU. Cynrychiola’r linell drom y cyfnod 2,300 dydd-blwyddyn, y cyfnod proffwydol hiraf yn y Beibl. Gan ddechreu yn 457 c.c., pan roddwyd y gorchymyn i ail-adeiladu Jerusalem (Esra 7:11—26; Daniel 9:25). Cofleidir saith wythnos (49 o flwyddi gan y gwaith hwn o adgyweirio. Mae’r rhain, fodd bynnag, yn rhan o'r 69 wythnos (483 o flwyddi) a gyrraeddant hyd y Mesia, yr Eneiniog. Eneiniwyd Crist yn ei fedydd 27 A-D- Mat. 3:13—17; Act. 10:38. Yng nghanol yr 71 wythnos, croeshoeliwyd Crist, neu “torrwyd ef ymaith,” a noda’r amser y peidiai ebyrth ac offrymau’r cysegr daearol. Dan. 9 :2Ó, 27. Cyrraedda 3^ blynedd o’r wythnos uchod hyd a.d. 34, neu labyddiad Stephan a’r erledigaeth chwerw o’r eglwys yn Jerusalem a’i dilynodd. Act. 7 ^30; 8 :i. Noda hyn derfyn 70 wythnosau, neu 490 mlynedd, benodwyd i’r bobl Iddewig. Ond rhan o’r 2,300 diwrnodiau yw’r 70 wythnosau ; a chan y cyrraeddant (70 wythnosau) hyd a.d. 34, ymestyn y gweddill 1,810 mlynedd o’r cyfnod 2,300 diwrnodau hyd 1844, pan y dechreuai gwaith y farn, neu buro’r cysegr nefol. Dat. 14 :6, 7. Y pryd hwn y dechreuodd goleuni neillduol dywynnu ar b''\ic y cysegr yn ei gyflawnder, a gwaith cyfryngol neu offeiriadol, Crist, ynddo. Lleolir pedwar digwyddiad mawr, gan hynny, gan v cyfnod mawr proffwydol hwn,—y ^ytodiad cyntaf, y croeshoeliad, torri ymaith pobl Israel o fod yn genedl, a dechreu gwaith y farn olaf. [222I Cyfnod Mawr Proffwydol. 223 aeth hon gydaY geiriau, “Synnais o herwydd y weledigaetl), ond nid cedd neb yn ei deall.” Adn. 27. Ond gorchmynasid i’r angel wneud “i hwn ddaell y wele-digaeth,‘; ac'yn fuan ar ol hyn, fel y nodir yn y bennod nesaf,—dichon o fewn blwyddyn;*—ymddangosodd Gabriel i’r proffwyd, ac eb ef: “Daniel, deuthum yn awr allan i beri i ti fedru deall . . . ystyr dithau y peth, a deall y weledigaeth.” Dan. 9:22, 23. Yna dechreuodd yr angel ymwneud a mater yr amser yn y broff\\ydoliaeth, scf yr elfen honno yng ngwcledigaeth yr wythfed bennod, na ddarfuasai iddo beri i Ddaniel ei deall. O ganlyniad gweledigaeth y 2,300 mlynedd yn ddiameu oedd y pwnc. Cychwyn-fan. Yn gyntaf oll, dywedodd yr angel fod cyfnod byrr i’w dorri ymaith oY cyfnod hir, a’i benodi i’r bobl Iddewig; yr oedd y cyfnod byrr hwn i estyn hyd ddyfodiad y Mesia addawedig, a chyflawni mesur anwireddau Jerusalem. Yng ngeiriau yr angel ei hun: “Deng wythnos a thri ugain [490 o ddyddiau yn llythrenol, amser proffwydol, 490 o flwyddi] a derfynwyd ar dy bobl, [neu “torrwyd allan,”] ac ar dy ddinas sanctaidd i ddibennu camwedd, ac i selio pechodau [Saes “ddiweddu” pechodau l ac i wneuthur cymod dros anwiredd, ac i ddwyn cyfiawnder tragwyddol, ac i selio y weledigaeth aY brophwydoliaeth, ac i eneinio y Sancteiddiolaf.” Adn. 24. * i *Awgryma’r dyddiadau ar ymyl y ddalen yn y cyfieithiad awdurdodedig fod 15 mlynedd rhwng yr 8fed a’r çfed o Daniel. Y rheswm o hyn ydoedd y t>bid gynt mai enw Beiblaidd Nabonidus, oedd Belsasar, brenin olaf Babilon, yr hwn a deyrnasodd am 17 mlynedd. Pe felly, o’r drydedd flwyddyn o’i deyrnasiad, pan roddwyd proffwydoliaeth Daniel 8fed i’r flwyddyn gyntaf i Darius, a’i dilynodd pan ymddangosodd yr angel eilwaith i Ddaniel, fe fyddai 15 mlynedd. Ond dengys y priddfeini cofnodol gloddi-wyd yn yr hanner canrif ddiweddaf, parthed Babilon, mai mab Nabonidus oedd Belsasar, a gyd-deyrnasai a’i dad am ychydig flynyddoedd cyn cwymp Babilon. Gall yn hawdd mai ei flwyddyn olaf ef, oedd y drydedd flwy-ddyn o’i deyrnasiad; ac i Darius ddilyn Belsasar yn uniongyrchol. Gallsai dehongliad pen. 9 fod o fewn ychydig wythnosau neu fisoedd yn ddi1ynql i weledigaeth pen. 8, ac o bosibl felly’r oedd. 224 Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. Yr oedd y cyfnod 490 mlynedd a “dorrwyd allan” i gofleidio hanes pobl Jerusalem hyd nes y cyflawnai’r ddinas fesur ei hanwiredd. A’r unig gyfnod y gellir “torri allan” ohono 490 mlynedd, yw, yn ddios, y cyfnod maith o 2,300 mlynedd a estyn ym mlaen hyd “amser y diwedd.” Rhaid gan hynny y dechreua’r 490 mlynedd a’r 2,300 flwyddi yr un amser. Y cyfnod a arhosai i'w esbonio gan yr angel Gabriel ydoedd, a dechreua ei ddehongliad drwy ddangos y cyrra-edda’r 490 mlynedd cyntaf ohono i ddyddiau’r Mesia, Yna dyry’r digwyddiad ä ddynoda ddechreu'r 490 mlynedd, sydd hefyd, o angenrheidrwydd yn ddechreu’r 2,300 flwyddi. Dyma’r peth y gorchmynwyd iddo beri Daniel ei ‘‘ddealh” pan roddwyd gyntaf y weledigaeth o 2,300 mly-nedd. Yn awr dywed wrtho am ei “deall” hi: ''Gwybydd gan hynny, a deall, y bydd o fynediad y gorch-ymyn allan am adferu ac am adeiladu Jerusalem, hyd y blaenor Mesia, saith wythnos, a dwy wythnos a thri ugain; yr heol a adeiledir drachefn, aJr mur, sef mewn amseroedd blinion. Ac wedi dwy wythnos a thri ugain y lleddir y Mesia; ond nid o’i achos ei hun: a phobl y tywysog yr hwn a ddaw a ddinystria y ddinas a’r cysegr; a’i ddiwedd fydd trwy lifeiriant, a hyd ddiwedd y rhyfel y bydd dinystr anrheithiol.” Dan. 9:25, 26. Amseriad mynediad allan y gorchymyn i ?dfer ac ail-adeiladu Jerusalem yw’r dyddiad gan hynny, o’r hwn y rhed y linell fesur fawr broffwydol; cyrraeddaiY 490 mlynedd cyntaf i amser a gweinidogaeth y Mesia, yn ei ddyfodiad cyntaf, a*r 2,300 flwyddi hyd at amser agoriad awr y farn yn y nef, yr hwn a noda. Unwaith y sefydlir y gychwyn-fan, rhaid i’r digwyddiadau yn y cyfnod maith ddilyn ei gilydd yn gywir fel yr amserwyd hwynt yn rhaglen amser proffwydoli-aeth ddwyfol. Dyddiad Dechreu Adferu Jerusalem. Rhoddwyd nifer o orchmynion parthed arferu Jerusalem ar ol y caethgludo i Fahilon. Çyhoeddodd Cyrus, Darius, aç Cyfnod Mawr ProffwydoL 225 Artaxerxes Lawhir, bob un, orchymyn felly. Pa’r un etyb i iaith y broffwydoliaeth fel y ‘'gorchymyn am adferu ac adeiladu Jerusalem,,P Yr oedd gorchymyn Artaxerxes yn gynnwysfawr iawn. (Esra 7) yn awdurdodi adferiad llawn o Jerusalem a Judea YR IDDEWON YN GALARU “Mi a euthura allan liw nos . . . a UWCHBEN ADFEILION deliais sylw ar furiau Jerusalem, y JERUSALEM. rhai oedd wedi c.i dryllio.’’ Neh. 2 -.13 i freintiau cymdeithasol a chrefyddol llywodraeth reolaidd eu gwlad. A chyfuna Ysbrydoliaeth mewn modd neillduol yr archiadau eraill oll aY gorchymyn roddodd Artaxerxes, yr hwn yn unig gynnwysai orffeniad y gwaith, ac oblegid hynny ydoedd “y gorchymyn.,, “Ie, adeiladasant, a gorphenasant, wrtfc orchymyn Duw Israel, ac wrth orchymyn Cyrus, a Darius ac Artaxerxes, brenin Persia.,, Esra. 6: 14. Yn ol yr ysgrythur hon, dyddia’r “Mynediad allan o’r gorchymyn am adferu ac am adeiladu,, yn ei lawnder, o’r 15 AIL-ADEILADU “Adeiladasant, a gorphenasant, wrth JERUSALEM. orchymyn Duw Israel ac wrth orchy- myn Cyrus, a Darius ac Artaxerxes brenjn Persia.M Esra 6 :14. Cyfnod Mawr Proffwydol. 227 archiad hwn gan Artaxerxes. A rhoddwyd y gorchymyn hwn 4íyn y seithfed flwyddyn i’r brenin Artaxerxes.M Esra 7:7. Pa flwyddyn oedd y seithfed i Artaxerxes, dyddiad gor-bwysig iJw benderfynu’n gywir? Safon fawr amseryddol parthed brenhinoedd yr hen ymerodraethau yw canon neu reol hanesyddol Ptolemy. Hanesydd Groegaidd oedd Ptolemy, a daearyddwr a sery-ddwr, a breswyliai yn nheml Serapis, yn agos i Alecsandria, yr Aifít. Trefnodd raglen amseryddol, wedi ei seilio ar hen gofnodion, o frenhinoedd Babilon, Persia, Groeg, a Rhufen (yn cynnwys yn y gyfres Rufeinig y cyfryw hyd 'ei amser ef, yn yr ail ganrif wedi Crist). Gyda'i gyfres o frenhinoedd a blynyddoedd eu holyniaeth, casglodd Ptolemy gofnodion o sylwadaeth yr hen amser ar ddiffygiadau’r haul a’r lloer. Er engraifft, yn y flwyddyn aJr flwyddyn i ryw frenin, cofnodid diffyg ar yr haul neu'r lloer, ar y dydd a’r dydd o’r mis. Cymharodd ac archwiliodd seryddwyr y cofnodion hyn, a gwireddwyd hwynt. Ebe’r dysgedig Dr. William Hales: “I ddilysrwydd y copiau hyn o ganon Ptolemy, rhoddir y dystiolaeth grefaf gan eu cytundeb manwl drwyddynt draw, a thros ugain o ddydd-iadau ac amcan-gyfrifon o ddiffygiadau yn Almagest Ptolemy.”—“Amser-yddiaeth,” Cyf. 1, 166. Ac fel hyn y dywed James B. Lindsay, amseryddwr Seis-nig, 4 ugain, n.ewr. amser proffwydpl, a golygid iddynt gyrraedd 0 roddiad y grorchymyn i adferu ac adeiladu Jerusalem hyd y blaenor Mesia. ATEB GWEDDI DANIEL. ‘Deuthum yn awr allan i beri i ti fedru deall.” Dan. 9:22. 231 232 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeìh. Amser Dyfodiad y Mesia. Aeth gorchymyn Artaxerxes, fel y gwelsom, i adferu ac adeiladu Jerusalem, allan yn 457 c.c. A chyfrif o'r flwyddyn honno, dwg 483 mlynedd ni i a.d. 27, pan yr ymddangosai'r Mesia yn ol y brofíwydoliaeth. Golyga Mesia í Marc 15 :3& y bobl Iddewig—‘Tr Iddew yn gyntaf,:í a char. “ddechreu yn Jerusalem.” Diweddcdd y cyínod olaf hwn o saith mlynedd, a ddech- 236 Ëin Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. reuodd yn a.d. 27, yn à.d. 34. Erbyn hynny tyfasai gwrth- wynebiad yr Iddewon yn chwerw dros ben. Gwrthodent fel cenedl yr ailwaith y gwahoddiad dwyfol a estynnid gan y Crist adgyfodedig trwy ei dystion. O gylch 34 a.d. llaby-ddiwyd Stephan. Yr un cyngor ddarfu, yn erbyn pob PEDR YN PREGETHU “A’r rhai a wasgarasid a dramwyasant YN NHY CORNELIUS. gan bregethu y gair.” Act. 8:4. tystiolaeth, wrthod y Mesia, a wrthoda eto apêl yr Ysbryd Glan a dywynnai yn weladwy ar wyneb Stephan. Gyrrwyd y credinwyr ymaith o Jerusalem drwy erledig-aeth; “a’r rhai a wasgarasid a dramwyasant gan bregethu y gair.” Act. 8:4. Gwrandawodd y Cenhedloedd ar yr efengyl yn Samaria, a derbyniodd yr Ethiopiad hi ar y ffordd i Gaza. Aethai’r efengyl dros ffiniau Jerusalem ac yr oedd ar ei ffordd i “barthau eithaf y ddaear.” Cyfla7vnVr Broffwydoliaeth. 23y Er gorfien o’r deng wythnos a thrigain a neillduasid i'r bobl Iddewig a’r ddinas santaidd, o hyn ym mlaen hyd ddi-wedd y byd, mae efengyl iechydwriaeth Crist ar eu cyfer hwy yn ogystal a'r holl genhedloedd. Diwedd y 2,300 mlynedd. Rhaid peidio anghofio mai esbonio gweledigaeth a phrofi-wydoliaeth y cyfnod proffwydol oedd i gyrraedd hyd at buro’r cysegr yn amser y diwedd, wnai’r angel i Ddaniel. ‘‘Selio y weledigaeth a’r brophwydoliaeth” wnai digwy-ddiadau y saith deng wythnos cyntaf o’r cyfnod. Dan. 9 : 24. Gosododd gollwng gwaed yr Aberth dwyfol “i wneu-thur cymod dros anwiredd ac i ddwyn (i mewn) cyfiawnder tragwyddol,” sel y Nef ar y weledigaeth. Mor sicr ag y gwnaed yr Offrwm mawr, sicred a hynny y cwblheid puro’r cysegr gan weinidogaeth ein Harchoffeiriad yn y nef. Seliodd cyflawniad llythrenol o’r rhaglen amserol am y rhan gyntaf o’r cyfnod proffwydol y cyhoeddiad y dechreuai gweinidogaeth derfynol Crist yn y cysegr nefol, pan ddiwe-ddai’r cyfnod llawn o 2,300 mlynedd. O 457 c.c. pan roddwyd y gorchymyn allan gan Arta-xerxes am adferu Jerusalem, cyrraedda llinell fesur y 2,300 mlynedd hyd at a.d. 1844. Yn y flwyddyn honno daeth diwedd i amser y broffwydoliaeth, a dechreuodd puro’r cysegr y pryd hwn. Gwelodd y proffwyd Ioan, yn y Datguddiad, agoryd o’r agwedd olaf hon ar weinidogaeth Crist yn y santeiddiolaf le c deml Dduw. “Ac agorwyd teml Dduw yn y nefmeddai, “a gwelwyd arch ei gyfamod ef yn ei deml.,, Dat. 11:19. Clywodd y proffwyd leisiau yn dywedyd, “A'r cenhedloedd p ddigiasant, a daeth dy ddig, a’r amser i farnu y meirw.’’ Adn. 18. Difynnwn eto ddesgrifiad Daniel o agoriad y weinidog-aeth yn y santaidd santeiddiolaf o’r deml nefol. Gwelodd osod i fynu orseddau barn. Gwelodd orsedd symudol yr Hollalluog, a’i holwynion o ogoniant fflamllyd, yn cymeryd 238 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. ei lle ar gyfer gwaith ein Harchoffeiriad yn y santaidd sant-eiddiolaf fry: “Edrychais hyd oni fwriwyd (osodwyd) i lawr y gorsedd-feydd, a'r Hen ddihenydd a eisteddodd: ei wisg oedd fel gwlan pur; ei orseddfa yn fflam dân, a’i olwynion yn dân poeth. Afon danllyd oedd yn rhedeg ac yn dyfod allan oddi ger ei fron ef: mil o filoedd a'i gwasanaethent, a myrdd fyrddiwn a safent ger ei fron: y farn a eisteddodd, ac agorwyd y llyfrau.,, Dan. 7:9, 10. Dyma'r oiygfa gymerai le yn y deml nefol pan ddygodd y flwyddyn 1844 awr y farn i fod. Yna y dechreuodd yn y nef gwaith barn ymchwiliadol, neu puro’r cysegr nefol, y cyfwng pan y dygir achos pob un i\v adolygu ger bron Duw. Pan orffenir yr ymchwiliad, derfydd gweinidogaeth Crist dros bechod, ceuir cyfnod prawf dynoliaeth, a daw ein Harglwydd ar frys fel Brenin y brenhinoedd ac Arglwydd yr Arglwyddi, i gasglu ei waredigion; ond dinistrir y pech-aduriaid oll gan “ddisgleirdeb ei ddyfodiad.,, 2 Thes. 2:8. Yng ngweledigaeth Daniel pen. 8, fel y gwelid y gwrth-giliad mawr yn rhyfela yn erbyn gwirionedd Duw, gofynwyd y cwestiwn, “Pa hyd y bydd y weledigaeth . . . i roddi y cysegr a’r llu yn sathrfa?” Yr ateb oedd, fel pe dywedai, Yn 1844 dechreua puro'r cysegr yn y nef,—awr bam Duw, a rydd ateb Duw i bechod a gwrthgiliad. Yr ydym yn byw yn nydd mawr gwrthgysgodol y cymod, am yr hwn y disgwyliodd y nefoedd. Mae'r diwedd wrth y drws. A thra bo\ gwaith hwnnw yn mynd ym mlaen yn y nef fry, cyhoedda’r Arglwydd gennadwri neillduol ar y ddaear gan godi Pr lan eilwaith wirioneddau a fathrwyd o dan draed mor hir, a galw dynion i ymbarotoi ar gyfer dyfod iad yr Arglwydd. Cyjlawni’r Broffwydoliaeth. 239 Pa fodd y Safwn ? “ Canys daeth awr ei farn Ef.“ “Eisteddodd y farn y llyfrau agorwyd; Pwy ddichon sefyll yn nydd mawr y nef ? Pan bwysir pob meddwl, gair a phob gweithred Gan Dduw’r cyfiawn farnwr’n ei glorian Ef. “Dechreuodd y gwaith ym mhlith yr encilion; Yma yn fuan bydd prawf ar y byw, O lyfrau’r cofnodion hwythau a fernir Didciwedd ei grym fydd dedfryd eu Duw. “A ddaliwn ni’r chwilio’n y foment enbyd, Pan dynnir y llen orchuddia pob drwg, A’r Barnwr yn selio’n gwae neu ein gwynfyd, Heb obaith apêl o ddedfryd Ei wg?” “Yma y mae amynedd y saint: yma y mae y rhai sydd yn cadw gorch-ymynion Duw a flFydd Iesu.” Dat. 14:12. CENNADWRI’R TRYDYDD ANGEL. COMISIWN YR “Ewch i’r holl fyd, a phregethwch yr EFENGYL. elengyl i bob c^eadur.,, Marc 16:15 MUDIAD BYD-EANG. A Ragfynegwyd ym Mhroffwydoliaeth Dat. 14. Tra yr elo gwaith awr y farn ym mlaen—cyfnod puro’r cysegr—yn y deml nefol fry, enfyn yr Arglwydd gennadwri ncillduol i ymbarotoi ar gyfer dyfodiad yr Arglwydd. Nid y ffordd ddwyfol fuasai caniatau i’r farn fawr yn y nef ddechreu heb ei chyhoeddi ym mhlith dynion. Pender-fynasai proffwydoliaeth Daniel amser ei dechreu; ac awgry-modd y cwestiwn ofynwyd yr.g nghlywedigaeth y proffwyd, “Pa hyd y bydd y weledigaetli . . i roddi y cysegr a’r llu yn sathrfa?” pan ddelai’r arr.ser, y dyrchefid gwirioneddau Duw a sathrwyd dan draed drwy’r oesoedd, ac y pregethid hwy o’r newydd i’r holl fyd. Gyda dyíodiad awr y farn. yn y flwyddyn 1844, ymddan-gosodd gwaith o’r natur hwrL, mudiad efengylaidd drwyddo draw, a gludodd o’r pryd hwnnw hyd yn awr gennadwri i’r dydd i eithatoedd y byd, î6 241 242 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. Parotoi’r Ffordd i Gyfodiad y Mudiad. Bu angen gwaith rhagbarotôl, i hyrwyddo’r ffordd i'r mudiad neillauol a’i gennadwri am yr ail-ddyfodiad i ymdd-angos. Yn nyddlau'r hen amser yn Israel, fel yr agoshai’r tymor i buro’r cysegr, rhag-rybuddid y bobl o agosrwydd yr awr orbwysig. \wr oedd yn gysgod o’r farn, ydoedd dydd y cymod—y diegfed dydd o’r seithfed mis. Yr oedd yr holl bobl i ymbarotoi yn eu calon ar gyfer y dydd mawr. Tr amcan hwn penododd yr Arglwydd ddydd cyntaf oJr seithfed mis yn ddydd bloeddio a’r udgyrn. Lev. 23:24. Cyhoeddai'r udgorn arian, a’i seiniau toddaidd y diwrnod hwnnw, i bawb fod dydd y cymod gerllaw, pan y dygid pob achos i’w adolygu ger gron y drugareddfa drwy weinidog-aeth yr archoffeiriad yn y santaidd santeiddiolaf o'r cysegr daearol. Yn gywir i’r cysgod. fcl yr agoshai’r flwyddyn 1844, Pan yr oedd dydd mawr gwrthgysgodol y cymod 1 wawrio, a gwaith terfynol Crist i ddechreu yn y santaidd santeiddiolaí o’r deml nefol, canwyd udgorn drwy’r byd Crist’nogol am agosrwydd awr y farn Cynhyrfasai digwyddiadau blynyddoedd olaf y ddeunaw-fed ganrif aY deng-mlynyddau cyntaf y bedwaredd ar bym-theg, efrydwyr Beiblaidd i dalu mwy o sylw i fyfyrdod o’r ysgrythurau proffwydol. Gwelwyd fod arwyddion o'r dyddiau diweddaf yn ymddangos, ac y cyfeiriai pob llinell o broffwydoliaeth hanesiol at agosrwydd dyfodiad Crist yr ail-waith. Yma ac acw gwelai efrydwyr o9r Gair y terfynai cyfnod y 2,300 mlynedd Daniel 8:14, fel y’i heglurid ym mhennod nawfed, yn fuan; a darganfyddodd rhai y dyddiad cywir, ac edrychent i’r flwyddyn 1844 fel yr amser y delai awr y Fam. Cododd îystion i fynu yn Ewrob—Holland, Almaen, Rwsia, a’r gwledydd Scandinafaidd. Pregethodd Joseph Wolff, cenhadwr yn y Levant, yng Ngroeg, Palestina, Twrci, Affghanistan, a thaleithau eraill, am ddyfodiad awr y Farn. Mudiad Byd-Eang. 243 Pregethodd William Miller a’i gymdeithion lliosog y genn- adwri trwy holl Amerig. Dywedodd Mourant Brock, clerigwr yn Eglwys Loegr, wrth ysgrifennu ychydig amser cyn 1844: “Nid yn unig ym Mhryden Fawr y coleddir y disgwyliad am ddych-weliad buan y (jwaredwr ac y codir llais i rybuddio, ond hefyd yn yr Amerig, India, a chyfandir Ewrob. Yn yr Amerig pregetha tri chant 0 weinidogion y gair, ‘yr efengyl hon am y deyrnas’ yn y dull hwn; tra yn y wlad hon, cwyd oddeutu saith gant o weinidogion Eglwys Loegr eu llef dros yr un ddysgeidiaeth.”—“TraethodynauW Ailddyfodiad,” Cyf. II, tu. 135 (1S44). Nid yr un fath yr esboniai pawb a unodd yng nghriY defîroad yr smser hwn, y proffwydoliaethau, ac ni chytunent oll i bwysleisio’r flwyddyn 1844 fel dechreu awr barn Duw; er hynny, yn yr Amerig, Ewrob ac Asia cyhoeddwyd gyda nerth gan lawer llais y gennadwri eglur fod 1844 yn ddiwedd yr amser proffwydol. Ac fel y dynesai'r amser, dadseiniai’r byd gan swn y galw arno i ymbarotoi i gwrdd ag awr y Farn, megis y gelwid ar luoedd Israel gan sain udgorn i barotoi ar gyfer dydi arwyddluniol y cymod. Ni ddeallid ystyr y digwyddiad gymerai le ar ddiwedd y 2,300 mlynedd gan y cenhadon cynnar hyn o obaith yr ail-ddyfodiad. Y disgwyliad cyffredinol oedd y golygai awr y farn ddiw^dd y byd a dyfodiad yr Arglwydd. Ac er y dysgai gair proffwydoliaeth yn eglur y dygid gwaith neill-duol ym mlaen ar y ddaear tra byddai awr y farn mewn prysur orch.vyl yn y nef. ni chanfyddwyd mo hyn gan efry-dwyr Beiblaidd y cyfnod. O ganlyniad pan ddiweddodd y cyfnod protiwydol a'r Arglwydd heb ddyfod, siomwyd credinw^r yng ngwirioneddau proffwydol, a gwawdiai yr anghredinwyr. Modd bynnag, galwad i ymbarotoi erbyn awr y farn oedd y gennadwri a benodwyd i'r byd yr adeg honno, a chodwyd cri’r deffroad ar bob cyfandir. Yn nyddiau dyfodiad cyntaf ein Gwaredwr, cyhoeddasai y disgyblion a'r werin-bobl fynediad buddugoliaethus Crist 1 Jerusalem. Siomwyd hwy yn y fan; canys yn lle ei orsedd-iad fel bienin, gwelsant ei groeshoeliad. Ond wrth gyhoeddi cyfodiad brenin Sion i Jerusalem, cyflawnent v broffwydol- 244 £in Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. iaeth a lefarasid, a rhoddent y gennadwri addas i’r amser hwnnw, er maint anghywirdeb eu syniad am y digwyddiadau r ddilynent. Yn union felly, sain udgorn yn galw erbyn awr y farn oedd yn dod, ydoedd y gennadwri addas i gyfnod 1844, a rhodd-wyd hi gyda grym Duw o'i phlaid. Pan oedd yr awr wrth v drws, cododd Duw yn ei ragluniaeth dystion fifyddlon i'w chyhoeddi. Rhagbarotôl oedd hyn oll i gyfodiad mudiad arbennig yr ailddyfodiad yn ol proffwydoliaeth, pan ddelai amser dechreu awr bam Duw. Y Gwaith Terfynol. Mewn gweledigaeth yn ynys Patmos, rhoddwyd golygfa i’r proffwyd o waith terfynol yr efengyl ar y ddaear, yr un adeg a phan y byddai gweinidogaeth derfynol Crist yn y nef fry wrth ei gorchwyl. Ysgrifennodd y proffwyd: “Ac mi a welais angel arall yn ehedeg y’nghanol y nef, a’r efengyl dragywyddol ganddo, i efengylu i’r rhai sydd yn trigo ar y ddaear, ac i bob cenedl a llwyth, ac iaith, a phobl; gan ddywedyd a llef uchel, Ofnwch Dduw, a rhoddwch iddo ogoniant; oblegid daeth awr ei farn ef; ac addolwch yr hwn 2 wnaeth y nef, a’r ddaear, a’r mor, a'r ffynhonnau dyfr-oedd.,, Dat. 14:6, 7. Rhybuddiai'r gennadwri ym mhellach yn erbyn dilyn yn llwybrau yr ymadawiad mawr; ac yn y weledigaeth dangos-wyd i’r proffwyd bobl ym mhob gwlad yn cymeryd eu lle wrth alwad y gennadwri. Desgrifia’r angel hwy yn y geiriau hyn: “Yma y mae amynedd y saint: yma y mae y rhai sydd yn cadw gorchmynion Duw a ffydd Iesu.,, Adn. 12. Tebyg i ddarluniau ânt heibio gan ddilyn eu gilydd ar y llen o flaen ein llygaid, pan ddangosir hwy, yr ymddangosai y golygfeydd hyn i olwg y proffwyd, hyd y gallwn dybied. Gwelodd yr awr yn dyfod, a’r mudiad yn dechreu, ac yn lledaenu i bob gwlad; clywodd swn y gennadwri, a gwelodd Mudiad Byd-Eang. 245 pa fath bobl oeddynt a wnaent y gwaith—pobl “yn cadw gorchymynion Duw a ffydd Iesu.,, Aeth canrifoedd heibio wedi yr ysgrifennwyd y gair hwn yn y Llyfr, cnd dug ymdaith amser o*r diwedd awr y broff-wydoliaeth—y flwyddyn 1844. Gwelwyd codi o fudiad ail-ddyfodol arbennig yn y flwyddyn honno, sylwer, sydd eto PAUL YN YSGRIFENNU I TIMOTHEUS O RUFEN. “O hyn allan rhoddwyd coron cyfiawn-der i’w chadw i mi, yr hon a rydd yr Arglwydd . . . yn y dydd hwnnw, ac . . . i bawb a garant ei ymddangosiad Ef.” 2 Tim. 4:8. yn dal i gyhoeddi y gennadwri neillduol hon o eiddo proí-wydoliaeth i'r byd Y flwyddyn 1844 ydoedd, pan yn Lloegr Newydd y gwelodd nifer fach o gredinwyr yn y gobaith bendigedig o ddyfodiad buan Crist, trwy eu hefrydiaeth o’r Beibl, yn eglur, fod “gorchymynion Duw a ffydd Iesu'’ ar lwyfan y Testament Newydd, a bwysleisid yn y broffwydoliaeth hoa am awr y fam. yn golygu cadw y pedwerydd gorchymyn yn 246 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwýdoliaeth. ogystal a’r naw arall. Ac ar hynny dechreuasant gadw Saboth yr Arglwydd, ac i ddysgu mai’r seithfed dydd o’r wythnos a santeiddiwyd, a fendigwyd ac a orchmynwyd gan Dduw. Un o aelodau’r gymdeithas hon o Ailddyfodiaid, a gad-went y gorchmynion, oedd Frederick Wheeler, o dan gyfar-wyddyd yr hwn y darparwyd y gosodiad canlynol, a bender-fyna sicrwydd y ffeithiau parthed yr amser: “Fel gweinidog Methodistaidd argyhoeddwyd ef o wirionedd yr ail-ddyfodiad trwy ddarllen gweithiau William Miller yn 1842, ac unodd bregethu’r gennadwri, gyntaf (sef am awr y farn). Ym Mawrth 1844 dechreuodd gadw’r gwir Saboth, yn Washington N.H.”—Review and Herald (Washington, D.C.), Hyd. 4, içoó. Nifer fechan oedd y credinwyr hynny yn New Hampshire, ond daethai amser y broífwydoliaeth, a chyda dyfodiad yr awr dechreuai cnewyllyn y mudiad ffurfìo, sef credinwyr yn agosrwydd dyfodiad yr Arglwydd, a phregethent gennadwri’r broffwydoliaeth, “Daeth awr ei farn ef,” a chadwent '‘orchymynion Duw a ffydd Iesu.” O'r dechreuad distadl yna y tyfodd y mudiad y saif Ail-ddyfodiaid y Seithfed-dydd drosto, ac ymdaenasant erbyn heddyw drwy'r holl fyd. Blwyddyn ddilynöl i 1844 ydoedd pan ddechreuodd Joseph Bates, o Massachusetts, capten llong wedi ymneillduo o’i waith, a phregethwr gobaith yr ailddyfodiad, gadw'r Saboth. Ysgrifennodd a chyhoeddodd Capten Bates lyfrynau, ac yn fuan dilynodd eraill ei esiampl a chofleidiasant Saboth y Beibl. Fel yr efrydid yr Ysgrythur ar bwnc gwasanaeth y Cysegr, dilifai goleuni i mewn. Gwelwyd y nodai’r cyfnod mawr proffwydol Daniel pen. 8, a derfynodd yn 1844, agor-iad gweinidogaeth Crist yn y Santaidd Santeiddiolaf o’r cysegr nefol, a gwaith awr y farn yn y nef; ac yno, yn eglur ddatguddiedig yn Natguddiad pen. 14, gorweddai neges yr Efengyl i’w chludo i'r holl fyd tra y parhai awr y farn. Ni wyddaiY cwmni bach a ddechreuodd gadw gorchymyn Duw yn 1844 fel credinwyr Ail-ddyfodol y rhoddent fod 1 Mudiad Byd-Eang. 247 fudiad neillduol a rag-fynegwyd yn y broflFwydoliaeth. Yn unig penderfynasant droi oddiwrth draddodiadau a wnaeth-ant ddeddf Duw yn ddirym, ac ufuddhau i ddeddf y Goruchaf, gweision yr hwn oeddynt. Ond gallwn ni weled yn glir yng ngoleuni proffwydoliaeth yr Ysgrythur a’r ffeithiau, llaw Duw yn arwain y fintai fach honno i’r llwybr iawn pan ddaeth y flwyddyn 1844; a thyfodd y gwaith gychwynwyd yno i’r mudiad byd-lydan a fodola heddyw. Yn agos i ddwy fil o flynyddoedd yn flaenorol, ysgrifenn-asid yng “ngair sicrach y prophwydi,M y codai pobl, pan ddelai awr barn Duw, a gadwent ei orchmynion ef, ac yr ymdeithient trwy'r holl fyd gyda chennadwri olaf yr efengyl. Penodasai'r cyfnod proffwydol hir Daniel pen. 8 y flwyddyn 1844 fel yr amser pan ddechreuai awr y farn, ac yr ymddan-gosai pcbl y broffwydoliaeth yn ddios. Pan ddaeth y flwyddyn, ymddangosodd y bobl hynny, y rhai a gadwent “orchymynion Duw a ffydd Tesu.” Pan darawodd yr awr, dechreuodd y gwaith. Ganwyd mudiad yr ail-ddyfodiad o Dduw, yn gyflawniad o broffwydoliaeth. A chenhadaeth y mudiad yw dyrchafu eto luman gwirioneddau a dywyllwyd gan draddodiadau, ac a fathrwyd dan draed, a galw pawb i lwyfan y Testament Newydd o barthed “gorchy-mynion Duw a ffydd Iesu,” lle y ca pob enaid crediniol noddfa ddiogel yn y mynudau olaf hyn o awr y farn yn y llysoedd fry. Y DEAU FWYSTFIL YN ‘ Ofnwch Ddcw, a rhoddv/ch iddo NATGUDDIaD, 13. ogoniant; ob'jegii daeth awr ei farn ef.” Dat. 14:7- CENNADWRI AWR Y FARN. Efengyl fn Dydd ni. Gosodir allan gennadwrfr efengyl ar gyfer yr amser hwn o awr y farn, yng ngweledigaeth Datguddiad, pen. 14: “Ac mi a welais angel arall yn ehedeg y'nghanol y nef. a*r efengyl dragywyddol .ganddo i efengyln i’r rhai sydd yn trigo ar > ddaear, ac i bob cenedl, a llwyth, ac iaith, a phobl gan ddywedyd a llef uchel, Cfnwch Dduw, a rhoddwch iddo ogoniant; otlegid death awr ei farn ef: az addolwch yr hwr a wnaeth y nef, a’r ddaear, a’r mor, a’r &’ynhonnau dyfroedd. “Ac angel arall a ddilynodd, gan ddywedyd Syrthiodd. syrthiodd Babilon. y ddinas fawr honno oblegid hi a ddiododd yr holl genhedloedd a gwin llid ei godineb. ifA’r trydydd angel a’u dilynodd hwynt, gan ddywedyd a llef uchel, Os addola neb y bwystfil ah ddelw ef, a derbyn ei nod ef yn ei dalcen, neu yn ei law, hwnnw "hefyd a ŷf o win digofaiut Duw. yr hwn yn ddîgymysg a dywalltwyd yn phiol ei lid ef; ac efe a boenir mev.m tân a brwmstan y’ngolwg yr angelion sanctaidd, ac y’ngolwg yr Oen: a mwg eu poenedi- 249 ;'50 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. gaeth hwy sydd yn myned i íynu yn oes oesoedd : ac nid ydynt hwy yn cael gorphwysdra ddydd na nos, y rhai sydd yn addoli y bwystfil a'i ddelw ef, ac os yw neb yn derbyn nod ei enw ef. “Yma y mae amynedd y saint: yma y mae y rhai sydd yn cadw gorchymynion Duw a ffydd IesuY Dat. 14:6-12. Pan gyhoeddir y gennadwri hon iJr holl genhedloedd, yna nol y broffwydoliaeth daw y diwedd, canys yr olygfa nesaf ddygpwvd i olwg y proffwyd oedd Crist yn dyfod i fedi cyn-haeaf y ddaear: “Mi a edrychais, ac wele gwmwl gwyn, ac ar cwmwl un yn eistedd tebyg i Fab y dyn, a chanddo ar ei ben goron o aur, ac yn ei law gryman llym.,, Adn. 14. Dengys yr amlinelliad hwn oJr gennadwri nifer o brif nodweddion. 1. Cennadwri’r Efengyl. Nid efengyl newrydd neu arall ydyw. Nid oes ond un efengyl. Yr “efengyl dragwyddol” yw hon mewn termau cyfaddas i gyflwr pethau yn amser awr y fam. Cofleidia mudiad yr ail-ddyfodiad y gennadwri fendigedig o iechyd-wriaeth gyflawn oddiwrth bechod trwy ffydd yn lesu Grist. 2. Rhybudd Difrifol. Ateb diweddaf Duw ydywY gennadwri i ŵyrdroiadauh canrifoedd o'i wirioneddau Ef. Llawn o ras achubol a gallu atyniadol cariad Duw yng Nghrist ein Harglwydd yw hyd yn oed y rhybuddion a gyhoeddir. Yng ngweledigaeth Daniel pen. 8, dangoswyd i'r proffwyd waith gwrthgiliad yn yr amseroedd diweddaf pan y “bwriodd y gwirionedd i lawr; felly y gwnaeth ac y llwyddodd.,, Ond mewn atebiad i'r gofyniad “Pa hyd?” rhoddwyd y cyfnod mawr proffwydol o 2,300 mlynedd, yn niwedd yr hwn (yn 1844) yr oedd y gwaith y fam yn y nef i ddechreu. Pan orffenir y gwaith hwn, diwedda ymddangosiad gogoneddus Crist deymasiad pechod a chyfeiliornad. A thra bo gwaith y fam derfynol yn mynd ym mlaen yn y nefoedd, dyrchaif y gennadwri hon am awr y farn faner Ùennadwri Awr y Farn. 251 gwirioneddau a sathrwyd dan draed, ar y ddaear, a llefara’r Arglwydd ei rybudd olaf yn erbyn pechod a gwrthgiliad. Ofnadwy yw'r gair a lefara. Desgrifia Bengelius ef fel— “y bygythiad mwyaf hwnnw ar a lefarwyd yn yr holl ysgrythurau, a’r hwn a adsain gyda grym o enau’r trydydd angel.”—“Rhagarweiniad i'r Dat-guddiad,” Rhagair XXIX (Llunden, 1/5/). “Mae'r Arglwydd o ddifrif gyda dynion yn yr awr hon pan y gwna’r farn, a roddir yn awr ar y meirw, yn fuan selio tynged dragwyddol y byw oll. Gan hynny, cymhella’r gennadwri bob enaid i wneud dewisiad. Wrth edrych ym mlaen i’r amser yr oedd y geniiadwri hon 1 ddod, >sgrifennodd John Wesley: “Dedwydd y rhai a wnant ddefnydd priodol o’r cenhadaethau dwyfol hyn.”—“Nodiadau ar y restament Newydd,” Datguddiad, ỳen. 14. “Mae'r rhybuddion hyn yn rhan o'r “efengyl drag-wyddoL,, Pwy bynnag, gan hynny, a bregetha efengyl gyflawn Crist yn y dyddiau diweddaf hyn, dylai udganu hefyd y gwahoddiad difrifol hwn. 3. Gwahoddiad i Deyrngarwch i Dduw. “Ofnwch Dduw” yw'r gair, “Addolwch Ef.M Yn v weledigaeth flaenorol yn y I3eg. bennod, dangosasai'r Arglwydd Lr proffw/d waith gallu eglwysig, o dan arwydd-lun bwystfil tebyg i iewpard, a siaradai eiriau mawrhydi, ac a erlidiai gredinwyr drwy ganrifoedd maith, gan ryfela yn erbyn gwirionedd Duw a'i gysegr. A'r holl ddaear a ryfeddodd ar ol y bwystfil.” Ac ebe’r proffwyd, “A holl drigolion y ddaear aJi haddolant ef, y rhai nid yw en henwau yn ysgrifennedig yn llyfr bywyd yr Oen.” Dat. 13:8. Er y dyrchaif dyíanwad bydol, a llais crefydd boblogaidd y gallu eglwysyddol hwn, ac y rhoddant iddo ogoniant, geilw cennadwri’r efengyl ar bawb i addoli Duw. “Ofnwch Dduw a rhoddwch iddo ogoniant; oblegid daeth awr ei fárn ef, ac addolwch (Ef). . . . Os addola neb y 252 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. bwystfil a’i ddelw ef, a derbyn ei nod* ef . . . hwnnw a ŷf o win digofaint Duw.” Cynnwysa’r ddadì, mae’n amlwg, gwestiwn awdurdod. A gydnabyddir Duw fel y prif awdurdod? Ynte y gallu eglwysyddol hwn, cyfodiad a gwaith yr hwn a ragfynegwyd yn y brofíwydoliaeth, a gydnabyddir fel yr awdurdod fawr? Gwaith y Gcillu Pabyddol. Dengys cymharu, gwaeth pa mor frysiog, y bwystfil tebyg i lewpard hwn o'r Datguddiad, pen. 13, a'r “Corn bychanM y pedwerydd bwystfil o Ddaniel, pen. 7, yn amlwg mai yr un gallu a gynrychiolir yn y ddau. Yn un llais glywir yn llefaru “geiriau yr un ysbryd erlidgar a ganfyddir, a’r un rhyfel yn erbyn gwirionedd Duw. Y Babaeth Rhufeinig ydyw, yn dyrchafu awdurdod ddynol uwchlaw y dwyfol, yr *Cyffredin i grefyddau nad ŷnt Grist’nogol, yw defnyddio nod, neu arwydd i bwyntio allan y duw addolid. Gall un weled Hindw yn dych-welyd o’r deml gyda nod Vishnu, neu ryw dduw arall, newydd ei ddodi mewn lliw ar ei dalcen. Dywed Dr. John Potter yn ei “Hynafiaethau Groegaidd” am yr hen arferiad, oddiwrth yr hwn y benthyciwyd yr arwyddlun Beiblaidd, “nod” : “Nid yn unig y serid caethion a chreithiau fel cospedigaeth am eu troseddau, ond (yr hyn oedd amcan cyffredin y nodau hyn) i’w gwahani-aethu, pe digwyddai iddynt ddianc oddiwrth eu meistri; ac i’r un amcan rhoddid nodau ar eu nrlwyr; oddieithr am y gwahaniaeth hwn, yr argreffid y nodau ar dalcennau’r caethion, y cyfryw ar law’r milwr ag enw neu argraff y cadfridog y perthynent iddo. Yr oedd hefyd yn arferiad, yn yr un modd, i nodi addolwyr a diofrydwyr rliai o’r duwiau : felly y sicrha Lucian, pan yn siarad am ddiofrydwyr duwies Syria, ‘Argraffesid amrywiol nodau arnynt oll, ar gledr llaw rhai, ac ar yddfau eraill: o ganlyniad aeth yn arferiad i’r Asyriaid oll i nodi eu hunain fel hyn.’ A barn Theodoret yw y gwaherddid i’r Iddewon wneud toriadau yn eu cnawd a phrint-nodi eu hunain (Lef. 19:28) am yr arferai’r eilunaddolwyr ymgysegru i’w duwaiu gau trwy ) ddefod honn >. Amrywiol oedd y nodau ddefnyddid ar yr achlysuron hyn. Weith'au cynnwysent enw’r duw, bryd arall luman neillduol, megis taranfollt Iau, thryfer Neifion, ac eiddew Bacchus : am y rheswm hwn gelwid Ptolemy Philopater wrth y llysenw Gallus, oblegid argraffesid ar ei gorff nodau dail eiddew. Neu, yn olaf, print-nodent eu hunain a rhyw rif cyfriniol, trwy yr hwn y desgrifid enw eu duw. Fel hyn y dywedir y cynrychiolid yr haul, a olygai y rhif DCVIII, gan y llythrenau XH (Conf. Martianus Capello). Crybwyllir y tair ffordd uchod o brint-nodi gan St. Ioan yn llyfr Datguddiad : ‘Y mae yn peri i bawb, fychain a mawrion, cyfoethogion a thlodion, rhyddion a chaethion, dderbyn nod ar eu llaw ddehau, neu ar eu talcennau/ ”—Cyf. /, ttud. Ó5, 66 (Llunden, 1728). ttud. 70, 77, arg. 1837. 253 Cennadwri Awr y Farn. “anghyfraith un” ym mhroffwydoliaeth Paul, yn gosod ei liunan al'an tel Duw, yn eistedd yn nheml Dduw, gan fathru dan droed air a deddf y Goruchaf, fel y rhagddywedwyd gan Ddaniel • “Efe a draetha eiriau yn erbyn y Goruchaf, ac a ddifa saint y Goruchaf, ac a teddwl newidio amseroedd a chyfreithiau.M Dan. 7:25. Yn erbyn cydnabod awdurdod ymhongar y gallu hwn, enfyn cennadwri Datguddiad, pen. 14 ei hefengyl fel sain rhybudd difrifol, “Os addola neb y bwystfìl a'i ddelw ef, a derbyn ei nod.” Delw’r Babaeth. Beth yw’r ddelw hon? Amlwg y rhaid mai delw o'r Babaeth ydyw, math ar awdurdod grefyddol neu gyfundeb nad yw yn rhan o’r gyfundrefn Babaidd ei hunan, ond a fab-wysiada egwyddorioa pabyddol ac a geisia osod y cyfryw mewn grym, lle bynag y byddo'r bosibl, drwy gyfrwng y gallu gwladol, yn ol fel y gwnai’r Babaeth drwy’i hanes. Dangosv yd i’r proffvvyd y dadblygiad hwn o debygolrwydd iJr Babaeth yn y rhan olaf o weledigaeth pen. 13 o’r Dat-guddiad. Gwelodd ffurfio’r ddelw, ac yn y weledigaeth syl-wodd ar ei hymdrechion egniol i orfodi dynion i dderbyn nod, neu arwydd y Babaeth : “A holl allu y bwystfil cyntaf y mae efe yn ei wneuthur ger ei fron ef. ac yn peri î’r ddaear, ac i'r rhai sydd yn trigo ynddi addoli y bwystfil cyntaf, yr hwn yr iachawyd ei glwyf marwol . . . ac y mae yn peri i bawb, fychain a mawrion, cyfoeth-ogion a thlodion, rhyddion a chaethion, dderbyn nod ar eu llaw ddehau, neu ar eu talcennau: ac na allai neb na phrynu na gwerthu, ond yr hwn a fyddai ganddo nod, neu enw y bwystfil.,, Dat. 13:12-17. Nod neu Arwydd Awdurdod Babaidd. Gesyd y Babaetii Rufeinig gadwraeth y Sul allan fel arwydd o awdurdod yr eglwys i newid Gair Duw am dradd-odiad ac arfer eglwyfig. Fel hyn y dywed Monsignor Segur yn ei “Ymddiddamon syml ar Brotestaniaeth y Dydd heddyw: ” 254 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. “Gwarogaeth a dâl y Protestaniaid, er eu gwaethaf, awdurdod yr eglwys yw eu cadwraeth o’r Sul.”—Tud. 213. Pr newid hwn, trwy draddodiad, yn y Saboth, yn groes orchymyn eglur Duw i gadw’n santaidd y seithfed dydd, yr apeliodd Cyngor Trent, pan roddodd ateb Rhufen i’r cri Pro-testanaidd, “Y Beibl a dim ond y Beibl.,, DadleuasaiT cyn-gor yn hir ar bwnc yr atebiad. Dywed yr hanesydd: “O'r diwedd, yn ystod yr eisteddiad olaf ar y ddeunawfed o Ionor, 1562, rhoddasant o’r neilldu bob anesmwythder cydwybod : gwnaeth archesgob Rheggio araeth yn yr hon y dywedodd ar goedd y safai traddodiad yn uwcli nag Ysgrythur. Nid ellid gan hynny, rwymo awdurdod yr eglwys i awdurdod yr Ysgrythurau, oblegid newidiasai yr eglwys y Saboth i’r Sul, nid trwy orchymyn Crist, ond trwy ei hawdurdod ei hun. Gyda’r gosodiad hwn, dinistriwyd ,wrth gwrs, y lledrith olaf, a hysbyswyd na olygai awdurdod yr ysgrythurau. oblegid newidiasai yr eglwys y Saboth i’r Sul, traddodiad henafiaeth, eithr ysbrydoliaeth barhaol.”—Dr. I. H. Holtzman, “Rheol a Thraddodiad,” tu. 263. Byth er amser y cyngor enwog hwn, pwyntir allan gad wraeth dydd Sul fel arwydd o allu yr eglwys i orchymyn cadw brefniadau a defodau crefyddol. Dywed ‘‘Holwyddoreg Athrawiaethol” Keenan eto yn debyg: “Gofyniad.—A oes gennych ryw ffordd arall i brofi y gall yr eglwys sefydlu gv yliau drwy orchymyn ? “Ateb.—Pe na byddai ganddi allu felly, ni allasai wneuthur yr hyn y cytuna holl grefyddwyr diweddar a hi—ni allasai newid cadwraeth dydd Sadwrn y seithfed dydd, am • gadwraeth dydd Sul, y dydd cyntaf o’r wythnos, newidiad nad oes unrhyw awdurdod ysgrythurol drosto.”— Tud. 1/4. Hysb^sodd proíîwydoliaeth Daniel y “meddyliai,, y gallu hwn newidio’r amseroedd a chyfreithiau y Goruchaf; a phwyn-tir allan newidiad gorchymyn cadw'r Saboth fel arwydd fod awdurdoû yr eglwys uwchlaw cyfraith ysgrifennedig y Goruchaf A'r peth rhyfeddaf oll, amddiíîynna cyfundrefnau Pro-testanaidd gadwraeth anysgrythurol o'r sefydliad dynol, y dydd cyntaf yn Saboth, yn groes i ddeddf Duw a ddywed mai'r “seithfed dydd yw Sabbath yr Arglwydd dy Dduw/’ A cheisia'r cyfundebau hyn, hyd at wadu’r egwyddor Brotes-tanaidd o ryddid cref/ddol, orfodi cadw dydd Sul drwy ddeddf gwlad. Beth yw hyn ond ffurfio delw drwyadl o Babyddiaeth Cennadwri Awr y Farn. 255 Rhufeinig—eglwys yn defnyddio gallu gwladol orfodi cadw defodau ac arferion crefyddol. Rhagfynegwyd y peth yn y gair proffwydol. Dangoswyd i'r proffwyd (Dat. 13:11-17) y cyffelybrwydd hwn—neu’r ddelw, i Babyddiaeth—cyfundrefnau eglwysig, heb fod yn perthyn i’r Babaeth ei hunan. ond yn dilyn egwyddorion pabyddol yn y peth hwn—a geisiai orfodi dynion i dderbyn nod y gwrthgiliad pabyddol. Cyfyd cennadwri olaf yr “efengyl dragwyddor' ei llef mewn rhybudd, yn erbyn gweithrediadau’r Babaeth a'r ddelw hon o honi: “Os addola neb y bwystfìl a’i ddelw ef, a derbyn ei nod ef a dalcen, neu yn ei law, hwnnw a ýf o win digofaint Duw.” Amser awr y farn yw, pan gyfyd Duw i’r lan luman gwirioneddau a hir fathrwyd dan draed: â gwaith terfynol bam Crist ymlaen yn y nefol gysegr, yn rhagbarotôl i’w ddyfodiad mewn gogoniant difaol i ddiweddu teyrnäsiad pechod. Ar y ddaear enfyn yr Arglwydd genhadaeth olaf yr efengyl i ddynion, gan eu rhybuddio yn erbyn pechod a chy-feiliornad, a galw pawb i addoli Duw a chadw “gorchymynion Duw a ffydd Iesu.” Yr Arwydd o Awdurdod Jehofah. Y m-e gan Dduw hefyd ei nod, neu ei arwydd, o'i awdurdod. Seilia ei hawl i’r brif awdurdod ar y ffaith o’i allu creadigol. Fel Creawdr, ei eiddo Ef yw awdurdod a gallu . “Yr Arglwydd ydyw y gwir Dduw . . . Efe a wnaeth y ddaear tiwy ei nerth.” Jer. 10:10-12. A sefydliad coffa o ddwyfol darddiad, am y nerth creadigol hwm, yw y Saboth santaidd. Nod, neu arwydd, y gwir Dduw yw’r Saboth : “Sancteiddiwch hefyd fy Sabbathau, fel y byddont yn arwydd rhyngof fi a chwithau, i wybod mai myfi yw yr Arglwydd eich Duw.” Esec. 20:20. Ar un ochr ceir nod, neu arwydd, o wrthgiliad oddiwrth Dduw; ac ar yr ochr arall, nod, neu arwydd o deyrngarwch 1 Dduw. Pa nod dderbynia dynion pan wesgir y pwnc ar botj 256 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. enaid i’w benderfynu ? Ar ba ochr y safwn ? O dan ba faner y'n ceir pan ddaw awr y farn i ben ? Daw y prawf ddaeth i Pilat o'r newydd i ddynion fel y pwysa cennadwri Crist atn dderbyniad. ‘‘Beth a wnaf gan hynny i’r Iesu?M gofynodd y rhaglaw Rhufeinig, a rhoddodd i mewn i gri y dyrfa. Rhybuddia ei benderfyniac PENDERFYNIAD “A Pilat a ddywedodd wrthynt, Pa beth ANGEUOL PILAT YN gan hynny a wnaf i’r Iesu yr hwn a AWR Y PRAWF. elwir Crist?,> Mat. 27:22. angeuol ef yn amser y prawf, ninnau i roi i mewn i Grist a gair ei iechydwriaeth yn awr, yn ystod awr barn bresennol y Duw mawr. A neges Datgnddiad 14:6-14 i'r holl fyd yn awr. Elwy-ddyn ar ol blwyddyn una miloedd o leisiau newydd i'w chy-hoeddi. Argraffe. argraffweisg hi mewn llawer iaith. Addysga ysgolion a cholegau ar bob cyfandir filoedd o ieuenc-tid y Seithfed-dydd Ailddyfodiaid, y rhai a gadwant o flaen eu llygaid, fel amcan uchaf bywyd, i brysuro lledaeniad cennadwri'r ailddyfodiad yn y byd. Ceir iechydfeydd mewn 257 Cennadwri Awr y Farn. llawer gwlad, a ddarparant efengylwyr fel cenhadon meddy-gol, ac ar yr un pryd a weinyddant ar y claf, a dysgant egwy-ddorion iechyd Beiblaidd a dirwest. Pwysleisia’r Mudiad, o angenrheidrwydd bob egwyddor o'r “efengyl drag-wyddol” tra yn gwasgu ar bawb y cwestiwn gorbwysig y golyga teyrngarwch i Grist yr awrhon droi oddiwrth dradd-odiad ac arfer anysgrythurol at orchmynion Duw a ffydd Iesu. Pa mor hen bynnag yw’r arfer o gadw’r Sul, newyddbeth ydyw, yn gosod o'r neilldu Air Duw ac esiampl Iesu Grist. Ys dywed Sant Cyprian: “Nid yw arferiad heb wirionedd ond yn unig gyfeilornad yn ei henaint.” Geilw goleu clir Ysgrythur Lân y credadyn yr awrhon i adael llwybr cyfeilior-nad am ffordd y goleuni. “Po hynaf y geufarn, gwaethaf i gyd, Gall para i’w phleidio, felldithio’r byd; Os dallwyd y tadau gan yr Oes Ddu A raid i’w meibion roi’r goleu naill du?” —Esgob Ken. (Cyfieithiad.) Yn y gorffenol dilynodd credinwyr Crist’nogol mewn anwybodaeth arweiniad y Babaeth yn y peth hwn. Ni ddeil yr Arglwydd neb yn gyfrifol am oleuni nad oedd yn ei fedd-iant. Gwaith graddol yw diwygiad. Am y gorffenol gallwn ddweyd gyda Phaul: “A Duw wedi esgeuluso amseroedd yr anwybodaeth hon, sydd yr awrhon yn gorchymyn i bob dyn ym mhob man edifarhau : o herwydd iddo osod diwmod, yn yr hwn y bama efe y byd mewn cyfiawnder.” Act. 17 : 30, 31. Yr awrhon, ac awr bam Duw yw wedi dod yn barod, tynnir ymaith holl orchudd traddodiad pabaidd, a phan ddêl yr Iesu mewn gogoniant, ceir ym mhob gwlad gredinwyr a chanddynt y ffydd ac yn cadw gorchmynion Duw. Dangoswyd hyn oll i Ioan ar Ynys Patmos,—dyfodiad awr y farn, cyfodiad mudiad yr ailddyfodiad, a chyhoeddi’r neges olaf i’r cenhedloedd. Yr hyn a welodd Ioan mewn gweledigaeth yn agos i ddwy fil o flynyddoedd yn ol, gwelwn ninnau yn cael ei gyflawni heddyw o flaen ein llygaid. Ond nid digon yw ei weled; rhaid i ni gymryd rhan ynddo, bod yn rhan ohono, 17 LUSIFFER YN CYNLLWYN YN ERBYN LLYWODRAETH DUW. ‘Oddiar ser Duw y dyrchafaf f\ ngorseddfa. . . . lebyg fyddaf i’r Goruchaf/1 Esai. 14:13, 14. SATA>’ TíN MYNED I MEWN “Cyflog pediod yw marwolaeth.,, I ARDD EDEN. Rhuf. 6:?J. TARDDIAD DRYGIONí. Dechreu’r Ddadl Fawr rhwng Crist a Satan. Yn y nefoedd y ceir dechreuad y ddadl íawr rhwng y da a’r drwg, a ddygwyd ym mlaer_ ar y ddaear er cwymp dyn. Gwrthryfelodd rhai angelion yr erbyn Duw aJi lywodraeth. “A fcu rhyfel yn y nef: Michael a’i angelion a ryfelasant yn erbyr y ddraig, a’r ddraig a r3rfelodd a’i hangelion hithau, ac ni orfuant; a’u lle hwynt nis cafwyd mwyach yn y nef. A bwriwyd allan y ddraig fawr, yr hen sarph. yr hon a elwir Diafol a Satan, yr hwn sydd yn twyllo yr holl fyd: efe a fwriwyd allan i’r ddaear, a’i angelion a fwriwyd allan gydag ef.M Dat. 12:7-9. Dyma^r modd y daeth nerthoedd drygion! i'r byd hwn, y rhai fu’n gweithio drwy’r holl oesau i ddenu dynion o’u rhwymed.gaeth i, a’u dibyniaeth ar Dduw, ac i arlhyys i’r galon ddynol yn un ysbryd o anufudd-dod a \veithiodd ddinistr Satan a’i angelion. Achos y Codwm. Mynegcdd Crist yr egwyddcr: “Am hynny os bydd y 259 2Óo Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. goleuni sydd }mot yn dywyllwch, pa faint fydd y tywyllwch!” Mat. 6:23. Ca’r egwyddor ei chymhwyso yn y modd llwyraf yn y dymchweliad mawr, trwy yr hwn yr aeth Lusifer, clucydd goleuni yn y nef, yn Satan, y gwrthwynebwr, tywysog y fagddu. CRIST A “Oddiei-.hr geni dyn crachefn ni ddichon NICODEMUS. efe weled teyrnas Dduw/’ Ican 3:3. Gwelodd yr Arglwydd, ym malchder a hunan-ddyrchafiad Tyrus henafol ysbryd y byd hwn yn dod i’r gclwg; am hynny, wrth fynegi ei sen i dywysog Tyrus, desgrifia’r Arghwydd achos a hanes codwm Satan: “Tî fuost yn Eden, gardd Duw. . . . Cerub eneiniog ydwyt yn gorchuddio, ac felly y'th roddaswn : oeddit ar sanct-aidd fynydd Duw: ymrodiaist y’nghanol y cerrig tanllyd. Períîaith oeddit ti yn dy ffyrdd er y dydd y'th grewyd, hyd oni chaed ynot anwiredd. . . . Baichiodd dy galon yn dy Tarddiad Drygionì. 261 degwch, llygraist dy ddoethineb o herwydd dy loywder.” Esec. 28:13-17. Yn gyffelyb canfyddodd yr Arglwydd ym malchder ymch-wyddgar Babilon, ysbryd arweinydd yr angelion gwrth-ryfelgar. Yn un o'r cenhadaethau i Fabilon ceir cyfeiriad at uchelgais ryfygus Lusiffer yn y nef: “Pa fodd y syrthiaist o’r nefoedd, Lusiffer, mab y wawr ddyddl pa fodd y'th dorrwyd i lawr yr hwn a wanheaist y cenhedloedd! Canys ti a ddywedaist yn dy galon, Mi a ddringaf i’r nefoedd; oddiar ser Duw y dyrchalaf fy ngor-seddfa; a mi a eisteddaf ym mynydd y gynnulleidfa, yn ystlysau y gogledd; dringaf yn uwch na’r cymylau; tebyg fyddaf i’r Goruchaf.” Esai. 14: 12-14. Twyllodd Lusiffer, a’i alluoedd yn awr wedi eu troi i ddrygioni, lawer o’r angelion, gan eu perswadio i ymuno ag ef mewn gwrthryfel yn erbyn llywodraeth Duw; gyda’r canlyniad i Satan a’i holl lu gael eu bwrw allan. Ebe Crist. “Mi a welais Satan megis mellten, yn syrthio o’r nef.” Luc 10: 18. Taflodd Nerth Hollalluog ef yn bendramwnwgl yn wen-flam i lawr o’r nef. Y Ddaear fel Maes Rhyfel. Yna y trosglwyddwyd yr ymrafael mawr a ddechreuodd yn y nef i’r ddaear hon, a chanola yn awr ar ddyn. Canys twyllodd “yr hen sarph honno,” arweinydd yr angelion syrthiedig, ddyn, a pherswadiodd ef i beido ymddiried yn Nuw, ac i ddewis ei ffordd ei hun yn hytrach na ffordd Duw. Fel hyn y daeth pechod a marwolaeth i’r byd A daeth Satan, a orchfygodd ddyn wrth y pren gwaharddedig, trwy drawsfeddiannu ac anffyddlondeb dyn, yn “dywsog y byd hwn.” Ond rhoddodd Crist ei hun i achub dyn, i’w waredu o gaethiwed pechod, ac i’w adfer i ryddid gogoneddus plant Duw. Yr un gallu nerthol a orchfygodd Satan a’i angelion yn y nef, fedr hefyd orchfygu ei awdurdod yng nghalonnau a bywydau dynion. Dygir y gwrth-)rmdrech ym mlaen o hyd Y PRIDWERTH. “Fel trwy farwolaeth y dinystriai efe yr hwn oedd a nerth marwolaeth ganddo, hynny yw, Diafol." Heb. 2:14. Tarddiad Drygioni. 263 rhwng Crist a Satan, a iechydwriaeth neu ddistryw dyn yw amcan y nerthoedd a ymdrechant a'u gilydd. Nid oes tir canol mewn bod. Rhaid i bob enaid ddewis i ba ochr y rhydd ei hunan. Yn y dewisiad hwn y gorwedd ei dynged dragwyddol. ‘'Oni wyddoch chwi mai i bwy bynnag yr ydych yn eich rhoddi eich hunain yn weision i ufuddhau iddo, eich bod yn weision i'r hwn yr ydych yn ufuddhau iddo; pa un bynnag ai i bechod i farwolaeth, ynte i ufudd-dod i gyfiawnder.M Rhuf. 6:16. Gan hynny, ymbilia’r Arglwydd a dynion, “Dewiswch fywyd.” Mae gan bob enaid a ddewiso fywyd yr addewid am dano, oblegid y mae Crist yn abl ‘‘i gwbl iachau y rhai trwyddo ef sydd yn dyfod at Dduw.,J Heb. 7:25. Y Farn ar Satan. O amser gwrthryfel Satan sierhawyd trwy holl-alluowgr-wydd Duw, y deuai bam derfynol trwy yr hon i dileid y drwg o'r cread. Cyfeirir at weithredu'r farn hon ar yr angelion syrthiedig, fel hyn gan Judas: “Yr angelion hefyd y rhai ni chadwasant eu dechreuad, eithr a adawasant eu trigfa eu hun, a gadwodd efe mewn cadwynau tragywyddol dan dywyllwch, i fam y dydd mawr.” Adn. 6. Gŵyr yr ysbrydion drwg eu hunain y daw y dydd hwn Pan oedd Crist ar fwrw rhai o honynt allan o un a feddiar.n-wyd ganddynt, llefent, “A ddaethost ti yma i’n poeni ni cyn yr amser?,, Mat. 8:29. Er mai ar gyfer Satan a'i angelion y sefydlwyd bam y dydd ddiweddaf hwn yn wreiddiol, eto bydd i’r anedifeiriol ran ynddo. am iddynt ymuno a’i wrthryfel anghyfreithlon. Wrth yr annuwiol dywedir: “Ewch oddiwrthyf, rai melldigedig, i'r tân tragywyddol, yr hwn a barotowyd i ddiafol ac i’w angelion.,, Mat. 25:41. Gwel Satan y dydd yn brysio; a pha fyrraf yr amser i weithio, mwyaf yn y byd y>y ei ymçlrech angerçldo] i lithiç eneidiau i golledigaeth? 264 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliacth. Daw y rhybudd atom yn y dyddiau diweddaf hyn: <4Gwae y rhai sydd yn trigo ar y ddaear ac ar y morî canys y diafol a ddisgynnodd atoch chwi, a chanddo lid mawr, o herwydd ei fod yn gwybod nad oes iddo ond ychydig amser.,, Dat. 12:12. Terfyna dyfodiad Crist yr ailwaith deymasiad Satan yn y byd hwn. Lleddir yr annuwiol gan ddisgleirdeb difaol dyfodiad Crist (2 Thes. 2:8); a chymerir y cyfiawn i'r nefoedd o gyrraedd dyfais a dichell Satan (1 Thes. 4:16, 17). Gadewir fel hyn yr archelyn a'i angelion ar y ddaear heb ddynoliaeth arni. Yma fe'i cadwynir ef am fil o flynyddoedd, yn y pydew anghyfannedd hwn. (Dat. 20:2, 5), a'i unig gymdeithion yr angelion a syrthiasant gydag ef, a'i unig waith meddwl am y dinistr a ddug ar y byd, a’r distryw a ddaw amo yntau Erbyn yr ail-adgyfodiad—sef o'r meirw annuwiol, wedi mil o flynyddoedd—gollyngir Satan yn rhydd, i drin ei ddeiliaid eto aJi ddichellion. Ac fel y disgynna’r ddinas sant-aidd o'r nef oddiwrth Dduw, casgl Satan ei angelion a'i holl luoedd, y colledig drwy oesau’r byd, i wneud ymosodiad ar y ddinas. Dangoswyd y canlyniad i'r proíîwyd yn y wele-digaeth: “A hwy a aethant i fynu ar led y ddaear, ac a amgylchasant wersyll y saint a'r ddinas anwyl: a thân a ddaeth oddiwrth Dduw i waered o’r nef, ac a’u hysodd hwynt. A diáfol, yr hwn oedd yn eu twyllo hwynt, a fwriwyd i lyn o dân.” Dat. 20:9, 10. Dyna'r dynged a erys awdur pechod. Yn hanes balch-der a hunan-ddyrchafiad Satan, a adroddwyd gan y proffwyd yn y gennadwri i Tyrus, ceir hefyd y broffwydoliaeth hon o'r dinistr llwyr a’i erys, pan ddwg ei luoedd yn erbyn dinas Duw yn yr ymdrech olaf: “Gwnaf di yn lludw ar y ddaear y'ngolwg pawb a'th welant. Y rhai a’th adwaenant oll yn mysg y bobloedd, a synnant o’th achos: dychryn fyddi, ac ni byddi byth.,, Esec. 28:18, 19. Hon yw buddugoliaeth Crist ar bechod, yn yr ymrafael mawr a ddechreuocld yn y nef? Dyrchafodd Satan ei hun— Tarddiad Drygioni. 265 a chollodd y dydd. Darostyngodd Crist ei Hun, hyd angau —ac ennillocd oruchafiaeth bythol. ''Gan fod y plant yn gyfrannogion o gig a gwaed, yntau hefyd yr un modd a fu gyfrannog o’r un pethau; fel trwy farwolaeth y dinystriai efe yr hwn oedd a nerth marwolaeth ganddo, hynny yw, y diafol.” Heb. 2: 14. YR IESU A’R LAN Y MOR. “Galilea, mwyn Aililea, Melus fy nghofion pan enwir dy dir.” SAJL A DEWINES Í4A phan ódywed=n1 wrthych, Ymo- ENDOR. fynwch a’r swyr.ycdion, ac a'r dswîniaid ... anid a'u Duw yr ynofyn pobl?M E»ai 8:io. CELWYDD CB’TAF SATAN. “Ni byddwch feirw ddim.,, Gsti. 3 .4. YSBRYDEGIAETH : HEN A DIWEDDAR. Hcniad hamfodol Ysbrydegiaeth yw yr ymffrostia mewn gallu i ddal cymundeb ag ysbrydicn y meirw; neu yn hytrach, honna iddi d(fangos yn ddiamwys nad oes angau mewn gwir-ionedd. ccKid oes marwolaetli Newid byd yw’r olaf gwsg.” Dywedodd y diweddar Bro3. Alfred Rxissel Wallace, y g wyddonydd Seisnig am Ysbrydegiaeth: — “Frofa, mor Lwyr sg y gellir profi'r ffaith, fod y rhai a elwir y meirw eto’n f>w.,,—“GwyrlhrGu ac Ysbrydegvi?th Ddtureddot^* (Llunden 1875), IU. 212. Y Pregethiad Cyntaf o’r Athrawiaeth. Yn y llyfr cyntaí oll o'r Beibl ceir honiad cyffelyb:l Rhagarweiniad. Tybiodd llawer ar y pryd, fel y gwnaeth llawer wedi hynny, mai cynnyrch ryw ddichell o waith un o’r chwiorydd Fox oedd y “curiadau,, y dechreuodd yr ymddangosiadau yng nglýn a hwynt, ond tystiodd dynion o safle uwchlaw pob amheuaeth, ac o ddeall cryf mai nid felly yr oedd. Ysgri-fennodd Horace Greeley, golygydd enwog Tribune Efrog Newydd, yn ei bapur i'r tair chwaer ymweled ag ef yn ei gartref, a gwahodd yr ymchwiliad manylaf i'r “ymddangosi-adau honnedig o fyd yr ysbrydion.,, Fel canlyniad i'w sylwadaeth, dywedodd: “Beth bynag all fod achos neu ffynhonell y ‘curiadau,’ nid y bone-ddigesau y cymerant le yn eu gwydd, a’u gwnant. Profasom y peth hwn yn drwyadl ac i’n llwyr foddlonrwydd.”—Idem., ttud. 160, 161. Nid hudwaith llaw, a dim arall, ollyngodd y grefyddach hon ar y byd pau ddaeth y dyddiau diweddaf. Tu hwnt i bob ymddangosiadau anianol, lefeiniwyd meddwl crefyddol miliynau gan y syniad crefyddol a gyfleir mewn ysbrydegi-aeth. Nis gall neb wadu nad y syniad sylfaenol ywJr hon a awgrymwyd gan y sarfí yn Eden "Ni byddwch feirw ddim.,, Dywed un arall o’r chwiorydd Fox, Mrs. Emma Hardinge Britten, am ddarganfyddiad 1848: 273 Ysbrydegiaeth: Hen a Diweddar. “Yn nos yr 3iain o Fawrth, 1848 darganfyddasom tu hwnt i bob cysgod o amhenaeth neu gamgymeriad, nad oes gan angau ddim awdurdod dros yr ysbryd . . . mewn gair, gwelsom fod ein meirw, a elwir felly, oll yn fyw.”—“Gwyrthiau içeg Ganrif' (Manceinion, Lloegr), tu. 554. Yn awr fe ddysg yr Ysgrythurau yn eglur beth yw, a pheth nad yw, y galluoedd hyn mewn ysbrydegiaeth. Y Peth nad Ynt. Nid ysbrydion y meirw yn trosglwyddo negesau i'r byw ydynt. Yn un o’r rhannau ysgrifennwyd foreaf o’r Beibl, dywedodd yr Arglwydd yn glir nad oes gan y meirw wybo-daeth am y byw : “A chan newidio ei wyneb ef, yr wyt yn ei ddanfon ef i ffordd. Ei feibion ef a ddaw i anrhydedd, ac nis gwybydd efe : a hwy a ostyngir, ac ni wyr efe oddi wrthyntY Job 14:20, 21. Nid oes gan y meirw unrhyw ran mewn dal cymundeb o fath yn y byd a’r byw ar y ddaear: “Ac nid oes iddynt gyfran byth mwy o ddim oll a wneir o dan yr haul.,, Preg. 9:6. Y Peth Ydynt. Dywedasom eisioes beth ydynt wrth ddifynnu rhybuddion proffwydoliaeth parthed dichellion neillduol yn y dyddiau diweddaf. “Gweithrediad Satan gyda phob nerth, ac arwyddion, a rhyfeddodau gau.,, 2Thes.2:g. “Ysbrydion cyfeiliornus.,, 1 Tim. 4:1. Ac fel y dangosid hwy i’r proffwyd Ioan mewn gweledig-aeth o’r diwedd eithaf, dywedodd: “Ysbrydion cythreuliaid, yn gwneuthur gwyrthiau ydynt.” Dat. 16 : 14. Dyma’r cyfryngau y daw rhyfeddodau goruwchnaturiol ysbrydegiaeth i’r golwg ’drwyddynt. Twyll ofr.adwy ydyw sy’n anfon meibion a merched dynion i geisio gan weision satanaidd, o dan yr argraff eu bod yn dal cympndeb ag 1 s 274 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. ysbrydion eu cyfeillion ymadawedig. Gall Satan a’i angelion yn rhwydd ddynwared personoliaeth y marw, ac felly dwyllo y rhai a anufuddhant i Dduw wrth geisio am wybodaeth ym mysg y meirw. Uchafnod y Twyll. Y cynnyddai rhyfeddodau ysbrydegiaeth fel y dynesai’r diwedd, a ddysgwyd yn amlwg gan ein Gwaredwr wrth ddesgriíìo o hono waith Satan ychydig cyn yr ailddyfodiad. Gadawodd y rhybudd: “Os dywed neb wrthych, Wele llyma Grist, neu llyma; na chredwch. Canys cyfyd gau-Gristiau a gau-brophwydi, ac a roddant arwyddion mawrion a rhyfeddodau, hyd oni thwyllant, pe byddai bosibl, ie yr etholedigion.,, Mat. 24: 23, 24. Amlwg felly y gweithia Satan, drwy y gallu gwyrthiol sydd ganddo, ddichellion twyllodrus trwy gyfryngau dynol a goruwchnaturiol. A chorona bob twyll trwy ymddangos ei hunan fel yr addawedig un, gan ddynwared ail-ddyfodiad Crist. Ond ni all Satan efelychu y nerth a'r gogoniant a leinw’r holl ddaear a'r nef yn ail-ddyfodiad Crist, er maint deheurwydd ei allu gwyrthiol. Dyma’r rheswm ei bod mor bwysig i ni ddeall dysgeidiaeth y Beibl am natur a dull ail-ddyfodiad Crist. Mae’r athrawiaeth o ddyfodiad cyfrin, distaw, dirgelaidd, ar led y byd, a ddysg yn hollol yr hyn gynnorthwya barotoi’r ffordd i amcanion Satan o dwyllo : '‘Wele rhag-ddywedais i chwi. Am hynny os dywedant wrthych, wele, y mae efe yn y diffaethwch; nac ewch allan : wele yn yr ystafelloedd; na chredwch. Oblegid fel y daw y fellten o’r dwyrain, ac y tywynna hyd y gorllewin; felly hefyd y bydd dyfodiad Mab y dyn.” Mat. 24 : 25-27. Yn ddiweddar distylliodd athrawiaethau dwyf-athroniaeth ac ysbrydegiaeth—cyfriniaeth y Dwyren, i’r byd Crist’nogol. Wrth ysgrifennu rai blynyddau yn ol i adolygiad Llundeinig, dywedodd Mme. Jean Delaire : “Mae gan India, ni dybygwn, eto genhadaeth i’w chyflawni, oblegid dechreua ei meddwl i araf ffurfio meddwl Ewrob a'r Amerig: efrydir ei hathroniaeth heddy^y gan y meddyliau craffaf yn ein plith; m^ç'p Ysbrydegiaeth: Hen a Diweddar. 275 Diwinyddiaeth Newydd ni yn seiliedig ar yr hen Vedenta, sy'n henafol iawn.”—National Review, Medi, iço8, tu. 131. Torrodd y llifeiriant o hen ysbrydegiaeth arnom o’r Dwyren yn unol a phrofîwydoliaeth Esaias y gwnai “yn y dyddiau diweddaf.,, “Gwrthodaist dy bobl, ty Jacob, am eu bod wedi eu llenwi ag arferion y dwyrain, a'u bod yn swynwyr megis y Philis-tiaid.’’ Esai. 2:6, (C.D.) Yn 1909 teithiodd Mrs. Annie Besant, o India, un o brif gynrychiolwyr y byd dwyf-athronol, drwy’r Amerig gyda chennadwri am Fesia oedd i ddod. Cyhoeddodd : “Syml iawn yw fy nghennadwri i : ‘Parotowch ar gyfer y Crist sy’n dod/ Safwn wrth gryd hiliogaeth newydd o bobl, ac y mae gan bob cenedl neu wehelyth o’i mewn ei Mesia ei hun. Dilynir Hermes gan Zoroaster, a Zoroaster gan Orpheus; Orpheus gan Buddha, a Buddha gan Grist. Disgwyliwn yn awr gyda hyder am ymddangosiad Prif Ddysgawdr y byd, a ymddangosodd olaf ym Mhalestina. Trwy’r Gorllewin oll, yn ogystal a’r Dwyren, llama calon y ddynoliaeth mewn llawenydd yn ei disgwyliad am yr ymgnawdoliad gogoneddus hwn.” Gweithiodd lefein athroniaeth ysbrydegol ei ffordd trwy'r byd Crist'nogol yn ystod y genhedlaeth hon. Gwelwn yn eglur fod yr un drwg yn parotoi y fîordd i'w ymgais olaf at dwyllo. TY TEULU FOX YN Dechreuodd ysbrydegiaeth yn y HYDESYILLE, EF. N. ty hwn, Mawrth 31, 1848. ADGYFODODD. “Byw ydwyf 5., a tyw fyddwch cír\TÌthaj hefyd.” Toan 1^:19. MAIR YN CWRDD “Yr hwn sycld yn credu ynof fi, A’I HARGLWYDD er idco fanv, a fydc byw.” ADGYFODEDIG. Ioan u .25. BYWYD YNG NGHRIST YN UNIG. Natur a Chyflwr Dyn yn Angau. Cyflwynir drws llydan-agored i ysbrydegiaeth gan yr athrawiaeth fod gan ddyn fywyd ynddo i hunan—anfarwol-deb wrth natur; ac nad yw angau yn farv/olae:h niewn gv/ir-ionedd, ond ffurf arall ar fywyd. Fe geuir y drws gan yr Ysgrythur ar y goba;th gau hv/n, canys dysg mai marwol yw dyn, a bod angau n-tewn gwir-ionedd yn farwolaeth. ac mai rhodd Duw yw anfarwoldet )rng Nghrist trwŷ’r adgyfodiad ocdiwrth y meirw. Dysg y Beiòl yn glir a diamwys mai Duw yn unig sydd ganddo anfarwoldeb, gan ei alw Ef “y bencîgedig a'r urug Bennaeth, Brenhin y brenhincedd, ac Arglwydd yr arglwyddi; yn hwn yn unig sycd ganddo anfarwoldeb/, z Tim. 6: 15, 16. GwnaY ysgrythur hon ymaith a phob syniad fod cyn yn anfarwol wrth natur, ac egyr y drws i ysiyried dysgeidiaeth 277 278 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. yr Ysgrythur am natur dyn, ei gyflwr yn yr angau, a’r addewid o fywyd ac anfarwoldeb yng Nghrist. Dyn yn Farwol wrth Natur. Desgrifia’r gair <ímarwol,M fel y’i defynddir yn y gofyniad henafol gan Eliphaz, natur y dyn : “A fydd dyn marwol yn gyfiawnach na Duw.M Job 4: 17. Yn y creu, dibynnai bywyd y creadur ar ei berthynas a Christ y Creawdr, yn yr hwn y saif pob peth : ''Trwyddo ef y gwnaethpwyd pob peth; ac hebddo ef ni wnaethpwyd dim a’r a wnaethpwyd. Ynddo ef yr oedd bywyd.M Ioan 1:3, 4. Efe oedd, efe yw, ys dywed y Salmydd “ffynnon y bywyd.M Heb gysylltiad bywydol ag Ef, ni ellid cynnal bywyd o gwbl. Rhybuddiodd yr Arglwydd Adda fod ei fywyd vn ddibynnol ar ufudd-dod. “Yn y dydd y bwytei di o hono, gan farw y byddi farw,” meddai Duw am y pren gwaharddedig. Gen. 2: 17. Gosodiad oedd hwn nad oedd dyn yn anfarwol, ond y dibynnai ar Dduw am ei fywyd. Pan wrthododd dyn Dduw trwy anghrediniaeth a phechod, rhoddasid y ddedfryd tnewn gweithrediad arno—marwolaeth dragwyddol—onibae i drefn iechydwriaeth gyfryngu. Ond fel yr oedd ergyd cyfiawnder dwyfol yn disgyn ar y pechadur, gosododd Mab Duw ei hun yn ei le ef a derbyniodd yr ergyd. “Efe a archollwyd am ein camweddau ni.,, Yn y drefn ddwyfol, yr oedd yr aberth mawr dros ddyn mor sicr y pryd hwn a phan wedi hynny, y rhoddwyd ef ÿn weithredol ar Gal-faria. Crist oedd ‘‘yr Oen a laddwyd er dechreuad y byd.” Ac yno rhoddwyd i Adda’r pechadur, oedd yn awr yn berchen natur ddynol ddirywiedig, yr hon a etifeddid hyd ddiwedd amser gan ei ddisgynnyddion, estyniad bywyd, pob moment o'r hwn. pa un bynnag ai iddo ef, neu i'w hiliogaeth, a bwrcaswyd gan Grist drwy ei farwolaeth ei hun, fel y byddai i'r dyn, yn ystod amser ei brawf yn y bywyd hwn, gael maddeuant pechodau a sicrwydd am fywyd i ddod. Ni chrewyd mo Adda yn anfarwol, ond gosodwyd ef ar brawf, a phed arosasai yn ffyddlon, rhoddasid rhodd anfarwoldeb iddo yn ddiweddarach, o angenrheidrwydd, pan elsai yn llwy- Bywyd yng Nghrist yn unig. 279 ddiannus trwy y prawf. Gan y gweithir allan y drefn wreiddiol trwy Grist, 4vy rinwedd marwolaeth Crist drus bawb, ymryddha pawb o'r farwolaeth gyntaf. Y mae adgyfodiad i bawb, yr anghyflaflwn fel y cyfiawn: ac yna rhydd pawb gyfrif o hono ei hun i Dduw, yn ol fel y bu ei fywyd, a’r defnydd a wnaeth o'r goleuni roddwyd iddo gan Dduw. Y Ddau Adgyfodiad. Pwysleisia'r Ysgrythur y ffaith y bydd dau adgyfodiad. Mynegodd Paul, o flaen Felix, ei gred, fel y gwnaeth y proff-wydi oll o’i flaen, “y bydd adgyfodiad y meirw, i'r cyfiawnion ac i’r anghyfiawnion.” Act. 24:15. Gosododd yr Iesu y peth allan fel hyn: “Y mae yr awr yn dyfod. yn yr hon y caiff pawb a’r sydd yn y beddau glywed ei leferydd ef; a hwy a ddeuant allan: y rhai a wnaethant dda, i adgyfodiad bywyd; ond y rhai a wnaethant ddrwg i adgyfodiad barn.,, Ioan 5:28, 29. Yr adgyfodiad cyntaf yw eiddo’r cyfiawnion, yn ail-ddy-fodiad Crist. Am dano ysgrifennir: “Gwynfydedig a sanctaidd yw yr hwn sydd a rhan iddo yn yr adgyfodiad cyntaf: y rhai hyn nid oes i'r ail-farwolaeth awdurdod amynt, eithr hwy a fyddant offeiriaid i Dduw ac i Grist, ac a deymasant gyd ag ef fil o flynyddoedd.,, Dat. 20:6. Wedi hyn dychwel y c)dìawnion gyda Christ i’r nefoedd, ac arhont yno am fil o flynyddoedd. Yr annuwiol a fyddant fyw yn amser ei ddyfodiad, a leddir gan ogoniant difaol ei bresennoldeb: a disgwyliant hwy yng nghyd a holl annuwiol- Diwedd yr Annuwiol. 291 ion pob oes yr ail adgyfodiad yn eu beddau, ar derfyn y mil blynyddoedd. “Eithr y lleill o’r meirw ni fuant fyw drachefn nes cyfl-awni y mil blynyddoedd.” Dat. 20:5. Yn niwedd y mil blynyddoedd daw dinas Duw gyda'r gwaredigion, i waered o'r nef, ac ymsefydla ar y ddaear. Yna adgyfodir yr annuwiol—yr ail adgyfodiad. O dan arweiniad Satan ffurfiant orymdaith i ymosod ar ddinas Duw. Mor naturiol, gallwn dybio, yw i Satan berswadio'r colle-digion ei fod wedi'r cwrbl yn iawn pan ddywedodd wrth Adda, “Ni byddwch feirw ddim.” Wele yma ei weision oll, o bob oes,—yn fyw. Pam na allant fod yn anfarwol tuhwnt i allu Duw i’w difa ? Dechreua eilwaith yr hen frwydr ymladdwyd o’r blaen yn y nefoedd. Trefna Satan, yr archelyn, ei fydd-inoedd o angelion syrthiedig, aT myrddiynau o ddynion coll-edig, ei lengoedd yn cyrraedd ar led y ddaear. “Hwy a aethant i fynu ar led y ddaear, ac a amgylchasant wersyll y saint, aT ddinas anwyl: a thân a ddaeth oddiwrth Dduw i waered oT nef, ac a’u hysodd hwynt.” Dat. 20:9. Hon ywT ail farwrolaeth, medd yr ysgrythur. Adn. 14. Daeth y dydd mawr, pan dderbyn y pechadur ei wobr,— marwolaeth—a dileir pechod. Cospedigaeth Dragwyddol. “Cyflog pechod yw marwolaeth.” A diddiwedd ywT ail farwolaeth. Nid oes adgyfodiad òT farwolaeth hon. Des-grifiaT Ysgrythur hi mewn term^iu a olygant llwyr ddinistr, yn terfynu mewn peidio a bod. “Y rhai a ddioddefant yn gospedigaeth, ddinystr tragy-wyddol oddi ger bron yr Arglwydd, ac oddiwrth ogoniant ei gadernid ef.” 2 Thes. 1:9. “Wele y dydd yn dyfod yn llosgi megis ffwm, aT holl feilchion, a holl weithredwyr anwiredd, a fyddant sofl: aT dydd sydd yn dyfod a'u llysg hwynt, medd Arglwydd y llu-oedd, fel nas gadawo iddynt na gwreiddyn na changen.” Mal. 4:1. “Byddant yn lludw” ebeT drydedd adnod oT bennod hon. 292 Etn Dydd ni yng Ngoleum Proffwydoliaeth. Defnyddir pob cyfrwng posibl i iaith er dynodi y dinistr llwy-raf, marwolaeth dragwyddol. Golyga hyn, peidio a bod. Difodir pechod a phechaduriaid. Dywed y proffwyd Obadiah, wrth son am ofwy'r cenhedloedd—yr anghredinwyr—yn ‘'nydd yr Arglwydd” : '‘Yfant, a llyngcant, a byddant fel pe na buasent.” Adn. 16. Hwn yw diben am byth ar bechod, pechaduriaid ac awdur pechod. Diflannant hyd y gwraidd ‘‘fel pe na buasent." Ceir hyn oll yn y desgrifiad oJr farn olaf, a osodir allan mor llawn yn yr ugeinfed bennod o Ddatguddiad. “Marwolaeth ac uffem (hades, y hedd) a fwriwyd i'r llyn o dân. Hon yw yr ail farwolaeth.” Dat. 20:14. Diflann-odd angau a charchardy marwolaeth am byth. Dilewyd pechod o greadigaeth berffaith, ac ni cheir gymaint ag olion lle bu’r farn danllyd. “Eto ychydigyn, ac ni welir yr annuwiol: a thi a edrychi am ei le ef, ac ni bydd dim o hono.” Sal. 37:10. Pura tanau’r dydd diweddaf y ddaear, yr hon a ddaw allan mewn prydferthwch megis Edtn. Ni cheir pechod yn holl greadigaeth Duw, na phechadur, ond bydd pob peth mewn cydgordiad eto, fel yr oedd cyn dyfod pechod i’r bydysawd. 4 Luc 20:36 Mae'r dyrchafu hwn o ddyn pechadurus i fod yn gyd-stad a'r angelion, o leiaf yn ei feddiant o fywyd ac anfarwoldeb, yn engraifft o'r egwyddor efengylaidd, “Lle yr amlhaodd y pechod, y rhagor amlhaodd gras.M Rhuf. 5:20. Ond y mae’r gosodiad o gydraddoldeb a’r angelion yn wadiad o’u bod hwy a'r angelion yr un peth. Bodolai angelion o flaen dyn, a dyn fydd yr achubedig eto, er y bydd yn gydymaith a'r angel yng ngwasanaeth Duw. Gweinyddion wrth Orsedd Duw. Pan roddwyd gweledigaeth o’r deml nefol i'r proffwyd Esaias, gwelodd wahanol urddau o angelion yn gweini wrth orsedd Duw: “Gwelais hefyd yr Arglwydd yn eistedd ar eisteddfa uchel a dyrchafedig a'i odre yn llenwi y deml. Y seraphiaid oedd yn sefyll oddi ar hynny; chwech adain ydoedd i bob un; a dwy y cuddiai ei wyneb, ac a dwy y cuddiai ei draed, ac a dwy yr ehedai. A llefodd y naill wrth y llall ac a ddywedodd, Sanct, Sanct, Sanct, yẁ Arglwydd y lluoedd.M Esai. 6:1-3 Ángelion: eu Gweinidogaeth. 299 Gwelodd Eseciel hwy mewn gogoniant, yn gweini ar orsedd symudol yr Hollalluog. 4 Gen. 32. “Dyma wersyll Duw” ebe yntau, a gwyddai na adawyd mo honno gan Duw Abraham, ac Isaac, a’i Dduw yntau hefyd. Mewn cyfwng digalon yn hanes Israel, ymddangosodd angel i Gideon, gan ddwyn iddo’r gennadwri, ‘‘Yr Arglwydd sydd gyda thi,M aJi alw i'r gwaith o waredu ei bobl.,, Bam. 6. Fel y cyrraeddodd gweddi Daniel i'r nef, ac efe eto yn gweddio, cyffyrddodd yr angel Gabriel ag ef, ugan ehedeg yn fuan,,, a dywedodd: “Daniel, daethum yn awr allan i beri i ti fedru deall. Yn BREUDDWYD JACGB “Onid ysbrydion gwassnae^hgar yiynt YM METHEL. hwy oìl, wecfi eu danfon i wasanaethu er mwyn y rhai a gânt etileddu iachawdwriaeth.M Heb. 1:14. Angelion: eu Uweinidogaeth. 301 nechreu dy weddiau yr aeth y gorchymyn allan, ac mi a ddeuthum i'w mynegi i ti.M Dan. 9:20, 2í. Mor agos yw cymundeb rhwng nef a daear. Y newyddion mwyaf cysurlawn a ddygwyd erioed o’r nef i’r byd er yr addewid am y Gwaredwr i Adda yn Eden, gan angelion y gwnaed hynny iJr bugeiliaid ar feusydd Beth-lehem. Ymddangosodd yn gyntaf un angel, gan ddywedyd : “Yr wyf fi yn mynegi i chwi newyddion da o lawenydd mawr . . . canys ganwyd i chwi heddyw Geidwad yn ninas Dafydd, yr hwn yw Crist yr Arglwydd.” Ni allsaiY fath newyddion i’r ddaear fod yn genhadaeth un angel, pan y dyheuai’r holl nef i floeddio maes y newydd i fyd colledig. “Ac yn ddisymwth yr oedd gyda’r angel liaws o lu nefol yn moliannu Duw, ac yn dywedyd, Gogoniant yn y goruchaf i Dduw, ac ar y ddaear tangnefedd, i ddynion ewyllys da.M Luc 2:13, 14. Anweledig yn Neuaddau Awdurdod. Tynnir y llen naill ochr mewn un golygfa a gofnodir yn llyfr Daniel, a dangosir fel y bu'r angelion yn aml, yn ddia-meu, yn gweithio yn anweledig yn y llysoedd brenhinol neu neuaddau deddfwriaethu. Gweddiasai Daniel am dair wythnos am oleuni ar nifer o faterion y dechreuasai’r angel Gabriel eu dadorchuddio iddo. Pan o’r diwedd y daeth yr angel, gan ei syfrdanu a gogoniant ei bresennoldeb, daeth gan adrodd, yn gyntaf, y rheswm am oedi ateb ei weddi. Ebe’r angel: “Er y dydd cyntaf y rhoddaist dy galon i ddeall, ac i ymgystuddio ger bron dy Dduw, y gwrandawyd dy eiriau: ac o herwydd dy eiriau di y deuthum i. Ond tywysog teyrnas Persia a safodd yn fy erbyn un diwrnod ar hugain. Ond wele Michael, un o'r tywysogion pennaf, a ddaeth i’m cynnorthwyo; a mi a arhosais yno gyd a brenhinoedd Persia A mi a ddeuthum i beri i ti ddeall yr hyn a ddigwydd i’th bobl yn y dyddiau diweddaf.,> Dan. 12:14. 302 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Projfwydoliaeth. Cenhadon Gwaredigaeth. Mae hanes y gwaredu wnaed gan angelion yn rhy hir i’w adrodd. Digon yw galw i gof fel y cymerodd angelion afael ym mraich Lot gyndyn i symud, gan ei gymell i adael Sodom (Gen. 19); fel y darganfyddodd yr angel Elias o dan y berth yn yr anialwch, ac y crasodd deisen yn gyntaf i'r gwr newynog cyn llefaru'r gair wrth ei galon suddedig (1 Bren. 19); fel y gweddiodd Eliseus am agoryd llygaid y gwr ifanc i weled mai lliosocach yr angelion o’u cwmpas hwy naJr Syriaid a wersyllent yn eu herbyn : “A'r Arglwydd a agorodd lygaid y llangc, ac efe a edry-chodd; ac wele y mynydd yn llawn meirch a cherbydau tanllyd o amgylch Eliseus.” 2 Bren. 6: 17. Angel a gauodd safnau’r llewod pan fwriwyd Daniel iJw mysg. Daniel 6. Angel dorrodd yn rhydd lyfetheiriau heyrn Pedr yn y carchar yn Jerusalem, agorodd y drysau, ac a’i harweiniodd ef allan. Act. 12. Rhwng tonnau Mor yr Adriati a ymluchient dros ymylon llong oedd ar suddo, cynghorodd Paul, yr apostol, y dwylaw ddigalonnwyd i gymeryd cysur, ‘‘canys safodd yn fy ymyl y nos hon angel Duw, yr hwn a'm piau, a’r hwn yr wyf yn ei addoli, gan ddywedyd, Nac ofna ” Act. 27:23, 24. A thrwy'r oesau i gyd, safai angelion Duw gerllaw. Mae Daniel, Pedr a Phaul yn eu bedd, ond byw yw’r angelion eto. ''Ond ysbrydion gwasanaethgar ydynt hwy oll, wedi eu danfon i wasanaethu er mwyn y rhai a gânt etifeddu iachawdwriaeth.,, Heb. 1:14. Angelion Gwarcheidiol. Golyga hyn fod pob plentyn Duw o dan ofal yr angelion. ‘'Angel yr Arglwydd a gastella o amgylch y rhai a'i hofnant ef, ac a’u gwared hwynt.,, Salm 34:7. Diolch i Dduw, nid ŷm byth wrthym ein hunain. Mae i bob plentyn Duw angel gwarcheídiol wedi ei benodi gan y Tad i wylio drosto. Dywedodd Crist: “Edrychwch na ddirmygoch yr un o’r rhai bychain hyn,— ^anys yr ydwyf yn dywedyd i chwi, fod eu hangelion hwy Angelion: eu Gweinidogaeth. 303 yn y nefoedd bob amser yn gweled wyneb fy Nhad yr hwn sydd yn y nefoedd.,, Mat. 18: 10. Ni olyga hyn na ddaw profedigaethau, neu helbulon. Yng nghanol y brofedigaeth, saif angel yr Arglwydd gerllaw 1 nerthu, ac i ddwyn cymorth oddiwrth Tduw pob cysur. Yng nghanol y fíwrnes boeth yr ymddangosodd “ffurf y Pedwerydd,, yn rhodio gyda'r tri llanc Hebreig—yr lesu ei hunan yn troedio'r ffordd danllyd gyda hwy. A phan oedd yr Iesu yn nyddiau ei gnawd, yn suddo o dan y baich gorle-thol yng Ngethsemane, “angel o'r nef a ymddangosodd iddo yn ei nerthu ef.,, Luc 22:43 Ein Gwaredwr, yr hwn a ẃyr beth yw gallu cysurlawn gweinidogaeth angylaidd, yw Capden y llu nefol, ac awdur-dododd yr oll o honynt i weithredu fel ysbrydion gwasan-aethgar i'r rhai a gânt etifeddu iechydwriaeth. Pan ddaw ef mewn gogoniant i ymofyn ei bobl, bydd “yr holl angelion sanctaidd,, gyda Christ. A phan ddeffry llais yr Iesu ei saint a hunant, ac y cyfodant o’u beddau a agorwyd yn anfarwol, “Efe a ddenfyn ei angelion, . . . a hwy a gas-glant ei etholedigion ef ynghyd o’r pedwar gwynt, o eithaf-oedd y nefoedd hyd eu heithafoedd hwynt.M Mat. 24:31. Gẃyr yr angelion fu’n gwylio dros etifeddion iechydwri-aeth drwy'r holl oesau, pa le y maent, a gwyddant sut i'w casglu, a'u hannwyliaid i gwrdd eu Harglwydd. Llawenha eto yr angelion fu’n gorfoleddu pan sylfaenodd yr Arglwydd y ddaear, fu’n galaru pan syrthiodd dyn, fu’n gweithio gyda Christ, eu harweinydd, ar hyd yr amser, i waredu'r colledig, pan ddwg yr Arglwydd i'w gartref ei eiddo'i hun. Y fath ddiwrnod fydd hwnnw yn y nefoedd! DYFEISIADAU DIWEDDAR YN CYFLAWNI PROFFWYDOLIAETH. ‘Llawer a gynniweiriant a gwybod-aeth a amlhoir." Pan- 12:4. CAREY, YN INDIA, YN “Moì gadarn y cynnyddodd CYFIEITHU'R BEIBL. gair yr Arglwydd, ac y cryfhaodd.” Act. 19:20. I AMSER Y DIWEDD. “Tithau Daniel, cau ar y gieiriau, a selia y llyfr hyd amser y diwedd: lla^er a gynniweiriant, a gwybodaeth a amlheir/' Dan. 12:4. Yn y modd hwn y mynegodd geiriau’r angel, a lefarwyd yn agos i bum canrif ar hugain yn ol, ddechreuY cyfnod newydd o ddiwylliant pan ddelai’r dyddiau diweddaf. Yr Amser. Ar derfyn cyfnod hir o flinderau i'r eglwys a rag-fyneg-wyd—y deuddeg cant a thrigain mlynedd ym mhroffwydoli-aeth Daniel—cychwyrodd y byd ar y cyfnod hwn o “amser j diwedd.,, edd. Teimlodd yr enwog a’r dysgedig Francis Bacon, a fu farw /n 1626, yn ei ddydd fod yr amser y soniwyd am dano ym nhroffwydoliaeth Daniel yn dynesu Ysgrifennodd: *Ni amcenir rhoddi’r syniad i’r darllennydd fod y “cynniweirio” hwn yn 'olygu yn gyfangwbl troi dalennau llyfr yn ol a blaen. Nodweddir yr imseroedd yr ym yn byw ynddynt gan gynnydd dirfawr mewn efrydiaeth o’r Beibl, ac o ganlyniad mewn gwybodaeth o’r Ysgrythur; ond y mae yn gyfartal wir fod hyn i raddau pell yn ífrwyth y ffaith nad oes mwyach deyrnasoedd “meudwyor’ i’w cael. Cyfrannodd teithio, “cynniweirio” personol trwy’r byd, yn helaeth iawn at gynnydd gwybodaeth ddiweddar, ac ni fu hyn yn fwy gwir mewn unrhyw faes na’r maes o ymchwiliad ac efrydiaeth Feiblaidd. Dygpwyd cenhedloedd y byd oll, trwy gyfleusterau cynnyddol i deithio, i gysylltiad agos a’u gilydd, mewn ystyr fydol. Daeth llwythau a chenhedloedd gwahanol i adnabod eu gilydd, adfywiwyd sel cenhadol, a daeth pobl oedd gynt allan o gyrraedd gweithgarwch cenhadol yn hawdd i’w cyrraedd. Yn yr ystyr hwn, fel yn efrydiaeth bersonol o’r Ysgiythurau, cynnyddoedd gwybodaeth. Amser y Diwedd. 309 “Ac ni ddylid anghofio proffwydoliaeth Daniel, parthed oesau olaf y byd : ‘Llawer a gynniweiriant, a gwybodaeth a amlheir’; yr hon yn eglur a arwydda y tynghedwyd teithio’r byd drwyddo draw (yr hyn, dybiwn, a wneir, neu sydd ar fin cael ei wneud, gan y mordeithio pell gymer le), a chynnydd yn y gwyddonau, i gyd-gyfarfod yn yr un oes, gan dynghed, sef yw hynny, Rhagluniaeth ddwyfol.”—“Novum Organum,” llyfr. 1, xciii.t (Gweithiau Bacon, Sỳeeding ac Ellis, Cyf. IV, tu. 92.) Pan ddaeth yr amser a nodwyd yn y broffwydoliaeth i ben, yn y deng mlwydd olaf o'r ddeunawfed ganrif, gwelwyd mudiadau yn codi weithiodd yn nerthol erbyn hyn i oleuo ac efengyleiddio’r byd. Fel y cyhoeddodd digwyddiadau y Chwildroad Ffrancaidd ddiwedd cyfnod hir uchafiaeth baby-ddol, felly hefyd y mynegodd cyfres o ddigwyddiadau, yn yr un cyfnod, ddechreu oes cynnydd mewn gwybodaeth. Wrth son am y dadblygiadau hyn, dywedodd Lorimer, ysgrif-ennydd Ysgotaidd: “Ar yr amier y gobeithia Satan, ac yr ofna’r gwan, y dymchwelir gwir grefydd i’r llawr, ceir adfywiad, a lleda’r efengyl ei hadain, a pharotoa i ehedeg o’r newydd. Teilwng cofio mai y flwyddyn 1792, blwyddyn y Chwildroad Ffrancaidd, y sefydlwyd Cymdeithas Genhadol y Bedyddwyr ynddi, cymdeithas a ddilynwyd yn y blynyddau canlynol, a’rheiny’r gwaethaf o’r Chwildroad, gan gymdeithasau newyddion o egnion anarferol, ac unol, a amcanent oll, a liynny yn llwyddiannus, at ledaenu efengyl Crist gartref a thros y moroedd. Y fath ddirmyg deifiol arll-wysodd Pen mawr yr eglwys ar gynlluniau’r anffyddwyr! Ac fel y cynhyrfodd Ef yr anystyriol, ac y dysgodd ei bobl, trwy droion rhag-luniaeth arswydol, ar dymor yr oedd arnynt fawr eisiau y fath symbyliad !“ —i(Brys-ddarluniau Hanesyddol o’r Eglwys Brotestanaidd yn Ffrainc,y> tud. 522. Dywed ysgrifennydd arall, Dr. D. L. Leonard, hanesydd canrif o’r genhadaeth: “Mae blynyddoedd olaf y ddeunawfed ganrif, yn hanes cenhadaethau Protestanaidd, yn gyfnod nodedig ac ar ei ben ei hun, oblegid cafwyd ynddynt chwildroad, yr hyn nid oedd amgen nag ailenedigaeth, diwedd efleithiol ac amlblygol i’r hen ddull, a dechreu teilwng i’r newydd. Y.pryd hwn am y tro cyntaf er y cyfnod apostolaidd, torrodd allan sel gyffredinol dros, a gweithgarwch yn y genhadaeth. O’i ddechreu ym Mhryden Fawr, Uedaenodd i’r Cyfandir a thros y Werydd. Nid rhyw hergwd gor-sel ydoedd, ond llanw mawr nerthol yn dod i mewn yr hwn o’r dydd hwnnw hyd yn awr sydd yn dal i gyson godi’n uwch ac i ledaenu.”—“Con Mlynedd ofr Genhadaeth,,y tu. 69. 310 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. Daethai amser y broÉfwydoliaeth i ben, a dygai llaw Rhag-luniaeth gyfryngau i fodolaeth fu’n foddion 1 ledaenu goleuni a gwybodaeth drwy’r holl wledydd. “Gwel ar y fan lle troediodd cenhadon y groes Blodau a dŷf; a meusydd i Dduw yn ein hçes I’r cynhaeaf sy’n agos, yn wynion y sydd, ’Mlaen yr â’r buddugol Air, gan herio’r diffydd, Fel cerbyd o dân dros foroedd a bryniau’r byd. Cais gan Ynysoedd y De, lle’r erys o hyd Wenau yr haf, neu gan faith diriogaethau crin Yr Ind, neu’r gogledd-dir cras dan aeafol hin; Tystiant ynghyd am nerth iechydwriaeth y groes A’r cariad iddynt obaith a rhyddid a roes.’’ —Horace D. Woolley. (Cyfieithiad.) Dilynwyd trefnu gwaith yr anturiaeth genhadol yn fua i gan sefydliad cymdeithasau Beiblaidd i'r amcan o ymroddi i gyfieithu a dosbarthu'r Ysgrythurau led-led y byd. Yn 1804 ffurfiwyd Cymdeithas Feiblaidd Brydeinig a Thramor. Teimlai efrydwyr o'r gair proffwydol ar y pryd fod y cyfryn-gau hyn yn dod i fodolaeth fel cyflawniad o broffwydoliaeth. Dywed un awdur perthynol i’r cyfnod hwn: “Mae ymdrech aruthrol un gymdeithas enfawr ' gyflwyno’r Ysgry-thurau ym mhob iaith i bob rhan o’r byd, yn deilwng o’i hystyried yn arwydd nodedig hyd yn oed yn y cyfnod rhyfeddol hwn. Os nad wyf yn camgymeryd yn fawr, mae ymdrechion fel rhain yn rhagbarotol i ledaeniad mawr terfynol o Grist’nogaeth, pwnc cynnifer o broffwydi ysbrydoledig, a pheth y rhaid nod yw nepell o’r dyddiau hyn o gael ei sylweddoli.’’— G. S. Faber, D.D., “Traethodau ar y Proffwydoliaethau,” Cyf. 11, tu. 406 (1844). Ar hyn o bryd, llefara Gair Duw yn llawn neu’n rhannol mewn mwy na phum cant o ieithoedd, a chyfrifir y medr yr ie;thoedd hyn, o leiaf yn eu ffurf lafaredig, wneud y gennad-wri ddwyfol yn ddealladwy i bob cant namyn pump o drigol-ion y byd. Mae gwaith y cymdeithasau cenhadol diweddar, a anwyd pan ddaeth amser y diwedd i mewn, yn un o brif ddylanwadau byd-eang yr oes hon. Cyfrennir yn agos i saith miliwn o bunnau yn flynyddol at genhadaethau Protestanaidd, ac y mae byddin o dros ugain mil o genhadon tramor ar y maes, heb gyfrif y cenhadon a’r cynnorthwywyr brodorol. Yn ddios Amser y Dtwedd. 311 profa amser y diwedd ei hun yn gyfnod amlhau goleuni a gwybodaeth. Agoryd y Gwledydd 011. Pan ddeuai amser amlhau gwybodaeth, angenrheidiol agoryd y gwledydd oll i dderbyn cenhadon a chyfryngau'r goleuo. Ac felly y gwelwn law Rhagluniaeth, pan ddaeth amser y diwedd, yn taflu’n agored y drysau i’r holl wledydd. Cyfnod o chwilio allan y byd ac o ddadblygiad fu. Yr oedd hyn yn wir yn enwedig am y blynyddoedd trigain a deg a thrigain yn ol. Yn ÿ flwydyn 1844 daeth yr amser gyfeiriwyi ato mewn proffwydoliaeth i'r mudiad ail-ddyfodol arbennig gychwyn, gan dystio i'r byd trwy gennadwri awr y farn. Desgrifir eangder y mudiad fel hyn yn y broffwydoliaeth: “Ac mi a welais angel arall yn ehedeg y’nghanol y nef, a'r efengyl dragywyddol ganddo, i efengylu i'r rhai sydd yn trigo ar y ddaear, ac i bob cenedl, a llwyth ac iaith, a phobl.,, Dat. 14:6. Cyhoeddi wnai'r geiriau hyn yr agorid, pan ddelai amser gwneud gwaith terfynol yr efengyl, drysau i fynd i mewn at bob cenedl ac iaith. Yn 1844, neu ychydig flynyddoedd cyn hynny, yr oedd rhan fawr o'r byd yn gloedig i ymdrechion cenhadol, ond yn y blynyddoedd dilynol, fel yr awgryma'r broffwydoliaeth, gwelwyd agoryd yr holl wledydd i gennad-wri'r efengyl, yn gyflym ac yn gyflawn, y naill ar ol y llall. 1842 oedd y flwyddyn yr agorwyd ynddi y pum porthladd cyfamodol yn China i fasnach a'r genhadaeth,—blaendarddiad megis, o'r holl faes Chineaidd oedd i’w agor i’r efengyl. Yn 1844 perswadiwyd Twrci i gydnabod hawl Mohamjedan i droi’n Gristion, a thrwy hynny, yn dymchwel traddodiad Mahometaniaeth o’r cychwyniad. Yn 1844 sefydlodd Allen Gardiner Genhadaeth De Amerig. Yn 1845 y ffurfiodd Livingstone ei benderfyniad i agor canolbarth Affrig i’r efengyl. Ysgrifenna Dr. A. T. Pierson, wrth son am y modd rhy-feddol yr agorwyd gan Ragluniaeth ddrysau i'r gwledydd yn y cyfnod hwn, fel hyn: “Cadwai rhai gwledydd genhadaethau Çrist’nogol, allan trwy wrth- 312 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. wynebiad undebol, fel y golygai ymgais i gyhoeddi’r newyddion da wynebu angau er mwyn Crist; yr unig groeso ddisgwyliai cenhadon Duw oedd ffwrnesi cannibalaidd, carcharu heb drugaredd, neu fedd merthyrdod. Eithr fel y symudai’r cwmni bychan ym mlaen, syrthiai muriau Jericho ar bob llaw, ac agorodd y dorau heyrn o honynt eu hunain. Aethpwyd i mewn, a hynny yn llwyddiannus i India, Siam, Burma, China, Japan, Twrci, Mexico, De Amerig, Taleithau’r Pab, a Chorea, y naill ar ol y llall. O fewn pum mlynedd, o 1853 i 1858, rhoddwyd rhwyddineb mynd i mewn ac I GANOL-BARTH AFFRIG. Pont reilffordd dros y Zambesi wrth Raiadr Yictoria. i feddiannu saith o wledydd gwahanol, a chyd-rhyngddynt yn cynnwys naill hanner poblogaeth y byd.”—“Canrif o Genhadaeth Ddiweddar,” tu. 25. Trethodd Rhagluniaeth Duw bob egni a dyfais er agoryd yr holl wledydd—ymdrech genhadol, serch at anturiaeth, antur masnachol, a dibenion gwyddonol. Adeiladwyd erbyn hyn reilffyrdd mewn tiriogaethau nas gwyddid am danynt ddeng mlynedd a thrigain yn ol, ac ym mhlith y rhai dramwyant dros y ffyrdd heyrn hyn yn awr ceir dynion a merched perthynol i lwythau oeddynt anadnabyddus hanner canrif yn ol. Ond yr oedd cennadwri’r efengyl i fynd at bob llwyth ac iaith cyn y diwedd; a rhyfeddol fel yr agorodd Amser y Diwedd. 313 Rhagluniaeth y drysau drwy’r holl “amser y diwedd” hwn, yn enwedig yn ein hoes ni. Cyfryngau Materol at y Gwaith. Darlunia’r broffwydoliaeth nid yn unig waith bydeang, ond hefyd gyflymder y gwaith o gyhoeddi cennadwri yr efengyl yn y dyddiau diweddaf. Arwyddlunir y mudiad yn y Datguddiad gan angel yn ehedeg yng nghanol y nef, o wlad i wlad. A dywed yr Ysgrythur am y gwaith terfynol, pan y bydd y diwedd gerllaw: “Efe a orphen ac a gwtoga y gwaith mewn cyfiawnder: oblegid byr waith a wna yr Arglwydd ar y ddaear." Rhuf. 9:28. “Nid trwy lu ac nid trwy nerth, eithr trwy fy Ysbryd, medd Arglwydd y lluoedd.,, Dyma’r gobaith y cyflym gyflawnir y gwaith trwyY holl ddaear yn ein hoes ni. Er hynny, defnyddia'r Arglwydd bethau materol i'w wasanaeth, a rhyfeddol y modd y galwodd Rhagluniaeth fodolaeth gyfryngau materol er cyflym gludo’r efengyl iJr byd—y fath gyfryngau na chafodd unrhyw genhedlaeth erioed o’r blaen. Ystyrier y cyfleusterau ardderchog i deithio. Cynnyrch ydynt amser y diwedd hwn. “Llawer a gynniweiriant,,, ebe’r broffwydoliaeth. Cyfyngodd rhai esbonwyr y fraw-ddeg Hebreig i “ymchwi^, yn ol a blaen am wybodaeth. Golygai hyd yn oed felly, redeg yn lljrthrenol yn ol a blaen; oblegid yr oedd goleuni y wybodaeth a amlheid i fod yn gyffredinol dros yr holl fyd. Modd bynnag, tystia yr awdur-dod uchaf yn yr Hebraeg o blaid y cyfieithiad diamwys “cynniwair,,—llawer a gynniweiriant. Mewn dau oJi weith-iau diweddar dywed Dr. C. H. H. Wright, yr ysgolhaig Seis-nig, am y testun hwn: “Rhaid pleidio’r ystyr naturiol h.y., crwydro yn ol a blaen.M—“Esbon-iad Beirniadol ar Ddaniel,” tu. 20Ç. “Pam na allai’r ymadrodd hwn gael ei ddefnyddio yn yr ystyr y gwneir yn Jeremiah 5:1, sef, am fudiad cyflym yn ol a blaen?”—“Daniel o’i Broffwydoliaethau ” tu. 321. Pan y cychwynwyd y genhadaeth dramor gyntaf yn yr 314 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. Amerig, yr oedd agerlong Robert Fulton, y <15 -+ JSí. 01E ÍI4ft=. t= »*I *fcD E«l ÍII-ŴI=I A# JL s^»*íl * SSíIíI A SI 1 •£! B a-1 «H 35lI=ÎISa. A «*: ÍI aitl «nil Êl * ss5 & V î! I- -IM < 1 ? ■$! fil a slî <+© =Ŵ SIslSia-Ml'ÌIJSf 4 (ssíaŵ^aülsB^ŴSraë-^IIlll^-ŴÎWfll-HlMtsn! ifen <=s «îi ast -+ £ -j-i ))“ ssi r» SI- s*fc ais + sSe» A «SP! 0i sŵ- v si I- -B « Eai B - -al ►+ tw -+ ■& ts: 11! E3=! s*e» îl- S*fe -ÍF! -I ÍM -+ Ẃ —<1* — II- sîfc -ff! -+ 7 -+ . _ HEN YSGRIFEN (Cuneiform Hanes concwest ar Fabilon, BABILON. Writing.) 538 c.c. O golofn Cyrus. brau a rhoi cyflym-daith i genhadon yr efengyl i bob gwlad. Yn sicr, rhoddion rhagluniaeth Duw ydynt i'r genhedlaeth hon, pan yr arfaethwyd i"r holl fyd glywed gwahoddiad yr efengyl. Amser y Diwedd. 315 “Gwnaeth y dyfnder megis sychdir Rhodd lwybrau i’n i eitha’r byd.” Yn 1825 adeiladodd Stephenson ei beiriant hunan-symu-dol ar y reilffordd, y gellir ei weled eto yng ngorsaf Darling-ton, Lloegr. Dyna ddechreu y chwildroad mewn teithio ar y tir. Ysgrifenna’r diweddar Broff. Alfred Russel Wallace, y gwyddonydd: “O’r amseroedd eynnaraf, ac hyd yn oed, o’r amseroedd cyn-hanesiol, YSGRIFENNU A LLAW. Y dull yr ysgrifennwyd llyfrau llyfr- gell fawr Alecsandria, yr Aifft. hyd at adeiladu ein prif reilffyrdd yn yr ail chwarter o’r ganrif hon (içeg) n’ fu unrhyw fath o gynnydd yn y dull o deithio ym mhlith dynion.”—“F Ganrif Ryfeddol,” tu. 7. Am yn agos i chwe mil o flynyddau teithiai dynion yn yr hen ddull. Pam y bu i’r chwildroad mewn teithio ar dir a môr ddod ar yr un pryd oJr bron ac mor ddisyfyd ?—Oblegid fod yr amser a ragfynegwyd mewn proffwydoliaeth wrth y drws, pan yr oedd cennadwri olaf yr efengyl iJw chludo’n gyflym i’r holl fyd—“ì bob cenedl a llwyth ac iaith a phobl.” 316 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. tetntätatä.lRaB aiTttoua&tm> i^:utuaaattawaia?.iÊttamftú LLYTHRENAU CYNTAF Wedi eu codi oT argraffiad cyntaf o’r GUTENBERG. Beibl Lladin, (deugain-llinell-a-dwy). Argraffwyd yng Ngutenberg. Gwelwn law y Duw byw yn agor drysau i bob gwlad, a’i ragluniaeth ryfeddol yn gosod wrth draed y genhedlaeth hon foddion i gyflym dramwy dros yr holl ddaear. Ar ol hynny daeth y pellebyr trydanol, er cyfleu cyflym negesau tros y wifrau. Yn 1837 Y darfu i Cooke a Wheat-stone yn Lloegr, a Morse yn yr Unol Daleithiau, apelio am fraint-ysgrif mewn cysylltiad a’r pellebyr trydanol. Ac 1844 ARGRAFFWASG GUTENBERG. Ar yr hon yr argraffwyd y Beibl cyntaf yn 1456 a.d. Amser y Diwedd. 317 ARGRAFFWASG FRANRLIN. A weithid gan ddau ddyn ac a fedrai gynnyrchu 250 o gopiau yr awr. ydoedd pan y dangoswyd yn llwyddiannus y gellid anfor newyddion dros bellder ffordd, pryd yr anfonwyd yr ymad rodd bythgofÌLdwy o Baltimore i Washington, '‘Yr hyn a wnaeth Duw \'* A heddyw gwibia newyddion am ddigwy ddiadau sy'n gyflawniad o brofíwydoliaethau, am gynnydd a chyfl'wr yr holî wledydd, ar draws y byd a thaenir hwy ger Yr Argraffwasg fwyaf yn y byd. Hyd 48 troed.; uchder 19^ troed.; Pwysau 175 tunnell; rhif y rhannau 65,000; troadau 300 y fynud; y papur ddefnyddir, i8tun. yr awr, neu 216 milltir o bapur 3 troed. o led; cynnyrch yr awr, 300,000, o bapurau newydd wythplyg. YR ARGRAFFWASG WYTHPLYG DDWBL, Yr Argraffwasg Nerthol. ‘Pan daenai yr enwog ddyfeisiwr O argraffwasg Gutenberg gynt, Mewn tref hanner eífro’r Ellmyn Dros lythrenau afrosgo o bren, Wynion ddalennau o femrwn, Gan eu gwasgu a dywedyd, Perffeithiwyd hon o gelfyddid O'r diwedd trwy ffafr y nen: Nid oedd ganddo yr un syniad Am gydweithiol swn symudiad Hardd beiriannau o chwyrn droad, A’r didor adsain dwndwr mawr Y nerthol Hoe a'i dair llwyfan, Olwynion gant yn cyd-hedfan, A phapurau yn blygedig Fyrddiynau’n pentyrru iJr llawr.,, 320 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. bron y cenhedloedd gan y cyfrwng hwn o’n hamser, llawn ei ryfeddodau. Ac fel y cymer y digwyddiadau diweddaf le, trefnodd yr Arglwydd yn ei ragluniaeth na raid i neb fod heb wybod am arwyddion yr amserau yn cyflawni eu neges o flaen llygaid dynolryw. “Dwed y gair o’th feddwl a, Cynt na mellt ei daith fe wna, Tan y myr a thros y tir, I bellder De’n sibrwd gwir.” Wele engraifft o’r ffordd y gwna’r pellebyr trydanol gynnyddu a lledaenu tystiolaeth i wirionedd Duw mewn cornel anghysbell o’r ddaear: Rhai blynyddoedd yn ol rhoddai dyn ifanc, Ailddyfodwr y Seithfed-dydd, ateb am y ffydd oedd ynddo. Ni chaniatai ei gydwybod iddo gyflawni gwaith bydol ar Saboth santaidd Duw. Tystiasai wrth y llys y gwaharddai'r llw o deym-garwch y gofynasid iddo ei gymeryd, iddo dorri'r Saboth. “Sut felly gofynodd y bamwr. Atebodd y gwr ifanc: “Cyfamodais trwy lw Crist’nogol, ac o ganlyniad ni all fod rhwymedi-gaeth arnaf i droseddu gorchmynion Duw a gweithio ar y Saboth. Rhaid yw ystyried Duw fel y prif awdurdod ac ufuddhau iddo Ef yn gyntaf.” Cludwyd y tyst hwn i ystafell fechan gerllaw, ger bron nifer fach o ddynion; ond cymerodd gohebwyr y wasg sylw o'r achos, a phellebrwyd desgrifiad o’r amgylchiadau, a chof-nodiad o'r geiriau lefarwyd dros wifrau’r pellebyr i argraff-wasg pedwar cyfandir o leiaf, a darllennodd miliynau am dystiolaeth y gwr ifanc i’r ffydd oedd ynddo. Yn y dyddiau sy’n dod, pan eilw digwyddiadau pwysig a gymerant le, a chwestiynau gorbwyig ar ddynion i ddewis dros Dduw a’i wirionedd, mor fuan mewn argyfwng mawr, y rhybuddir yr holl fyd, ac y gellir gwneud y dewisiad ter-fynol gan bob un ar gyfer tragwyddoldeb! Argraffu ein Hoes. Daethai dyfais argraffu ar yr amser priodol i roi adenydd i wirionçdd y Diwyçiad Mawr. Dywedodd Luther am dâUQ ; Amser y Diwedd. 321 “Argraffu yw y rhodd olaf a’r fwyaf, trwy yr hon y cynnorthwya Duw ni i ledaenu pethau’r efengyl. Flam ddisglaer ydyw, a ddengys ei hun, ychydig cyn difodi’r byd. Diolch i Dduw, fe ddaeth cyn dyfod o’r dydd diweddaf.”—“Bywyd Luther:** Michelet, tu. $çi. Gwneid gwelliannau yn y gelf drwy'r canrifoedd, ond araf ydoedd y cynnydd, hyd yn oed erbyn dechreu ein hoes ni. Modd bynnag, yn ein cyfnod ni, gwnaed chwildroad mewn argraffu trwy ddyfeisiau. Yn y peth hwn, fel mewn pethau eraill, cyflymwyd trefniadau argraffu i gyfarfod a gofynion yr amser hwn a'i gyflymder mewn cyflawni gorchwylion. Mae’r argraffwasg yn un o brif gyfryngau rhyfeddol yr oes ddiweddaf hon i oleuo'r byd. Trwyddi gwasgerir dalennau argraffedig o’r gwirionedd dros wyneb y ddaear ‘Tel cwympiad dail diwedd hafY Amser a ballai i ni siarad am yr holl ddadblygiadau materol, rhyfeddol ein hoes, pan amlhaodd gwybodaeth, ac y gwna dynion nid yn unig ymchwil yn ol a blaen, ond yn llythrenol gynniwair yn ol a blaen. Dygpwyd yr holl fyd i gylch gwybodaeth dyn, a ffrydia goleuni gwirionedd achu-bol allan i gyfeiriad pob cornel dywell lle triga plant dynion. Yn agos i bum cant ar hugain mlynedd yn ol ysgrifennwyd ar y ddalen broffwydol, “Cau ar y geiriau, a selia y llyfr, hyd amser y diwedd : llawer a gynniweiriant, a gwybodaeth a amlheir.,, Safai’r gair yno ar rôl proffwydoliaeth am dros ddwy mil-flwyddiant. Yna pan ddaeth amser y diwedd, wele, dadseli-wyd y llyfr, a dechreuodd cyfnod newydd gwybodaeth gynny-ddol ymledaenu mewn bendith odidog dros wyneb y byd. Felly hefyd, yn ddiddadl, cyflawnir proffwydoliaethau am y digwyddiadau diweddaf. Yn yr hyn a gymer le o flaen ein llygaid, gwelwn Dduw, yn wir, yn cwblhau ei waith ar y ddaear, ac yn ei fyrhau mewn cyfiawnder. 21 MOSQUE ST. SOPHIA Yr enwocaf o holl denlau CAERCYSTENNYN. Mohametanaidd. Y PWNC DWYREINIOL. Hanes Diweddar yng Ngoleuni Proffwydoliaeth Hen. Cwg “gair sicrach y proffwydi" dystiolaeth nid yn unig i hanes yr hen genhedloedd; ond desgrifir hefyd ddigwydd-iadau gwleidyddol ein dyddiau ni a’r amser sy’n dod ganddo. Darlunir teyrnasoedd y cyfnod diweddar fel yn rhag-ddarpar am ryfel, gan gasglu eu lluoedd ar gyfer yr Arma-gedon fawr, brwydr dydd Duw. Fel arwydd o ddyfodiad yr ornest fawr ddiweddaf, rhag-fynegir am gwymp neu “sychu i fynu” y gallu a lywodra-etha’r tiriogaethau a ddyfrheir gan yr afon Euphrates. Dat. 16: 12. Mewn hanes diweddar bu’r Euphrates yn awgrymi-adol o wledydd yr Ymerodraeth Dyrcaidd rteu Otoman. Ac ym Mhalestina y mae’r Armagedon, a grybwyllir fel man cyfarfod y byddinoedd yng ngwrthdarawiai olaf y cenhedl-oedd, gwlad a fu’n eiddo i’r gallu Tyrcaìdd drwy yr holl gyfnod diweddar. Cyfeiria bys proffwydoliaeth, gan hyimy, at y rhandir hwn i’r dwyren o For y Canoldir, fel canolfan hanes terfynol y teyrnasoedd; a chyda thynged Twrci y mae’n gymhlethedig dynged holl genhedloedd y byd. 323 324 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. Chwanega hyn ystyr gorddwfn a difrifolaf at efrydiaeth o’r hyn a elwir y Pwnc Dwyreiniol, pwnc a fu’n llosgedig mewn gwleidyddiaeth cydgenedlaethol trwy y rhan fwyaf o amser y genhedlaeth hon. Ymladdwyd brwydrau ar y pwnc, ymgodymodd cyfrin-gynghorau'r gwledydd ag ef, a deil ei dir heddyw fel prif gwestiwn y dydd. Fel y gwyr pawb, cynnwysa’r Pwnc Dwyreiniol gwes-tiwn awdurdod neu uchafiaeth y Dwyren agosaf. Yr oedd y rhandir hwn yn fan canolog yn hanes brwydro teyrnasoedd yr hen fyd—man cyfarfod y Dwyren a’r Gorllewin. Dywed Maspero, hanesydd yr hen ymerodraethau, am dano: “Gellid meddwl y tynghedwyd rhai gwledydd o’u cychwyniad i fod yn feusydd gwaed cenhedloedd yn ymgodymu, . . . Ac awyddus yw cen-hedloedd cylchynol i feddiannu gwlad o’r safle hon. . . . Er y cyn-amser-oedd yr oedd Syria yn y cyflwr hwn. Ffurfìai math o dir cyfarfod oblegid ei safle, ile yr oedd mwyafrif o’r cenhedlocdd milwrol yr hen amser yn rhwym o ddod i wrthdarawiad gofìdus.’ —“Ymdrech y Cen-hedloedd,” Pen. I. Nid rhyfedd. gan hynny, i un o amlinellion mawr proff-wydoliaeth hanesiol ymwneud a digwydd’adau a droent o gylch y man canolog hwn. Gwna proffwydoliaeth Daniel pen. 11 hynny, gan roi amlinelliad o gwrs hanes o’r cyfnod henafol hyd penderfynu unwaith am byth y Pwnc Dwyrein-iol ym mysg golygfeydd diwedd byd. Cyfodiad a Chwymp Hen Deyrnasoedd. Dechreua amlinelliad proffwydol Daniel pen. 11 gyda Phersia, yn y drydedd flwyddyn i Cyrus, gorchfygwr Babilon. (Gwel. Dan. 10:1.) Ymddangosodd angel Duw i Ddaniel, ac adroddodd yn y broffwydoliaeth unigol hiraf a manylaf yn yr holl Feibl, hanes digwyddiadau perthynol i’r rhandir hwn o’r Dwyren agos am y canrifoedd oedd i ddod, hyd y diwedd. Wrth ddodi gair proffwydoliaeth a chofnodion hanes ochr yn ochr, gwelwn mor gywir y cyflawnodd hanes y broff-wydoliaeth; a gallwn fod yn sicr yn ein meddwl y dawT yr ychydig sydd eto yn ol o’r broffwydoliaeth i ben yn ddiffael Y Pwnc Dwyreiniol. 325 Persia. Proffwydoliaeth.—“Ac yr awr hon y gwirionedd a fynegaf 1 ti; Wele tri brenhin eto a safant o fewn Persia, aJr ped-werydd a fydd cyfoethocach na hwynt oll: ac fel yr ymga-darnhao efe yn ei gyfoeth, y cyfyd efe bawb yn erbyn teyrnas Groeg.M Dan. 11:2. Hanes.—Y tri brenin a ddilynodd Cyrus oedd (1) Cam-byses, (2) Smerdis, (3) Darius; Xerxes y pedwerydd oedd “gyfoethocach na hwynt oll.M Yr oedd ganddo drysorau ei dad, Darius, a elwid y < Ond terfynodd ei ymgyrch mewn cyflawn ddistryw i'w luoedd ar dir a mor. Yr oedd hyn yn gyhoeddiad ger bron y byd fod nerth Persia wedi ei dorri. 326 Ëin bydâ ni yng Ngoleuni Proflwydoìiaeth. Felly yr edrych y broffwydoliaeth amo, canys ni chyfeiria mwy at hanes Persia. Canodd iiEschylus ar y pryd am odidowgrwydd Persia yn gwywo yn y llinellau hyn: “Ni cheir byth ddynion mwy Dros wyneb Asia, I dderbyn ar eu gwarr, Blin ddeddfau Persia. Byth mwy ni ddygant dreth Dan rym gormesiaeth, I’w gofid gadw’n fyw Estron frenhiniaeth.” —“Persae,” llin. 584-588. “Yr Aioniaid, O fy ngwlad! A’u llongau cyflym hwy, Yr Aioniaid ddug íy ffawd, A’m buddugoliaeth mwy. O gwae! can’s diwedd du Ddaeth arnaf o bob tu. —“Persae,” ìlin. 949—953- Y cyfnewidiad mawr nesaf yn hanes v byd i fod oedd cyfodiad Groeg i awdurdod. Ac felly â’r broffwydoliaeth heibio i nifer o frenhinoedd Persia a ddiljmodd Xerxes, gan gamu o’r dinistr wrth oresgyn Groeg, yn urionsyth at fawr-edd Groeg o dan Alecsander Fawr ei “brenin cadarn.’' Groeg. Proffwydoliaeth.—“A brenhin cadarn a gyfyd, ac a lywo-draetha â llywodraeth fawr, ac a wna fel y mynno. A phan safo efe, dryllir ei deyrnas, ac a’i rhennir tu a phedwar gwynt y nefoedd; ac nid i’w hiliogaeth.,, Dan. 11:4. Hanes.—Safodd Alecsander Fawr i fynu, a llywodraeth-odd a llywodraeth fawr, dros deyrnas a gyrraeddai o India i Groeg, a brenhinoedd ym mhellach i'r gorllewin na hynny yn anfon llys-genhadon i Fabilon i gynnyg eu gwarogaeth. Ond yng ngrym ei nerth, fel yr awgrymav broffwydoliaeth, torrwyd ef i lawr gan angau. Trengodd ei hiliogaeth oll, ac allan o gydymgais ei gadfridogion am uchafiaeth rhannwyd ei deyrnas tua’r “pedwar gwynt/’ fel y rhagddywedodd y Y Pwnc Dwyreiniol. 3*7 broffwydoliaeth yn hir cyn hynny. Dywed Rawlinson, yr hanesydd: “Cydnabyddid rhaniad llywodraeth Alecsander i bedair teyrnas : Maccedonia (gorllewin) yr Aifft (deheu), Asia Leiaf (gogledd), a Syria a estynnai i?r dwyren hyd yr Euphrates a thuhwnt.”—“Y chweched Fren-hiniaeth,” pen. 3. Brenhinoedd y Gogledd a’r De. Yn nesaf, nodir ad-drefniad y galluoedd hyn; a hwn rydd yr allwedd i’n i ddeall y rhan olaf o’r broffwydoliaeth amlin-ellol a gynnwys hanes pethau yn ein hoes ni. A’r hanes ym mlaen: Proffwydoliaeth.—“Yna y cryfha brenhin y deheu ac un o'i dywysogion . . . a gryfha uwch ei law ef . . . llywodr-aeth fawr fydd ei lywodraeth ef.,> Adn. 5. Hanes.—Tystia hanes fod (yr Aifft, o dan Ptolemy,) brenhin y deheu yn gryf; ond yr oedd un o’r pedwar t> wysog yn gryfach nag ef. Estynnodd Seleucus ei lywodraeth i’r gogledd gan ddarostwng y rhan fwyaf o Asia Leiaf, a phlannu terfyn ei deymas yn Thrace yn Ewrob, yr ochr hon i’r Dardanelles. O hyn allan, fel y dywed Mahaffy, “bodolai tair teyrnas fawr—Macedonia, Syria a’r Aifft—y rhai barhaodd nes i Rufen eu llyncu.”—“Ymerodraeth Alecsander,” tu. 8ç. Fel hyn cymerodd Seleucus difiogaeth y gogledd, a daeth gallu Syria yn frenhin y gogledd, a'i ymerodraeth yn cyrraedd o Thrace yn Ewrob, trwy Asia Leiaf i Syria ac Euphrates. Symudwyd sedd y llywodraeth o’r dwyren, a daeth Antiochia, yn Syria ogleddol, yn brifddinas enwog, “unwaith y drydedd ddinas yn y byd.” Wedi hyn rhagfynegodd proffwydoliaeth gyda manylder rhyfeddol am ymdrech y ddau allu cryf hyn yn erbyn eu gilydd, brenin y gogledd (Syria ac Asia Leiaf) a brenin y deheu (yr Aifft). Parhaodd yr omest, y naill a’r llall yn llwyddo yn eu tro, hyd ddyfodiad y Rhufeiniaid. Yr oedd Gwlad Canaan yn fynych man cyfarfod i’r byddinoedcj gwrthwynebol. Desgrifia’r Encyclopsedia Britannica hi: “Yt oedd Palestina er yr hen amseroedd yn faes y gwaed i frenhinoedc^ 328 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. y gogledd a’r deheu. . . . Mae hanes yr amseroedd hyn wedi ei golli o ran ei fanylion.”—çfed Arg. Cyf. XV. erth. “Yr Ymerodraeth Macedonaidd.” tu. 144. Ni fwriadwn ddilyn manylion yr ymdrech hon, fel y’u rhagfynegir yn y broffwydoliaeth, naJr amlinelliad o'r digwy ddiadau ar ol i ddyfodiad y gallu Rhufeinig roi diwedd ar gydymgais Syria a’r Aifft am uchafiaeth. Digon yw cael sicrwydd am ddigwyddiadau a thermau daearyddol y rhan gyntaf o’r broffwydoliaeth. Canys cawn felly allwedd i’r rhan derfynol ohoni, syJn ymwneud a digwyddiadau \ dyddiau diweddaf pan ymddengys brenin y gogledd eilwaith. Brenin Diweddar y Gogledd. Yn yr adnod olaf o’r bennod cawn fod brenin y gogledd y person amlycaf yn y rhandir hwn, “yn amser y diwedd.” Adn. 40. A dywedir wrthym pan ddaw’r gallu hwn i ben, ei fod yr arwydd fod dydd mawr Duw gerllaw. (Gwel. Dan. 12:1.) Y mae gan hynny, o’r pwysigrwydd mwyaf, i sylwi pa allu sydd yn frenin y gogledd yn y dyddiau diwe^daf hyn, diwedd yr hwn sy’n arwydd o ddyfodiad cyflym diwedd y byd. Rhydd Ysbrydoliaeth sail i ateb. Brenin y gogledd yn y rhan flaenaf o’r broffwydoliaeth oedd y gabu a lywodraethai yn Syria ac Asia Leiaf, o’r Euphrates i draeth y Dardanelles. Brenin y gogledd, y rhan ddiweddaf ohoni, gan hynny, yw o angenrheidrwydd yr hwn sydd yn dal awdurdod yn y rhandir hwn yn amser y diwedd. Pa allu sy’n dal awdurdod yn y tiriogaethau hyn yn y cyfnod diweddar?—Yr Ymerodraeth Dyrcaidd neu Otoman. Y pryd hwn (1917) deil Twrci bron yr un awdurdòd a brenin y gogledd yn yr hen amser,—o'r Euphrates i'r mor, a thros Asia Leiaf i’r gogledd hyd draethellauY Dardanelles. Yn sicr felly Twrci heddyw yw brenin y gogledd yn ol proffwydoliaeth Daniel pen. 11. Am hanes terfyn llywodraeth brenin y gogledd a'i ddiwedd, a’r digwyddiadau dilynol, dywed y broffwydoliaeth : “Eithr chwedlau o’r dwyraiîii aç o’r gogícdd a’i trallodant V Pwnc Dwyreiniol. 329 ef; ac efe a â allan mewn llid mawr i ddifetha ac i ddifrodi llawer. ^Ac efe a esyd bebyll ei lys rhwng y moroedd, ar yr hyfryd fynydd sanctaidd; eto efe a ddaw byd ei derfyn, ac ni bydd cynnorthwywr iddo. Ac yn yr amser hwnnw y saif Michael, y tywysog mawr, CAER CYSTENNYN. Prif-ddinas llywodraeth Twrci. yr hwn sydd yn sefyll dros feibion dy bobl: yna y bydd amser blinder, y cyfryw ni bu er pan yw cencdl hyd yr amser hwnnw: ac yn yr amser hwnnw y gwaredh dy holl bobl, y rhai a gaffer yn ysgrifenedig yn y llyfr. Dan. 11:44, 55 i 12:1. Desgrifia’r adnod gyntaf o’r ysgrythur hon yn gywir hollol hanes Twrci mewn amseroedd diweddar. Daeth anesmwythder ar Dwrci oblegid chwedlau r’r dwyren ac o'r gogledd. O’r ddau gyfeiriad hyn bu gwthio’n ol ar derfynau Twrci, yn enwedig o’r gogledd. Trosodd a throsodd fe aeth Twrci allan mewn llid, yn yr amser hwn ov diwedd, i wrth- 330 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. wynebu yr ymosodiadau hyn ar ei diriogiethau, rhag colli ohono ei dir. Dywed y broffwydoliaeth y bydd i frenui y gogledd, yn ystod y cyfnod cythryblus; symud ei brifddir as hefyd. ‘‘Efe a esyd bebyll ei lys rhwng y moroedd, ar yr hyfryd fynydd sanctaidd.” Symudiad i Jerusalem. Nis gall y broffwydoliaeth hon olygu dir.i arall ond y bydd i frenin y gogledd yn y pen draw osod ei bebyll yn Jerusalem, canys Jerusalem yw “mynydd sanctaidd” yr Ysgrythurau. Zech. 8:3. Cyngor doeth a ddywed, “Troediwch yn ysgafn ym mysg manylion proffwydoliaeth heb ei chyflawni.” Ofer dych-mygu sut y try pethau allan, pa ffordd neu pa foddion gym-erir i symud ymlaen. Ond saif y broffwydoliaeth. Cyflawn-wyd pob gair o'r rhan gyntaf o’r amlinelliad proffwydol yn llythrenol yn hanes yr ymerodraethau henafol fu’n brwydro dros y rhandir hwn ganrif ar ol canrif. Cyfawnir hefyd pob gair a lefarwyd am olygfeydd terfynol y gillu hwn. Yn wyneb y broffwydoliaeth hon—y gwneir Jerusalem yn brifddinas brenin y gogledd, hynod arwyddocaol ywT ffaith yr ystyria'r Mohametaniaid Jerusalem yn ddinas santaidd. Yn ol traddodiad Mohametanaidd, mae Jetusalem i chwarae rhan bwysig a blaenllaw yng nghyfnod olaf eu hanes hwy. Talfyrra Hughes, yn ei “Eiriadur o Islam,M erth. “Jeru-salem,,, eu dysgeidiaeth ar y pen hwn: “Yn y dyddiau diweddaf bydd ffoed^gaeth gyff edinol i Jerusalem.” Wrth son am Jerusalem, dywed hen esboniwr Arabaidd o'r Koran, Mukkaddasi (a.d. 985): “Am ragoriaeth y ddinas, onid hwn yw’r lle y cesglir yng nghyd arno yn nydd y farn, pan ddygir pawb at eu gilydd ac y rhennir y dale-digaeth? Yn wir Makke (Meca) ac Al Madina a ragorant oblegid y Ra’abah a*r proffwyd,—bydded bendith Alah arno ef a’i deulu—ond mewn gwirionedd, yn nydd y farn daw’r ddwy ddinas i Jcrusalem ac unir eu rhagoriaethau.M—Le Strange, “Polestina o dan y Moslemiaid,” tu. £5. Jíoda dysgeidiaeth athrawi^ethol a thraddodiad Moslenh JERUSALEM “Efe a esyd ei bebyll rhwng y DDIWEDDAR. moroedd, ar yr hyfryd ôdinas sar.ctaidd.M Z)an. u ‘.45. 332 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. aidd Jerusalem fel man cyfarfod y Moslemiaid cyn y diwedd. Trosodd a throsodd yn y blynyddoedd diweddaf, fel y bygythid torri grym gafaeliad y Twrc am Gaer Cystennyn, trodd y Moslemiaid eu meddwl i Jerusalem fel prif ddinas ddyfodol iddynt. Ychydig flynyddau yn ol, ysgrifennodd cenhadwr Ailddyfodol y Seithfed-dydd o Gaer Cystennyn gartref: “O fewn yr ychydig fìsoedd diweddaf daeth nifer o bobl gyda’u gilydd MOSQUE OMAR. A saif yn Jerusalem, ar fynydd Moriah, ai safle teml Solomon. 0 wlad y Transcaucasus i Ismid—hen Nicomedia—gan gludo gyda hwy eu holl eiddo. Mae gan rhai o honynt gryn gyfoeth. Pan ofynwyd iddynt a oeddynt am ymsefydlu yn Ismid, atebasant na fwriadent wneud cartref arhosol yn unman eto. Dywedasant iddynt ódod i fod yn barod 1 fynd i Jerusalem gyda’u harweinydd pan adawai Gaer Cystennyn.M Lle bynnag y gosodir i fynu'r brif-ddinas wedi gado o honynt Gaer Cystennyn—a Wr awdurdodau Tyrcaidd yn dadleu, meddir, rhagoriaethau nifer o leoedd yn Asia Leiaf— saif hen broffwydoliaeth am brifddinas brerrn y gogledd yn y pen draw: Y Pwnc Dwyreiniol. 333 “Efe a esyd bebyll ei lys rhwng y moroedd, ar yr hyfryd fynydd Sanctaidd.,> Beth ddaw wedyn ? Dywed y broíîwydoliaeth : “Efe a ddaw hyd ei derfyn, ac ni bydd cynnorthwywr iddo.M Beth ddilyna Cwymp Twrci. Ofer wedi’r cwbl fydd ei fynediad allan mewn llid i ddi-frodi llawer,,, a symud ei brifddinas o un lle i'r llall. uEfe a ddaw hyd ei derfyn, ac ni bydd cynnorthwywr iddo.,> Awgrymiad y brofîwydoliaeth yw y cynnorthwywyd y gallu hwn i sefyll hyd yma. Yn y peth hwn eto ceir cyferbyn-iaeth lawn mewn hanes i bob awgrymiad yn yr iaith broíf-wydol. Cynnorthwywyd yr Ymerodraeth Dyrcaidd i sefyll drwy'r blynyddoedd diweddaf hyn o amser y diwedd, gan y naill neu’r llall o'r galluoedd, neu gan nifer o honynt gyda'u gilydd. Gosododd y diweddar Arglwydd Salisbury, pan yn brif weinidog Pryden, y rhesymau allan dros y penderfyniad hwn i gynnorthwyo Twrci: “Mae Twrci yn y cyflwr hynod y saif ynddo bellach ers hanner canrif, yn bennaf am y penderfynodd galluoedd mawr y byd ei bod yn angen-rheidiol er heddwcn i’r byd Crist’nogol gadw’r Ymerodraeth Otoman ar ei thraed. Daethant i’r penderfyniad hwn yn agos i hanner canrif yn ol. Nid wyf yn medd’vl iddynt ei newid yn awr. Y perygl, pe syrthiai’r Ymerodraeth Otoman, fyddai nid yn unig yr hyn fygythiai tiriogaethau a wnant i fynu yr ymerodraeth honno; ond y lledaenaiY tân gynneuid yno i genhedloedd eraill, ac y tynnai i fewn elfem au cryfaf a mwyaf gwareiddiedig Ewrob i gystadleuaeth beryglus a dnistriol. Hwn oedd y perygl a bwysai ar feddwl ein tadau, pan benderfyi asant wneud annib-yniaeth a diogelwch yr Ymerodraeth Otoman yn fater cyfamod rhwng galluoedd Ewrob, ac nid yw’r perygl hwn drosodd.’—Araeth Mansion House, Tach. 6 18^5. Rhoddodd y prifweinidog oedranus fynegiad i ofn gwlad-weinwyr diweddar y dygai cwymp Twrci holl wareiddiad y byd i wrthdarawiad ofnadwy. Darlunia'r brofiFwydoliaeth wae o'r natur hwn yn y geiriau hvn: ‘'Efe a ddaw hyd ei derfyn, ac ni bydd cynnorthwywr iddo. Ac yn yr amser hwnnw y saif Michael, y tywysog mawr, yr hwn sydd yn sefyll dros feibion dy bobl: yna y 334 Ëin Dydd ni yng Ngoleuni Profìwydotiaeih. bydd amser blinder, y cyfryw na bu er pan j w cenedl hyd yr amser hwnnw.,í Yr hyn a welodd gwladweinwyr diwetidar yn bygwth dod, ac y ceisiant ei gadw yn ol, sydd yn sicr o gymeryd lle, meddai'r broffwydoliaeth henafol, pan ddaw brenin y gog-ledd hyd ei denyn,—ac amser blinder fydd hwnnw i'r cen-hedloedd y fath na welwyd erioed o’r blaen. Yn y Testament Newydd. Ym mhroffwydoliaeth Datguddiad pan. 16, darlunir gwrthdarawiad mawr y cenhedloedd fel yn dilyn cwymp y gallu a deyrnasa dros y rhandir y rh^o yr Euphrates drwyddo. Ac wrth son am y pethau diweddaf a ddigwy-ddant yn hanes dynoliaeth, desgrifia’r proffwyd hwy o dan ffigur tywallt phiol barn ar y byd: “A’r chweched angel a dywalltodd ei phiol ar yr afon Euphrates; a sychodd ei dwfr hi, fel y paroioid ffordd bren-hinoedd y dwyren.” Dat. 16:12. Cynnrychiola dyfroedd yr Euphrates y bobl neu’r gallu a lywodraethai gerllaw iddi. Pan drigai'r Asyriaid yn yr hen amser wrth yr afon hon, ac phan oeddynt ar fin goresgyn Israel, llefarodd y proffwyd, “Mae yr Arglwydd yn dwyn amynt ddyfroedd yr afon, yn gryfion ac yn fawrion, sef brenhin Asyria.,, Esai. 8:7. Golygai dyfroedd yr Euph-rates allu Asyria. Ac felly yn y broffwydoliaeth hon, saif yr afon am y bobl. Megis y safai'r Nile am yr Aifft, a’r Tiber am Rufen, felly drwy’r holl gyfnod diweddar safodd yr Euphrates am Dwrci. Rhaid y golyga sychu o'i dwfr ddiwedd y gallu Tyrcaidd, ac yn yr adnodau dilynol, darlunia'r Datguddiad y cenhedloedd oll o eithafion byd yn cydgasglu i'r Armagedon—brwydr “y dydd hwnnw, dydd mawr Duw Hollal\]og.,, Yn dilyn diwedd Twrci bydd gwrthdarwiad olaf y cenhedloedd. Crynna'r ddaear, syrth dinasoedd y cenhedloedd, a disgyn barnedígaethau Duw ar fyd mewn rhyfel. Yma hefyd, iel yn Naniel, pen. 12 daroganir amser blinder i'r cenhedloedd ìel na fu o’r blaen, a diwedd y byd, pan ddaw Y Pwnc Dwyreiniol. 335 i’w derfyn y gallu a lywodraetha yn Syria, gerllaw’r Euphrates. Agoshad y Diwedd. Ers blynyddau bellach bu gwladweinwyr a sylwedyddion yn dadleu yng nghylch ymddatodiad agoshaol yr Ymerodr-aeth Otoman. Sonia teithwyr yn Nhwrci y cred Tyrciaid meddylgar fod argyfwng eu cenedl wrth y drws. Ysgri-fennodd Mr. Charles MacFarlane, flynyddau’n ol: “Ymddengys y Tyrciaid yn gyffredinol fel pe credent fod eu hawr ddiweddaf wrth law. ‘Nid ŷm mwyach yn Fusulmen,—torrwyd cledd y Musulman,—gyrrir yr Osmanlis allan o Ewrob gan y gaiour, ac ymlidir hwy drwy Asia i’r tiriogaethau y daethant o honynt ar y cyntaf. Rismet ydyw ! Ni allwn newid tynged!’ Clywais eiriau o natur rhain gan lawer i Dwrc, yn Asia fel yn Ewrob.”—“Kismet; neu Dynged Twrci,” (Llunden 1853), 4°9• Teithiwr diweddarach, Mr. Wilfred ^cawen Blunt a ddywed: “Awgryma proffwydoliaeth henafol yn ogystal ag ofergoeledd diweddar y dychwel y Cresccnt i Asia yn y dyfodol agos, a bod ei dynged wrth law. . . . Gesyd rhagfynegiad adnabyddus o’r cyflwr hwn, a ddylanwadodd ers canrifoedd ar y werin, ac hyd yn oed ar feddwl Mohametaniaid diwylliedig, . . . faes y frwydr olaf yng ngogledd 5yria, ger Homs yn yr Orontes. Bydd yn rhaid i Islam y pryd hwnnw gilio’n ol o dir y gog-ledd, ac i lywodrae h y Twrc beidio. Gweithia pro’fwydoliaethau fel hyn eu hunan-gyflawniad yn fynych.”—“Dyfodol Islam,” tu. 95. Yn y modd hwn yn ol traddodiad y werin a daroganu dynol, disgwylid ymddatodiad y gallu Tyrraidd, fel y gwel-wyd drwy'r blynyddoedd, cwtogi ei diriogaethau, a dyfnhau cyson o anhawsterau ei safle. Yn awr ac eilwaith bu adnewyddiad i nerth a dylanwad Twrci; ac wedi hynny, ai ei chyflwr yn fwy ansicr nag erioed. Rhyw deyrnas ganol fu rhwng uchelgeisiau gwrthwynebol y galluoedd mawrion o’i chwmpas Wrth son am gyflwr anhawdd Twrci yn y peth hwn, rhydd y Forinightly Review, Llunden, am Faí, 1915, fynegiad i’r syniad C)ffredin fel hyn: “Unwaith y gesyd galluoedd Ewrob eu troed yn Asia Leiaf, rheolir cyflymdra suddiad Twrci nid yn ogymaint gan wendid neu gryfder Twrci, a chan eiddigedd cjdrhwng y galluoedd mewn meddiant.” 336 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. Nofia cymyl ystorom yn isel dros y Dwyren Agos; ac uwchlaw dwndwr rhyfeloedd a son am ryfe^oedd, cyhoedda llais profîwydoiiaeth ddwyfol y dilyna digwyddiadau olaf hanes dynolryw yn gyflym ar warthaf diwedd llywodraeth y gallu hwn. Mae’r gwirionedd difrifol yn dadsain yn ein clustiau fel swn udgorn; cyflyma'r Pwnc Dwyreiniol i’w derfyn, a’i derfyn fydd diwedd y byd. Yng ngoleuni <4gair sicrach proffwydo,iaeth,, mae dad-blygiad pethau yil y Dwyren yn ein hoes ni, yn fater pwysic-ach na chwestiwn gwleidyddol, llawn o berygl, i wladweinwyr ac efrydwyr cwrs y byd yn gyffredinol; mai iddynt bwysigr-wydd dyfnaf a phersonol, ac o dragwyddol ystyr, i bob enaid. Wrth wylio cyfeiriad symudiadau rhwng-genhedlaethol, gwyliwn weithrediadau y pethau diweddaf ym mysg y cen-fiçdloe44r A Çhan y gwelir y pethau yn digwydd yn hollol 337 Y Pwnc Dwyreiniol. fel y daroganwyd gan broffwydoliaeth, adnabyddwn hwynt fel galwad Duw i ddynion y genhedlaeth olaf i droi ato Ef, a pharotoi eu calonnau y gyfarfod a'r Arglwydd yn ei ddyfodiad. Na feddylied neb aros nes gweled ohono Dwrci yn malurio iJr llawr cyn gwneuthur ohono ei heddwch a Duw. Daw diwedd y gallu hwn, yn ol desgrifiad Dat-guddiad pen. 16, yng nghyfnod arllwys y saith pla. A dengys adnod olaf y bennod flaenorol i waith Crist dros bechaduriaid yn y deml nefol orffen cyn aechreu o’r plaau syrthio. Y pryd hwn bydd prawf y ddynoliaeth ar ben: a chyhoeddedig fydd y farn yn y nef: “Yr hwn sydd anghyfiawn, bydded anghyfiawn eto; a'r hwn sydd frwnt, bydded frwnt eto; a’r hwn sydd gyfiawn. bydded gyfiawn; a’r hwn sydd sanctaidd, bydded sanctaidd. Ac wele, yr wyf yn dyfod ar frys.,J Dat. 21 11, 12. “Wele yn awr yr amser cymeradwy,M rredd yr Ysbryd, “Wele yn awr rdydd iachawdwriaeth.,, 2 Cor. 6:2. Nid ein gwaith ni yw gwneud ein hunain yn barod. “Os cyfadd-efwn ein pechodau, ffyddlawn yw efe a chyfiawn, fel y maddeuo i ni ein pechodau, ac yn glanhao oddiwrth bob anghyfiawnder.’* 1 Ioan 1:9. Ein gwaith ni yw credu a chyfaddef; ei waith Ef yw maddeu a glanhau a'n gwneud yn barod erbyn dyfod o'r deyrnas. Ymbil y Pechadur. “A chalon friw, a chystuddiedig lef, Pechadur wyf yn codi’m cri i’r ncf, O’th ras cyfoethog- a’th faddeuant rhad Rho i’m drugaredd O fy nefol Dad ! °Ni all elusen, gweithred na fy moes, Wneud iawn am unrhyw drosedd wnes \n f’oes; Calfari i’n unig i’m sy’n loches mad, Rho i’m drugaredd, O fy nefol Dad! ( Adn. 13. Yn y modd hwn y daw deiliaid Satan allan 1 dderbyn y farn olaf. . Yn adgyfodiad annuwiolion pob oes a gwlad rhyddheir Satan. Yma eto y bydd ei deyrnas, ac yma yr arfer eto ei ddichellion ac y cwyd o'r newydd ryfel yn erbyn Duw. Mor naturiol i Satan yw perswadio ei ddilynwyr mai efe a’u hadgyfododd hwynt i fywyd, fod ei air ar y dechreu yn wir, “Ni fyddwch feirw ddim!,> Os anfarwol ydynt, paham na allant lwyddo eto yn erbyn Duw? Geilw Satan ei angelion a'r annuwiolion yng nghyd, fel íftywod y mor” yn eu rhif, i ymosod ar ddinas Duw. Mor enfawr y dorf ! lliosocach na thonnau y weilgi Sy’n ymddryllio yn swnfawr ar draeth ydyw hi, Na’r dail ar y goedwig ymddawnsiant yn yr awel uwchben, Neu mân ser y nos ymddisgleiriant yn y nen; Anhygoel fyddinoedd y rhain, y bu gair eu pennaethiaid Yn gorchymyn teyrnasoedd i’w sedd neu i’r llaid; Eu holafwyr a guddid mewn nos, tra’r wawr yn ei thoriad Yn gwenu ar y blaenwyr wynebent y gad; Byd Xerxes mewn arfau, a balchder gwrhydri maes Cannae, Lle dysgwyd i Rufen ymostwng yn ei gwae, Anfarwol lu Blenheim, ac enwog Ramilia ysgatfydd;— Sydd yma ynghyd, yma collasant y dydd; Aneirif y llu a ymdyrrodd, rhyferthwy’n dygyfor, Ofer y gwaith : diflannodd fel ton ar y mor.” —Dydd Diweddaf, gan Edward Young. (Cyfieithiad.) Yr Annuwiolion o flaen Brawdle Duw. Ond fel yr amgylcha lluoedd drygioni y ddinas, llesteirir hwynt gan ogoniant a mawredd presennoldeb y Gwaredwr, ar ei orsedd, fel gorchfygwr anfarwol pechod. Rhaid i ni yma roddi geiriau y proffwyd: “Ac mi a welais orseddfaingc wen fawr, a'r hwn oedd yn eistedd arni, oddiwrth wyneb yr hwn y ffodd y ddaear a’r 3òo Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. nef: a lle ni chafwyd iddynt. Ac mi a welais y meirw, fychain a mawrion, yn sefyll ger bron Duw; a’r llyfrau a agorwyd: a llyfr arall a agorwyd, yr hwn yw llyfr y 'jywyd: a barnwyd y meirw wrth y pethau oedd wedi eu hysgrifenu yn y llyfrau, yn ol eu gweithredoedd.,, Dat. 20:11, 12. Yn ystod y mil blynyddoedd archwiliwyd y cofnodion yn Y DDINAS SANTAIDD YN “Weie y mae pabell Dnw gyc a DOD I WAERED. dymon.,, Dat. 21 13. y nef, a sefydlwyd maint y cyfrifoldeb. Yn awr cyhoedcir y ddedfryd, a rhoddir hi mewn gweithrediad. Ond )'n gyn-taf tywynna cofnodion y llyfrau a chyfiawnder tragwyddol deddf santaidd Duw, trwy nerth dwyfol ar gydwybodau y colledigion oll,—“ahi cydwybod yn cyd-dystiolaethu,: (Rhuf. 2:15) eu bod yn ddiesgus. Dlnistr Pechod. Mae pechod yn awr i gael ei ddifodi o greadigaeth Duw; a threnga y rhai a ddewisasant hunaniaethu eu hun gydag ef, yn ei dranc yntau. Gwnaed yr oll fedrai Cariad Anfeidrol ei Y Milflwyddiant. 361 wneud wrth roddi Crist i waredu dynion oddiwrth eu trose-ddiad o ddeddf santaidd Duw. Wedi gwrthod yr iechydwr-iaeth hon, nid oes gan y nef ragor i’w gynnyg. Nid oes mwyach aberth y gellir ei roddi. “Nid oes aberth dros bechodau wedi ei adael mwyach/’ Heb. 10:26. Yna dilyna’r olygfa olaf yn yr ymdrech yn erbyn y drwg: “A hwy a aethant i fynu ar led y ddaear ac a amgylchas-ant wersyll y saint a’r ddinas anwyl: a thân a ddaeth oddi-wrth Dduw i waered o’r nef, ac a’u hysodd hwynt. A diafol yr hwn oedd yn eu twyllo hwynt, a fwriwyd i’r llyn o dân a brwmstan. . . . A marwolaeth ac uíîern (bedd) a fwriwyd i’r llyn o dân. Hon yw yr ail farwolaeth.” Dat. 20:6-14. Rhydd yr ail farwolaeth derfyn ar bechod ac awdur pechod, ac angau ei luinan. Diweddwyd y ddadl. Purodd marwolaeth Crist fydysawd Duw o bechod. Puro’r Ddaear a’i Hadnewyddu. Tawdd y tanau a lysg yr annuwiolion, y ddaear, a glan-hant hi oddiwrth bob olion pechod. Dyma’r dydd yr ysgri-fennodd Pedr am dano : “Y nefoedd gan losgi a ymollyngant, a’r defnyddiau gan wir wres a doddant.” Ond wedi’r glanhau hwn o bob elfen o’r ddaear felldithiwyd gan bechod, cyflawnir addewid Duw i adnewyddu’r ddaear i fod yn gartref tragwyddol y saint. Fel y dywed Pedr, ar ol son am ddydd y llosgi, “Eithr nef-oed newydd, a daear newydd, yr ydym ni, yn ol ei addewid ef, yn eu disgwyl, yn y rhai y mae cyfiawnder yn cartrefu.” 2 Pedr 3 : 12, 13. O brydferth wynfydedig wlad, Cartrefle gwaredigion Duw ! Y brydferth wynfydedig wlad, Hiraethwn oll o’i mewn gael byw; 0 Iesu o’th drugaredd rad 1 orffwys dwg ni oll i’th fyd, I fyw mewn hedd at Dduw ein Tad, A’r Ysbryd Glan yn llonni’n bryd.” MOSES YN EDRYOrl AR DIR YR ADDEWID. “Gwyn eu byd y rhai addfwyn, canys liwy a etifeddant y ddaear.” Mat. 5:5. DYCHWELIAD YR ‘ Y tir )rr aethom drosto i’w -:hwil:o. YSBIWYR. sydd dir da ociaeth.’'__Nurr, 14:7. CARTREF Y GWAREDIGION. Tir Heddwch. Egyr y Beibl gyda nefoedd newydd a daear newydd, yn beríîaith o law y Creawdr; gyda dyn yn ddibechod a chanddo fynedfa at bren y bywyd yng nghanol Paradwys Eden, o’r hon y llifai afon a wasgarai ddyfroedd byv/yd trwy y byd. Diwedda'r Beibl gyda nefcedd newydd a daear newydd: gyda dyn yn uniawn a dibechod, a mynedia iddo at tren y bywyd a dŷf yng nghanol Eden; ag aíon bywyd yn llifo allan o ardd Duw, yn g!ir fel y grisial. Rhwng y ddwy olygfa ymleda llen hanes chwe mil o flyny-ddau o frwydro yn erbyn pechod. Hanes dyn ydyw yn cwympo, yn colli Eden ei gartref, a’r felldith a frychodd wyneb y ddaear; hanes pectod, gofid a marwolaeth yn gordoî popeth. 363 364 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. Yr Adferwr. Ond o’r awr y disgynnodd cysgod pechod ar y byd, tywy-nnodd goleuni yn y tywyllwch. Ym mhlith yr adfeilion oedd yn waith pechod, ymddangosodd yr Adferwr mawr. Dyry’r hanes ysbrydoledig ddarlun-geiriol o’r Iesu yn cymeryd lle dyn i ennill yn ol y llywodraeth gollwyd ganddo : “Canys nid i'r angelion y darostyngodd efe y byd a ddaw, am yr hwn yr ydym yn llefaru. Eithr un mewn rhyw fan a dystiolaethodd, gan ddywedyd, Pa beth yw dyn, î ti i feddwl am dano ? neu fab dyn i ti ymweled ag ef ? Ti a'i gwnaethost ef ychydig is na’r angelion; a gogoniant ac anrhydedd y coronaist ti ef, ac a’i gosodaist ef ar weithredoedd dy ddwy-law: Ti a ddarostyngaist bob peth dan ei draed ef, canys wrth ddarostwng pob peth iddo, ni adawodd efe ddim heb ddarostwng iddo. Ond yr awrhon nid ydym ni eto yn gweled pob peth wedi ei ddarostwng iddo. Eithr yr ydym ni yn gweled Iesu.,> Heb. 2:5-9. Yn y man Ue cwympodd Adda ac y collodd ei lywodraeth dros y byd, gwelwn Iesu, yr ail Adda, yn cymeryd lle dyn ac yn ennill yn ol yr etifeddiaeth a gollwyd. Dyma’r rheswm fod y darlun o ddaear newydd a dyn dibechod geir yn y ddwy bennod gyntaf oY Beibl, yn cael ei ail-adrodd yn y ddwy bennod olaf, ond gyda llawnder mwy o ogoniant. Sylwedd-olir bwriad gwreiddiol a threfn Duw, a bydd y ddaear hon, wedi ei hadnewyddu, yn gartref tragwyddol dynion a merched dibechod, a waredwyd trwy ras. Canfyddir na ddymchwelodd pechod fwriad Duw, ond yn unig ei lesteirio. A pheth yw chwe mil o flynyddoedd i weithio allan fwriad dwyfol? Yn ein cyfnod byrr gallwn rannu hanes dyn, i’r hen. y canol oesoedd a diweddar; ond i fywyd y nef nid yw mil o flynyddoedd ond “megis gwyliad-wriaeth nos;,> ac nid yw y chwe gwyliadwriaeth hyn i’r nef ond megis un noswaith o ofid a gwasanaeth caruaidd mewn gwaredu’r colledig. Costiodd i'r nef yr oll oedd ganddi iJw roddi. Ond cyflwynwyd y Rhodd anfeidrol, a chydweithiodd yr holl nefoedd yn y gwaith. Am yr angelion ysgrifennwyd, Cartref y Gwaredigion. 365 “Onid ysbrydion gwasanaethgar ydynt hwy oll, wedi eu danfon i wasanaethu er mwyn y rhai a gant etifeddu iachawdwriaeth.,, Heb. 1:14. Ennill yn ol y Llywodraeth Gollwyd. O'r holl fydoedd a ymddisgleiriant yn y nef, gan ddatgan gogoniant Duw, y ddaear hon yw yr un aeth ar goll. Aeth ei goleu yn dywyllwch. Crwydrodd o orlan cread perffaith Duw. Yna daeth y Bugail dwyfol i'w cheisio a'i dwyn yn ol. A bydd eto lawenydd ymhlith yr angelion lawenychodd pan welsant greu y ddaear hon, “pan gydganodd ser y bore, ac y gorfoleddodd holl feibion Duw,” pan ddwg yr Arglwydd ei eiddo gartref,—y ddaear hon, wedi ei gwaredu oddiwrth ei melldith, yn disgleirio eto yn y bydysawd llachar gyda pheríîeithrwydd gogoniant Duw. Nid yn unig gwareda Crist ddynion colledig, ond y mae hefyd i adennill y byd colledig hwn. “Daeth Mab y dyn,,, meddai, “i geisio ac i gadw yr hyn a gollasid.,, Luc 19: 10. Trwy bechu collodd dyn, nid yn unig ei gyfìawnder a'i fywyd, ond hefyd ei lywodraeth. Yn wreiddiol llywo-draethai dyn “ar yr holl fyd.,, Gen. 1:26. Fel y dywed y Salmydd: “Gwnaethost iddo arglwyddiaethu ar weithred-oedd dy ddwylaw.” Salm 8:6. Yr oedd yn dywysog ac yn arglwydd y ddaear. Ond pan ymostyngodd i demtasiwn Satan, rhoddodd ei lywodraeth i fynu i’r gelyn, aJi hunan o dan awdurdod ei wrthwynebwr. Daeth Satan fel hyn yn “dywysog y byd hwn,” a defnyddiodd yr awdurdod a gip-iodd oddiar dyn. Ond trwy Grist adennillir yr awdurdod hon. Ebe'r proíî-wyd hen: “A thithau, twr y praidd, castell merch Sion, hyd atat y daw, ie, y daw yr arglwyddiaeth bennaf; y deymas i ferch Jerusalem.” Micah 4:8. Gobaith yr Addewid. Nid addewid am fywyd tragwyddol trwy fiFydd yn unig yw 366 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. addewid yr efengyl am iechydwriaeth, ond hefyd am etifedd-iaeth dragwyddol ar y ddaear wedi ei hadnewyddu, sef cyfl-awniad o fwriad y Creawdr pan wnaeth y byd hwn yn gartref i ddyn. Hon oedd y seren gobaith dywynnai ar wyneb Adda ac Efa fel yr aent allan o Eden i fyd oedd yn marw. Yr addewid i Abraham oedd, “y byddai efe yn etifedd y byd.’’ Rhuf. 4: 13. Nid addewid o’r byd yn ei gyflwr presennol ydoedd. Canys ni roddodd yr Arglwydd i Abraham “etifeddiaeth ynddo, naddo led troed.” Act. 7:5. Ni edrychai Abraham ei hunan am gyflawniad i’r addewid yn y byd pechadurus hwn, ond ar ddaear wedi ei hadnewyddu, a’i gwaredu oddi-wrth bechod. Dywed yr Ysgrythur am y gobaith hwn: “Trwy íîydd yr ymdeithiodd efe yn nhir yr addewid, megis mewn tir dieithr . . . canys disgwyl yr ydoedd efe am ddinas ag iddi sylfeini, saer ac adeiladydd yr hon yw Duw.” Heb. 11:9, I0- Yn y ddaear newydd a’r Jerusalem Newydd y disgwy-liai Abraham, tad y fíyddloniaid, dderbyn yr etifeddiaeth dragwyddol addawyd iddo ac i’w had. Ac yno y ca’r fîydd-loniaid oll eu hetifeddiaeth. “Os eiddo Crist ydych, yna had Abraham ydych, ac etifeddion yn ol yr addewid.” Gal. 3:29. Dywedodd y Salmydd: “Y rhai gostyngedig a etifeddant y ddaear.” Salm 37:11. Ail-adroddodd Crist yr ymadrodd : “Gwyn eu byd y rhai addfwyn: canys hwy a etifeddant y ddaear.” Mat. 5:5. Y Ddaear Newydd a’r Jerusalem Newydd. Trwy y proffwyd Esaia desgrifiodd yr Arglwydd adnewy-ddiad y ddaear hon i fod yn gartref y gwaredigion: “Canys wele fi yn creu nefoedd newydd, a daear newydd: a’r rhai cyntaf ni chofir, ac ni feddylir am danynt. Eithr llawenychwch a gorfoleddwch yn dragywydd yn y pethau a grewyf fi: canys wele fi yn creu Jerusalem yn orfoledd, a’i phobl yn llawenydd. Gorfoleddaf hefyd yn Jerusalem a llawenychaf yn fy mhobl: ac ni chlywir ynddi mwyach lais wylofain, na llef gwaedd.” Esai. 65:17-19. Cartref y Gwaredigion. 367 Nid am yr hen Jerusalem y sieryd y proffwyd, ond am y Jerusalem Newydd a welodd Ioan yn dod i waered gyda'r saint, oddiwrth Dduw oY nef. Gwelodd h: yn disgyn ar y ddaear yn niwedd y mil blynyddoedd, a gwelodd yr annu-wiolion yn dod allan oJu beddau i farn. Yna gwelodd danau y dydd olaf yn ymarllwys ar y colledigion, gan ddifa pechod a phechaduriaid, a phuro’r ddaear ei hunan oddiwrth pob olion o’r felldith. Am y dydd hwn yr ysgrifennodd Pedr, “Yn yr hwn y nefoedd gan losgi a ymgollyngant, a'r defyn-ddiau gan wir wres a doddant:” Ond ychwanega, “Eithr nefoedd newydd a daear newydd, yr ydym ni, ol ei addewid ef yn eu disgwyl, yn y rhai y mae cyfiawnder yn cartrefuY 2 Pedr 3 : 12, 13. Ac allan o ddefnyddiau maluriedig y ddaear a’r wybren awyrol geilw nerth y Creawdr eilwaith i fod nefoedd newydd a daear newydd, yr hen fyd wedi ei buro ah adnewyddu i berffeithrwydd paradwys Eden gyntaf. Y mae yn dod; canys gwelodd Ioan hi mewn gweledigaeth. “Mi a welais,” meddai, '‘nefoedd newydd a daear newydd: canys y nef gyntaf a’r ddaear gyntaf a aeth heibio.,, Dat. 21:1. Gwelodd y ddinas a ddaeth i waered o’r nef—y trigfannau y mae Crist yn eu darparu yn awr—y Jerusalem Newydd, prif ddinas teyrnas dragwyddol y saint, lle y mae gorsedd Crist ar sicr sail. <4Mi a glywais lef uchel allan o'r nef, yn dywedyd, Wele y mae pabell Duw gyda dynion, ac efe a drig gyda hwynt, a hwy a fyddant yn bobl iddo ef, a Duw ei hun a fydd gyda hwynt, ac a fydd yn Dduw iddynt. Ac fe sych Duw ymaith bob deigr oddi wrth eu llygaid hwynt; a marwolaeth ni bydd mwyach, na thristwch, na llefain, na phoen ni bydd mwyach; oblegid'y pethau cyntaf a aeth heibio. A dywedodd yr Hwn oedd yn eistedd ar yr orsedd-faingc, Wele, yr wyf yn gwneu-thur pob peth yn newydd. Ac efe a ddywedodd wrthyf Ysgrifenna: canys y mae y geiriau hyn yn gywir ac yn ffyddlawn.” Dat. 21:3-5. Y mae tu hwnt i ddimadaeth; ond gwir yw. A bydd bywyd y gwaredigion yn eu hetifeddiaeth dragwyddol yr un mor sylweddol a bywyd ar y ddaear hon. CARTREF TRAGWYDDOL Y SAINT. Ac nî a welais nef newydd a daear aewydd : canys y nef gyntaf a’r ddaear gynttf a aeth heibio.” Dat. 21 :i. Cartref y Gwaredigion. 369 “A hwy a adeiladanc dai, ac a’u cyfaneddant; plannant hefyd winllannoedd a bwytant eu ffrwyth/' “Y blaidd a’r oen a borant ynghyd: y llew a'r ych a bawr weilt; a’r sarph, llwch fydd ei bwyd hi: ni ddrygant ac ni ddistrywiant yn fy holl fynydd sanctaidd medd yr Arglwydd.,> Esai. 65:21, 25. Bydd yr holl ddaear fel paradwys Eden a blannwyd ar y cyntaf gan Dduw. Ac o wythnos i wythnos, ac o fis i fis ymgasgla’r gwaredigion i addoli ger bron yr orsedd ogone-ddus yn y ddinas santaidd. ‘‘Canys megis y saif ger fy mron y nefoedd newydd a'r ddaear newydd, y rhai a wnaf fi, medd yr Arglwydd, felly y saif eich had chwi a'ch enw chwi. Bydd hefyd o newydd-loer i newydd-loer, ac o Sabbath i Sabbath, i bob cnawd ddyfod i addoli ger fy mron i, medd yr Arglwydd.” Esai. 66:22, 23. Gogoniannau Cartref Tragwyddol y Saint. Fel y sonia'r ddwy bennod gyntaf o’r Beibl am berffeith-rwydd gwreiddiol y ddaear, felly ffurfia’r ddwy bennod olaf un salm o orfoledd am ogoniannau annesgrifiadwy'r ddaear newydd, gyda'i dinas o oleuni, muriau o faen jaspis, y pyrth o berl, afon y bywyd yn llifo o orseddfainc yr Oen, yn loyw fel y grisial, a phren y bywyd, aml-ganghenog oJr ddau tu iddi. Ac yn bennaf oll, yr Iesu ei hunan, “y Brenin yn ei hardd-wch,” yn oruchaf, heb yr hwn ni fuasai gogoniant hyd yn oed yn y ddinas pedryfal honno; r wyf yn sefyll wrth y drv/s, ac yn curo : WRTH Y os d> w neb fy llais i ac agoryd y drws mi a ddeuaf DRWS. i mîwr. ato ef, ac a swperaf gyd ag ef, ac yntau gyd i minnau.” Dat. 3:20. 372 Ein Dydd ni yng Ngoleuni Proffwydoliaeth. Gwahodda Crist bawb i gyfrannogi o'r etifeddiaeth drag-wyddol, gan roddi sicrwydd y medr Ef achub hyd yr eithaf bawb a'r a ddeuant at Dduw trwyddo ef. Cura wrth ddrws pob calon, gan ofyn derbyniad, fel y dygo ymaith bob pechod, ac y darparo’r enaid i'r cartref nefol. Gwahodda gogoniant y ddinas santaidd ni i ddod : “Y mae yr Ysbryd a?r briodasferch yn dywedyd, Tyred. A'r hwn sydd yn clywed, dyweded, Tyred. AJr hwn sydd a syched arno, deued. A’r hwn sydd yn ewyllysio, cymered ddwfr y bywyd yn rhad.,, Dat. 22:17. “ Yr hwn sydd yn tystiolaethu y pethau hyn, sydd yn dywedyd, Yn wir yr wyf yn dyfod ar frys. Amen. Yn wir, tyred, Arglwydd Iesu.” MIN YR HWYR Gartref i’r gorlan. Hwn yw r llyfr pwysicaf a gyhoeddwn. Daniel and the Revelation (English only) Gan URIAH SMITH Cylioeddir hwn gyda’r amcau arbennig o, a’r dymuinad cyv;;r i gynnorthwyo deall yn iawn l’wybrau proíîwydoliaeth, o fawr bwysigrwydd, a roddir yn y ddau lyfr hyn, ac a gyrhae-ddant eu cyflawniad yn ein ham-ser ni Ymdrinir ynddo a phynjiau enfawr eu pwys, a dylai pob Cristion a ddymuna amgyffred rhagfynegiadau proffwydol Duw ö ddigwyddiadiu lianes ein byd, sicrhau iddo’i hun y gyfrol wir werthfawr hon, a dechreu cfryciaeth drefnus t thrylwyr o'r proffwydoliaethau a’r rhybuddion a gyfeiríant at ein cyfnod nL Gwelwn y cynhyrfiadaru gwleidyddol olaf sydd i gymeryd lle cyn rhuthro o’r ddaear hon i’r cyfwng diweddaf o flinderau a ragddywedwyd gan Ddaniel yr. y bennod olaf o’i 'yír rhyfeddol, pan y saif Michael, y Tywysog mawr, i fynu, ac y coronir ei bobl Ef—pawb a geir a’u henv/au yn ysgrifennedig yn llyfr y bywyd—a gwaredigaeth gyflawn a therfynol. Ceir yn eu manyirwydd yn “ Daniel and Revelation ” lawer o bethau a amlinellir yn “Ein Dydd ni.” Y mae a wnelo’r rhybuddion geir yn y llyfr hwn a phob dyn, dynes a phlentyn. Ni rocdwyd eríoed o’r blaen y fath rybuddion a’r rhain iT hil ddynol gan Dduw yn ei ymdrech fawr ddiweddaf i achub y neb a wrendy ar e* lais. Gorffwys ar bawb i wybod beth a ofyn Duw ganddo--cewi'n gymorth arbennig yn y llyfr nodedig hwn. Nid oes amser i’w golli—mae oedi yn beryglus. Ysgrifsnner yn ddioedi at y cyhoeddwyr - THE STANBOROUGH PRESS. LTD., WATFORD. EIN CARTREF PARADWYSIADD Gan S. H. LANE Cyrraeddasom adeg yn hanes y ddaear nad oes dim o’i fewn o bwysigrwydd ond ein perthynas a Duw a’n parodrwydd i gael ein derbyn i’w deyrnas dragwyddol Ef. Lle gwirion-eddol yw’r Nef,' ac amgylchiad gwirioneddol fydd y Farn ; a theilwng bynciau i’n fyfyrio arnynt yw tynged yr annuwiol, a a gwobr y cyfiawn, yn y dyddiau dwys hyn a derfynir yn fuan gan ymddangosiad gogoneddus ein Gwaredwr bendigedig. Ond bodola anwybodaeth dirfawr am ein cartref Paradwys-aidd, ac am y digwyddiadau a ragflaenant ei sefydliad ; er fod y Beibl yn llawn o gyfarwyddiadau, angenrheidiol a buddiol. Ond dylem geisio deall, er ein mwyn ein hunain, ac er mwyn eraill, yr hyn drysorir ar ein cyfer yn y dyfodol gogone-ddus, ac i’r diben hwn y cyhoeddwyd “Ein Cartref Paradwysaidd.’’ Afreidiol cywrain dremio ymlaen—mae’r oll yn berffaith eglur—canys datguddiodd Duw ei raglen odidog i ddwyn i derfyn yrfa’r byd hwn sy dan felldith pechod, ac i sefydlu’r ddaear newydd. Casgla Bugail S. H. Lane, yn ei ddeunaw pennod bob cyfeiriad geir yn y Beibl at y pwnc pwysig hwn, ac ymdrinia ag ef mewn modd syml a thra diddorol. Mae ynddo hefyd lu o ddarluniau sy’n gynnorthwy mawr i syl-weddoli gwerth yr ymdriniaeth, ac am argrafî y 160 tudal-ennau a’r rhwymiad, y maent yn gampwaith y wasg a’i gwna’n hyfrydwch dibendraw i’w ddarllen. Hysbys drwy Gymru, hefyd, yw deheurwydd Ifano fel cyfieithydd, ac efe a’i trodd i Gymraeg tryloyw a llithrig. Anfoner at THE STANBOROUGH PRESS, LTD.. Watford, Herts am fanylion o’u cyfres o lyfrau, a’r prisiau, a geir yn rhad drwy’r Post. Cerdyn-post yn unig sy’n ddigon. GAMRAU AT GRIST Gan E. G. WHITE Awdur “Dyheuad yr Oesoedd“Parodwys Ein Cartref,” “Addysgiadau Darluniadol Crist,” “Y Ddadl Fawr rhwng Crist a Satan,” “ Patriarchiaid a Phroffwydi,” “Gweinidogaeth Iochau’r Cleifion,” ac eraill. Arweinir y darllennydd yng “Nghamrau at Gríst” o gam i gam at y Gwaredwr; llyfr ydyw sy’n allu er daioni, ac arweiniwyd llawer i enaid claf yn ei bechod i orffwysfa a llawenydd yn yr Iesu, ganddo. Dengys yr awdur, gan ddechreu gyda chariad Duw at ddyn, a’i ryfeddol hanes, i bechadur ei angen o Grist, beth yw gwir ystyr edifeirwch, a’r angenrheidrwydd am gyffesu pechod. Hawlia Duw ymgysegriad : dengys yr awdur y modd i’w feddiannu. Ond wedi ymroddiad i Dduw tramgwyüda llawer oblegid diffyg ffydd, a dechreuant ameu a dderbyniodd Duw eu cyffesiad. Mewn pennod a gyflwynir i’r pwnc hwn sicrheir y darllennydd fod maddeuant yn wobr ffydd syml yn addewidion Duw, ac mor dreiddgar a theimladwy y gesyd yr awdur ei bwnc allan, fel na fetha ddeffro gobaith, ac apelia yn ddios at bob ysbryd onest. Ceir ynddo amryw bennodau yn ymwneud ag agwedd ymar-ferol y bywyd Crist’nogol; profion y gwir ddisgybl, tyfiant yng Nghrist, a’r modd i gryfhau yr awydd i fyw ac i weithio dros Grist. “Cynnorthwy i fyw fel Cristion” yw teitl pennod hynod werthfawr, a dengys “Braint Gweddi,” sy’n llawn o gyfar-wyddiadau, y modd y dylem feithrin y ffynhonell bwysig hon o nerth a chysur. “Beth i’w wneud ag Amheuaeth” sy’n bennod y dylid ei darllen drosodd a throsodd y dyddiau hyn sydd mor lawn o gyfeiliornad a beirniadaeth; cynnorthwyodd lawer allan o’u anhawsterau, a dengys y ffordd i bawb sy’n ameu daioni Duw. Terfyna’r llyfr trwy fynegi’r modd y gallwn lawenhau beunydd yn yr Arglwydd, ac addas y diweddglo i un o’r llyfrau bychain mwyaf cefnogol a fu’n foddion nid yn unig i ddwyn llawer i wybodaeth o Grist, ond hefyd i gadarnhau a chysuro y rhai fu’n hir deithio llwybr crefydd Crist. Ni ellid gwell fel llyfr yn anrheg na hwn. Tudalennau 158, yn cynnwys nifer o ddarluniau, ar bapur da, a rhwymiad gwyrdd, mewn lliain a llythrenau aur. Am y pris anfoner am ein Cyfres o Lyfrau, yn rhad drwy’r Post. THE STANBOROUGH PRESS. LTD., Watford. Os pwnc crefyddol sy n benbleth i chwi—trowch ef 1 fynu yn y Bible Readings (English only) Cyfrol yw hon sy n ateb yn agos i 4,000 0 gwestiynau ar bynciau o ddiddordeb beunyddiol, a ffurfia eiriadur cyfleus at wasanaeth teuluol neu gyhoeddus. Ni allesid dyfeisio dim gwell i feithrin serch at Air Duw na’r dull ddefnyddiwyd yn y llyfr hwn o efrydiaeth drefnus o’r Beibl. Nid oes eisiau darllen y llyfr drwyddo, er ei werth-fawrogi; canys gellir dewis unrhyw ran ohono, a thrwy gynnor-thwy llu o nodiadau eglurhaol a darluniau, o’r rhai y mae ynddo tua 300, ceir myfyrdod gwir fuddiol heb neb o’r tu allan 1 esbonio. Ymdrinir ynddo a phynciau na chlywir byth son am danynt o’r pwlpud—a rhai y difethir hwy yn fynych gan gywreinrwydd a gor-resymoliaeth dynol. Amcan y cyhoedd-wyr yn y llyfr hwn yw gadael i’r Beibl siarad drosto’i hun — ysgrythur i ddadrys ysgrythur—a chesglir at ei gilydd y dystiolaeth i’r pwnc yr ymdrinir ag ef, boed a fo. Rhoddir yr atebion, fel rheol heb nodiad nac esboniad, o dan y teimlad mai, pan lefaro Duw, gwrando ddylai dyn. Ysgrifennwyd y gwersi hyn gan nifer fawr o weinidogion a lleygwyr Crist’nogol a wyddant trwy brofiad y ffordd effei-thiolaf o egluro pynciau o dan sylw. Mae’r gwersi o werdi arbennig i athrawon yr Ysgol-Sabothol, a thystia llawer o weinidogion iddynt dderbyn cynorthwy o efrydu’r llyfr. Anfoner am fanylion pellach, parthed pris a’r rhwymiadau at THE STANBOROUGH PRESS, LTD., WATFORD