Ang Atong Katuigan Sa Kahayag sa Tagna SI JESUS NAGHILAK ‘K)h kon ikaw gayud unta ang makaila, bisan TUNGUD SA JERUSALEM karon lamang nga imong adlaw, sa mga bu- tang nga nahatudlo sa imong pakigdait!” Lukas 19:42. ♦ 34 X Ang Atong Katuigan Sa Kahayag sa Tagna Sinulat ni W. A. SPICER "Kay ang tanan nga mga butang nga naha-sulat na kaniadto, gisulat sa pagtoon kanato, nvon tungud sa pagpailub ug sa paglipay sa mga Sulat, adunay puglaum kita." Roma 15:4. NAHAUNANG PATIK —1927— PHILIPPINE PUBLISHING HOUSE MANILA (Cebuan—Our Day.) * lirilllllllllllll lll—IM HHMIIIIM |||||||||||y|«miniMriiiniim»»igiiiimiiiHiniiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiimniiiiiinininiiiiiiinraiiiiiimnnmiiiiiiiiiniiiiiiiiiiirinniciiiniinniinHimHHUr3lliinnnilHlimilnmc4 MGA SULOD Ang Basahon Nga Magsulti Sa Atong Mga Ad law ... 13 Ang Saksi Sa Mga Katuigan.. . .26 Matagnaong Lagda Sa Kaagi Sa Kalibutan. . .42 Ang Ikaduhang Pag-anhi Ni Krito_____ .55 Mga Ilhanan Sa Magaabut Nga Katapusan. .69 Ang Linog Sa Lisboa Sa 1755 .85 Ang Nangitngit Nga Adlaw Sa 1780.. .92 Ang Pagpangahulog Sa Mga Bitoon Sa 1833. .101 Ang Kahulogan Sa Mga Kahimtang Karong Adlawa. .114 Ang Tagna Sa Daniel 7 Ug Ang Kaagi Sa Kalibutan. .. 128 Ang 1260 Ka Tuig Sa Tagna Ni Daniel.. .144 Ang Pagbanagbanag Sa Bag-ong Katuigan. .154 Ang Buhat Sa Gahum Sa “Diutayng Sungay’’ 160 Ang Sabado Sa Biblia. 177 Ang Sabado Human Sa Panahon Ni Kristo. .192 Ang Balaod Sa Dios.. 205 Ang Pagkamatarung Tungud Sa Pagtoo. 214 Ang Bautismo... 223 Ang Tagna Sa Daniel 8 229 Ang Paghinlo Sa Yutan-on lTg Langitnong Santuaryo. .239 Ang Dakung Matagnaong Panahon.. 245 Ang Pagkatuman Sa Tagna. .257 Ang Lihok Sa Tibuok Kalibutan. 268 Ang Balita Sa Oras Sa Paghukon. .277 Ang Sinugdan Sa Kadautan .289 Ang Espiritismo: Karaan Ug Bag-o. .299 Ang Kinabuhi Anaa Lamang Kang Kristo. .311 Ang Katapusan Sa mga Dautan.. 324 Mga Manolonda: Ang Hang mga Buhat 334 Ang Panahon Sa Katapusan ...344 VII V in MGA SULOl) Ang Ilulosayon Sa Sidlakan.. .. .365 Aug Armageddon. ....383 Angr Milenyo . .401 Ajig Puloy.anan Sa mga Li it a was... ..412 MGA LAMINA Si Jesus Mihilak tuugud sa Jerusalem Sa Atubaugan 'Ang Maayong 'Magbalantay 12 Ang Pag-ayo sa Ulipon sa Centurion 16 Ang Hinagiban ni Kristo sa Paglaban mao ang Pulong sa Dios 19 Faingon sa Emaus 25 Ang Dakung Larawan 41 Ang Eabilonia sa Iyang Himaya 44 Ang Sulat sa Kamot sa Bongbong 46 Ang Pagkayab ni Kristo sa langit 54 Ang Pag-anhi ni Kristo sa Himaya 63 Si Kristo Nagtubag sa Iyang mga Tinon-un 70 Ang Pagbihag sa Jerusalem sa mga Romanhon ubos sa Pagmando ni Tito sa Tuig II. K. 70 73 Ang Katakomba duol sa Roma 7® Ang Lisboa sa Tabok sa Look 86 Ang Udtong Adlaw sa Dagat, sa Mayo 19, 1780 91 Ang Dakung Ulan sa mga Bitoon sa Xobiembre 13, 1833 100 Ang Ilhanan nga Kalayo 107 Si Satanas Mipahaylo ug Bulawan, ug ang Kalibutan Xaliulog s: iyang Kalaglagan 113 Ulipon nga Matifiumanon ug Buotni. 117 Ang Oras sa Pagkasalop 124 Si Pilipe ug ang Eunoko 127 Ang Roma sa Suba sa Tiberio 135 Ang Pagsulsng sa mga Huns sa Ginhariang Romr.nhon 139 Ang Pag-alsa sa Paglikos sa Roma II. K. 538 143 Ang Kagubot sa Bastillio sa Bililid sa Paris 153 Ang Korona nga tolo ka Hunta 161 Ang Gugma sa Gahum— Ang Galaim s; Gugma 163 Ang mga Kristohanon nga Binilanggo Colosseum nagliulat sa Kamatavon 165 Ang Kaulawan sa mga Tinohoanong mgr. Gubat 169 Si Kristo ug mga Eskribas 178 Ang Adlaw nga Tgpapabulav gikan sa Eden ngadto sa Eden 188 IX X MG A LAMINA Si Kristo ug aug Iyang mga Tinon-an sa Kauuiahan 193 Ang mga Valdenses gipangita sa mga Kasundalohan sa Roma 195 Ang Gasa sa Dios 215 Ang Pagbautismo kang Kristo 224 Ang Simbolo sa Medo-Persia ug Grecia 230 Ang Kampo sa Israel sa Kamingawan 230 Ang atong Gipakahataas nga Sacerdote 238 Si Artaherhis nagpadala sa mga Judio sa pagtukod sa Jerusalem sa tuig 457 W. K. 246 Ang pagtukod pagusab sa Jerusalem .253 Ang Pagdihug kang Jesus sa Iyang Eautismo 258 Ang Paglansang kang Kristo 261 Ang Ikatolong Balita sa Manolonda 267 Ang Kristohanong Inahan; nga nagtambag sa iyang anak nga babaye ngadto sa kamatayon 276 Ang lalang ni Lucifer sa pagbatok sa kagamhanan sa Dios 290 Ang bili sa kaluwasan 294 Si Saul ug ang Aswang sa Endor 298 Ang aswang sa Salem 304 Siya nabanhaw 310 Ang pagkagiw ni Lot gikan sa Sodoma 325 Ang pagluwas kang Pedro sa bilanggoan 335 Ang Damgo ni Jakob sa Bethel 339 Mga bag-ong mugna nagtuman sa tagnn 345 Ang patikanan nga ginganlan “Hoe Double Octuple" 359 Ang mga salipdanan sa Bosporus 364 Ang kabag-ohang Jerusalem 373 Ang dakung gubat sa Armageddon. 384 Ang bapor nga igugubat sa Estados Unidos “Nevada" 388 Si Moises nagtan-aw sa Yutang Sinaad 413 Ang walay Katapusang Puloy-anan sa mga Ealaa 417 Ang Ginoo An an sa Pultahan 420 NATUKUD SA IBABAW "Ang imong pulong mao ang suga sa akong SA BATONG LAG-IT mga tiil, ug ang kahayag sa akong dalan.” Sal. 119:105. PASIUNA Kini mao ang mga panahon nga puno sa mga hitabu. Tu-ngud sa kaagi nga nakahimo ug claghang mga pagkausab nga milabay sa atubangan sa mga mata sa mga tawo, ang mga pa-ngotana miabut sa mga tawong manggihunahunaon sa tanang yuta, kong unsa ang kahulogan niining mga butang? Unsa ka-ha ang mosunod diha sa sumbanan sa hitabu sa kalibutan? Ingon sa dakung sulo nga nagsidlak sa daghang mga ka-tuigan, ang matinumanong Pulong sa Tagna nagdala sa mga kahayag sa atong mga adlaw. Niining kahayaga makita nato sa matin-aw ang laray sa mga hitabu, ug arang kita makasabut kong unsa ang mosunod diha sa sumbanan sa kaagi sa katu-manan sa tagna. Sa Basahon ang bulling Dios nagasulti sa mga hitabu nga nanagpangagi sa atong mga kaadlawan, nga adunay leksyon alang karon, ug sa mga butang nga maga-abut. Ang diosnong tagna nga natuman sa atubangan sa mata sa mga tawo maoy sumbong sa Dios sa pagkadili matinohoon. Ang Pulong sa Ba-laang Kasulatan mao ang kahayag nga nagmando sa daghang mga katuigan. Mao ang kahayag sa atong mga tiil karong adlawa. xi ANG MAAYONG MAGBALANTAY ‘Ug ang Pulong nahimotig unod, ug nagpuyo sa talhvala nato.” Juan 1:14. “PAKIGDAIT “Kon kinsn ang magripatalinghug sa akong tingug, NIININO uk moabli sa pultahan, mosulod ako kaniya, ug BALAYA” inanihapnn ako kauban niya ug siya kauban nako. Bugna 3:20. Ang Basahon nga Magsulti sa Atong mga Adlaw NG tawo arang makasulat sa matuod nga basahon, apan sa basahon nga bulii, ang Dios nga maoy tuburan sa kinabuhi, mao lamang ang makahimo niini. “Ang pulong sa Dios. nagakinabuhi ug nagapadayon sa gihapon.” 1 Pedro 1:23. Ang Biblia mao ang pulong sa Dios nga buhi. Ginatan-aw nato kini nga basahon ug ginagunitan ta kini sa atong mga kamot. Wala siyay gikalainan sa laing mga basahon sa panagway ug sa paagi sa pagpatik. Apan gikan sa iyang mga dahon mabati ta ang tingog sa Dios nga nagasulti, ug ang pulong nga gina-sulti buhi. Sa nanagdawat kini makapahimo sa kasingkasing sa pagbuhat sa mga but ang nga mahimo lamang sa gahum nga diosnon. ANG BASAHON NGA MAKAPAMULONG Sa halayong dapit sa kinataliwad-an sa Aprika ang usa ka misyonero nagbasa sa katawohan sa pulong sa Dios nga hi-— 2— (13) 14 ANG. ATONG KATUIGAN nulad sa ilang kaugalingong pinulongan. “Oy tan-awa ra! naninggit sila; tan-awa ra god! ang basahon nagsulti! ang maputing tawo adunay basahon nga makasulti!” Sa ingon niining yanong pagsulti nga maoy masabog sa katawohan, nahu-bit nila ang kamatuoran ning kasahon. Kini mao ang basahon nga magasulti. Ang ginaingon sa makinaadmanon ma-hitungud sa mga maymay niining basahon alang sa mga kaba-taan pinaagi sa mga ginikanan, gipahanungod sa tibuok nga basahon: “Kon ikaw magalakat, kana inagatoltol kanimo; kon ikaw matulog, kana magabantay kanimo; kon ikaw mahagmata, kana makigsulti kanimo.1 ’ Prov 6:22. Ania dinhi ang panagkauban, pagkamatinumanon, ug pag-kamaminatud-on, binulahang magmamando, ug magbalantay ug usa ka maayong higala,—ang Biblia. ANG TAGBUHAT MAO ANG BIOS Ang kan-uman ug unom ka basahon sa Balaang Kasulatan gisulat sa daghang mga magsusulat, sulod sa kapin sa napulog lima ka gatus ka tuig; bisan pa usa ra siya gihapon ka basahon, ug usa ra ka t-ingog ang nagasulti sa tanan niyang mga dahon. Sa makausa niana si Spurgeon miingon mahitungud sa iyang nasinatian niining basahona: * ‘ Inigpakakita ko niini, daw pagahidunggan ko ang usa ka tingog nga inolanog gikan niini, nga nagaingon, ‘Ako mao ang basahon sa Dios; tawo basaha ako. Ako mao ang sinulat sa Dios; padpara ang akong dahon, kay ako sinulat sa Dios; basaha kini, kay Siya mao ang akong tagsulat. ” King basahona nagapahayag sa iyang kaugalingon; “Ang tibuok nga Sulat gibugna sa Dios.” 2 Tim. 3:16. “Kay ang tagna miabut dili tungud sa kabubut-on sa tawo; kondili ang mga balaang mga tawo sa Dios nanagsulti nga minandoan sila sa Espiritu Santo.” 2 Pedro 1:21. Kini mao ang tingog sa Makagagahum. Lahi kaayo kini ■sa balaang mga basahon sa mga tinuhoan nga dili Kristohanon. Niadtong mga sinulata ang tawo mao ang nagsulti mahitungud sa Dios; apan sa Balaang Kasulatan ang Dios mao ang nag-pakigsulti sa tawo. Ang gikalainan daku gayud sama sa gi-tas-on sa langit ug sa yuta. Dinhi ang tawo dili maoy naga- ANG BASAHON NGA MAGSULTI 15 sukarap sa kangitngit sa pagsusi mahatungud sa Dios. Ni ining basahona nga binugna sa Dios, makita ang diosnong buk-ton nga gitunol aron sa pagluwas sa nawala, ug ang tingog sa mahigugmaong Amahan hidunggan nga nagapanawag sa Iyang mga anal* sa tanang dapit. “Itakiling ang imong dalonggan,’’ nagtawag Siya; panimati ug ang imong kalag mabuhi.” Isa. 55:3. ANG PULONG NGA MAKALALANG Kinahanglan nga aduna kitay usa ka butang nga labaw pa kay sa pahimangno; kinahanglan maaduna kitay pulong, nga may gahum sa pagpaila kanato nga ang atong mga sala gina-pasaylo na, ug makamando kanato ngadto sa langit bisan pa kon kita makaagi sa lubnganan. Si Menciu, ang usa sa labing daku nga manggialamon sa Tsina, miingon, “Ang pag-tudlo makahatag ug kasayuran, apan walay gahum sa pagpatu-man. ’ ’ Kini nagtudlo sa kinapongpongan sa kamatuoran. Kinahanglan nga aduna ldtay pahamangno nga may diosnong gahum sa pagtuman. Kini anaa lamang sa mga pulong sa Dios. Si Kristo, miingon: “Ang Espiritu ang nagahatag sa kinabuhi; ang unod walay kapuslanan bisan sa unsa; ang mga pulong nga akong giingon kaninyo mao ang espiritu ug kinabuhi usab.” Juan 6:63. Ang mga pulong sa Dios mao ang mga pulong buhi. Sa pagsulti sa Dios sa sinugdan “Mahimo ang kahayag,” ania karon mingtungha dayon ang kahayag sa kangitngit. Ang pulong nga ginasulti may gahum sa pagpatungha. “Magapa-turok ang yuta ug balili,” mao ang pulong sa Ginoo; ug ang yuta gitabunan sa malabong kabalilihang malunhaw Busa sa tibuok nga buhat sa paglalang, ang gahum nga malalangon dinha sa pulong nga ginasulti. “Tungud sa pulong ni Jehova nabuhat ang mga langit; ug ang tanan nga kadaghanan nila tungud sa espiritu sa iyang baba. ” “Kay siya nagapamulong, ug nabuhat: siya nagasugo ug na-anaa.” Sal. 33:6, 9. Ingon usab niini, kon kining pulonga mosulti sa paha mangno sa tawo maadunay malalangon nga gahum sa pulong, ANG PAG-AYO SA ULIPON SA CENTURION (16) "Af'an magbungat ka lamang sa usa ka pulong, ug ang akong binatonan mama-ayo.” Mateo 8:8. 17 ANG BASAHON NGA MAGSULTI kon pagdawaton sa pagbuhat sa’sulod sa kalag, nga patay sa mga paglapas ug sa mga sala. Kinahanglan nga ang tawo matawo pag-usab ug mabag-o. Kana mahibaloan ta, kay si Kristo miingon, “Sa pagkamatuod, sa pagkamatuod, naga-ingon ako kanimo, nga walay bisan kinsa nga sa wala matawo ug bag-o nga arang makakita sa ginharian sa Dios. ” Juan 3:3. Ug ang pulong sa Dios—ang Biblia nga gikan sa langit— kon pagdawaton nga may pagtoo mao ang agianan diin makab-ot kining bag-ong pagkatawo “gikan sa kahitas-an” Kini mao ang pahayag sa atong teksto: “Sa natawo kamo pag-usab, dili sa binhi nga madunoton, kondili sa dili madunoton, tungud sa pulong sa Dio>, nga nagakabuhi ug nagapadayon sa gihapon.” 1 Pedro 1:23. ANG FuLONG MAY GAHUM SA SULOD Ang pulong sa Dios naghatag bag-ong pagkatawo. Kini naghimo sa tumotoo nga tawong bag-o. Ang iyang unang mga sala ginapasaylo ug sa sulod niya ginahimo ang bag-ong ka-singkasing. Ang tumotoo nga motoon niini ug mohawid niini, makabilin sa iyang kinabuhi sa usa ka gahum nga wala sa ka-ugalingon sa tawo. Alang sa mga taga-Tesalonika nga “na-malik sa Dios gikan sa mga diosdios, aron sa pag-alagad sa buhi ug matuod nga Dios,” ang apostol ningsulat: “Tungud niini, kami usab nagapasalamat sa Dios sa walay langan, nga sa pagdawat ninyo sa pulong sa Dios nga inyong hingdunggan kanamo nadawat ninyo, dili ang pulong sa taw'o, kondili, ingon nga sa pagkamatuod gayud mao, ang pulong sa Dios, nga siya nagabuhat usab kaninyo nga mga nanagtoo. 1 Tes. 2:13. Ang pulong sa iyang kaugalingon magabuhat sa sulod, ug kini magabuhat gayud nga masamputanon. Walay butang dinlii nga inayom-avom sa tawo. Ang lunsay lamang titik walay kapuslanan. Ang Biblia nga anaa sa talad, nga wala pagaton-i ug higugmaa, wala gayuy gahum nga katingalahan. Apan ang Dios nagasaad sa pagpabilin sa gahum sa Iyang Espiritu, dinha sa kasingkasing nga magapatalinghog sa Iyang tingog ug magakurog sa Dang pulong. Si Jesus nagasulti ka- 18 ANG ATONG KATUIGAN nato gayud sa tinago—ang gahum nga anaa sa pulong aron sa pagpahigayon sa matinuhoong kasingkasing: “Juan 14:23” Dili kahibulongan nga ang pagtoo ug pagdawat sa pulong makadalag diosnong gahum sa kinabuhi, nga makahimo sa pagbuhat sa pag-usab sa kinaiya, sa pagkab-ot sa mga kadau-gan, ug sa pagpasakop sa pagkamatimimanon sa tanang sugo sa Dios. Ang trambia nga pinadagan sa electrisidad adunay palo nga. sa iyang tumoy may diotay nga ligid ug kining ligira na-hatukma gayud sa dakung alambre sa ibabaw nga diin ma-gagikan ang “curiente1’, ug tungud niini ang trambia maka-dagan; sama usab niana ang pagtoo lamang sa pulong sa Dios magatener sa walay katapusang salag sa gahum. Ang pagtoo nga nagdawat sa pulong nga buhi makadala sa diosnong gahum ngadto sa kasingkasing aron sa pagpalihok sa tanang bu-tang sa kinabuhing espirituhanon aron makahimo sa pag-alagad. ANG PULONG MAO ANG ATONG KALIG-ONAN UG SALIPDANAN Sa pag-anhi ni Jesus sa pagkinabuhi sa unod ingou nga atong huwaran, ug sa pagtugyan sa iyang kinabuhi nga halad sa atong sala, Siya, ang Anak nga langitnon sa Dios, uagapa-kasama Siya sa Iyang mga kaigsoonan. “Dili ako makahimo sa akong kaugalingon sa pagbuhat sa bisan unsa” maual pa Niya. Juan 5:30. Sa ginatintal Siya ug ginasulayan, Iyang hikaplagan ang Balaang Kasulatan nga salipdanan. Sa pag-duol ni Satanas Kaniya aron sa pagpanintal Kaniya sa pag-pakasala, ang Manluluwas miingon, “Nahasulat na. Mi-kapyot Siya sa malig-ong salipdanan. Mingduol ang manu-nulay pag-usab. Apan gisuklan siya sa mao gihapong pulong, “Nahasulat na usab.” Sa ikatulong higayon mao gihapong hinagiban ang Iyang gigamit nga ‘ ‘ nahasula't na9 9 Mat. 4:1-11. Si Kristo nakakaplag lamang ug kalig-onan dinha sa mga Kasulatan sa kamatuoran. Tungud niini ang Biblia mao ang kalasag sa mga Kristohanon batok sa pagsulong sa kaaway Sanglit si Jesus nagtoon sa Kasulatan ug nagtipig sa pulong dinha sa Iyang kasingkasing alang sa usa ka salipda-Kriatohanon magatoon ug magapalandong sa Balaang Pu- ANG HINAGIBAN NI KRISTO SA PAGLABAN MAO ANG PULONG SA DIOS “Pahalayo ka, satanas, kay nahasulat na: Magsimba ka sa imong Ginoong Dios, ug kaniya lamang mag-alagad ikaw ” Mateo 4:10. (19) 20 ANG ATONG KATUIGAN nan batok sa panulay, magamao usab ang tagsatagsa ka long sa Dios kon ang iyang mga pahimangno ug mga kasugoan mamao ang iyang salipdanan sa takna nga hikalitan siya sa panulay sa pagpakasala. “Sa akong kasingkasing gibantayan ko ang imong gipamulong,” miingon ang Salmista, “aron dili ako makasala batok kanimo. Salmos 119:11. Kini mao la-mang ang bugtong paagi ni Kristo nga atong panig-ingnan; magamao kini lamang alang kanato usab. ANG TINAPAY SA KINABUHI Ang pulong sa Dios mao ang kalan-on sa matag-adlaw sa kalag. “Nahasulat na, dili lamang sa tinapay mabuhi ang tawo, kondili sa tanan nga pulong, nga nagagowa sa baba sa Dios. ” Mateo 4:4. Sulod sa mga panahon nga dinalian, kinsa ba ang wala ma-katilaw sa paghikalimot sa iyang pagkaon samtang nagabuhat sa tibuok nga adlaw nga wala lamang makaalingat sa iyang hataas nga pagpoasa? Apan human sa usa ka panahon ning-bati siya sa kaluyahon sa kusog ug kakulang sa lawasnong ga-hum. Unsa ang nakaingon niini? Sa dihadiha ang hinungdan natino nga ang tawo diay wala makakaon, ug ang iyang ka-lawasan nagakinahanglan sa makapabag-o nga gahum. Ingon usab niana ang kinabulring espirituhanon kinahanglang paga-pakan-on sa pulong sa Dios. Nagabati ba kita usahav ug kaluya sa gahum nga espirituhanon, nga mao ang pagkahius-us sa labing hinungdanong bahin sa mga gahum sa kalag? Ah, gumikan sa hilabihang mga libang sa kinabuhi, wala kita makatagad sa pagkaon sa tinapay nga buhi. Dili kita makapadayon sa kalig-on ug kabas-kog nga espirituhanon kon walay pagpakaon adlaw-adlaw sa Balaang Pulong sa Dios maingon nga dili kita makabaton sa lawasnong kusog kon walay pagkaon sa atong kalan-on sa matag-adlaw. Mokaon kita sa pulong nga nagahatag sa kinabuhi. Ang gugma sa pulong motubo sa kanunay nga pakig-ambit kaniy a. Adunay kinabuhi sa “tanang pulong. Ang Salmista na-kakaplag sa mga pagpamatuod sa Ginoo nga “matam-is labi kay sa dugos ug nga naga-agay sa udlan.” Sal. 19:10. Kini ANG BASAHON NGA MAGSULTI 21 nagahatag hulagway sa udlan nga ginakulob ug sa gipanguha na ang tabon sa lungag sa dugo’s ang iyang katam-is manag-pangagay dayon. Ingon usab niana ang tanang pulong sa Gi-noo, sama sa udlan nga mapuno sa dugos ug kinabuhi alang sa kalag nga nagakaon sa Balaang Kasulatan. ANG TUBURAN SA TANANG PAGTULON-AN Ang Biblia mao ang magmamando sa pagtoo ug pagtulon-an nga walay kulang ug hingpit. Dinhi makita ang tanang pagtulon-an sa kaluwasan. Ang Bugna nga diosnon nagapa-hayag niini sa mga pulong ni Apostol Pablo kang Timoteo: “Sukad sa imong pagkabata hingbaloan mo ang mga Ba-laan nga Kasulatan, nga malaaghatag kanimo ug kaalam nga sa kaluwasan pinaagi sa pagtoo kang Kristo Jesus. Ang tibu-ok nga Kasulatan gibugna sa Dios, ug may kapuslanan sa pagpanoon, sa pagbadlong, sa pagsaway sa pagpanoon sa ka-tarungan; aron nga ang tawo sa Dios mahingpit, ug maandam sa bug-os, nga sa tanan nga maayong buhat. ” 2 Tim. 3:15-17 Ang diosnong sugo mao, “Susiha” Sa tanang panahon sa kaliwatang tawohanon adunay balita nga ginadala niining pu-longa nga buhi, nga nagaagda sa pagpausab sa kinabuhi ug nagahatag pasidaan ug paglipay Ang Biblia dili mao ang liinugpong sa mga kamatuoran nga gibuhat sa mga pahayag— matud pa ni Doktor Samuel Harris Professor sa Universidad sa Yale, —“kondili mao ang harianon nga lakaw sa Dios pinaagi sa kasavsayan, nga nagalukat sa mga tawo sa sala.” Sa tanang katuigan ang Dios nagamando ug nagadumala, nag-saksi pinaagi sa Iyang Espiritu tungud sa pulong nga buhi. Ang mga eksperiensiang nasulat sa nangaging papahon adunay mga espisyal pagtulon-an alang karong panahona: “Kay ang tanang mga butang nga nahasulat na. kaniad-to, gisulat sa pagtoon kanato; aron tungud sa pagpailub ug sa paglipay sa mga Kasulatan adunay paglaum kita. ‘ ’ PtO-ma 15:4. “Busa magmainiton kita sa atong mga tinguha., ” niitam-bag si Erasmus sa 1549,—sa pag-inum sa tuburan nga espi-rituhanon Gakson ta kining matam-is nga mga pulong ni 22 ANG ATONG KATUIGAN Kristo nga adunay maputli nga gugma. Magpakabag-o kita 9ft ilang pag-usab, kay kon unsa ang atong ginaton-au maga-mao usab kita sa huwaran. ANG PAGBANHAW SA ANAK “Knniya mao ang kinabuhi, ug ang kina- NI JAIRO buhi mao ang kahayag sa mga tawo.” Juan 1:4. ANG BASAHON ALANG SA TANANG KATAWOHAN Kini nagapakigsulti sa tanang pinulongan sa kasingkasiug taiwohanon. Ang iyang gahura sa pag-usab nakapakita na sa tanang katuigan sa tanang klima ug sa taliwala sa tanang ka-liwatan nga tawohanon. Nahitabu nga ang usa sa mga ebang-helyo gihubad sa sinultihan nga ginganlag Chiluba didto sa kinataliwad-an sa Aprica. Miagi ang usa ka panahon, ang usa ka pangulo sa Garenganze miadto sa misyonero nga si Dan Crawford. Kining panguloha kaniadto mabangis ug luog, na-usab sa kinaiya sa usa ka bata nga masinabuton sa pagtulon-an. Sa pag-asoy sa iyang pagkakabig sa kamatuoran ang pangulo ming-ingon: “Nahingangha ako sa pagkaikita ko nga si Kristo makasulti sa Chiniluba. Hingdunggan ko Siya nga mingsulti kanako gikan sa dahong pinatik, ug ang Iyang giingon mao, ‘Sunod kanako ANG BASAHON NGA MAGSULTI 23 Mahitungud sa sinultihan sa Biblia nga masabut sa kalibu-tan alang sa tanang kaliwatan nga tawohanon, si Doktor Enrique Van Dyke miingon: “Natawo sa Silangan, ug sinaputan sa Sinilangang pa-nagway, ang Biblia nagalakaw sa tanang dalan sa tibuok nga kalibutan sa mga inilang lakang ug makasulod sa usa ka vuta ngadto sa laing yuta aron sa pagpangita sa mga Iya sa bisan diing dapit. Nakakat-on Siya sa pagsulti sa kasingkasing sa tawo sa mga ginatus ka mga pinulongan. Siya moadto sa pa-lasyo ug mosulti sa hari nga siya alagad sa Labing Hataas ug ingon man moadto ngadto sa payag aron sa pagpalaum sa mamomoo nga siya anak sa Dios. Ang mga kabataan managpa-talinghog sa iyang mga sugilanon uban ang kahibulong ug ka-lipay, ug ang mga manggialamon magapalandong kanila, ingon nga mga sambingay sa kinabuhi. Siya adunay pulong sa pa-kigdait sa panahon sa katalagman, pulong sa paglipay ala'ng sa adlaw sa kalisod, pulong sa kahayag sa takna sa kangitngit. Ang iyang mga balaang pulong ginasubli sa katigumanan sa mga tawo ug ang iyang mga maymay nagalionghong sa dalung-gan sa nagmasulob-on. Ang mga maalam ug mga mapahitas-on mangurog sa iyang mga pasida.an, apan alang sa mga sam-dan ug sa mga mahinulsulon siya adunay tingog sa pagkaina-han.. “Ang iyang dakung mga pulong inagatubo sa pagkabililhon ingon sa mga malahalong mutya kong madala haduol sa kasingkasing. Dili siya kabus kun ilo ang aduna niining bahan-dia. Kon ang talan-awon pagngiuban ug ang mahadlokong lu-malangyawng mahisulod sa walog nga ginganlag Landong di-li siya mahadlok sa pagsulod; pagadad-on niya sa iyang ka-mot ang bunal ug sungkod sa Kamilatan, ug moingon sa iyang kahigalaan ug kaubanan, ‘Adto na ako, magkita ra kita pag-usab,’ ug dinasig siya niining paglauma mopadayon siya sa kamingawan ingon sa usa nga molabang sa kangitngit ngadto sa kahayag.’’—The Century Magazine. Sa mga adlaw sa Iyang kinabuhi dinhi sa yuta, si Jesus mao ang bisita nga ginahinangop sa mga puloy-anang kabus sa Judea ug sa Galilea. “Ang daghan nga katawohan naga- 24 ANG ATONG KATUIGAN patalinghog Kaniya nga nialipayon. ’’ Mar. 12:37. Ang Iyang paghianha nakagdalag pakigdait ug kalipay sa puloy-anan. Sa lawas wala na Siya makig-uban kanato; apan Siya mao gi-hapon ang Manluluwas—“Si Jesukristo mao usab ang kagar hapon, ug karon, ug sa mga tinuig sa katuigan.” Heb. 13:8. Tungud sa Iyang Espiritu, pinaagi sa buhing pulong sa Bala-ang Kasulatan, mosulod Siya sa puloy-anan diin ang pagtoo magadawat Kaniya, ug sa mahigugmaon nga pag-abi-abi mo-ingon,“Ang pakigdait unta mining balaya.” ‘ SI KRISTO ANG KINAPUSURAN SA SALAYSAYON Ang tibuok nga Biblia nagapamatuod kang Kristo ingon nga Manluluwas sa kalibutan. Sa Iyang kaugalingon, nagsul-ti Siya mahitungud sa Kasulatan: “Sila mao ang mga nagapamatuod kanako.” Juan 5:39. “Kaniya nagapamatuod ang tanang mga manalagna.” Buhat 10:43. Makita nato Siya ingon nga Dinihog kun Mesias nga umaabut ingon sa saad ug sa tagna, sa panig-ingnan ug sa landong. Siya mao ang tawong buhi nga langitnon nga nagalutaw sa tanang mga Kasulatan nga makaliimo sa Balaang Basahon. Kong pa-gabasahon nato kini uban sa mahigugmaon nga kasingkasing, ang Tagbuhat daw Anaa haduol sa tanang dahon. Ug human nato makita Siya nga nagahatag sa Iyang kinabuhi ingon nga halad nga diosnon, ug nabanhaw sa pag-dai.g sa kamatayon aron mahimo natong daku ug Ilataas nga Saceruote m templo nga langitnon, samtang magabasa kita pag-usab mining Balaang Kasulatan sa tagsa ka basahon, gikan sa Genesis hangtud sa Bugna, makita nato Siya ingon nga unuianhi nga llari, sa mga kari moanhi nga magkuha sa Iyang mga anak ug sa pagdala kanila ngadto sa walay katapusang puloy-anan sa mga linuwas. Ang tibuok nga basahon mao ang masanag nga tamboanan nga atong pagalantawan sa umaabut nga himaya. “Ang pulong sa Dios nagakinabuhi ug nagapadayon sa gihapon.” 1 Pedro 1:23 “Ang langit ug ang yuta moagi, Apan ang akong mga pulong dili moagi.1 ’ Mateo 24:35. PAINGON SA EMAUS '‘Ug sa sinugdan niya gikan kang Moises, ug sa tanan nga mga manalagna, gisaysov niya kanila ang mga butang sa tibuok nga Sulat nga nahatungud sa iyang ka-ugalingon.” Lukas 24:27. (25) ANG BITOON SA BEEEN “Kay ako mao man ang Dios nagapahayag gikan sa Karaang mga pa nahon mga butan nga wala pa mahi-mo." Isa 46:9, 10. Ang Saksi sa Mg a Katuigan ANG TAGNA NGA WALA MAPAKYAS IPALIG-ON pa gavud usab kanamo ang pulong nga gitagna, nga nagabuhat kanamo ug maayo sa pagmat-ngon ninyo.” 2 Pedro 1:19. Ang matagnaong mga kasulatan nagahatag ka-matuorang walay pagkasayop nga ang tingug sa buhing Dios 11a-gasulti sa Balaang Sinulat. Usa sa naila nga ilhanan sa pag-kadiosnon mao ang gahum nga nagatag-an ug mingsuiat sa kaagi sa kasaysayan sa hataas nga mga tuig sa wala pa maln-tabo ang mga nanghitabo. ANG SUMEONG SA DtOS Ang sumbong sa Dios sa bakakong mga paagi sa tinuhoan sa karaang panahon mao kini: “Pakit-a kami sa mga butang nga umalabut. Isugid ang mga butang nga umalabut unya, aron kami makaila nga kamo mga dios-dios.” Isa. 41:22, 2^1. (26) ANG SAKSI SA MGA KATUIGAN 27 Ug ang tanang mga diosdios sa mga nasod nanaghilum; kay sila dili mga dios. Ang Ginoo lamang, kadtong nagasulti sa Balaang Kasulatan, mao da ang makaarang sa pagpahibalo sa katapusan gikan sa sinugdan. “Ako mao man ang Dios ug wala nay lain nga sama ka-nako, nagapasundayag sa kinatapusan gikan sa sinugdan, ug gikan sa karaang mga panahon sa mga butang nga wala pa ma-kimo; nga naga-ingon, ang akong tambag molungtad. Isa. 46:9, 10. Sa ingon niining paagi, ang Dios nagapamatuod sa Iyang kaugalingon tungud sa mga katuigan, aron mahibaloan kini nga ang Labing Hataas nagahari sa ibabaw sa tanang mga ginha-rian sa mga tawo, aron ang mga makaila sa Iyang tuyo sa pag-tapus sa sala ug sa pagdala sa walay katapusang kaluwasan sa Iyang lungsod. “Ako na nga ginasulti kini, mingpahayag Siya, “ako upod nga pagadad--on kini ingon nga pagkaagi, ang ako nga hunahuna, ako upod nga pagahimoon. ’ ’ Ang katumanan sa pulong sa tagna sa kasaysayan mao ang makabibihag nga sugilanon. Alang sa Ginoo, ang umaa-but mao ang usa ka basahon nga naukban, ingon sa karong panahon. Ginalitok ang pulong sa pagpahibalo sa hitabo nga magaabut; kini ginasulat sa linukot nga basahon sa dagang sa mga manalagna. Ang panahon ming-agi, ang mga kagatusan miabut ug milabay; ug unya, tan-awa sa pag-abut sa takna sa tagna ani-a karon ming-abut ang katumanan. Ug kini na-kita nga natuman sa mga tawo, ingon usab sa mga siyudad ug sa mga ginharian. ANG PULONG NATUMAN HUMAN SA HATAAS NGA PAGHULAT Sa damgong diosnon nga gihatag sa batan-ong Jose sa matin-aw nagatag-an nga ang iyang mga igsoon sa kapulihay-nga mga adlaw magapangaliyupo sa iyang atubangan. Ang iyang amahan nagabadlong kaniya tungud sa pagsugilon sa «damgo, nga naga-ingon, “Mangadto ba diay kami, ako ug ang imong inahan, ug ang imong mga igsoon sa paghapa kanimo «a yuta?” Gen. 37:10. Ang mga igsoon niya nagabaligya 28 ANG ATONG KATUIGAN kaniya sa kaulipnan aron sa pagpahilayo gayud kaniya. Bi-san pa, human sa kaluhaan ka tuig, silang tanan wala makaila kang Jose; kining mga igsoona nangatubang sa labaw nga pa-ngulo sa tibuok nga Egipto, ug “minghapa sila sa atubangan iiiva sa yuta.” Gen. 44:14. Ingon man usab: ang dautan kaavo nga kota sa Jeriko gilaglag sa hingpit gayud. Si Josue miingon: “Pagapanghimarauton. ang tawo nga magabangon ug magaugbok niining siyudad sa Jeriko; iyang igaugbok ang tukoranan nfana uban ang kapildihon sa iyang anak nga kama-gulangan, ug igapatindog niya ang mga ganghaan dinha uban ang kapildihon sa iyang anak nga kamanghuran. ” Josue 6:26. Ang mga kamot sa mga manolonda nagahugno sa iyang mga paril, ug ang iyang ginuba mao ang nagatindog nga han-dumanan. Sa ulahing lima ka gatus ka tuig kapin, samtang ang apostatang Akab, maoy naghari, samtang ang Israel ug ang Juda nanagpahalayo sa Dios, si Iliel nga Betelnon naga-tukod pagbalik sa Jeriko. “Iyang gibutang ang patukora-nan didto sa pagkawala ni Abiram nga iyang kamagulangan. ’ ’ Apan ang dautang hitabo kamatayon mahimo nga moabut sa bisan unsang taknaa. Ang pagbuhat sa kota nagapada-yon, ug walay usang -naghuna.huna sa hingkalimtan Kasula-tan ug sa mga pasidaan nga gipamatuod sa unang mga katui-gan. Busa ang hingpit nga kasaysayan naga-ingon niini: “Iyang gibutang ang tukoranan didto sa pagkawala ni Abiram, ang iyang kamagulangan, ug nagbutang sa mga ganghaan didto sa pagkawala sa kinamanghuran nga anak ni Segub, sumala sa pulong ni Jehova, nga Iyang gipamulong pinaagi kang Josue, anak ni Nun.” 1 Ilari 16:34. Ang kapalaran sa mga gamhanang mga siyudad nga na-kita sa kalibutan nagadala sa pagpamatuod sa mga katuigan sa katumanan sa matagnaong pulong. ANG PAGPAMATUOD SA NINEBE Ang Ninebe tinukod ni Nimrod. Wala lamang niya tu-kora ang iyang kaulohan dinhi sa Tigris, kondili gitukod usab niya ang mga lungsod sa maglibut, nga iya nang gihunahu- ANG BASAHON NGA MAGSULTI 29 nang daan ang pagtipon sa kaulohan ug sa mga kasikbit nga lungsod aron mahimong dakung siyudad, nga pagatawgon “Labing Dakung Ninebe” ingon sa atong ginatawag karon ANG DAGWAY SA NINEVE “Naunsa ang iyang pagkahimong lag-’ lag.” Sof. 2:15. nga Labing Dakung Londres, ug Labing Dakung Nueva York. Sa pagsugod pagsulat sa mga tawo sa kaagi sa kalibutan ang Ninebe mao nay “dakung siyudad.” Gen. 10:11, 12. Sa mga adlaw ni Jonas kining Ninebe maoy labing daku nga si-yndad. Si Senakerib, sumala sa ginaasoy sa Biblia mao ang naghimo kaniya nga labing maanindot. Si Rawlinson miingon: “Ang dakung palasyo nga iyang ginapatindog sa Ninebe minglabaw sa gidak-on kay sa bisan unsang dagku ug matahum nga balay sa unahan niyang panahon.”—“Second Monarchy”, chap. 9. Ang kasayasayan nga nasulat sa malinging tisa makita nato ang mga pulong gayud sa hari nga wala mapanas: 1 ‘Aron magkatingala ang daghan nga mga tawo Gibayaw ko ang iyang oloM— “Ang dili hikatupngtn’’ nga palasyo Mao ang ngalan nga gibutangan ko. ’f— Taylor Cylinder, Record of the Past, tomo XII, bahin I. — 3 — 30 ANG ATONG KATUIGAN Sa pagwali ni Jonas ang siyudad naghinulsul apan sa ka-ulahiang mga tuig, ang siyudad napun-an sa dugo gikan sa pa-labilabi sa pagkamananaug, garbo, ug sa pagkabahandianon. Si prof eta Nahum nagpasidaan sa panghimaraut nga ma-hitabo gayud sa siyudad, nga nagapangaliopo sa mga naga-kahadlok sa Dios sa pagbalik kaniya. Ang balita mao kini: “Si Jeliova maayo, ang malig-on nga dalangpanan sa ad-law sa mga kasamok; ug siya nakaila kanila nga nanagdangup kaniya.’ ’ Nahum 1:7. Ang uban, sa walay duhaduha, managpatalinghog sa pa-sidaan ug namalik sa Dios nga dalangpanan, apan kadaghanan sa mga tawo sa siyudad nagapadayon sa makasasalang kinabuhi ingon sa una. Unya si manalagna Sofonias mingbungat sa pulong sa dinha nga hapit na gayud mobundak ang hampak: “Alaut ikaw nga makig-away ug magabuhat sa mahugaw, sa malupigong lungsod! Wala niya pamatia ang tingug; wala niya dawata ang pagsaway; wala siya motoo kang Je-hova; wala siya magapaduol sa iyang Dios. ” Sof. 3:1, 2. Ang mga tagna nga ginabungat batok sa gamhanang si-Vudad naga-ingon: “Iyang pagahimoon ug katapusan ang puloy-anan. “Ang dakung balay matunaw”, “Siya walay sulod, kawang ug nausik.” Nah. 1:8; 2:6, 10. “Naunsa ang iyang pag- kahimong laglag, ang puloy-anan sa mga mananap sa pag-higda!” Sof. 2:15. Ang mga Medianhon ug ang mga Babilonianhon naglaglag sa Ninebe.Ang liari nagpakamatay sa iyang kaugalingon sa na-gakaugdaw niyang palasyo. Ang Ninebe nahimong awaao. Sa pagsaysay sa usa ka gubat sa taliwala sa mga Romanhon ug sa mga Persiahanon nga nahitabo sa ikapitong siglo ning atong katuigan, ang magsusulat nga si Gibbon nagahatag pa-matuod sa kamatuoran nga kini “nawalay sulod .gayud, kawang ug nausik.” Sa may dapit sa silangang Tigres, sa ki-natumyan sa taytayan sa Mosul, dinha kanhi mahiugbok ang daku nga Ninebe; ang siyudad lakip ang mga ginuba, dugay nang nangawala ug ang dapit nga walay sulod nakahatag ha- ANG BASAHON NGA MAGSULTI 31 mugawayng natad alang sa panagsangka sa duruha ka mga kasundalohan. 11 The History of the Decline and Fall of the Roman Empirechap. 46, par. 24. Ug karong adlawa, ang dapit. sa Ninebe anaa sa atbang sa suba gikan sa Mosul, nga mao na lamang mga pundok sa gi-nuba, ug kini hapit na mapanas tungud sa kinankan sa balas sa daghang mga katuigan. Sa pagtagna mahatungud sa ivang kalaglagan daw malisod gayud sa garboso ug mauswagong Ninebe sa pagtoo nga ang maong panahon moabut. Apan ang pulong sa Dios natuman. Ang garbosong Ninebe nalaglag. Gikan sa mga bungdo sa Ninebe daw madungog nato ang usa ka tingug nga naga-ingon: “Kay ang tanan nga unod, ingon sa balili, ug ang tanan niya nga himaya, ingon sa bulak sa balili; nagakalaya ang balili, nagakapulak ang iyang bulak; apan ang pulong sa Ginoo nagapadayon sa gihapon. ” 1 Pedro 1:24, 25. ANG LULAN SA TIRO Ang Tiro kanhi mao ang daku gayud nga siyudad nga ha-duol sa dagat. Ang iyang mga pumopuyo ang mga Poenis-yahanon, nagahimog patigayon sa tanang naila nga dunggoa-nan sa kalibutan. Si Ezekiel nagasaysay nga ang taliwala sa kadagatan mao ang iyang mga utlanan. Siya miingon, “Ang imong magtutukod nagahingpit sa imong kaanyag.” Siya nagapahayag nga ang tanang mga nasod nagpatigayon sa iyang mga taboan ug nagatampo sa iyang mga bahandi. Ug unya, aron sa pagtuman sa pulong sa Ginoo, ang manalagna nagadalag balita sa pagsaway ug sa pagpasidaan,—“ang lulan sa Tiro,”—ug nagapamulong sa umalabut nga paghukom: “Busa naga-ingon si Jehova nga Dios, Tan-awa ako ba-tok kanimo, Oh Tiro ug mopaanhi sa daghang mga nasyon batok kanimo. Ug sila magalumpag sa mga kota sa Tiro, ug maggun-ob sa iyang mga torre; ako usab nagapakarot sa iyang mga abog, ug buhaton ko siya ingon sa usa ka bato nga mahawan. Siya mahimong dapit nga pagabuklaran sa mga laya sa taliwala sa dagat: kay ako nagpamulong na niini, nagingon si Jehova nga Dios.” Eze. 26:3-5. 32 ANG ATONG KATUIGAN Any mga sinulat sa mga magpapanaw nagpamatuod nga ang tagna nangatuman na. Sa mahitungud sa dapit sa si-yudad didto sa pulo sa mga adlaw ni Ezekiel, si Santiago Bru- ANG TIRO SA UAPLIX SA DAGAT “l.'g sila magulumpag sa mga kota sa Tiro, ug magagun-ub sa iyang mga torre.” Eze. 26:4. ce sa ha pit na mausa ka gatus ka tuig miingon, nga iyang nakita ang pulo nga nahimo n? lang nga usa ka bato nga pagabularan sa mga mananagat sa ilang mga pukot. (Tan-awa sa Keith on the Prophecies,” dah. 329) Sa dili pa karon dugay si Doktor W M. Thompson nn-kakita sa tibuok nga dapit sa Tiro nga nagapasabut nga ang maong dapit nawad-an sa liimaya: “Sa pagkamatuod wala nay makita dinhi sa mga butang nga nakaaghat kang Josue, sa may tolo ka kalibo ka mga tuig nga miagi sa paghingalan niini nga “labing kusgan nga lung-sod” (Josue 19:29), — wala na ing butang nga nahabilin niad-tong gamhanan nga kaulohang lungsod nga nakasumpo sa mapahitas-ong pagpanlimbasog ni Nabukodonosor ug sa iyang tanan nga mga kasundalohan sa napulog tolo ka mga tuig hangtud nga ang mga olo sa iyang mga sundalo nangaupaw ANG BASAHON NGA MAGSULTI 33 ug ang tanan nilang mga abaga nangapanit, sa ilang pagpan-limbasog pagbungkag sa Tiro (Eze. 29:18),—walay bicf-n unsang butang niadtong makalolooy nga landiganan ug walay sulod nga dunggoan nga makapahanumdum sa tawo sa pana-hon nga ang mga sakayanon nanag-awit sa iyang mga tabuan, —walay bisan unsang butang niadtong matag-as nga mga kota nga sa hataas nga panahon nakasukol batok sa pagpanlimba-sog ni Alejandro nga daku. Ang Tiro nawagtang gayud ingon sa usa ka makalilibog nga damgo, ug ang Tiro nahaun-lod sa kahiladman sa kabug-at sa tagna.—Busa karon ug ingon usab sa mga miaging panahon, ang Tiro nahimong saksi sa Dios; apan kon nagdaku siya ug naggamhanan ug mingdag-han ang iyang mga pumopuyo, nahimo siya unta nga galami-ton sa mga garbosong mga dili matinuohon sa pagpalabilabi batok sa mga pulong sa Dios. Apan kini dili mahimo. Ang Tiro dili na gayud motindog pag-usab gikan sa mga abog aron sa paghimakak sa tagna.”—“The Land and the Book ” Tomo //, p. 626, 627 ANG PAGLAGLAG SA BABILONIA Apan may usa pa ka labing gamhanang siyudad sa tanan sa karaanang panahon nga kansang kapalaran nahisakop sa tagna, ug kansang kaagi nagahatag ug labing maayong pagpa-matuod alang kanato karon; kay labaw sa tanan, ang Ginoo nagagamit nianang siyudara ingon nga timaan sa garbo sa ki-nabuhi ug sa pagpahitaas sa hakog nga kasingkasing batok sa Dios. Ton-an ta sa daklit ang mga pulong nga ginapahinungod sa pagkalaglag sa karaang Babilonia. Samtang ang Babilonia mao pa ang labing gamhanan siyudad sa kalibutan uban ang panahon sa labing dakung hi-maya apan sa wala pa kini, ang Ginoo nagapahayag sa iyang makauulaw nga katapusan. Pinaagi kang manalagna Isaias nagapahayag Siya: “Ang Babilonia, ang himaya sa mga ginharian, ang kata-hum sa kabantug sa mga Kaldeos mahaingon sa paglumpag sa Dios sa Sodoma ug Gomora.Kini dili na gayud pagapuy-an, 34 ANG ATONG KATUIGAN bisan pa pagapuy-an gikan sa usa ka kaliwatan hangtud sa usa ka kaliwatan: dili na usab ang mga Arabe motaod sa ba-longbalong didto; dili na usab ang mga magbalantay sa kar- ANG BABILONIA DIHA SA ABOG “Ug ang Babilonia mahimong mga ginuba . . . nga walay usa ka molopyo.” J^r. novo mopahigda didto pa ilang panon. Apan ang iliaL nga mananap sa kamingaw'an mao ang mohigda didto; ug ang ilang mga kabalayan mapuno sa mahugaw nga mga mananap; ug ang mga managpuyo didto, ug ang mga kanding ihalas ma-naglukso didto. Ug ang mga lobo managsinggit *a ilang mga kastilyo, ug mga mananap nga mapintas sa maani'dot nga palasvo; ug ang iyang panahon haduol nang moabut, ug ang ivang mga adlaw dili na pagapahitas-on. ” Isa. 13:19-22. Dili na hilabwan ang mamingawong palaabuton nga gi-huiagway alang sa siyudad nga puno sa himaya nga mao ang kaulohang lungsod sa kalibutan. Sa may mga usa ka gatus ug kapitoan ug lima ka tuig sa human mahasulat kining pu-longa sa linukot nga basahon, ang mga Medianhon ug mga Per-siahanon dinha sa mga ganghaan sa Babilonia. Ang iyang panahon ming-abut, ug ang pagmandong Kaldiahanon nata-pus na. ANG BASAHON NGA MAGSULTI 35 Apan ubos sa pagmando sa Media ug Persia, ug sa ulabi sa Grecia, sa gihapon ang siyudad sa iyang kaugalingon mi-daghan ang mga pumopuyo ug miuswag ug mitahum tingali ang dili matinohoon niadtong panahona naghisgot niining hi-taboa ingon nga kamatuoran nga dinhi, ang manalagna nga Hebreohanon, napakyas ug diotay sa iyang tumong Si Apolonio, ang labing dakung manggialamon sa Tiana, nga nagakinabuhi sa kapanahonan ni Nero ug sa mga apostoles, nagabilin ug kasaysayan sa Babilonia sumala sa iyang nakita gayud, sa nagahinapus na ang nahaunang kagatusan ka tuig sa atong panahon. Niadtong panahona ang suba sa Eupra-tes nagaagi pa sa ilalum sa iyang mga paril, nga nagabahin sa siyudad sa duha ka bahin nga sa masigkadaplin anaa ang dag-kung mga palasyo. Siya miingon: “Ang mga palasyo inaptan ug tumbaga, ug ang kasilaw nagasidlak kanila; apan ang mga lawak sa mga babaye ug sa mga lalake, ug ang mga balkon ginadayandayanan ang usang bahin salapi ug usang bahin hinulgan sa bulawan nga mga ta-bil, ug ang usa ka bahin sa mga hulagway nga lunsay mga bulawan .* 9 Ug mahitungud sa hawanan nga hukmanan sa hari nagapa-dayon niini siya sa pagsugid kanato: “Ang atop ginapatuybo ngadto sa itaas sa panagway nga ingon sa simboryo aron mahaingon sa kahimtang sa langit, ug nga kini ginaaptan sa sapiro, bato nga asul nga luto ug ingon sa langit kon pagtan-awon sa mga mata; ug didto may mga larawan sa mga diosdios nga ilang ginasimba, nga ginapahi-luna pag-ayo sa itaas, ug kon tan-awon sama sa mga panagway nga bulawan nga nagasidlak sa awang. *’ —Philostratus, Life of Apolonius,” book 1, chap. 25. Matin-aw nga ang Babilonia mao pa “ang yuta sa mga linilok nga larawan,” ug ang pagkalaglag nga ginatagna sa manalagna wala pa mag-abut sa ibabaw sa iyang mga palasyo. Apan kanang matagnaong pulong, nasulat sa wala pa ang walo ka gatus ka tuig, diha pa sa linukot nga Basahon, ang malig-on nga Pulong sa Dios, nga nakakita sa katapusan gikan sa sinugdan. ANG ATONG KATUIGAN 36 Ang talan-awon nga gisaysay kanato ni Apolonio tingali maoy katapusan sa panan-awon nga atong mabatnan mahitu-ngud sa nawalang himaya sa Babilonia. Busa, sulod sa mga kagatusan ka tuig ang mga paril nahimong kuhaanan sa mga bato nga ginagamit alang sa Silisya ang kaparang sa Babilonia, nga anaa sa suba sa Tigris. Ug si Strabo, ang Griego nga batid sa geograpia nagasulat sa sulod sa nahaunang siglo ug nagsaysav sa Babilonia nga “ang dakung bahin wala nay nagapuyo,” ug nisumpay pa sa pag-ingon: “Walay mausa nga makaduhaduha sa paggamit niini sum ala sa gina-ingon sa usa ka magsusulat sa dula nga kataw-anan mahitungud sa Magalopolis, sa Arcadia; ‘Ang dakung siyudad maoy usa ka dakung kamingawan. ”—Geography/' book 16, chap. 1. ANG HIMAYA SA EGIPTO “Ug ang mga larawan sa Egipto pa- XAWALA gakuhaon.” Isa. 19-1. Ang mga paganong magsusulat nakagsugod nang daan sa pagsaysay sa iyang kahimtang ginasikad sa tagna nga dugay nang gipamulong kaniadto. Ug karon unsa ang iyang kahim-tang? Ang silot nga gitagna miabut sa mabug-at gayud sa ibabaw sa si>uidad, sa iyang mga dagkung balay, ug sa “lini- ANG BASAHON NGA MAGSULTI 37 lok nga mga larawan sa Babilonia. Kapin sa usa ka siglo. ang mga magpapanaw nagasugid kanato sa sibo gayud nga katumanan sa tagna sa katingalahang kalaglag niadtong siyu-dara nga kanhi mao ang haring babaye sa kalibutan. “Ang Babilonia mamahimong mga pundok,” miingon ang tagna “Ug ang mga bukaw managpuyo didto,” Mao kini ang nakita ni G. Layard, ang Englis nga arqueologo, sa paghiadto niya didto sa 1845: “Ang dagliang mga hektaria nga yuta nga natabunan sa mga walay dagwav nga })inundok-pundok nga sagbut. Sa tanang mga dapit makita ang mga basong buak, mga marmol, mga bika, mga baldosang nasulatan nahisakutsakut sa yuta sa mga pildi sa mga puloy-anang mga karaan, nga nagsanta sa pagtubo sa mga tanum, nga nakapahimo nga awaaw ug walay kapuslanan nga dapit. Ang mga bukaw (nga klase sa dagku ug abuhon nga mga bukaw nga sa kanunay makita nga mag-panon sa dagkung panon) managpangguwa sa mga pungot, ug ang mga mahugaw nga singgalong nanagsubay sa mga ka-nal.”—D scoverics amovg the Ruins of Nineveh and BabiJon chap. 21, p. 413. Ang tagna naga-ingon, “Dili na usab ang mga. Arabe mo-taod sa balongbalong dMto. “Ang mga pulong nagapasabut nga ang bantugang dapit dili na gayud mahimong balangay sa mga Bedouinhanon. Kini natuman sa pulong gayud, miingon ang mga magpapanaw, kay gani ang mga Arabe nagali-kay sa pagtaod sa ilang balongbalong bisan sa umalagi lamang nga panahon. Ginaila nila nga ang dapit anaa sa ilalum sa panghimaraut. Ginatawag nila ang mga ginuba nga Mud-jelibe, “ang Binalit-ad,M (Tan-awa sa “Encyclopedia of Islam,” Art. “Babil.”) Sa nagahinapus na ang 1913, si Misyonero W. C. Ising niduaw sa maorlg dapit diin si Profesor Koldeway nagkalut sa mga ginub-an sa p^lasyo ni Nabokodonosor. Siya nisulat: “Sa dili lang pagtuyoon ang tawo mapahinumduman ma-hitungud sa tagna diha sa kapitulo 13 sa Isaias ug sa dag-han pang mga dapit, nga sa nahaigong panahon, natuman ga- 38 ANG ATONG KATUIGAN yud ingon sa kahulogan sa pulong. Wala gayud ing nagpuyo sa dapit diin nahimutang kanhi ang Babilonia, ug ang mga Arabe nga ginasuhulan sa mga ngalot (excavators) nagabuhat ANG GINUBA SA EDOM “Ma-awaw ang Edom mahimong biya nga kamingawan.” Joel 3:19. sa ilang mga payagpayag nga yuta didto sa ginahubsang sapa nga karaan nga karong panahona anaa nahibalhin sa may ka-sadpan sa gilay-ong walo ka gatus ka metros. ”—European Division Quarterly, Four Qaurter, 1913. ANG EGYPTO UG EDOM Ang dagkung mga guba duol sa suba sa Nilo nagasaksi sa tagna nga natuman. Sa panahon nga ang Egipto nakig-indig sa Babilonia, kining mg? pulong ginasulti: “Kini maoy labing ubos sa ginharian; ni motindog pa kini pag-usab sa iba-baw sa mga nasod. M Eze. 29:15. Kini dili mawala sa hing-pit ingon sa Babilonia, kondili magapadayon sa ubos nga ka-himtang. Busa kini nahitabo. Kanhi ang Edom maoy dag-hang pumopuyo, nabantog sa kahibalo ug kabuot, apan ka-ron nahimong kamingawan sumala sa pulong: “Ang Edom mahimong usa ka kamingawan, tanan nga moagi mahibulong.M Jer. 49:17. ANG BASAHON NGA MAGSULTI 39 ANG PAGPAMATUOD SA KAAGI SA KALIBUTAN Sa ingon niini ang mga katuigan nagapamatuod sa ka-tumanan sa pulong sa tagna. Ang kahimtang sa kaagi nga tawohanon nagapakita sa atubangan nato dinhi mining mga si-nulat sa mga manalagna. Kon ipalandoilg nato ang ilang mga “dagkung landong” sa mga dahon sa Balaang Kasulatan, makita nato ingon sa gina-ingon ni Fedirico Farrar,— “Ang dakung mga dagway sa mga ginharian Nagapadulong sa ilang dalan sa kalaglagan. *1 Kini dili tawohanong basahon nga sukad sa inunahang mga pa-nahon nagapanagna sa lakaw sa kaagi sa tibuok nga mga katuigan . Ang Ginoo dili lamang nagasulti sa pulong sa pasidaan ug sa pagtambag niadtoug unang ginadangatan niini, kondili kini nahasulat sa kasulatan sa kamatuoran aron maoy magapama-tuod sa tanang panahon, nga ang Biblia maoy pulong sa Dios, ug nga ang tanan Niyang mga tinguha napahayag dinha kaniya ug ang tanan nga mga saad sa pinanalanginang Basahon mga matuod ug malig-on gayud. Ang mga manalagna nga nanag-dala ug balita alang sa Ninebe, Babilonia, ug Tiro, nagasulti usab ug mga balita alang sa atong panahon. Ang nangatumang tagna mao ang pagpamatuod sa mga kagatusan alang sa Dios, nga buhi. Ang kahayag sa tagna ug ang iyang katumanan mao ang sumbong ug hangyo sa Dios sa mga tawo aron makaila sila nga ang matuod nga Dios ug ang Balaang Kasulatan mao ang mga pulong nga diosnon. “Napahayag ko na ang unang mga butang gikan pa ka-niadto, oo, sila nanggula gikan sa akong baba, ug ako silang gipasundayag: sa dihadiha gibuhat ko sila, ug sila nahinabo. Tungud kay ako nasayud nga ikaw masukihon, ug ang imong liog mao man ang usa ka ugat nga puthaw, ug ang imong buna tumbaga; busa gipahayag ko kini kanimo gikan pa ka-niadto: sa dili pa mahinabo gipakita ko kini kanimo. Ikaw nakadungug niini nakakita niining tanan; ug kamo, dili ba kamo mopahayag niini.” Isa. 48:3-6. Walay tawo nga magabasa sa kamatuoran nga anaa na-tuman sa ginapahayag sa tagna sa kamatuoran nga ang nag- 40 ANG ATONG KATUIGAN tagna niini sa pagkamatuod nahibalo sa katapusan gikan sa sinugdan, ug sa pagkakaplag nato sa Dios nga buhi sa dili ma-pala nga pulong sa tagna, kinahanglan nga magpatalinghog kita sa iyang mga pulong sa tibuok nga mg a Balaang Ivasula-tan, sa ilang pagsulti sa sala ug sa dalan sa kaluwasan tungud kang Jesu-Kristo. Labut }>a gayud, ang pulong sa tagna adunay daghan nga ikaingon usab mahitungud sa mga liitabo nga umaabut pa, ma-hitungud sa lakaw sa kaagi sa kinabaghoan nga mga panahon. Kini makapaaghat gayud kanato sa pagpatalinghog sumala sa gina-ingon sa pulong mahitungud sa atong kaugalingon nga mga panahon ug sa mga liitabo nga mamahitabo sa ibabaw sa vuta sa dili pa ang katapusan. Si apostol Pedro nagatambag kanato sa pagpatoon mining mga pulonga: “Gipalig-on pa gayud usab kanamo ang pulong nga gi-tagna, nga nagabuhat kanamo ug maayo sa pagmatngon nin-yo, ingon sa usa ka suga nga nagadan-ag sa lugar nga maugit-ngit, hangtud nga molamdag ang adlaw, ug magasubang sa inyong mga kasingkasing ang Bitoon sa kaadlawon2 Pedro 1:19. ANG DAKUNO LARAWAN “Ug ang nagapahayag sa mga tinago magpahibalo ka-nimu sa mahitabo sa ulahing mga adlaw.” Dan. 2:29. SI DAXIf-li XAGHIBAD SA “Ikmv, Oh hari. nakakita ug tan-awa, usa DAMGO XI XABUKODOXOSOR ka dakung larawan.” Dan. 2:31. Matagnaong Lagda sa Kaagi sa Kalibutan ANG TAGNA SA DANIEL 2 DUNAY usa ka Dios sa langit nga mopahayag ug mga tinago, ug siva nagpahibalo kang hari Nabukodonosor kon unsay mahitabo sa ula-hing mga adlaw.” Sa usa ka damgo sa gabii ang Dios nagahatag kang Nabukodonosor nga hari sa Babilonia, sa usa ka matin-aw nga pag-asoy nga pinasikad sa kaagi sa paga-agian sa ginharian sa kalibutan paingon sa katapusan sa panahon ug sa pag-anhi sa wa-lay katapusan nga ginharian. Ang hari inaoy manggihunahunaong magmamando; ug sanglit nakasangput na siya sa kinahitas-an sa iyang gahum, siya sa usa niana ka gabii nagapalandong “kon unsay mahitabo sa kaulahian. ” Dili alang sa iyang kaayohan lamang, kondili alang sa kahayag ug pagtudlo sa mga tawo sa tana-ng panahon, ang Ginoo nagatubag sa makahibulong pangutana sa hari sa ivang pagpalandong pinaagi sa paghatag kaniya sa dam- (42) MATAGNAONG LAGDA SA KAAGI 45 go. Siya nga mopahayag sa mga tinago,” miingon si Daniel nga manalagna, “nagapahibalo kanako kon unsay niahinabo.” Ug aron makasabut kita nga daan nga banabana lang matagnaon lagda sa kaagi sa kalibutan nga magaabut hangtud sa mga hitabo sa katapusan sa kalibutan, kinahanglan nga mat-ngunan nato ang kamatuoran nga ginapasabut sa manalagna sa katapusan sa iyang pagsaysay: “Ang damgo matuod, ug ang kahulogan niana dili ka duhaduhaan.” Ang damgo nawala sa hunahuna sa hari, samtang nagpa-bilin sa iyang hunahuna nga ang damgo may daku gayud nga kahulogan, Kini nagagikan sa tagana (providencia) sa Dios, aron sa pagpakita sa binuang nga kaalam sa mga tawo nga kalibutanon sa Babilonia, ug sa pagdala sa atubangan sa hari sa manalagna sa Ginoo uban ang diosnong balita. Si manalagna Daniel ubos sa lamdag, sa Dios, nagpahinumdom pag-usab sa damgo sa hari: “Ikaw, Oh Hari nakakita ug tan-awa, usa ka dakung la-rawan. Kining larawan, nga daku uyamot ug masilaw gayud kaayo, mitindog sa imong atubangan; ang dagway niana ma-kalilisang. “Nahitungud nianang larawan, ang iyang ulo bulawan nga lunsay, ang iyang dughan ug ang iyang mga bukton salapi, ang iyang tiyan ug ang iyang mga paa tumbaga, ang iyang mga bitiis puthaw; ang iyang mga tiil usa ka bahin puthaw ug ang usa ka bahin yutang kolonon. “Ikaw nagatan-aw, hangtud usa ka bato giputol, dili sa kamot; kini nagabuno sa larawan sa iyang mga tiil nga puthaw ug yuta, ug nagdugmok kanila. Unya ang puthaw, ang yutang kolonon, ang tumbaga, ang salapi, ug ang bulawan, na-dungan pagkadugmok, ug nahimo sama sa tahop sa giliokan sa ting-init ug ang hangin nagpaylas kanila, busa walay dapit nga igkita alang kanila; ug ang bato nga naglapdos sa larawan, nahimong usa ka dakung bukid, ug nagpuno sa kalibutan/’ ANG BaBILONIA SA IYANG IIIMAY* **Ug ang Babilonia, ang hi layn sa mga ginharian, ang katahum sa kabantug ssa mga Kaldeos.” Isa. 13:19. (44) MATAGNAONG LAGDA SA KAAG1 45 Unya ang manaiagna nagapahayag sa hubad. Ug karon makita nato sa sunod ang kaagi sa kalibutan sa ginagagmav-gagmay, BABILONIA “Ikaw, Oh, hari, mao man ang hari sa kaharian, ug ka-nimo ang Dios sa langit mihatag sa ginharian, sa gahum, sa kusog ug himaya; ug bisan diin ang mga anak managpuyo, ang mga mananap sa kalibutan ug ang mga kalanggaman sa kalangitan, iyang gihatag sa imong kamot, ug naghimo ka-nimo nga agalon kanilang tanan: ikaw man kadtong bulawan nga ulo. ’ ’ Unya ang mga bahin sa larawan nga hinimo sa nagka-lainlaing mga metal gikan sa ulo hangtud sa tiil, nagapahayag sa nagsunodsunod nga mga ginharian nga nagsugod sa Babi-lonia; ug ang ginharian sa Babilonia, nga ginapahayagan ni Na-bukodonosor, mao ang ulo nga bulawan. Ang karaang kaagi sa kalibutan nagapahayag sa sibo ga-yud kon unsa ang ulo nga bulawan nagpahayag sa ginharian sa Babilonia. Dugay na nga, ang manaiagna nga si Isaias na-gaasoy niini ingon nga “himaya sa mga ginharian, ang kata-hum sa kabantug sa mga Kaldeos.” Isa 13:19. Dinhi na-gapasabut nga sa mga adlaw ni Nabukodonor ang ginharian sa Babilonia diha sa bulawanong katuigan. Wala nay mata-hum siyudad nga mingtindog sa ibabaw sa yuta kaniadto nga ang iyang kaulohan nga maingon pa niini. Si Nabukodono-sor mao ang dakung pangulo sa iyang mga pagdaug, ang mag-aanindot ug magtutukod sa iyang mga paril ug mga dagkung balay ” “Alang sa kahibudnganan sa mga tawo giiukod ko kining balaya,” nasulat sa usa sa mga tablia, ug sa uban pang mga ginasubli ang maong sugilanon. Busa ang mga sinulat ni Nabukodonosor nga nasilsil sa bato karong adlawa nagasubli sa mapahitas-ong pagarbo nga nahisulat sa Kasulatan, “Dili ba kining dakung Babilonia nga akong ginatukod ?1’ Dan. 4:30. Alang sa hari daw kadtong siyudara dili gayud mabungkag. May sulat nga sinilsil ma-basa sa ingon niini: (4) ANG SULAT SA KAMOT SA “Ang Imong ginharian gibahin, ug gihatag BONGBONG Ba mga Medianhor. ug Persianhon.” Dan. 5:28. 46 MATAGNAONG LAGDA SA KAAGI 47 “Busa sa hingpit ginalig-on ko ang mga kalig-onan sa Babilonia. Hinaut unta nga kini molungtad sa gihapon.” —Rawlinson, “Fourth Monarchy”, Appendix A. MEDIA UG PERSIA Apan si manalagna Daniel, sa nagapadayon sa diosnong paghubad, nagasanta sa tanang hunahuna nga mapahitas-on nban sa pahayag. “Sa sunod kanimo motindog ang usa ka ginharian nga ubos kanimo.” Karon ang panan-awon naga-tudlo kanato ngadto sa umaabut. Ug ang pulong natuman. Ang pagkunhod sa Babilonia makusog sa human sa kamatayon ni Nabukodonosor. Si Daniel nga manalagna nabuhi aron sa paghubad sa sinulat sa pulos kamot didto sa bongbong sa kumbira ni Belsasar: “Ang Dios nag-ihap sa imong ginharian, ug nakahuman na kaniya. Ikaw ginabutang na sa timbangan ug nakita nga kulangan. Ang imong ginharian gibahin, ug gihatag sa mga Medianhon ug Persianhon. ” Dan. 5:26-28. Ang dughan ug mga bukton nga salapi sa dakung lara-wan, nagapahayag sa ginharian sa Media ug Persia, nga maoy mingsunod sa Babilonia, nga “ubos” sa kasilaw ug kahalang-don ingon sa salapi nga ubos sa bulawan. Ang Media ug Persia nagapadaku sa mga utlanan sa ginharian sa kalibutan; ug ang mga ngalan ni Siro ug Dario nahisulat tipon sa mga nga-lan sa dagkung mga mananaug sa kaagi sa kalibutan. Apan ang manalagna wala mohunong sa pagsaysay sa kahalangdon sa pagpangagi sa mga ginharian sa kalibutan. Ang pagsaysay ginadalidali hangtud sa pag-abut sa ginharian nga dili gayud mawala. Human sa Media ug Persia motindog ang ikatulong ginharian. GRESIA “Ug may lain nga ikatulong ginharian sa tumbaga, nga managbuot sa tibuok nga vuta.” Ang “ikatulong ginharian” sunod sa Babilonia mao ang Gresia, nga nagadaug sa ginharian sa Medianhon ug Persianhon. Ang ginharian sa Gresia nagatuman sa ginapahiangay sa tagna, nga mao ang nagapahayag sa halapad nga pagtubo 48 ANG ATONG KATUIGAN sa ginharian. Ang iyang gahum mikaylap” sa tibuok nga ka-libutan, matud pa ni manalagna Daniel, sa pagtag-an sa iyang kaagi. Si Ariano, ang magsusulat nga Gresianhon, sa pagsulat niya kaniadto, miingon nga si Alejandro sa Gresia sa pagkatinuod daw “nahimong ginoo sa tibuok nga yuta; ug miingon pa: “Nakagpatoo kanako nga wala na gayuy, siyudad, km: katawohan nga wala abuta sa kabantug sa iyang ngalan; ug tu-ngud mining katarungana, bisan unsa ang iyang gigikanan nga arang ikapagarbo kun ikapaila sa iyang kaugalingon, alang kanako daw adunay kamot nga diosnon nga nagamando sa iyang pagkatawo ug sa mga buhat.”—“History of the Ex-pediton of Alexander the Greathook 7, chap. 30. Ang mga kilid nga tumbaga sa dakung larawan nga na-gapahayag sa Gresia, ang tumbaga sa iyang kaugalingon mao ang nahiangay nga ilhanan niadtong “kalasag kun saput sa gubat nga binuhat sa tumbaga,” nga ginapakabantog sa mga Gresianhon sa ilang mga balak ug mga alawiton nga karaan, “Uban sa ginapakalabaw nga hinagiban, mao ang naga-pangidlap nga tumbaga.” ANG GAHUM NGA MINGTUNGHA SA KASADPAN Samtang ang paglabaw sa Gresia sa ubos sa pagmando ni Alejandro walay nagasupak bisan usa, apan may usa ka gahum nga mingtungha sa kasadpan nga sa wala madugay misalmot sa mga gubat alang sa gante sa pagkadungganan sa kalibutan. Ang ubang mga magsusulat nga karaan naga-ingon nga sa panahon sa kamatayon ni Alejandro, dinha sa iyang huna-huna ang pag-adto ngadto sa kasapdan aron sa pagsumpo sa gahum nga nagatubo didto sa siyudad sa Roma, sumala sa iyang hingdunggan. Si Plutaroo naga-ingon nga kining tawo-hana nga si Alejandro, “minglupad sama sa bitoon, sa ka kusog nga dili katohoan, gikan sa subangan sa adlaw hangtud sa kasadpan, nga nagapalandong sa pagdala sa kasidlak sa iyang mga hinagiban ngadto sa Italia. Iyang hingdunggan ang ga-hum nga Romanhon sa Italia.”—“Morals,” chap, on “fortune of the Romanspar. 13. MATAGNAONG LAGDA SA KAAGI 49 Si Lukano, ang karaang magbabalak nga Romanhon, na-gasubli sa maong hunahuna: *1 Hininginlan sa dili kapugngang kusog sa kfcpalaran, Sa mga ginharian sa Asia ginadala niya tug iyang makalilisang dalan: Ang tampalasan niyang sabli naga-usik sa kinaiya sa tawo, Ug ang iyang ginaagian nahimong kamingawan. “Bisan pa ang halayong kasadpan iyang pagaadtoon, Diin ginadawat sa sabakan ni Titus, ang nagsalop nga adlaw. ”— “Parsalia” Apan sa paghidangat ni Alejandro sa hingkod nga panui-gon, namatav siya, ug ang Roma may igong panahon sa pag-patubo sa iyang gahum nga ikaandam alang sa hinunahuna nang pagmando sa tibuok nga kalibutan. Kini tinuod gayud nga sa human sa Gresia, mingsunod ang Ginharian sa Roma, ang labing kusganon, ug labing malaglagon kanilang tanan. Unva ang manalagna nagpadayon sa pagsaysay sa ikaupat nga ginharian sa kalibutan ingon sa gipahayagan sa mga bitiis nga puthaw sa damgo ni Nabukodonosor sa dakung larawan. KOMA “Ang ikaupat ka ginharian saina kalig-on sa puthaw sang-lit ang puthaw makadabokdabok ug makadaug sa tanang bu-tang; ug sama sa puthaw nga magvidugmok mining tanan, kini modabok ug modugmok.” Daw unsa gayud ang pagkahiangav sa puthaw sa larawan sa kinaiya sa ikaupat ka dakung ginharian ! Si Gibbon, nga magsusulat naghingalan niini “ang ginhariang puthaw sa Roma.” Kini naglumpag sa mga ginharian, ug nagadaug sa ta-nan, sumala gayud sa ginapahayag sa tagna kaniadto. Sang-lit ang puthaw maoy labing malig-on sa daghang mga metal, nga nahiuyon gayud sa tagna—“sama sa puthaw nga maga-dugmok niining tanan”—kining ikaupat ka ginharian magamao ang labaw nga gamhanan kay sa bisan hain sa nanghiuna ka-niya. Si Strabon, ang batid sa geograpia, nga nagakinabuhi pa sa mga adlaw ni Tiberious Cesar, miingon: “Ang Roma minglabaw (sa gahum) sa tanang nanghiuna kaniya nga mga magmamando kang kansang mga kaagi may ato kita.”—“Geography”, book 17 chap. 3. 50 ANG ATONG KATUIGAN Si Hipolito, ang obispo ug sinakit, nga nagapuyo sa Roma sa ikatulong siglo sa ilalum sa ginhariang puthaw,”—naga-sulat ingon niana nga anaa sa tagna: “Nakahari na ang puthaw, nagasugod na sa pagpanaug ug pagpanugmok sa tanan; ginasakop na niya ang dili buot mopasakop kaniya; nakita na nato killing mga butanga sa atong kaugalingon. ”—“Trestise on Christ and Anti-christ,” sec. 33. Si Hipolito sa matin-aw usab nagapakita gikan sa tagna nga ang ginharian sa iyang mga adlaw pagabahinbahinon, ug siya mingsulat sa mga ginharian nga “tomitindog pa” gawas kaniya. Kay ang hubad ni Daniel nagasaysay sa matin-aw sa kahulogan sa panagsakot sa vutang kolonon ug sa puthaw mga tiil ug sa mga tudlo sa tiil sa dakung larawan. ANG MGA GINHARIAN SA KINABAGHOANG UROPA “ Ingon nga ikaw nagatan-aw sa mga tiil ug mga tudlo sa tiil, ang usa ka bahin yuta sa magkokolon, ug ang usa ka ba-hin puthaw, mao man usab ang ginharian pagabahinon; apan anaa niana ang kalig-on sa puthaw, sumala sa imong nakila ang puthaw gisakot sa vutang vanang. “Ug ingon nga ang usa ka bahin sa mga tudlo sa tiil puthaw, ug ang usa ka bahin vutang kolonon, mao man usab ang ginharian, ang usa ka bahin malig-on ug ang usa ka bahin gun-ob. “Ingon nga imong nakita nga ang puthaw giipon sa yu-tang kolonon, sila makig-ipon sa mga anak sa katawohan; apan dili sila magakasagul, sama sa puthaw nga dili masagol sa vutang kolonon. “Ang ginharian pagabahinon’’ mao ang ginapahayag sa manalagna sa Dios. Sa kinahitas-an sa iyang gahum, ang Roma nagabiay-biay sa hunahuna nga kono ang usa ka gamha-nang buhat maarangan sa paglumpag sa gihapon. Apan ang mga pulong “Ang ginharian pagabahinon; nahasulat sa karaang sulatanan nga panit sulod sa mga adlaw sa Babilonia, ug sa katumanan sa pulong sa manalagna, ang Ginhariang Romanhon nabungkag sa pagsagol na sa mga na-sod ug mga katawohan nga mingsagol kaniya. Ang mga ele- MATAGNAONG LAG DA SA Tv A AG 1 mento wala magakinuptanay bisan ang panagsagol sa putliaw ug yutang kolonon dili gayud managkasagol. Binungkag sa mga malig-ong mga nasod nga gikan sa amihanan, ang Gin-harian sa Kasadpan nabahinbahin n'gadto sa ginagmay nga mga ginharian, nga gikan niini nanagpanubo ang mga kabag-lioang nasod sa kasadpan sa Uropa. Walay mausa ka pulong nga naliimutang sa tagna nga napakyas ang iyang katumanan liangtud karon. Kining mga ginharian nga kinabaghoan nanagpanggikan sa nabahinbahin nga Roma, wala na gayud mahiusa pagbalik. “Sila ma-kigtipon sa mga anak sa katawohan,” matud pa sa tagna. Ila-pit ang tanang mga namonoang panimalav sa LTropa karon managkaubanan ra gumikan sa pagminyoay; ang tagna naga-ingon nga kini magamao; apan “dili sila magakausa ang usa ug usa, .sama_sa puthaw nga dili. masagol sa yutang kolonon.” Busa nakita na nato kini nga natuman gayud. Walay mausa ka manggialamon, walay pangulo sa daghang mga kasundalohan, nga nakaarang sa paghiusa pag-usab ning mga nasora ngadto sa pagkausa ka dakung ginharian. Si Carlos V may hunahuna niini, ingon sa ginahunahuna sa uban. Si Na-poleon nagahanduin sa paghimo niini usab, apan wala maka-liimo. Wala na gayud ing ginharian nga magagahum pa sa kalibutan. Mamahibaloan nato ingon nga sa tinuoray ang ginaagian sa ginharian sa kalibutan nga nagasunod sa sibong lagda sa tagna nga nahimutang sa diosnong talaan sulod sa mga ad-law sa karaang Babilonia, magamao usab mamatuman ang mga ginaasoy sa nagakatapus nga kabahinanan sa lagda. Ang ikaupat ka dakung ginharian pagabahinon. Ang Roma mao ang ikaupat nga ginharian, nga ginabahinbahin. Ang mga ginharian nga nabahinbahin gikan sa ginhariang nabahinbahin, nagabuhat karon sa ilang bahin sa atubangan sa atong mga mata ning mga adlawa. ANG SUNOD NGA DAKUNG HITABO HADUOL Ug unsa ba ang mosunod \ Kana mao ang pangutana alang kanato. Karon ang matagnaong pag-asoy nga nagasunod sa 52 ANG ATONG KATUIGAN karaang Babilonia mingdangat na sa atong kaugalingong ad-law. Ang pulong nga ginsulti kanhi kang Nabukodonosor karon ginasulti alang gayud kanato. “Sa mga adlaw nianang mga haria, ang Dios sa langit magatukod ug usa ka ginharian nga dili malumpag, ng ang gahum niana dili mahaluna sa laing lungsod; apan kini ma-gadugmok ug magasunog nianang tanan nga mga ginharian, ug kini molungtad sa gihapon. ’ ’ “Ingon sa imong nakita nga gikan sa usa ka bukid gi-putol ang usa ka bato dili pinaagi sa kamot, ug nga kini nag-dabok sa puthaw, sa tumbaga, sa yutang kolonon, sa salapi, ug sa bulawan; ang gamhanan nga Dios nagpahibalo sa hari kon unsa ang mahinabo sa kaulahian; ug ang damgo matuod, ug ang kahulogan niana dili kaduhaduhaan.” ANG HULAGWAY NGA “Ang kinuba sa palacio ni Nabukodonosor, diin KINUHA NT MTSIONERO niahamutang ang hawanan ni Belsasar nga W C.. ISING pagapiestahan. “Sa mga adlaw mining haria”, —kining mga ginharian sa atong panahon,— ang mosunod nga dakung pagkausab sa hitabo sa kalibutan magamao ang pag-anhi ni Kristo aron sa pagsugod sa pagpahimutang sa walay katapusang ginharian. MATAGNAONG LAGDA SA KAAGI 53 Kana mao ang dakung katibwayan nga ginadulngan sa ta-nang dalan sa kaagi, Ang katapusan moabut gayud. Sanglit ang bato, ginaputol nga “walay kamot,” nagadug-mok sa larawan, aron nga ang tanan nga bahin, nga gipaha-yagan sa ginharian nga kalibutanon, ginahimong abog ug gi-napadpad sa hangin, magamao usab ang umaanhing ginharian ni Kristo, motindog sa “walay kamot” dili pinaagi sa ta-wohanong gahum, kondili sa gahum sa walay katapusang Dios, magatapus sa tanang ginharian nga yutan-on ug magadala sa hingpit nga kalaglagan sa sala ug sa mga makasasala sa ibabaw sa yuta. “Ang damgo matuod ug ang kahulogan niana dili kadu-haduhaan.’ ’ Nan ang tanang mga mata maayong itan-aw ngadto sa dakung lakang mosunod nga ginatag-an sa matagnaong pag-asoy sa pag-anhi sa mahimayaong ginharian nga walay katapusan ni Kristo, nga dili na moagi kondili molungtad sa gi-liapon ug sa gihapon. ANG PAGKAYAB NJ “Killing Jesus. mao man kini ang iyang KRISTO SA LAXGIT pagbalik.” Buhat 1:11. 54 ANG MADAUGONG PAGSU- ‘Tan-awa ang imong hari naga-anhi . LOD SA JERUSALEM nagatungtung sa asno. Zak. 9:9. Ang Ikaduhang Pag-anhi ni Kristo AGAPAKITA a ik^dulia sa walay sala sa mga - If IT « nagahulat kaniya sa kaluwasan. Ileb. 9:28. Sa makadaghan ang ikaduhang: pag-anhi ni ^Kristo ginatan-aw Janiang ingon nga usa ka pag-tulon-an. Kini labaw pa kay sa pagtulon-an nga pagatuhoan lamang; kini mao^ usa ka hitabo nga nag.isingabut, butane nga nuga-abut ga^ud dinhi sa vita, ug kini maov labi.ng daku, ug labaw sa tanang liitabo sa kalibutan sukad sa pag-anhi ni Kristo sa unang panahon aron sa pagpakamatay a Kalbaryo tungud sa mga sala sa niga tawo. Ang ikaduhang pag-anhi ni Kristo, sama sa iyang unang pag-anhi, mao ang suloltihonon sa diosnong tagna gikan pa sa si-nugdan. Kini ginapatin-aw ni apostol Pedro sa iyang ikaduhang nahisulat nga wali. Ginapasantop gayud niya sa mga tawo sa Jerusalem ang kamatuoran nga ang mga butang “ginaman-tala niya una sa baba sa tanan niya nga mga manalagna, nga ang Kristo maga-antus. (Buhat 3:18), nakita gayud nila sa ilang mga mata ang katumanan sa pulong. Walay bisan (55) 56 ANG ATONG KATUIGAN nsa ka pulong nga napakyas. Matud niya, ang tanang gina-sulti sa mga manalagna mahitungud sa ikaduhang pag-anhi ni Kristo mamatuman gayud: “Pagasugoon niya si Jesukristo, nga gimantala niya una kaninyo; nga sa pagkamatuod, kinahanglan nga pagadawa-ton siya sa langit, hangtud sa pagpahiuli sa tanan nga mga butang, nga gisulti sa Dios sa baba sa tanan niya nga mga balaan nga manalagna, sukad sa sinugdan.” Buhat 3:20, 21. ANG SAAD SA I YANG PAG-ANHI Tungud kay ang kadautan mingsugod na sa pagdagsang, ang Dios nagapadala ug balita sa wala pa ang lunop sa ka-libutan ginapahavag nga ang pag-anhi ni Kristo sa himaya, magatapus sa paghari sa sala. “Labut pa si Enok, ang ikapito sukad kang Adan, mitag-na usab mahitungud niini nga miingon: “Ania karon mia-but ang Ginoo kauban sa mga linibo-libo niya nga mga balaan, sa pagluikom batok sa tanan. Judas 14, 15. Ang saad sa pag-anhi ni Kristo mao ang “bulahang pag-laum,, sa panahon pa sa mga patriarka. Sa mangitngit nga takna ni Job sa pagsulav, ang iyang kasingkasing minghawid sa saad, ug niana wala mawala ang iyang paglaum: “Kay ako nasayud nga ang Manlulukat nako buhi man, ug sa kaulahian nga adlaw, siya motindog sa ibabaw sa yuta .Kaniva ako maketan-aw gavud ang akong kaugalingon, ug ang akong mga mata makasud-ong kaniya, ug dili lain. Job. 19:25-27 Ang salmista nagaawit mahitungud niini: “Moanhi ang atong Dios ug dili maghilum; kalayo ma-gaot-ot sa atubangan niya, ug sa maglibut niya adunay da-kung bagyo. Salmos 50:3. Ang mga manalagnang nanghiulahi sa walay hunong gi-naaghat sa pagsulti mahitungud sa himaya nianang pag-anhi, sa mga manghitabo nga maga-una niini, ug sa pag-andam nga angay buhaton sa mga tawo alang niini: “Ako nakagbutang ug mga magbalantay sa imong mga kota, Oh Jerusalem: sila dili magahilum sa ma-adlaw ni sa ANG IKADUHANG PAG-ANHI 0/ magabii: kamo nga mga managpalahinumdum kang Jehova, ayaw pagpahulav ” “Tan-awa, si Jehova nagamantala sa ki-natumyan sa yuta. Ingna ninyo ang an^k nga babaye sa Sion, Tan-awa, ang imong kaluwasan nag-abut; tan-awa, ang iyang bayad anaa uban kaniya, ug ang iyang balus anaa sa iyang atubangan. ” Isa. 62:6,11. Ang balita sa Iyang pag-anhi kinahanglan igamantala hangtud sa kinaturayan sa yuta; kay kini mao ang “maayong mga balita sa dakung kalipay” alang sa tanan nga magada-wat niini. Sa katapusang gabii kauban sa Iyang mga tinon-an sa \Vala pa Siya igalansang sa krus, sa dinha nga ginabati niya ang kaguol sa Iyang kasingkasing nga daw ikamatay, sanglit ang kabug-at sa atong mga paglapas hapit na igapahamtang Kaniya, ang gugma ni Kristo alang sa mga Iya, nakapahimog bililhon Kaniya sa paghunahuna sa Iyang ikaduhang pag-anhi aron sa pagtigum kanila sa katapusan didto sa dayong puloy-anan, nga nahagawas sa tanang mga sala ug kasamok; ug mi-ingon Siya: ^‘Dili malisang ang inyong kasingkasing. Tomoo kamo sa Dios, ug motoo usab kamo kanako. Sa balay sa akong Ama-han adunay daghan nga puloy-anan, kon wala, nag-ingon un-ta ako kaninyo: ako moadto sa pag-andam sa inyong puloy-anan. Ug kon makaadto na ug makaandam kaninyo ug puloy-anan, moanhi ako pag-usab, ug panad-on ko kamo kauban gayud nako; aron nga kon asa ako atua usab kamo. Juan 14:1-3. Sa maong pasalig, ang kasingkasing nakakaplag ug kapa-hulayan. Oh, pagkabililhon sa saad, ‘‘Ako moanhi pag-usab!” “Moanhi ako alang kaninyo/’ mao ang madasigong balita. “Oo, Ginoo,’’ managpanubag kita* “magahulat kami, ug ma-gatukaw, ug magaandam, tungud sa Imong grasya. ANG FA AG I SA IYANG PAG-ANHI Ang ikaduhang pag-anhi ni Kristo makita sa tibuok ka-libutan. Walay bisan unsang tinago kun misterio niini. Ang magpapahayag (revelador) miingon: 58 ANG ATONG KATUIGAN “Ania karon, nga moanhi uban sa mga panganod, ug ang tanang mata makakita Kaniya.,, Bugna 1:7. Si Ivristo sa Iyang kaugalingon, nagahubit sa talan-awon, sa lyang mga tinon-an ingon sa makita sa tanang mga tawo. ANG PAGKABALHIN ANG “Ug ania karon, nagpakita kanila si Moises, JjANDONG SA IYANG ug si Elias, nga nagapakigsulti kaniva.” PAG-ANHI. Mateo 17:3. “Kay ingon sa kilat nga nagakilab gikan sa Silangan ug makita hangtud sa Kasadpan, magamao usab kini ang pag-anlii sa Anak sa Tawo.” Mateo 24:27 “Unya hikit-an nila ang Anak sa Tawo, nga moanhi sa mga panganod, nga adu-nay dakung gahum ug himaya.” Markos 13:26. Ang adlaw sa Ginoo—ang pagtapus sa kaluwasan ang si-nugdan sa mga paghukom sa Dios—moabut “ingon sa kawatan sa kagabhion,” apan, ang lawasnong pagpahayag ni Kristo makita sa tanan. Ang mga langit maabli, ang vuta molinog. Ang mga trumpita sa Dios mulanog, ug ingon nga ang hi-mava wala pa gayud makita sa mata sa tawo nga may kama-tayon, mobuto sa kalibutan. Kon Siva moanhi nga Hari sa m dihadiha nagahunahuna sa dili pagpadayon sa pagsulong. f‘Siya mingsumbalik gikan sa siyudad, “Matud pa ni Josep-Jms,M sa walay bisan unsang katarungan sa kalibutan, (Tan-a'Aa ang “Wars’7 book 2, chap. 19). Ug ang mga Celotes nag*gukod sa mingsibug nga mga Romanhon nga sa kasuko gi-dasmagan ang mga guardia sa ulahi. Unya kadtong inagbabantayng mga Kristohanong nahibaio nga ang panahon sa madaling pagkalagiw ming-abut, sumala sa ginatag-an ni Kristo sa dugay nang mga katuigan Sila na-nagpangagiw gawas sa siyudad, ug gawas sa mga lungsod nga naglibut kaniya. Sulod sa tibuok nga mga katuigan, ang tagna ni Kristo, nagapahimangno kanila, “Mag-ampo kamo nga ang inyong pagkalagiw dili mahiatol sa tingtugnaw, ug sa adlaw nga igpapa-hulay ” IMat 24:20. Ang pag-ampo gidungog, kay kini nahi-tabo sa dayon na ang tingtugnaw (autumn) ug sa adlaw sa semana nga dili igpapahulay maoy paghimo sa pagpangalagiw. Sa pagbantay alang sa ilhanan, ug sa pagtuman dihadiha, si-la nangaluwas. Sa ingon niana sa pagbalik na sa mga Romanhon sa ulahi sa paglikos, wala na gayud nila lung-i hangtud ang siyudad na-hulog sa ilang mga kamot, ug wala gayud ing mga Kristoha-non nga nahilakip sa iyang pagkalaglag. Ingon usab kita ki-nahanglan nga magabantay sa mga ilhanan sa atong mga panahon, aron nga mahilikay kita niadtong mga butanga nga magaabut sa ibabaw sa yuta, ug nga maandam sa “pagtindog sa atubangan sa Anak sa Tawo.” ANG PAGKATUMAN 8A MATAGNAONG PULONG Si Kristo nagpahayag nga ang templo nga maoy garbo sa nasod, pagalaglagon gayud sa hingpit. Sa katapusang paglikos, ang general nga Romanhon, nagapaningkamot sa pagluwas sa templo. Sa dinha nga ang mga Judio nagamit niini nga maoy ilang labing salipdanan, tungud sa iyang dakung kalig-on, si Titus nagapahayag kanila sa pagingon: “Kon kamo mobalhin lamag dapit gikan nianang inyong ginapakig-awayan, wala gayud ing usa ka Romanhon nga 76 ANG ATONG KATUIGAN moduol sa inyong bililhnog sanctiuryo, kun magahimog pana-mastamas alang niini; ako magapaningkamot sa pagbantay ka-ninyo sa balaang balay; bisan kamo mobuot kun dili.” Josephus, “Wars of the Jews,” book 6, chap. 2. Apan ang tagna natuman gayud. Ang mga tawo daw nag-lagut gayud ug maayo. Ang mga magahing Romanhong pa-gano nanghibulong sa ilang makamamatayng pagdalidali. Ang m^a panlimbasug ni Tito sa pagluwas sa templo napakyas, ug kini nalaglag gayud ingon sa gitagna ni Kristo. Ang mga tinon-an ni Kristo nagpasantop Kaniya tungud sa mga dagkung bato nga diha sa kota sa templo. “Tan-awa ANG USA KA BAIUN GIKAN Nagpakita sa bulawanong kandelero u* SA ARKO NI TITO sa uban pang mga balaan nga mga sudlanan sa templo nga gidala sa mga dalan sa Roma tungud sa kadaugan nga nakab-ot. kon daw unsa nga mga bato,” miingon ang usa. Sa diha nga glsusi ni Tito ang' maong mga bato, sa human sa pagkahulog sa sivuds.d, ginaingon nga siya nagpamulong niini: “Sa pagkamatuod ang Dios maoy nagatabang kanato ning gubata, ug dili lain kong dili mao ang Dios gayud ang nag-papahawa sa mga Judio ning mga salipdanana. ” MGA ILHANAN SA MAGAABUT NGA. 77 Sa tinuoray, makaingon kita, sa kahayag sa pagtulon-an sa Balaang Kasulatan, ang pagkalaglag nga midangat sa siyudad mao lamang ang bunga sa iyang kaugalingong paagi. Ang ma-binantayong pag-amoma sa Dios nagapanalipod sa hataas nga panahon sa siyudad ni David. Sa dinha nga ginakuha na Niya sa ulahi ang Iyang pagpanalipod ug ang mga tawo nagapahi-mutang sa ilang kaugalingon sa gahum sa dakung maglalaglag, ang diosnong katarungan wala na magluwas sa siyudad gikan sa mga paghukom nga nahnlog gayud sa ibabaw sa kanunay nga pagpakasala batok sa kahayag. Ang pagtulon-an nga makuha mao ang usa niadtong na-hasulat “alang sa along pagtambag nga kang kinsa ang kata-pusan sa kalibutan magaabut. “Ang Jerusalem, nianang kali-watana sa dakung kahayag ug sa hataas nga higayon, nahulog tungud kay wala siya magpanghibalo sa panahon sa pagduaw kaniya. Sa gihapon ang masulob-ong pagtuaw ni Kristo na-gadala ug pasidaan ngadto sa mga igdulungog sa mga tawo: “Kon Ikaw gayud unta makaila, bisan karon lamang sa imong adlaw, sa mga butang nga nahatungud sa imong pakigdait.” Lukas 19:42. Bahin IT Sa ginatagna ang pagkalaglag sa Jerusalem, ug sa naka-liatag na sa mga tomotoo sa mga ilhanan nga arang nila kapa-ngitaan ug kaluwasan sa adlaw sa iyang pagkalaglag, si Kristo nagatubag pa gayud sa labing hingpit sa ikaduhang bahin sa pangutana sa mga tinon-an, “Unsa ang ilhanan sa Imong pag-anhi, ug sa katapusan sa kalibutanV’ Mat. 24:3. Ang Panahon sa Kagul-anan Sa madali Siya miagi ngadto sa mga hitabo sa katapusang mga adlaw. Apan sa sinugdan ginasaysay Niya sa pila ka mga pulong, ang mga kagul-anan nga pagaagian sa Iyang Iglesia sulod sa mga siglo nga nakaulang. Si Daniel nga manalagna nagasulat mahatungud mining hitaboa nga nagtagna sulod sa hataas nga panahon, nga ang gahum nga papanhon “moluya sa mga santos sa Labing Hataas.’’ Dan. 7:25. Mahitungud (6) ANG KATAKOMBA Dinhi niining agianang langob ang mga gilutos nga DUOL SA KOMA mga Kristohanon nakakita ug dapit nga arang kn dangpan, dinhi himoa ang ilang mga kulto, ug dinhi usab ilubong ang ilang mga minatay. (78) MGA ILIIANAN SA MAGAABUT NGA. 79 ning mga panahona, si Kristo miingon sa Iyang matagnaong pagpakigpulong: “Kay unya magaabut ang daku nga kagul-anan, nga wala pay ingon sukad sa sinugdan sa kalibutan hangtud karon, ug nga dili na gayud mahitabu. Ug kondili pagpahamub-on kadtong mga adlawa, wala gayud untay unod nga maluwas; apan tungud sa mga pinili pagapahamub-on kadtong adlawa.’’ Mateo 24:21, 22. Kini matin-aw nga si Kristo nagapasikad sa panahon sa kagul-anan nga gitagna ni Daniel, dili sa mga pagsulay nga raa-gauban sa pagpangalagiw sa mga Kristohanon gikan sa Jerusalem, kay ang ilang pagpangalagiw mao ang kaluwasan sa mga pinili gikan sa pagsulay. Bisan daghan sa mga maluyahon ang nanag-antus nga agi lamang sa pagpanalagan gikan sa ilang mga puloy-anan, ang dakung mga pag-antus niadtong panahona mingabut sa ibabaw sa mga dili matinuhoon, nga walay pa-nalipod. Ang tagna nga ginahatag sa atong Manluluwas nagapaha-yag sa hulagway sa hataas ug sa makanunayong paglutos sa Iyang mga pinili, ug nagatag-an sa hamubong panahon nga ginatugot. Ang Dios magaulang sa mga tinuyong paagi aron sa pagluwas sa Iyang mga tawo. Ug kana namao gayud. Ang mga pinili nag-antus sulod sa daghang mga siglo tungud sa pagka-walav kagawasan sa tinuhoan, hangtud sa pagtungha sa Re-formacion ug sa pagsangyaw sa laing dapit sa Pulong sa Dios, nagabungkag sa gahum sa papanhon, sa ingon niana nagapa-hamubo sa mga adlaw sa mapait nga kagul-anan. ANG KATAPUSAN NAGAKAHIDUOL NA Snmala sa uban pang tagna ni Daniel, ang panahon sa pagsulay ug sa paglutos magaabut pa gayud, “ bisan sa panahon sa katapusan.” Daniel 11:35. Ingon sa nabatasan, unya kita kinahanglan nga magabantay sa mga ilhanan sa katapu-sang mga adlaw nga magasugod sa pag-abut human sa mga adlaw sa kagul-anan. Ug busa makita nato ang mosunod nga mga pulong sa pagpakigsultisulti ni Kristo nga nagapaila sa hulobiton sa Iyang ikaduhang pag-anhi. Kutob karon ang ma- 80 ANG ATONG KATUIGAN tagnaong pag-asoy magapahayag sa mga manghitabo nga ma-gadala ngadto sa katapusan sa katuigan. Sa sinugdan ang Manluluwas nagalitok ug usa ka pasidaan batok sa bakakong mga paagi mahitungud sa Iyang ikaduhang pag-anhi. Nga walay teoria sa tago nga pag-anhi kun katinga-lahang pag-anhi nga makalimbong sa mga walay pagbantay, Siya miingon sa matin-aw nga mga pulong: “Kon kinsa ang magaingon kaninyo: Tan-awa ninyo din-hi ania si Kristo! kun, didto, dili kamo managtoo. Kay maga-lutaw ang bakakon nga mga Kristo ug bakakon nga mga ma-nalagna. Mateo 24:23-27. Karong adlawa makita ta ang kinahanglan ning maong pahamatngon. Ang ubang malalangon gayud nga mga limbong makita sa pagtulon-an nga si Kristo nakaanhi na, sa tago, kun nga Siya moanhi sa lawak sa kamatayon, kun sa katiguman sa mga espiritista: Batok ning tanang mga sayop, ginapabantay kitang daan, ingon man usab sa batok sa bisan unsang mga ti-nugyanan nga moanhi magapakita ug mga kahibugngang ilhanan ug mga katingalahan. Ang pagkatapus sa kaluwasang tawohanon, ang pag-abut sa adlaw sa Dios, maingon sa kawatan sa kagabhion; ug ang pag-anhi ni Kristo gayud magaabut niad-tong mga dili mabinantayon ug mainandamon. Bisan pa, kon Siya moanhi, “ang tanang mata makakita Kaniya,” ug ang tanang himaya sa langit modilaab sa ibabaw sa kalibutan nga nagakurog. MGA ILHANAN SA LANGIT UG SA YUTA Karon ang asoy sa tagna sa Manluluwas nagapahayag sa mga ilhanan nga magapakita kong haduol na ang pag-anhi sa Ginoo sa kalibutan. Mahatungud gihapon sa mga adlaw sa kagul-anan nga gitagna ni Daniel nga manalagna, si Kristo miingon : “Ug gilayon sa human ang mga kagul-anan niadtong mga adlawa, Ug unya magapakita ang ilhanan sa Anak sa Tawo sa langit, ” Mat. 24:29, 30. Sa Sulat ni Lukas sa mao gihapong niatagnaong pakigpu-long ginadugang ang mga ilhanan, nga nagasaysay sa mga ka- MGA ILHANAN SA MAGAABUT NGA. 81 himtang sa yuta sa nagakahiduol na ang pag-anhi ni Kristo. Aug iyang mga sulat mabasa sa ingon niini: “Adunay mga ilhanan sa adlaw, ug sa bulan, ug sa mga bitoon; ug sa yuta kagul-anan sa mga katawohan, nga sa kali-sang tungud sa dinagook sa dagat ug sa mga balod; ug ma-ngaluya ang mga tawo sa kahadlok, ug sa katahap sa mga bu-tang nga magapangabut sa ibabaw sa kalibutan kay ang mga kagamhanan sa mga langit pagauyogon. “Ug unya hikit-an nila ang Anak sa Tawo, nga moanhi sa usa ka panganod nga adunay dakung kagamhanan ug himaya. Ug kon magsugod sa pagkahatabu kining mga butanga, manag-tul-id kamo, ug ihangad ang inyong ulo; kay nagapaduol ang pagpanubus kaninyo.* ’ Lukas 21:25-28. Labut pa gayud, si Juan nga manalagna, sa bugna nagatag-an ning mga ilhanana sa adlaw, sa bulan, ug sa mga bitoon, ingon sa ginapakita kaniya sa panan-awon mahitungud sa ka-tapusang mga adlaw. Apan ang iyang sulat nagapakita nga kining mga ilhanan nga nagasunodsunod, ginaunhan sa dakung linog. Gisaysay niya ang sunocisunod nga mga hitabo sa ingon niini: “Ug hingkit-an ko, sa paghubad niya sa ika-anum ka ti-ma-an; ug ania karon miabut ang usa ka dakung linog, ug ang adlaw miitum ingon sa usa baluyot nga buhok; ug ang t-ibook nga bulan nahimo nga ingon sa dugo; ug ang mga bitoon sa langit nanagpangahulog sa yuta, ingon sa igera nga nangapulak ang iyang mga linghod nga igos, kon ginayabyab sa usa ka makusug nga hangin.” Bugna 6:12, 13. Dinhi niining kasulatan ang upat ka dakung ilhanan mahitungud sa nagakahiduol nga pag-anhi ni Kristo, nahasulat alang sa atong pagtoon ingon niining mosunod: 1. Ang daku nga linog. 2. Ang pagngitngit sa adlaw ug sa bulan. 3. Ang pagpangahulog sa mga bitoon. 4. Kasamok sa mga nasod, ug lain pang mga Ilhanan. ANG PANAHON SA PASUGOD SA MGA ILHANAN Ang tagna ni Kristo nagatudlo sa daw haduol nga pana- 82 ANG ATONG KATUIGAN hon sa dinha nga ang unang mga ilhanan nga Iyang gihatag nga mao ang pangitngit sa adlaw, mingpakita,—“gilayon sa human sa kagul-anan niadtong mga adlawa. ” Ug ang “daku riga linog” sa panan-awon ni Juan maoy magasunod ning ilha-nana sa mga langit. Ang Reformacion sa ika napulog unom ka siglo mao ang nagasugod sa pagpahamubo sa mga adlaw sa kagul-anan; a pan sa ubang mga nasod ginatakpan ang manggihatagong ga-hum sa Pulong sa Dios ug didto ang paglutos nagpadayon. Bisan sa haduol sa nagahinapos na sa ika napulog pito ka siglo, sa 1685, ang Francia nagasalikway sa Kasugoan sa Nantes, nga nagatugot sa kasamahan, ug ang paglutos hilabihan ingon sa karaanan. Ang iglesia ginatabog pag-usab ngadto sa kamingawan. Sa paghisgot sa unang tinagpulo ka tuig sa ika-napulog walo ka siglo si Kurtz miingon: '‘Sa Francia ang paglutos sa mga Hugonotes nagpadayon 'Ang mga pastor sa kamingawan’ nagahimo sa ilang mga katungdanan nga baylo sa ilang kinabuhi.”—“Church History,” tomo III, p. 88. May niakalilisang nga paglutos sa mga Morabianhon sa Austria, niadtong mga panahona, ug kadaghanan sa mga gina-lutos nakakaplag dalangpanan sa dapit nga gihinganlan ug Sajonia. Sa 1722, si David nga Kristohanon mao ang naga-mando sa unang mga Morabianhon nga nangalagiw aron sa pagpamuyo sa mga kayutaan ni Konde Zinzendorf,’ nga pinaagi kaniya nagatukod kanila sa unang dakung pundok sa lihok sa mga misyon sa kinabaghoan. Apan sa kinataliwad-an sa Siglo, ang katuigan sa kahayag ug ang gahum sa hunahuna sa kalibutan, tungud sa maayong pagtabang sa Dios, nagapalahus sa mga estadong Katoliko sa Uropa ug ang malilisang paglutos minghunong. Ang usa ka hitabo sarang na nga makagmatuod niini. Kining talan-awon didto mahitabo sa Francia, nga mao la-mang ang lungsod nga Katoliko diin daghang Protestante. Sa 1762 ang usa ka Hogonote sa Tolosa, ginatampalasan sa pagbu-tangbutang sa pagkamamomono, ginasakit ug ginapatay sa ilalum sa kapig-ot sa espiritung karaan sa pagkamanglulutos. MGA ILHANAN SA MAGAABUT NGA. 83 Daghan sa mga Hogonotes nagahunahuna nga ang mga pag-lutos sa unang panahon nabuhi na usab, ug nanagpangandam sa pagpangagiw ngadto sa Swiza. Apan si Voltaire nangako sa maong butang, ug nakapalig-on sa hunahuna sa kadaghanan, nga ang parliamento- kun katigumang lungsodnon sa Paris, na-gahusay sa maong hitabo, ug ang hari nakabayad ug daku sa panimalay sa maong tawo tungud sa kadaut nga nahimo. ANG KARAANG GA- “Duha ka babaye ang magagaling sa galingan: LINGAN SA HARINA ang usa pagadad-on niya, ug ang usa pagabi- yaan.” Mateo 24:41. Kini nagapakita nga sa kinatung-an nianang 18 ka siglo ang mga adlaw sa universal nga paglutos minghunong. Sa kinaiya sa hitabu, dili kita makatudlo sa sibong tuig ug moi-ngon, dinlii ang mga adlaw sa kagul-anan natapus. Gikan ning mga panahona, unya, atong pagasusihon ang talaan sa kaagi aron sa pagkahibalo kon ang mga ginatudlong ilhanan nagsugod ba sa pagpakita. Kon magalantaw kita, ma-kita nato ang mga hitabu nga natiman-an, sunodsunod sumala sa gitagna: 84 ANG ATONG KATUIGAN 1. Ang linog a Lisboa sa 1755. 2. Ang pagngitngit sa adlaw, 1780. 3. Ang pagpangahulog sa mga bitoon, sa 1833. 4. Ang mga kahimtang katilingban ug ang mga lihok nga nagapahayag sa katapusan. “Adunay mga ilhanan,” matud sa Manluluwas. Kina-hanglan nga magatoon kita sa mga timaan sa mga nanghitabo, nga magabantay sa dakung pagmatngon sa pagsikop sa mga ilhanan sa magaabut nga katapusan, ingon sa mananakay nga nagabantay sa suga kon nagakahiduol na siya sa ginapangan-doy nga dunggoanan sa unos ug mangitngit nga kagabhion. ANG LINOG “Ug managpangabut ang mga gutom, ug mga kamatay SA LISBOA ug mga linog sa nagakalainlain nga mga dapil." Mateo 24:7. Ang Linog sa Lisboa sa 1755 “ANIA KARON MI ABUT ANG USA KA DAKUNG LINOGM NG nahauna sa laray sa mga ilhanan sa naga-singabu't nga katapusan ginasaysay ni San Juan sa ingon niini: “Hingkit-an ko sa paghubad niya sa ika-unom ka timaan; ug ania karon miabut ang usa ka dakung linog.” Bug. 6:12. Ang mga bersikulong gisundan niining kasulatana sa ma-tin-aw nagasaysay sa mga adlaw sa paglutos sa mga balaan sa Dios, ug ang katuigan sa pagtutol ug Reformacion nga mao ang nagapahamobo sa panahon sa kagul-anan. Unya kining na-haunang ilhanan ningpakita. Kini nahiangay sa pahayag ni Kristo nga ang mga ilhanan sa Iyang ikaduhang pag-anhi kinahanglan nga magasugod sa pagpakita sa human sa kagul-anan niadtong mga adlawa. Sa hapit na matapus ang kagul-anan niadtong mga adlawa nahitabo dayon ang linog sa Lisboa, sumala sa ginatawag, bisan ang iyang mga kadautang nahimo ming-abut ngad-to sa halayo pa sa Portugal. Si Profesor W. H. Hobbs, ang giologista, miingon sa mahitungud niini: (85) ANG LISBOA SA . TABOK SA LOOK Ang: talan-awon sa dakung linog ug dagkung balod sa Nobiembre 1, 1755 t, sa miom ka gutlo kunang (86) kan umnn ka libo ka mga tawo ang nangamatay. ANG LINDOG 8A LISBOA 87 “Ang linog sa Lisboa Nobiembre 1, 1755, nahimong dog siya sa nahaunang dapit sa kaagi sa kalibutan nga nahi-tabo sa ginharian sa Portugal ug sa uban nga mga dapit sa mga linog nga nahasulat Sa unom ka minutos. lamang, kan-uman ka libo ka mga tawo ang nangamatav ” “ Earthquakes/ 1 pp. 142, 143. “Ani-a karon miabut ang usa ka dakung linog,” miingon si San Juan kadto mao gayud ang “usa ka dakung linog,” ug daku pa gayud ang iyang gikaylapan. Kini nagtandog sa ka-singkasing sa mga tawo sa tibuok nga kalibutan. Si James Parton, ang Englis nga magsusulat, naga-ingon: “Ang linog sa Lisboa sa Nobiembre 1, 1755, nahimong sulultihon sa mga teologo ug sa mga pilosofo Sa may ika 9 :40 ang takna sa kabuntagon malig-on ug matahum pa nga pagtan-awon ang Lisboa, sa usa sa mga labing makabibihag ug makagagahum nga dapit sa kalibutan,—usa ka siyudad nga may matahum gayud nga dagway sa dapit diin daw naga-ingon sa iyang magtutukod, dinhi tukora ako! Sa unom lamang ka gutlo ang siyudad nalumpag. Katunga sa kalibutan mingba-ti sa kinurog Sulod sa daghang simana, ingon sa atong makita sa mga sulat ug sa mga handumanan niadtong pana-hona, ang mga tawo sa mga halayong dapit sa Orupa, ming-adto sa ilang mga higdaanan nga may kahadlok, ug nahupay lamang sa pagkabuntag sa pagpakakita nga gipagawas pa sila ug usa ka gabii sa dautang mingdangat sa Lisboa. —“Life of Voltaire,” Vol. II, pp. 208, 209. ANG KALIBUTAN NAGSUGOD SA PAGPALANDONG Kining linoga nagdala sa pagpahunahuna sa mga tawo ma-hitungud niadtong dakung adlaw sa Dios. Si Voltaire, ang ban-tog nga pilosofo nga Pransianhon, “natandog gayud ug ma-ayo” niini, ingon sa ginasulti kanato. Kini mao ang katapu-sang hukom nianang dapita” siya mingsulat: “wala nay na-kulang niini gawas sa budyong. ’ ’ Sa maong panahon ang paghikay nagapadayon pag-abli sa teatro sa Lausanne alang lamang sa pagpagula sa dula nga 88 ANG ATONG KATFIGAX drama ni Voltaire. Apan ang maong tinguha nabalhin. Usa ka magsusulat miingon: uAng linog nakapahimo sa tanang tawo nga manggihima-. hunaon. Wala na sila magasalig sa ilang gagma sa dula, ug hinonoa kanunay hmoon sila nga nanimba. —“Tallentre. “Life of Voltaire,” p. 319. Busa, sa katuigan sa pangatarungan, ug sa pagkadili ma-tinuhoon ang mga hunahuna sa mga tawo nadala ngadto sa Dios ug naila ang pagkahuvang sa tawo ug ang pagkawalay kalig-on sa yuta. ANG GIDAK-ON SA LINOG SA LISBOA Mahitungud sa gidak-on sa linog, usa ka magsusulat mi-ingon nga kini ginabati usab sa Sweeden ug sa Aprika ug sa Antillas, ug midugang pa gayud siya sa pagingon: “Ang ginadangatan sa maong linog mingkaylap sa napulo ka milyon ug tunga ka kilometros kuadrados sa ibabaw sa yuta ug kini nagalabaw gayud ug daku kay sa bisan unsang linoga nga nahisulat sa kaagi.” “}History and Philosophy of Earthquakes”. (London, 1757, p. 333. Ang kapitan sa sakayan nga Englis nga naglawig sa Lisboa niadtong panahona, nagasaysay sa talan-awon sa usa niva ka sulat sa tag-iya sa sakayan : “Hapit ang tanang mga balay ug mga dagkung simbahan nalusno kun ang ubang bahin natumpag, ug hapit gani mawalav bisan usa ka balay niining siyudara nga daku nga arang pa ka-poy-an. Ang tanan nga wala hisakpi sa kamatayon nanagpana-lagan ngadto sa mga dagkung plaza, ug ang mga haduol sa su-ba nanlugsong aron sa pagluwas sa ilang kaugalingon pinaagi sa mga sakayan ug sa bisan unsa nga nagalutaw nga makahatag kaayohan, nanagpanagan, nanagsiagit ug nanagpanawag sa mga sakayan aron sa pagpakitabang kanila; apan samtang ang ka-daghanan nanagpundok sa daplin sa. suba, ang tubig mingtubo sa pagkaagi nga nakalunop sa nahaubos nga bahin sa siyudad, nga nakapalisang kaayo sa mga alaut ug nagakabuang nang daan nga mga pumopuyo, nga nagadalagan sa pagbalikbalik uban ang makalilisang pagsinggit, ang sa matin-aw nadungog gayud namo ANG LINDOG SA LISBOA St) sa sakayan, nga kini nakapatoo kanila nga ang kalaglagan sa kali-butan ming-abut na; ang tanan nanagpanluhod ug nagahangyo sa Makagagahum alang sa Iyang panabang Sa ika- duha na ang takna, ang mga sakayan nanagsugod sa pagbalik-balik sa pagdala sa mga tawo sa sakayan Ang kalisang, ang kaguol, ang kamingaw ang mga tiyabaw ug mga pagbakko sa mga namakalolooy nga mga pumopuyo dili matukib; ang tanan nanagpangayoay ug pasaylo, ug nanagginaksanay ang usag usa nga nagahilak, Pasayloa ako, higala, igsoon, ugb.! Oh! unsa kahay modangat kanato! bisan tubig ni yuta dili makatabang kanato, ug ang ikatulong butang, ang kalayo, magpalisang kanato sa atong hingpit nga kalaglagan! ingon sa nahitabo gayud. Ang sunog milungtad sa tibuok nga simana.”—Tomas Hunter, “Historical Account of Earthquakes”. (Liverpool 1756), pp. 72-74. GINAILA INGON NGA TILIMAD-ON Sa pagtan-aw sa mga katuigan ang manalagna sa Bugna, nakakita sa pag-abut sa katapusang mga adlaw, ug sa tilimad- ANG LUNOP “Magamao usab kini ang pag-anhi sa Anak sa Tawo.” Mateo 24:39. 90 ANG ATONG KATUIGAN on kon magsugod na ang panahon sa katapusan. Didto nakita niya ang “usa ka dakung linog.” Ang makalilisang hitabo gi-natiman-an sa Bugna ingon nga ilhanan sa pag-abut sa katapu-sang paghukom. May mga linog na kanhi, ug ang masubsub nga linog nagasunod sa ulahi, linog sa mga nagkalainlaing da-pit, ingon sa gina-ingon ni Kristo sa pagsulti Niya mahitungud sa mga tilimad-on sa Iyang ikaduha nga pag-anhi. Apan suma-la sa nahaunang laray sa mga tilimad-on sa nagasingabot nga katapusan, ang pagtoo nga gikan sa Dios daw ming-abut sa mga kasingkasing sa mga tawo niadtong kaliwatana, nga kadto mao gayud ang timaan sa pagpahinumdum sa kalibutan mahitungud sa adlaw sa umaabut nga silot. Sa ingon niini nga paagi ang nahauna nga mga tilimad-on sa tagna nagahatag sa iyang balita sa mga tawo. Ang iyang nahaunang hitabo mingpakita sa Karaang Kalibutan, apan ang iyang tuyo mao ang pagpahibalo sa tibuok nga kalibutan. Ang sunod nga ilhanan nga gitagna magapakita sa Bag-ong Kali-butan, apan sama sa linog sa Lisboa, ang iyang balita sa pa-hamatngon alang sa tanang katawohan sa kalibutan. ANG UDTONG ADLAW 8A DAGAT Sa Mayo 19, 1780. 'Sa kinatung-an sa ika usa ug sa ika duha ang takna sa hapon nqpilit siya sa pagdagkut ug kandila aron ikaiwag niya sa pagliso sa timon.” (91) ANG MGA TIMAAN SA LANGIT “Dili ba kamo arang makaila sa mga ilha- nan sa mga panahon? Mateo 16:3. Ang Nangitngit nga Adlaw sa 1780 “ANG ADLAW MAGANGITNGIT>y INUMDUMAN ta nga sa panan-awon mahitungud sa mga tilimad-on sa kaulahiang mga adlaw nga gihatag kang manalagna Juan, nakita niya nga ang mga tilimad-on sa langit mingsunod sa “daku nga linog”: “Ang adlaw miitum ingon sa usa ka bisti sa pag-antus nga buhok; ug ang tibuok nga bulan nahimo nga ingon sa dugo. ’’ Bugna 6:12. Mahitungud niining hitaboa ang atong Manluluwas nag-sulti, sa paghatag sa mga ilhanan sa Iyang ikaduhang pag-anhi nga mosugod sa pagpakita human sa pagpahamobo sa mga adlaw sa paglutos. Pagasublion nato ang Iyang mga pulong: “Gilayon sa human ang mga kagul-anan niadtong mga*ad-lawa, ang adlaw mangitngit, ug ang bulan dili magahatag sa iyang kahayag. Mat. 24:29. (92) ANG NANGITNGIT NGA ADLAW 93 ANG TAGNA NGA NATUMAN Sumala sa matuod nga pagsunodsunod sa tagna, human sa dakung linog sa 1755 sa Uropa, nahitabo sa Amerika7 ang ikaduhang timaan sa •nagasingabut nga katapusan,—ang kahi-bulongang pagngitngit sa adlaw, nga ginaila sa kaagi sa ka-libutan “Ang Adlaw nga Mangitngit.99 Kining tilimad-ona ming-abut sa panahon sumala sa gitud-lo sa tagna, “gilayon sa human sa kagul-anan niadtong mga ad-lawa,” kun ingon sa anaa sa Markos, ‘4niadtong mga adlawa, sa human sa kagul-anan . ’1 Sa Mayo 19, 1780, ang adlaw ningitngit, ug sa pagkagabii ang bulan wala magahatag sa iyang kahayag. Bisan unsang pagsaysaya ang mahimo sa tawo mahitungud sa ginikanan sa kahibulongan, mopabilin ang kamatuoran nga sa pag-abut sa panahon sa tagna, ang ilhanan mipakita. Ang nahaunang basahon nga gihinganlag “Memoirs of the American Academy of Arts and Sciences/’ ginapatik sa Boston sa 1785, adunay mantalaan nga ginahinganlag, “An Account of a Very Uncommon Darkness in the States of New England, May 19, 1780., ni Samuel Williams, A. M. Profesor sa Matematica ug pilosopia sa Universidad sa Cambridge (Massachusetts)99. Mahitungud sa gikaylapan, sa gidugayon ug sa kahimtang sa kangitngit niadtong higayona kining manggialamong ma-niniid nagingon: “Ang gikaylapan mining kangitngita katingalahan gayud kaayo. Gikan sa mga balita nga nadawat, daw kini nilu-kop sa tibuok nga mga estado sa Nueva Englaterra. Kini na-panid-an hangtud sa gilay-on sa silangan sa ginatawag Falmout Fortland Maine). Sa dapit sa kasadpan, nadungog nato nga ming-abut ngadto sa kinatumyang bahin sa Connecticut, ug sa Albany Sa habagatan, napanid-an sa tibuok nga kabaybayo-nan, ug sa amihanan, ming-abut hangtud sa atong ginapuy-an. “Sa mahitungud sa iyang gidugayon kini nagpadayon ni-ining dapita sulod sa napulog upat ka takna; apan kini may kamatuoran nga wala magakasama sa nagkalainlaing dapit sa (7) 94 ANG ATONG KATUIGAN lungsod. Ang panagway ug ang mga gisamputan mao nga daw ang panagway ingon lamang sa nagamayong ug mangiub. Ang mga kandila ginadagkutan sa mga kabalayan; ang mga langgam sa nakaawit sa ilang mga alawiton sa kagabhion, na-ngawala, ug nangahilum; ang mga dagktlng langgam namatog sa ilang batuganan; ang mga manok nanagpanugaok sa ingon sa ka-adlawon; ang mga butang dili maila kon hilay-an, ang tanang butang nagadala sa panagway sa mangitngit nga gabii.” (Tan-awa sa mga dahon 234-246). Sa bahin sa kaagi sa mga “Bantungang Ngalan”, ang dic-cionario ni Webster nga Unabridged nga (edition 1883) miingon: “Ang Adlawng Mangitngit, sa Mayo 19, 1780—gina- ingon kini tungud sa kahibulongang kangitngit nianang adlawa nga milukop sa tibuok nga Nueva Englaterra. Ang pagngit-ngfit mingsugod sa may ika napulo ang takna sa buntag, ug nagapadayon hangtud sa tungang gabii sa sunod nga gabii, apan may nagakalainlaing kahimtang ug gidugayon sa nagka-lainlaing mga dapit. Ang matuod nga hinungdan ning kahibulongang hitabu wala hisayri.,, ANG HTNUNGDAN WALA HIEALOI Sa maong panahon, ang uban nagsaysay sa kangitngit nga gikan kono sa aso sa lasang nga nasunog, ang uban sa talag-saong paggula sa mga gabon ug sa abug sa mainit nga panahon human sa pagkatunaw sa daghang mga niebe nga nahasu-lod sa panahon sa tingyelo. Ang sunog sa lasang dili talag-saon lamang mining mga da pita ug daghang mga tinglapgbo sukad makita ang pagkatunaw sa daghang yelo sa panahon sa tingtugnaw ug sa pagpakita sa mga gabon apan wala makapa-ngitngit ingon sa pagngitngit sa Mayo 19, 1780. Bisan, ang mga maniniid ug mga magsusulat nagakasumpaki sa kinaiya sa taptap sa kangitngit nga mingtakyap sa Nueva Englaterra nianang adlawa, sila nga tanan nagakausa sa pag-ila sa kinaiya sa hitabo nga talagsa-on. Ang mga kamatuoran ginasaysay sa hingpit sa diccionano, nga “Ang matuod nga hinungdan ning katingalahang talan-awon wala hisavri. ANG NANGITNGIT NGA ADLAW. 95 Aug ato lamang hingbaloan mao nga ang Manluluwas nag-pahayag sa Iyang tagna, nga “Gilayon sa human ang kagul-anan niadtong mga adlawa magangitngit ang adlaw ug ang bulan dili magahatag sa iyang kahayag.” Ug sa pag-abut sa panahon alang niini, ang ilhanan mingpakita. MGA SULAT NGA KADUNGAN Bisan ang mga mantalaan nga gagmay niadtong panahona nga gipaguwa aron sa pagbalita sa lakaw sa kagubut sa tinipong Bansa sa Amerika nga nianang panahona nahimong makalili-sang. dili diutay nga luna ang ilang gigahin sa paghatag sa kasayuran ug kasaysayan mahitungud niadtong makahihi-bulong nga pagngitngit sa adlaw. Usa ka tinugyanan sa mantalaan sa Boston nga gingan-lag Gazette and Country Journal (sa Mayo 29, 1780) nagapa-hibalo sa mga paniid nga nahimo didto sa Ipswich Hamlet, Massachusetts, ’ ’ sa pila ka mga tawo nga may arang-arang nga ka-alam. ” “Sa may ika napulog usa ang takna ang kangitngit nakar paagliat gayud sa among pagtagad, ug nagadala kanamo sa paghimog mga pagpaniid. Sa ika napulog usa ug tunga ang takna, sa lawak nga adunay 'tutolo ka mga tamboanan nga mag-tagkaluhaan ug upat ka bildo ang usa nga pagabuksan ang tanan dapit sa salatan ug kanawayan, ang tawo nga maayo kaayog mata wala maka-arang sa pagbasa sa mga letra, nga dagku. “Sa may ika napulog duha na sa udto ang takna samtang ang tamboanan ginaablihan pa gihapon, ang kandila nga gi-dagkutan nakahatag ug matin-aw nga anino sa bungbung sa pagkaagi nga makakuha sa labing masayon nga panagway ingon gayud sa gabii.’ ’ “Sa may ika usa ang takna, ang diutayng kahayag nga naggimit sa sidlakan nahanaw ug ang kangitngit mingsamot pa gayud labaw' kay sa una. Naniudto kami sa ika duha ang takna, nga inablihan ang mga bintana nga may duruha ka kandila nga dinagkutan sa lamisa. Sa panahon sa hilabihang kangitngit, ang uban sa mga langgam nga ihayop namauli sa ilang batuganan. Ang mga 9G ANG ATONG KATUIGAN manok nanagpanugaok nga nanagtubagtubag ingon sa ilang na-batasan sa magabii. Ang mga churchar, nga langgam sa ka-gabhion nanagpaningog ingon sa ilang ginahimo inigkangit-ngit. Ang mga bald nanagkalakala. Sa laktud nga sulti, ang udtong adlaw nahimong ingon sa panagway sa tungang gabii. “Sa ika tulo na ang takna sa hapon ang kahayag sa ka-sadpan nag-anam-anam ug lutaw, ang lihok sa mga panganod makusog, ang ilang bulok madalag kaayo ingon sa tumbaga la-baw kay sa bisan unsang panahon kaniadto. May mingpakita sa kalit nga mga kidlap nga so-sama sa tison. Sa may ikau-pat ug tunga ang takna sa hapon ang among pundok, nga nakaagi ug kalit ug kagabhion nga wala lang palangdunga nag-bulagbulag nga malipayon. Sa pagkagabii, kining tawohana nga tinugyanan (nga did-to na .sa Salem) nagsulat: “Tingali wala gayud magngitngit sukad sa pagbiya sa mga’anak ni Israel sa balay sa kaulipnan. Kining hilabikang kangitngit nagapadayon hangtud sa may ika usa ang takna sa ka-adlawon bisan pa takdol ang bulan sa miaging gabii. Ang mantalaan sa Boston nga ginatawag Independent Chronicle sa Hunvo 8, naghulad gikan sa Massachusetts Spy ni Tomas: “Sulod sa tibuok nga panahon ang masakiton, ug mami-ngawong kangiub nagatabon sa nawong sa kinaiyahan. Ni may kangitngit sa kagabhion nga talagsaon ug makalilisang nga maingon niadtong adlawa; bisan pa nga may bulan tibuok pa walay butang mailahan, kondili tinabangan sa kahayag sa su-gang nakita gikan sa mga silingang balay, ug sa ubang mga dapit nga halayo, nagpakita ingon sa kangitngit sa Egipto, nga daw hapit dili lapsan sa mga silaw sa kahayag. Kining talagsaong talan-awon nakapanlimbawot sa balhi-bo ug sa mga katahap sa daghang mga tawo. Ang uban na-gahunahuna niini nga dayag nga tilimad-on sa kaligutgut sa Langit sa panimalus nga ginasumbong batok sa yuta, ang uban naghunahuna nga ang mag-uunang magpapahibalo mahitungud sa katapusang adlaw, kon 'ang adlaw magangitngit ug ang bulan dili magahatag sa iyang kahayag.’” ANG NANGITNGIT NGA ADLAW. 97 Dili lamang kay sa yuta da mahitabo, kondili sa dagat usab napanid-an ang talagsaong kangitngit sa adlaw ug sa gabii sa Mayo 19, 1780. Sa Independent Chronicle sa Hunyo 15, 1780, usa ka ti-nugyanan nagasaysay sa iyang pagpakigsulti sa nagakalainla-in riga magpapaniid ug nag-ingon: “Nakita ko usab ang masinabutong kapitan sa sakayan, nga siya niadtong buntaga dinha sa may kap-atan ka ligwa ang gilay-on gikan sa silangan ug habagatan sa Boston. Nag-ingon siya ang dag-um nga mingpakita sa dapit sa kasadpan maoy labing maitum kaayo nga iyang nakita sukad masukad. Sa may ika napulog usa ang takna sa buntag may diutay nga ulan, ug misamot ang kangitngit. Sa kinatung-an sa ika usa ug sa ika duha ang takna sa hapon napilit siya sa pag-dagkut ug dakung kandila aron ikaiwag niya sa pagliso sa ti-mon Sa tunga-tunga sa ika siyam ug sa ikapulo ang takna sa gabii, nagsugo siya sa iyang mga tawo sa pagpakuha sa ubang mga layag, apan mangitngit kaayo, nga sila wala ma-kaarang sa pagpangita sa agianan gikan sa usa ka palo ngadto sa usa.’1 GINAHUNAHUNA NGA KADTO ADLAW NA SA PAGHUKOM Kining magsusulata nagahisgot ning mosunod mahitungud sa napukaw nga mga pagbati nga gumikan sa nahitabo: “Daghan ang mga ginabati sa mga tawo mahitungud sa mga tinguha sa Maghahatag sa pagsabwag sa talagsaong kangitngit sa ibabaw nato. Ang uban naghunahuna nga kadto mao na ang tilimad-on sa katapusang talan-awon. Gipanghi-naut ko nga kini adunay raaayong samputanan sa mga pa-numduman sa mga dautan, ug nga sila mapasibut sa pag-andam alang nianang mahinuklogong adlaw. ’ * Sa Independent Chronicle sa Hunyo 22, 1780, nagpatik sa sulat gikan kang Doktor Samuel Stearns, nga natandog ug maayo tungud sa iyang kaalam “sa pilosopia ug astronomia. Sa nahauna, gisalikway niya ang usa ka sugyot nga nahimo : “Nga ang kangitngit wala mogikan sa eklipse ginapakita sa nagkalainlaing mga pagkabutang sa mga planeta sa along 98 ANG ATONG KATUIGAN kahimtang niadtong panahona; kay ang bulan kapin sa usa ka gatus ug kalim-an ka grado gikan sa adlaw niadtong ti-buok adlaw.’* Ang pulong nga siensiahanon niadtong panahona, sumala sa saysay niining magsusulat, nagsaysay nga ang nagapadayon nga gahum sa kainit sa adlaw nagdala sa daghang abog sa kahanginan: ug sumala sa iyang hunahuna, "ang katilingban sa hilabihang mga abog mao ang ginikanan sa talagsaong ka-ngitngit nga nahitabo dili pa dugay karon.” Apan sa mahitu-ngud sa matuod nga talan-awon nga katingalahan siya nagsulat: "Ang pinasugdang kahulogan ikapasangil Niadtong nag-lakaw sa libot sa kalangitan, nga nagbukhad sa langit sama sa tabil, nga nagahimo sa mga panganod nga Iyang salakya-nan, nga nagalakaw sa ibabaw sa mga pako sa hangin. Kini Siya mao kadto nga kansang tingog ang mga hangin sa bagyo motuman, nga maoy nagasugo niining mga gininhawa sa pagpa-tigum ug sa pagpatibuok aron nga tungud kanila makaarang Siya sa pagpangitngit sa adlaw ug sa gabii; nga ang maong kangitngit, tingali dili lamang mao ang timaan sa Iyang kali-gutgut ba'tok sa nagatuaw nga mga kasal-anan ug mga kahu-gawan sa mga tawo, kondili tilimad-on sa pagkalaglag nga uma-abut. ” Sa ingon niana, ang mga panumduman sa tawo nanga-ukay tungud ning timaan "sa adlaw ug sa bulan. ” Ang unang mga sinulat sa siyudad sa Nueva York, naga-sulti sa kadasig nga nakapahikurat didto, bisan pa sa tinuo-ray ang kangitngit wala kaayo hialinggati sa dapit sa amihanan. SA DALAM SA CONNECTICUT Ang pangulo sa Universidad sa Yale, si Timoteo Dwight kadungan sa panahon sa hitabo, gibinlan kita niining kasay-sayan mahatungud sa usa ka kaagianong hitabo niadtong adla-wa: Ang Dalam sa Connecticut may sulusabut, didto sa Hartford. Ang midagsang nga hunahuna niadtong adlawa mao nga ang paghukom haduol na. Ang tinugyanan sa Dalam, tungud kay dili sila makahimo sa ilang mga pagsabutsabut nama-uli na lamang. Gipahayag nga undangon usab ang panagti- ANG NANGITNGIT NGA ADLAW. 9! gum sa mga kagawad sa senado. Diha nga gipangutana si Coj ronel Davenport sa iyang hunahuna mahitungud niini, mitur bag siya: “Musopak ako nga pag-undangon ang tigum. An& adlaw sa paghukom tingali moabut kun dili. Kon dili maii mag-abut wala kitay katarungan sa pag-undang; apan kong ugaling man mag-abut, pasulabihon ko nga hikaplagan ko ngi nagtuman sa akong katungdanan. Tungud niini buot ko nga pag-i dad-an kita dinhi ug mga kamlila. i Sa ingon niini nag-aghat kining paagiha, sa salabutan *4 mga tawo ug misulod ang katahap ug kahinuklog sa ilang nag4 kasingkasing, nga nagadala sa ilang mga hunahuna sa Dakung Adlaw sa Dios nga umaabut, ang nahaunang gitagnang mgq timaan sa langit natuman. I Sa kaulahian nga mga panahon ang daghang mga nanagj toon sa Biblia sa Uropa ug Amerika natandog ang ilang mg^ salabutan sa pagtoon sa pagtulon-an sa ikaduhang pag-anhi ni Kristo. Unya nasabtan sa kadaghanan nga kining mga tij limad-on miabut sa katumanan sa tagna. j Kon palandungon ta ang nangagi makita nato sa sibur ga«j yud nga ang ilhanan sa pag-anhi sa umaabut nga Hari misu-god pagkatuman sa paggula sa Iglesia ni Kristo gikan sa hata^ as ug mangitngit nga kagul-anan. Ang bag-ong katuigan ni-! banagbanag nga diin ang Ginoo nagpuno sa yuta sa kahayag: sa wala pa ang Iyang ikaduhang pag-anhi sumala sa mga pu^ long kang Manalagna Daniel: 4'Apan ikaw Oh Daniel, takpi ang mga pulong, ug tik-upa ang basahon, bisan hangtud sa panahon sa katapusan: daghan nga modalagan magbalikbalik, ug ang kahibalo mous-, wag. ” Dan. 12:4. Busa ang panahon sa katapusan miabut na ug ang mga; timaan sa katapusang mga adlaw misugod sa pagpakita sa, yuta ug sa langit. Ang Ginoo nag-andam sa pagpadala sa! kalibutan sa katapusang maayong Balita sa haduol nga p$g-anhi ni Kristo sa himaya. ANG DAKUNG ULAN SA MG A BITOON SA NOBIEMBRE 13,1833. (100) “Ug ang mga bitoon sa langit nanagpangahulog sa yuta, ingon sa igera nga nangapulak ang iyang mga linghud nga igos, kon ginayabyab sa usa ka makusog nga hangin” Bugna 6:13 ANG BITOON NAGPAHIBA- “Hingkit-an namo ang Iyang bitoon sa sila- LO SA UNA NIYANG ngan, ug mianhi kami sa pagsimba Kaniya.” PAG-ANHI Mateo 2.2 Ang Pagpangahulog sa mga Bitoon sa 1833 “ANG MGA BITOON NANGAHULOG GIKAN SA LANGIT” NG hilabihang paningkamot ginahatag sa pagtoon sa panagnang diosnon pinaagi sa mga hitabo sa nagahinapus nga mga tuig sa ikanapulog walo nga siglo. Ang mga maniniid nakakita sa gahum nga papanhon nga nakadawat sa “samad nga ikamatay” sa mga hitabo ug sa gisamputan sa Kagubut sa Francia; ug kini naga-pasabut nga ang kalibutan nagasulod na sa bag-ong panuigon sa kahayag ug kagawasan. Ang mga magtotoon sa Biblia nagasugod na sa pagpaJka-kita sa labing matin-aw sa pagtulon-an sa dakung mga lagda sa tagna-anong kaagi sa kalibutan, ug ang mga kasingkasing n&ngatandog uban ang mga kamatuoran nga ang pag-anhi sa Ginoo nagakahiduol na. Sa Uropa ug America sa nahaunang mga tinagpulo ka tuig, sa ikapulog siyam ka siglo mao ang pagsugod sa pagdasig sa pagtoon up pagwali mahatungud sa ikaduhang pag-anhi. (101) 102 ANG ATONG KATUIGAN LAING ILHANAN SA KAIrANGITAN Dinhi karon nagapakita ang laing ilhanan sa mga langit, nga ginatag-an sa pulong sa tagna. Mahitungud sa ilhanan nga magasunod sa pagngitngit sa adlaw ug sa bulan, ang tagna ni Kristo nagaingon: 4'Ang mga bitoon mangahulog gikan sa langit. ” Mat. 24:29. Si manalagna Juan nakakita sa hitabo sa usa ka panan-awon mahitungud sa ulahing mga adlaw, ug gisaysay ning mga pulonga: “Ang mga bitoon sa langit nanagpangahulog sa yuta, ingon sa igira nga nangapulak ang iyang linghod nga igos, kon ginayabyab sa makusog nga hangin.” Bug. 6:13. Sa Noviembre 13, 1833, ming-abut ang katingalahang pag-pasundayag nga langitnon mahatungud sa mga bitoon nga nanagpangahulog, nga giihap nga maoy usa sa labing katingalahang talan-awon sa kaagi sa astronomia. Masanagong mga pagpakita sa mga panon sa mga bitoon maoy napanid-an sa nagkalainlaing mga panahon sa tanang mga katuigan; apan kining katingalahang talan-awon nga mia-but sa sunodsunod sumala sa gitudlo sa tagna, nga kon sayron human pagngitngit sa adlaw, nagahimo sa talan-awong hulag-way ingon nga tubag sumala sa gisaysay sa Bugna, daw nga ang tanan nga bitoon sa langit nangahulog sa yuta. Ang hinungdanong butang mahitungud sa ilhanan mao nga kini makita, ug nga ang kahimtang sa iyang pagpapaha-yag magadala sa mga pagsusi. Dili sa America lamang, kon-dili sama sa manggialamong kalibutan, ingon nga sulosultihon nga tulon-anan kining mga ilhanan sa kalangitan nag-agda sa mga tawo sa ilang pagtagad. Ang usa ka Englis nga Cientifico, Rev. Thomas Milner, P. R. G. S., mingsulat: “ Ang balita nahatungud mining talan-awon nga langitnon, nahatabu sa continente sa kasaladpan nag-aghat ug daku uyamot sa mga tawo sa pagtagad ingon sa makita nato sa mga astronomo ug sa tibuok kalibutan ingon sa mabanaba-na. —■ “Gallery of Nature’’ (London, 1852) p. 141. ANG PAGPANGAHULOG SA MG A. 103 Kining magsusulata nagatawag niini nga “labing mata-hum sa tanang talan-awon nga nahasulat.”—Id. p. 139. Ang laing Englis nga magsusulat sa astronomia sa pipila pa lamang ka mga adlaw ming-ingon: “Nga makausa nga sa gihapon, sumala sa gisangputan sa pagpangahulog sa mga bitoon sa 1833, ang pagtoon niadtong masigang mga bitoon nahimong usa ka bahin nga kinahangla-non mahitungud sa astronomia. ” — Clarke, ‘ ‘ History of Astronomy in the Nineteenth Century.” p. 329. Ang mao gihapong basahon nagasaysay sa gikaylapan sa pastindayag sa ingon ning mosunod: “Sa pagkagabii sa Noviembre 12, 13, 1833, nahitabo ang unos sa mga bitoon nga nanagpangahulog sa ibabaw sa yuta. Ang Norte America mao ang nahiagum ug maayo sa iyang pagpangahulog. Gikan sa look sa Mexico ngadto sa Halipax Canada hangtud sa pagsilang sa adlaw natapus ang pasundayag, sa panganod nagkuroskuros lamang ang kahayag ug tungod sa mga umol nga kalayong misiga. p. 328. ANG KAHIMTANG TALAN-AWON Si G. Denison Olmsted magtutudlo sa Universidad sa Yale sa paghimo sa hingpit nga sientipikohanon pagpaniid, nagsulat siya mining mosunod sa American Journal of Science: “Ang kabuntagon sa Noviembre 13, 1833, mao ang halan-dumong pasudayag sa talan-awong katingalahan nga ginata-wag mga bitoon nga mitioros, nga tingali mao ang labing daku ug matahum kay sa uban nga nahitabo Kaha walay talan-awong langitnong katingalahan nga nahitabo ning lung-sora sukad masukad nga may pumopuyo siya, nga diin ginatu-tukan uban sa dakung kahimuot ug kalipay sa» usa ka klase sa mga mananan-aw, kun sa uban nga sare sa katingala ug kahad-lok. Sulod sa hataas nga panahon, human sa maong hitabo, kad-tong katingalahang talan-awon sa talisik sa mga bitoon mao ang kanunay nga sulosultihan sa bisan diing pundokpundok. ” Tomo XXV (1834), pp. 363, 364. Si Prof. Simon Newcomb, ang astronomo, nagapahayag niining katingalahang talan-awon sa pagpangahulog sa mga bi- 104 ANG ATONG KATUIGAN toon, “ang usa ka labing katingalahang napaniiran. (Tan-awa sa “ Astronomy for Everybody/1 p. 280). Kini dili lamang paaundayag sa talagsaong gidaghanon sa mga nangahulog nga bitoon ingon sa makita ni Alejandro Humboldt sa Sur America sa 1799, kun ingon sa mga natiman-an sa mga mahasulat sa unang mga panahon kun mining ulahing mga panahon kay kini nga hitaboa maoy usa ka “talisik” sa mga bitoon nga nangahulog kun usa ka talan-awon nga sama sa gihulagway sa mga pulong sa tagna: “Ang mga bitoon sa langit managpangahulog. ” Ang astronomong Francianhon nga si Camilo Flamarion miingon mahitungud sa kabaga sa ulan: “Ang maniniid sa Boston, si Olmsted, nagtanding sa ka-daghanon nila nga katunga sa gidaghanon sa mga ginatawag flakes (ingon sa maputing balhibo) nga makita nato sa kaha-wan sulod sa nabatasang pag-ulan sa niebe.” — “Popular Astronomy . ” p. 536. Kining talan-awon makahatag kanato ug maayong pagsa-but labaw kay sa ginabanabana nga 34,640 ka mga bitoon nga mangahulog sa usa ka takna, sumala sa nahimo ni Frof. Olmsted, sa tapus motoang ang hilabihang mga talisik sa mga bitoon, nga maoy nakahatag kaniva ug kasayon sa pagpangahas sa pag-ihap. Si Mananambal Humphreys, pangulo sa Colegio sa San Juan, sa Anapolis, nagingon sa mahitungud sa pagpahayag sa maong talan-awon sa kaulohan sa Maryland: “Sumala sa mga sugid sa kadaghanan, sila nangahulog sama sa pagpangahulog sa niebe.” American Journal of Science, Yol XXV (1834, p. 372. Kining pahayaga nagasaysay sa sibu gayud sa katumanan sa tagna. Ang mabinationg kasingkasing natandog tungud sa pagkahalangdon niining talagsaong mga talan-awon. Si Prof. Alejandro Twining nga Ingeniero Civil, “kanhi magbalantay sa Colegio sa Yale,” sa paghatag niya sa iyang mga hunahuna mahitungud sa kinaiya sa dumoduaw nga masiga sa kahawan sa langit, nagsulat ning mosunod: ANG PAGPANGAHULOG SA MGA. 105 “Kon nagpadayon pa ang pagpangahulog sa mga bitoon sa walay pag-undang sa gidugayon nga totolo ka segundo su-mala sa kahimtang sa hitabo, katunga unta sa Continente na-kasaksi sa kagul-anan nga dili hitupngan. Apan kanang Dios nga makagagahum sa nga tanan nga nagbuhat sa kalibutan, ug nakahibalo sa iyang katalagman, naghatag usab kaniya sa ka-lasag nga naghatag sa kahawan ug hangin nga may mga butang nga dili kubos nga mananabang kun maghahatag sa kinabuhi. Tungud kay giisip kining usa sa mga talagsaong butang ug pasundayag nga katingalahan gikan sa mabinantayon nga pag* agak sa Magbubuhat ingon usab sa makalilisang gidak-on ug gahum sa iyang mga magpapatigayong butang, dili angay nga ang hitabo nga sama niadtong sa 13 sa Noviembre pasagdan nga dili magpabilin sa dakung kahulogan niya sa tawohanong hu-nahuna kay sa usa ka talan-awon nga matahum kaayo.1 ’ American Journal of Science, Vol. XXVI (1834) p. 361. Ang mga kadaghanan nagbati nga ang Dakung Magbubuhat nagasulti sa mga katawohan niining bantugang katingalahan sa Iyang mga langit. Ginasublisubli sa mga sinulat niadtong halandumong panahon, ang pagpamatuod nagadala sa kamatuoran nga ang mga maniniid natandog nga ang talan-awong nakita sama gayud sa ginasaysay sa diosnong tagna ingon nga usa ka mga ilhanan sa katapusan sa kalibutan. ANG MATAGNAONG HULAGWAY GINAHULAD Ang Journal of Commerce sa Nueva York nagpasabut sa sibo gayud nga ang tagna nagsaysay sa talan-awon, ingon sa nagpakita sa 1833. Kini niaoy bugna-anong hulagway nga nakita sa karaan manalagna sa panan-awon: “Ang mga bitoon sa langit nanagpangahulog sa yuta, ingon sa igira nga nangapulak ang iyang linghod nga igos kon ginayabyab sa makusog nga hangin.” Bug. 6:13. Ang tinugyanan sa Journal of Commerce nagasaysay sa tagnaanong hulagway sa hitabo nga gipahayag dul-an sa napu-log walo ka siglo nga miagi sa sibo nga pagsaysay. “Walay pilosopo kun manggialamon nga nakasulti kun nakatimaan sa usa ka hitabo ingon sa kagahapon sa buntag. Ang 106 ANG ATONG KATUIGAN manalagna sa ika napulog walo ka gatus ka tuig nga nangagi, nagtag-an niini sa sibu gayud, kon ugaling kita makasabut sa mga bitoon nga nangahulog mao nga ang kahulogan pagpa-ngabulog sa mga bitoon. ” — New York Journal of Commerce, Nov. 14, 1833. Sa sumpay niini ginatamod sa mao gihapong magsusulat ang tinuyong pagkaangay sumala sa banabana sa manalagna mahitungud sa kahoy nga igira nga ginapaatak ang iyang ling-hod pa nga mga igos sa usa ka makusog nga hangin: “Ania ang sibu gayud nga pulong sa manalagna. Ang pagpangahulog sa mga bftoon dili ingon. nga gikan sa daghang mga kahoy nga ginakusokuso sa hangin, kondili gikan sa usa lamang. Kadtong nakita dapit sa silangan, nangahulog pa-ingon sa Silanga; kadtong nakita sa dapit sa Amihanan nangahulog paingon sa Amihanan; kadtong nakita dapit sa pasadpan nangahulog paingon sa kasadpan, ug kadtong nakita dapit sa ha-bagatan (kay minggula ako gawas sa balay ngad'to sa tugka-ran) nangahuog paingon sa habagaitan; ug sila nangahulog dili ingon sa pagpangahulog sa mga bungang hinog; kondili nang-lagput sila, nanghisalibay, sama sa mga igos nga hilaw, nga sa sinugdan nagamakuli sa pagbulag sa pungango ug kon siya matagak sa iyang ginataptan, molagpot sa makusog sa matul-id, nagakahulog; ug sa daghang mahulog, ang uban mangahulog nga managsayloanay ang usa ug usa, nga daw sila ginasalibay sa hilabihan ka kusog. Si Propesor Omlsted sa hataas ug maayo kaayong pagkahi-kay nga sinulat sa American Journal of Science, nagahatag pahibalo gikan sa tinugyanan sa Bowling Green, Mesori, ingon ning mosunod: “Bisan walay bulan, sa panahon sa among pagpaniid ka-nila, ang ilang kahayag hilabihan nga kami makaarang sa pag-basa sa igong gidak-on sa letra, sa walay kakulian, ug ang ka-liayag nga ilang gihaltag maputi pa kay sa kahayag sa bulan, sa gabii nga masayag ug matugnaw diin ang yuta nalimisan sa niebe. Ang kahanginan, ang nawong sa yuta, sumala sa atong makita, ang tanang mga butang maglibut, ug ang mga ANG ILHANAN NGA “Ingon nga ilahanan ang kalayo didto banta- KALAYO yanan nga pari! sa pagpahibalo sa mga tawo sa Dios kanhi sa pagkalagyo gikan sa umaabut nga kadautan, (tan-awa sa Jer. 6:1) mao man usab ang mga ilahanan nga mipakita karon sa langit ug dinhi sa yuta mao ang timaan sa pagpahibalo sa Dios Ba mga tawo niining mga adlawa. (107) 108 ANG ATONG KATUIGAN pamayhon gayud sa mga tawo„ nagasaput sa panagway sa kar matayon sinilakan sa mapadayonong kahayag nga maluspad sa dili maisip nga mga bitoon nga tungud sa ilang kadaku ang ‘nagsiga batok sa kinaiya sa langit., “Halus walay dapit sa langit nga wala magpahayag ning mga bitoon nga nangahulog, bisan pa kun ikaw makakita nga adunay lahi nga panagway; sa gihapon sa mga panahon sila ingon sa nagatalisik nga mga pinundok nagatawag sa pagpa-hinumdum sa hunahuna mahitungud sa igira, nga nangapulak ang iyang linghod nga igos kon ginauyog sa gamhanang ha-ngin sa dili pa ang panahon. ” — Vol XXV (1834), p. 382. USA KA ILHANAN SA T1BUOK KALIBUTAN Dili larnang kay sa America da kondili sa tibuok nga kali-butan nga sibilisado nga nag-aghait sa mga hunahuna sa mga tawo mahatungud sa pulong nga tinagma nga ginasulosultihan tungud mining hitabo. Sa ingon niana, ang Englis nga maa-lam sa ciencia nga mao si Tomas Milner, nagasulat ning mosu-nod alang sa katawohang Englis ug nagsulti ning mosunod nga makapatandog nga pulong: “Sa daghang mga dapit, ang kadaghanan sa mga pumo-Jnyo gidakop sa kahadlok, ug ang labing nahayagan nanga-lisang sa pagpalandong sa matin-aw kaavong Jiulagway sa bug-naanong larawan—nga mao ang mga bitoon sa langit nagpa-ngahulog sa yuta, ingon sa igira nga nangapulak ang iyang mga linghod nga igos, kon pagauyogon sa gamhanang hangin sa dili pa ang panahon.” — “The Gallery of NatureH (London, 1852), p. 140. Busa ang ilhanan sa mga langit nahimong mahinuklpgong pangaliyupo sa tibuok kalibutan. Kini nagadala sa mga kadag-hanang nanagpakakita niini, ug sa ilang mga paghunahuna ngad-to sa Dios ug sa katapusang dakung adlaw. Ang usa ka magpa-paniid nga nagpuyo pa niadtong panahona dito sa Georgia, nagsulat, '‘Ang tanan mingba'ti nga kadto mao na ang paghu-kom, ug nga ang katapusan sa kalibutan ming-abut na.” Ang ANG PAGPANGAHULOG SA MGA. 109 lain pa usab sa Kentucky nagsulat, “Sa tanang dapit nadu-ngog ko ang mga lalake, mga babaye, ug mga kabataan nga nanagpaniyagit, ‘Ang adlaw sa paghukom ming-abu't naM” Kini mao gayud ang tilimad-on nga ang takna sa paghukom sa Dios nagakahaduol na. Ang mga ilhanan nga dugay nang ginatagna nagapakita sa tagsa-tagsa, sa pagpasabut sa ilang malungtarong patik nga anaa sa timaan sa nangatuman nga tagna. Gilayon sa human mining mga panahona, nagasugod dayon ang pagmata mahitungud sa labing kinahanglanong pagtulon-an sa Biblia sa ikaduhang pag-anhi ni Kristo, nga mingtubo sa sibu nga lihok nga umaabut nga mao ang nagadala sa maayong balita sa pagpaandam alang sa pag-anhi sa Ginoo sa tanang na-sod ug sinultihan ug katawohan. ANG SAAD XI KIMSTO “Moaanhi ako pag-usah, ug panad on ko SA PAGBALIK kamo kauban gayud nako.” Juan 14:3. ANG ILHANAN SA 1833 GINAPASABUT SA LAING MGA PASUNDAYAG Nakaghisgot na kita mahitungud sa matuod nga napani-iran, si Ilamboldt sa talagsaong pagpangahulog sa mga bitoon (8) 110 ANG ATONG KATUIGAN sa Sur America, sa may katloan na ka tuig sa wala pa moabut ang 1799, nagapahibalo siya sa maong panabon nga ang mga labing tigulang nga mga pumopuyo didto nahinumdum sa sa-mang talan-awon ingon sa tuig 1766. Gikan mining mga balitaa, ang mga sientipiko nagakuha sa katarungan nga kining maong talisik sa mga bitoon ginapa-abut sa matag katloan ug tolo ka tuig. Busa sa pagka 1866 na-nagbantay na usab sila alang sa pagsubli sa maong talan-awon nga nahatabo sa 1833. Nga adunay grado ang kamatuoran mahitungud sa pangu-tarungan nga nahimo sa talagsaong pagpangahulog sa mga bitoon sa Noviembre 14, 1866. Niining panahona ang Uropa mao ang dapit nga nahimutangan sa maong talan-awon. Apan ang maong hitabo dili ikagtanding niadtong sa 1833. Kini na-gapakita sa matin-aw ])inaagi sa sinulat sa mga pagpaniid nga nahimo ni Sir Robert Ball ug ni Lord Rosse, mga astronomong Englis. Si Sir Robert Ball miingon nga sa pagsugod sa pagpangahulog sa mga bitoon, siya ug si Lord Rosse nanggula ngadto sa paril sa balav sa observatorio nga didto ginabutang ni Lord Rosse ang dakung telescopio sa pagpasihag. “Didto, sulod sa mosunod nga duruha kun totolo ka takna, nakasaksi kami sa talan-awon nga dili gavud mapanas sa akong panumduman. Ang pagpangahulog sa mga bitoon nag-anam sa pagdaghan hangtud nga usahay daghan ang makita gilayon.” —“Story of the Heavens,’’ p. 380. Pagkadaku sa talan-awong nakita apan kadto mao lamay usa ka pagpahinumdum sa ulan sa mga bitoon sa 1833, sa diha nga “pipila” lamang ka bitoon ang nangahulog sa tagsa ka pana-hon, kondili, ingon sa iyang pagpakita, “ang mga bitoon sa langit nangahulog sa yuta. ’’ Bisan pa niana, ang talan-awon sa 1866, nga nasaksihan sa dakung bahin sa karaang Kalibutan, nagpulos sa pagmando sa pagpabag-o sa. pagtagad sa dili hitupngan nga hitabo sa 1833, ug ingon man sa mga matagnaong paghubit sa “mga katingala-han sa langit” (Joel 2:30) nga magapakita sa magakahiduol ang katapusan. ANG PAGPANGAHULOG SA MG A. Ill Aug mga basahon ug mga buhat pinasikad sa astronomia gilayon nagsugod sa pagihap niini sa natino na gayud nga sa matag-katloan ug tolo ka tuig, ang maong pasundayag paga-sublion. Sa masaligon ang 1899 gitag-an nga pagasaksihan ang pagsubli sumala sa mahitabo sa 1833. Sa “New Astronomy” ni Profesor Langley (nga ginapa-tik sa 1888) nagaingon: “Ang dakung talisik sa Noviembre nga magaanhi sa raa-kausa pa ning sigloha ug nga ang tanang mga magbabasa ma-kalaum sa pagtan-aw sa 1899, nga maoy usa ka kahimut-an na-to tungud kay maoy unang lihok nga natiman-an pagsusi. ’7 Ang Astronomia ni Chamber, nga ginapatik sa 1889, naga-ingon: “Ang pagpangahulog sa mga bitoon sa Noviembre 13 ma-paabut nga mopakita pag-usab sa dakung kahayag sa 1899. —Vol. 1„ p. 635. Apan ang adlaw sa Noviembre 1899 niagi ug ang mga ka-tuigan nanagpangagi; ug ang katingalahang talan-awon sa sa 1833 wala gayud makita pag-usab. Ang “History of Astronomy in the Nineteenth Century” ni Clarke miingon: “Dili na kita makapaabtft sa pag-ihap sa Leonids maoy ginahingalan sa mga bitoon nga nangahulog sa 1833 kay sila daw nangahulog gikan sa usa ka dapit nga ginganlag conste-lacion sa Leo. Ang ilang katahum alang sa talan-awong katu-yoan, nahanaw na.” Page 338. ANG ILHANAN SA GINOO NGA PAGABANTAYAN Sa ingon niana ang labing manggialamong mga pagpanag-na sa astronomia sa wala pa ang 1899, pinasikad sa dayag sa mga nanghitabo sa talan-awon, napakyas: apan ang mga panag-na sa matinumanong pulong sa 'tagna, nga ginapahimutang sa balaang timaan kun rekord sa may napulog walo ka siglo ka-niadto natuman gayud sumala sa naliasulat. Sa pagkatapus sa mga adlaw sa ginatagna nga mga kagul-anan sa iglesia, ang mga ilhanan nagasugod sa pagpakita—ang adlaw mingitngit, ang bulan nawad-an sa iyang kahayag ug ang mga bitoon sa langit nangahulog. 112 ANG ATONG KATUIGAN Ang pagsunodsuiiod ningsugod Sa panahon nga ginatagal, ang mga ilhanan ming-abut ingon sa ginahatag nga pagpahia-ngay sa tagna ni Kristo. Ang riahasulat sa kaagi sa kalibutan nagpamatuod sa katumanan sa tagna. Tingali nga sa labing makalilisang pa ug sa tibuok nga kalibutan kining mga talan-awona magapakita pag-usab sa kata-pusang pag-uyog sa mga kagamhanan sa langit nga mahatabo sa paghinhin sa langit ingon sa basahon nga ginalukot, mao ang hinanaling pagpasiuna sa mahimayaoiig pagpakita ni Kristo. Apan ang tagna ni Kristo ning bahina, wala igahatag ingon sa ka-hubitan sa mga manghitabo sa katapusan na gayud sa kalibutan kondili mga ilhanan nga makapahibalo nga ang katapusan na-gakahiduol na. Sanglit ang mga ilhanan kinahanglan pagailhon, ang Man-luluwas nagtinguha nga kadtong nagahigugma sa Iyang ikadu-hang pagpahayag magamalig-on uban sa paglaum, ug nga ma-lamdagan sa pag-adto pagdali sa kalibutan uban ang maayong balita sa pag-andam sa dalan sa Ginoo. Ang pulong sa Ginoo alang sa Iyang mga anak mao: “Kon magsugod sa pagkahitabo kining mga butanga, ma-nagtul-id kamo ug ihangad ang invong ulo; kay nagakahiduol ang pagpanubos kaninyo. ” Luk. 21:28. Sa hataas nang panahon kining maong mga ilhanan nag-sugod sa pagkatuman ug sa pagpangagi. Karon hinaut unta ang matinuhoong mga anak sa Ginoo, magapaabut ug magakalipay, sa paghibalo nga ang adlaw sa dayong pagtubos nagakahadu-ol na gayud. ^ ANG DAGINUTAN “Xagtigum kamo ug mga fcahandi sa katapusan nga mga adlaw.” Jak. 5:3. Ang Kahulogan sa mga Kahimtang Karong Adlawa “ADUNAY MGA ILHANAN SA YUTA” I KAN sa sibu nga mga ilhanan sa kalangitan, nga mao ang nagamantala sa moabut nga mga katapu-sang mga adlaw ug nagpukaw sa iglesia sa pagpa-tan-aw sa iyang umaanhing Ginoo, ang tagna sa atong Manluluwas nagapadayon sa pagpahimutang sa matuod nga mga kahimtang sa kalibutan nga magapadayon hangtud ang dakung adlaw sa Dios magaabut. “Adunay mga ilhanan sa adlaw, ug sa bulan, ug sa mga bitoon; ug sa yuta kagul-anan sa mga katawohan, nga sa kali-sang 'tungud sa dinaguok sa dagat ug sa mga balud; ug mga luya ang mga tawo sa kahadlok, ug sa katahap sa mga butang nga magapangabut sa ibabaw sa kalibutan kay ang mga la-114 ANG KAHULOGAN SA MGA 115 ngit pagauyogon. Ug unya hikit-an nila ang Anak sa Tawo nga moanhi sa usa ka panganod nga adunay dakung gahum ug himaya.” Luk. 21:25-27 ANG PAGSANGKAP ‘‘Magaandam ug kagubut,. himoa ang SA MGA NASUD inyong niga punta sa daro nga kampilan, ug ang inyong mga galab nga mga bangkaw.” Joel 3:9, 10. Kauban sa mga pag-uswag sa ginatagna dinhi, ug nga na-gatampo sa mga kagubut sa mga nasod, uban ang kalibog,” arang nato ikatipon kining mosunod: 1. KAGULIYANG SA POLITIKA—ANG PAGSANGKAP SA HINAGIBAN SA MGA NASUD Kon pagasundon ug maayo ang mga ilhanan sa mga la-ngit, mingpakita usab ang pagmata sa mga nasodnong pagbati ug mga pag-inindigay didto sa Uropa, nga gikan niini ming-labi ang pagsangkap sa hinagiban sa mga nasod. Ang sinugdan sa kinabaghoang kaliwatan sa paagi sa pagsangkap sa hinagiban nagsugod gikan niadtong makapa-ukay ug puno sa dagkung mga hitabo sa mga tuig sa 1830 hangtud sa 1848. Nakita nato 116 ANG ATONG KATUIGAN ang mga abuft sa yuta ug ang maminugnaong katakus sa tawo nga ginagamit sa pagpangandam alang sa gubat sa kahimtang nga wala mahunahuna gayud kanhi. Si manalagna Joel na-gatag-an niining mga kahimtanga sa katapusang mga adlaw: ANDAM SA PANG GUBAT AN “Kay ang adlaw sa Ginoo haduol” Joel 3:14. 11 Inyong ipahibalo kini sa mga nasyon; magaandam ug ka-gubut; pukawa ang mabaskug nga mga tawo, paduola ang mga tawo sa pakig-away; patungasa sila. Himoa ang inyong mga pun'ta sa daro nga kampilan ug ang inyong mga galab nga mga bangkaw; ug pasagdi ang maluya sa pagingon, nga, Ako maku^og Pamatha ang mga nasyon . .Mga kadaghanan, mga kadaghanan, sa patay sa paghunahuna; kay ang adlaw ni Jehova haduol sa patag sa paghunahuna. ’ ’ Joel 3:9-14. Ang laing tagna nagapasidaan sa pagsinggit sa “pakigdait ug kalig-unan” nga nadungug nga nagakahiduol na ang katar pusan. Ginasultihan kita nga kadaghanan sa mga tawo sa katapusang mga adlaw maga-ingon nga ang mga kampilan paga- ULIPON NGA MATINUMANON “Busa managtukaw kamo, kay wala UG BUOTAN ninyo hibaloi kon unsang orasa nga moanhi ang inyong Ginoo.” Mateo 24:42. 117 118 ANG ATONG KATUIGAN lrmoong mga punta sa daro ug ang mga nasod manghunong sa pakiggubat (Isa. 2:3,4); apan ang mga kahimtang karon sa masubsub ginaasoy sa tagna ingon nga makig-awayon ug maka lilisang. Sa ingon niana ang magbubugna nakakita sa mga adlaw sa katapusan: “Xanagpanuvo ang mga katawohan, ug miabut ang Imong kaligutgut, ug ang panahon sa paghukom sa mga minatay, ug sa paghatag ug balus sa imong mga ulipon nga mga manalagna, ug sa mga balaan, ug sa mga nangahadlok sa Imong ngalan, sa mga gagmay ug sa mga dagku, ug sa paglaglag sa mga naga-laglag sa yuta. ” Bug. 11:18. Ang along nakita karon sa mga nasod nagabalita kun na-gamandala sa nagasingabut nga katapusan. 2. MGA ILHANAN SA KALIBUTAN NGA SOCIAL Ang tagna sa Bag-ong Tugon mahitungud sa #kaulahiang mga adlaw miingon: Sa katapusang mga adlaw, moabut ang makalilisang mga panahon. Kav ang mga tawo magamahigugmaon sa ilang ka-ugalingon, ug mahigugmaon sa salapi, andakan, palabilabihon, mapasipad-anon, masukihon sa mga ginikanan, dili mabaluson, dili maputli, walay gugma nga kinaiya dili malukmayon, tig-butangbutang, dili mapugnganon, mapintas, walay gugma sa kaayohan, mga mabudhion, mapungtanon, palabilabihon, mahigugmaon sa mga kailibgon nga labi Kay sa Dios. ’ ’ 2 Tim. 3 :l-4. “Makalilisang nga panahon” ming-abu't na, nga ingon sa wala pa mahitabo kanhi, sa kalibutan nga nabuang sa mga kahilayan. Matud pa ni pangulo M. Comte sa French Relevemant Social, sa pagsulat niya sa wala pa ang gubat sa Uropa; ‘‘Ang dili kapugngang gugma alang sa kalingawan, ’’ nagadala sa makalilisang panon sa mga kadautan nganhi sa kinabaghoang ka-punongpunongan. Uban niini ginabutang niya “ang pagpangi-ta ug salapi sa walay pagtagad sa mga kinahanglan. ” gina-sumpay kini: “Kini mao ang tima diin ang mga magbubuhat, mga mag-papatigayon, mga tawo nga nagadumala sa bulohaton sa lung- ANG KAHULOGAN SA MGA. Ill) sod, nagakanunav sa pagsultisulti uban ang mao gihapong pag-too ug sa sama gihapong pagpamatuod sa pagkaadunahan. “Ang pahimatngon mao sa gihapon, ug ang katapusan na-tino: Nous sommes perdus! (Naalkansi Kami!)”—Kinutlo sa Record of Christian Work, July, 1914. “MAGBALANTAY BA AKO SA AKONG Ang bista nga makita sa IGSOON?” Thames nga landiganan, Daghang mga katabang alang sa kapunongan ug ang pag-dili sa mga ilimnon nakahatag labing dakung pag-alagad nga tawohanon; apan ang bugtong paglaum sa mga tawong nanga-wala mao si Kristo ang langitnong manluluwas. Uban sa hinana-ling kinahanglan nga nadala sa katapusang pagtawag, ang Iyang maayong balita nagalanog sa kalibutan sa tampi sa walay kina-tapusan. Bisan pa uban sa gugmang diosnon nga nagapangandoy* sa pagluwas, ang kalibutan ginabanlas sa hinayhinay tungud sa ka kulang sa pagtagad sa walay katapusan nga butang. Ang tagna ni Kristo nagtag-an niini ingon sa Iyang giingon: “Ingon sa mga adlaw ni Noe, magamao usab ang pag-anhi sa Anak sa Tawo. Kay ingon nga, sa mga adlaw sa wala pa ang lunop, nangaon sila ug nanginum, nanagpangasawa sila ug nanagpamana hangtud sa adlaw nga misulod si Noe sa arka; ug 120 ANG ATONG KATUIGAN wala nila hibaloi, hang'tud nga miabut ang lunop, ug gikuha sila nga tanan; magamao usab kini ang pag-anhi sa Anak sa tawo.” Mat. 24:37-39. Kinsa ba ang makaarang sa pagtan-aw sa katawohan ka-rong mga adlaw nga dili makatoo nga kining kasulatan na- ANG DATO NGA OLITAWO ‘‘Ibaligya mo ang imong kahimtang, ug ihatag mo sa mga hangol; ug may bahandi ka sa langit.” Mateo 19:21. tuman na gayud? Ang pagkaanod makusog kaayo ngadto pa-ingon sa kalibutan ug halayo sa Dios; apan ginaagda kita sa pagtukaw ug sa pagpaampo, kay tingali ang magaabut nga adlaw makakaplag kanato nga dili andam. 3. MGA ILHANAN SA KALIBUTANG MAPATIGAYONON Ang mga kahimtang sa patigayon karon nakatampo pag-dugang sa kasamok sa mga nasod, uban ang kagubut. M Pinaagi sa pulong sa tagna ang Ginoo sa dugay nang panahon naga-tag-an niining mga kahimtanga, uban ang pagpahamatngon alang sa walay pagmatngon nga mga adunahan, ug pahimat- ANG KAHULOGAN SA MGA. 121 ngon sa mga mamomooug sa mga kabus, nga dili magpadal-dal nnta sa kagubut ngadto laniang sa mga butang ning ka-libutana, kay ang maghuhukom anaa na sa pultahan. Ang panagna sumala sa makita tiagapasikad gayud sa mga kahim-tang nga magakahitabo sa kaulahiang mga adlaw. “Nan karon, mga dato magpanghilak kamo, ug managtiya-baw kamo, tungud sa mga pagkaalaut nga moabut kaninyo. Mga gabuk ang inyong mga bahandi; ug ang inyong mga pa-napton ginakutkut sa mga bukbuk. Ang inyong bulawan ug salapi ginatay-an, ug ang taya magapamatuod batok kaninyo, ug pagalamyon niya ang inyong lawas ingon sa kalayo. Nagtigum kamo ug mga bahandi sa katapusan nga mga adlaw. Ani-a karon ang suhol sa mga mamomoo, nga nag-ani sa inyong mga uma, nga inyong gilimolimo, nagasinggit, ug ang sining-git sa mga mangangani, makaabut sa mga igdulongog sa Ginoo sa mga kasundalohan. Nangabuhi kamo dinhi sa yuta, sa pag-himuot sa lawas ug sa pagparayeg; ginapatambok ninyo ang inyong mga kasingkasing ingon sa adlaw sa ihaw. Gihukman ninyo, ug gipatay ang matarung, nga wala siya sumokol kaninyo. Busa, mga igsoon, managpailub kamo hangtud sa pagabut sa Ginoo. Ani-a karon, ang maguuma nagahulat sa hamili nga bu-nga sa yuta sa mapailubon, hangtud nga makadawat sa ulan nga nahanna ug nahaulahi. Magpa-ilub usab kamo; lig-ona ninyo ang inyong mga kasingkasing: kay ang pag-abut sa Ginoo haduol. Mga igsoon, dili kamo magsinumbongay ang usa batok sa usa, aron dili kamo paghukman. Ani-a karon ang maghuhukom anaa sa mga pultahan. ” Jakobo 5:1-9. Walay kinahanglan ang paglantugi sa mga hulosayon ba-hin sa tagna nga ang kalibu'tan nag-uswag sa kasamok. Ma-gahulad kita apan duruha lamang, sa mga pahayag sa mga ta-wo nga wala magapangilabut sa kaguliyang, kondili sa mali-nawon ug sa manggihunahunaon nagapahimutang sa mga ilha-nan sa mga panahon. Si anhing Lord Verbury (Ginoo Juan Lubbock) nagasulat sa pila ka tuig nga ming-agi sa Review of Internationalism 122 ANG ATONG KATUIGAN “Ang tinuhoan sa Uropa dili Pagka-Kristohanon, kondi ang pag-ampo sa diosdios sa gubat Kon walay btftang nga pagahimoon ang kahimtang sa mga kabus sa Uropa magaanam-anam sa pagkangil-ad. Walay pulos nga piyongon pa nato ang atong mga mata. Ang pagalsa sa gubat tingali dili mahinabo sa madali, dili tingali sa atong panahon, apan kini magaabut gayud, ug ingon nga ang kapalarang matuod, nga adunay mu-boto nga wala pa gayud niakfta sa kalibutan. ’ ’ Mahitungud sa mabaskug nga pagtubo sa dili paghimut-anay ug sa iyang pagpahaylo, si G. Frederick Townsend Martin, sa Nueva York, nagsulat: “Sa kalim-an ka tuig nga niagi hapit gani walay mopa-guwa sa iyang tingug sa pagtutol kay, sa tinuoray halus walay bisan unsa nga butang nga arang katutulan. Sa kalubaag lima ka tuig nga miagi ang tutol matin-aw kaayo ug masabut nato. Sa napulo ka tuig nga ming-agi, ang tutol nakakaplag pahayag sa napulo ug duha ka mga mantalaang sinimana, apan karong mga adlawa ang tittol ginasabwag dili kay mga ginatus kun mga linibo lamang ka mga pinatik nga hulad sa mga basa-hong dagku ug gagmay, sa mga mantalaang dagku ug gagmay, kondili karon ginahimo sa may mga minilyon. “Kining propaganda sa pagtutul may iyang kaugalingong mga mantalaang adlaw-adlaw nga may kalaipan ug ginapatik alang da nianang tuyoa, ug nianang tuyoa lamang gayud. Ki ni may iya nga mantalaang dagku ug mga tinagpulo ka mga linibong manftalaang sinimana. Ang buang-buang lamang ang magayubit sa ingon niining basahona nga pinatik...... “Ang mga pahamatngon nga ginalituk sa mga ginatus ka-nato tingali pagkawangon lamang. Ang pag-usik-usik nagapa-dayon, ang dautang pangilin sa paghuboghubog mapalungtad, ug ang mga kabus tingali molungit niini sa ilalum sa putaw nga tikod sa puthaw nga agalon ang pagsayaw sa kamatuo-ran tingali magpadayon hangtud nga mabugto ang kuldas nga E. ug unva ang Visuvius sa ilalum sa kalibutan mutug-ab kun mobugwak sa iyang baga sa kamatayon ug sa kalagla-gan.” Heart’s Magazine, September 1913. ANG KAHULOGAN SA MGA. 123 Sa ingon niana ang mga kasingkasing nangaluya “tungud sa pagsud-ong niadtong mga butang nga magaabut sa yuta. 4 mga mananap. Dinhi usab ang labawng pagtagad ginabutang sa ikaupat nga dakung ginharian; ug lahi. na gayud sa iyang nagakabahinbahin nga kahimtang kay ang mga hitabo nga nanghitabo niining panahona mao ang lialaum, ug \yalay katapusang kahimuot sa tapang mga tawo. .Niining papanrawona, si Daniel nakakita.ug upat ka mga ginhariang universal nga ginapahayagan sa dagkung 130 ANG ATONG KATUIGAN mga mananap. Ang usa sunod sa usa ang mga simbolikong mga mananap nga nanagpanindog mahuloganon nga naga-buhat sa ilang mga buhat, ug nagahatag dapit alang sa sunod nga mga talan-awon sa kaagi sa kalibutan. Ang manolonda sa matin-aw nagapasabut kang Daniel sa kahulogan sa panan-awon: “Kining mga dakung mga mananap, nga upat, mao ang upat ka mga hari, nga motindog gikan sa yuta. Apan ang mga santos sa Labing Hataas mokuha sa ginharian, ug mohu-pot sa ginharian sa tanang katuigan, bisan sa tanan* gayucl nga katuigan.” Nan mahitungud sa kinahanglan kini nahimong usa ka subli sa kaagi sa upat ka mga ginhariang uniyersal, nga gina-liisgutan ug maayo sa ikaduhang kapitulo, ug natapus sa pag-patindog sa walay katapusang ginharian. ANG NAHAUNANG MANANAP “Ang nahauna sama sa usa ka leon nga may pako sa manaol.” Dan. 7:4. Igapahimutang nato ang talan-awon nga ginahatag sa manalagna sa panan-awon tupad sa nahimutang sa timaan sa kaagi sa kalibutan. t ANG TAGNA SA DANIEL 7 131 Sa nahauna ang pulong ingon sa kinabatasan diin ang dagkung mga mananap nagapakita sa manalagna: ANG IKADUHANG MANANAP “Ug tan-awa laing mananap ang ikaduha sama sa usa ka oso.” Dan. 7:5. “Ako nakakita sa akong panan-awon sa gabii, ug tan-awa, ang upat ka mga hangin sa langit nakigbangga sa da-kung dagat, ug upat ka mga dagkung mananap migula gikan sa dagat, nagkalainlain ang usa ug usa. ’ ’ Sa gihapon ug sa gihapon, sa pinalakbit nga sinultihan sa Kasulatan, ang mga hangin ginagamit nga may kahulo-gang mga gubat, ug ang dagat, kun tubig, alang sa mga nasoil kun mga katawohan. (Tan-awa sa Jer. 25:31-33; Bugna 17:15.) Ang manalagna nakakita sa panagsangka sa mga na-sod sa gubat, gawas niining mga sangkaa nanagpanindog ang mga ginharian nga ginasaysay sa tagna. BABILONIA Timan-i ang matagnaong hulagway sa tagna ug ang na-haigong pagpahayag sa kaagi sa kalibutan. TAGNA. —“Ang nahauna sama sa usa ka leon, ug may mga pako sa manaol; ako nakakita hangtud nga ang mga pako 132 ANG ATONG KATUIGAN niya giibut, ug gialsa kana gikan sa yuta ug gipatindog sa iyang tiil sama sa usa ka tawo, ug usa ka kasingkasing sa tawo gihatag kaniya.M EAAGI.■— Sanglit ang leon mao ang hari sa tanang ma-nanap, kini mao ang angay nga kahulogan sa Babilonia, “ang hirnaya sa mga ginharian.” Isa. 13:19. Ang mga pako sa ma-naol nagpahayag sa kaknsog sa panlihok ng sa mga dakung mga pagdaug. Si manalagna Habakok nag-ingon mahitungud nii-ni, “Ang ilang mga nanagkabayo nanaggikan sa halayo; si'a nanagpanlupad ingon sa agila. ” Heb. 1:8. Kini mao ang kina-iya sa Babilonia sa ubos sa mga nanghiunang hari, apan labi na gayud sa ubos sa pagmando ni Nabukodonosor. Si Berosus ang karaang Kaldianhon nga historiador, ming-sulat mahitungud kaniya: “Kining haria sa Babilonia mingdaug sa Egipto, ug Siria, ug Ponicia, ug Arabia; ang minglabaw sa iyang mga buhat sa tanang nanghiuna kaniya sa paghari sa Babilonia.”—(Tan-awa sa Flacious Josephus batok kang Apion,” Basahon 1 par. 19.) Apan karon, sa panahon sa panan-awon ni Daniel, ang pagkahius-us ming-abut; ang ginharian nahugno. Ang kasingkasing sa leon nawala, ang mga pako sa manaol ginapangibut, ug sulod sa totolo ka mga tuig gikan sa panahon sa paghatag sa pananawon ang Babilonia, ginalaglag! MEDO-PERSIA Sanglit ang ginharian ming-agi gikan sa Babilonia ngad-to sunod sa dakung gahum ang manalagna miingon: TAGNA:—“Tan-awa laing mananup, ang ikaduha, sama sa usa ka oso, ug mibangon sa iyang kaugalingon sa usa niya ka kilid, ug may tolo ka mga gusok sa iyang baba taliwa-la sa iyang mga ngipon: ug sila miingon kaniya, Tindog, lain oy ug daghang unod. ” KAAGI:—Ang Medianhon ug Persianhon mingdaug sa Babilonia. Ang Media ug Persia maoy duruha ka ginharian nga nagtipon nga nagtindog sa iyang kaugalingon sa usa ka kilid, nahauna ang Medianhon mingsanga sa makusganon, ANG TAGNA’ SA DANIEL 7 133 unya ang Persianhon, sa ilalum ni Siro ug sa iyang mga su-mosunood, minglabaw sa pagtubo. Kining duha ka mga kir naiya nabantog ingon nga hiilhang1 timaan sa tagna, Kini gi-saysay pag-ayo sa karaang magbabalak nga Gresianhon nga si Arschulus, nga nagpuyo sa panahon sa Persia. ANG IKATULONG “Human, ako nakakita, ug tan-awa, lain na usab MANANAP ingon sa usa ka leopardo.” Dan. 7:6. Ang pulong nga ginasulti sa panan-awon, “Tindog, la-moy ug daghang unod,M nagasaysay sa kaagi sa panahon nga ang Persia nagtindog sa kinahitas-an. Si Rawlinson miingon, ‘'Si Siro nagpadayon nga dili gani hapit muhonong sa hila-bihang tinguha sa pagdaug.’- Ang panaghiusa batok sa Persia nahimo sa Lidia, Egipto, ug Babilonia (Herodotus 1:77); ug sanglit kining totolo ka dagkung mga lalawigan nangapildi sila, nakapahayag maayo gayud sa tutolo ka gusok nga dinha sa baba sa oso sa Medo-Persia. GBESIA Apan lain pa gayud nga ginharian nga mingsunod, ug sa makapahikugang timaan riagahulagway sa mga biatasan sa fthgdaug nga Gresianhon. 134 ANG ATONG KATUIGAN TAGNA:—“ Human niini ako nakakita, ug tan-awa lain na usab ingon sa usa ka leopardo, ug sa iyang bokoboko may upat ka mga pako sa usa ka langgam ; ug ang mananap may upat ka ulo; ug pagmando kaniya.” ANG TKAHPAT “Human niini ako nakakita sa mga nanan-nwon, NGA MANANAP sa kagabhion, ug tan-awa ang ikaupat nga ma- nanap, makahahadlok ug mabangis ug hilabihan gayud ka kusganon.” Dan. 7:7 KAAGI:—“Ang ikatulong ginharian mao ang Gresia. Sa ilalum ni Alejandro nga Bantugan, ang mgtf Griego nang-haros ngadto sa Asia sama kaabtik sa lukso sa leopardo. Ug ang upat ka mga pako sa leopardo kinahanglan nga magapa-hayag sa kahibulongang katulin. Si Plutarch misulti mahi-tungud sa “dili katuhoan nga kakusog” sa mga pagpanaug ni Alejandro. Si Appian nagsulat: “Ang ginharian ni Alejandro hawod sa gidak-on, sa iyang mga kasundalohan, sa iyang kalampusan ug sa kakusog sa iyang mga pagdaug, ug kini diutay lamang ang kinahanglan sa iyang pagkawalay utlanan ug pagkadili kapananglitan, apan bisan sa iyang hamubo nga paglungtad, kini sama sa masigang kidlap sa kilat. Bisan tuod nabulagbulag sa daghang mga kagamhanan kun ginsakupan, bisan pa ang mga kabahina- 186 ANG ATONG KATUIGAN niaii^ riiaamhidot.’’—“History of Rome,’* preface, par. 10 Sa ingon niana ang karaarig magsusulat nga Romanhon nhghulagway sa tinguha sa Gresia ingon gayud sa ginapa-hayagan sa matagnaong tiniman-ang kakusog, ang gidak-on sa ginsakupan nga nahatag niini ang pagkabahin sa ginharian ANG GUBAT SA ZAMA “Kini mao ang paglumpag sa Roma sa gahum SA TUIG 202 W K. sa Carthage, ang iyang kaparang, “ug nagsu- god dayon ang pagdaug sa kalibutan.” ugadto sa mga lalawigan ingon sa ginapahayagan sa upat ka ulo sa leopardo. Gikan sa mga pakigbugno nga mingsunod sa kamatayon ni Alejandro, ming-abut ang upat ka pilo nga pagpangulo sa ginharian. Si Rawlison miingon, “Ang upat ka kabahinanan sa ginsakpan ni Alejandro ginailaM (Tan-awa sa 4 ‘ Sixth Monarkey, ” kapitulo 3.) Ang tinuod nga pag-kabutang ginapahayagan ug maayo stpnala sa gina-ingon ni Doctor Albert Barnes, pinaagi sa ‘ ‘ ua£; ka mananap nga upat ang ulo”, ingon gayud sa matagnaong simbolo nga ginasay-say na niini sulod sa mga siglo nga, fcanagpangagi na. Sa ingon niana ang lakaw sa gpl&arian nagasunod sa lag-da sa matinumanong “piilong sa tagria”' gikan sa katuigan ANO TAGNA SA DANIEL 7 137 tigadto sa katuigan. Walay ginhariang magapadayon hang-tud ang panahon miabut kay ang mahimayaong ginharian sa Dios pagapatindugon. Walay ginhariang magapabilin hangtud sa pagdangat sa panahon alang sa pagpatindog sa mahimayaong ginharian sa Dios. KOMA Samtang ang manalagna nagabantay sa nagalihok nga talan-awon sa kaagi, nga ginatag-an sa mga simbolo siya nag-ingon: TAGNA: “Human niini ako nakakita sa mga panan-awon sa kagabhion, ug tan-awa ang ikaupat ka mananap, makaha-hadlok ug mabangis ug hilabihan gayud ka kusganon, ug may dakung puthaw nga mga ngipon; siya naglamoy ug naggisi-gisi, ug nagyatak sa salin sa iyang tiil; ug lain sa tanang mananap nga nanauna kaniya ug may napulo ka mga sungay Ako nagpalandong sa mga sungay, ug, tan-awa may migula kanila lain diutay nga sungay, ug sa atu-bangan niya may totolo ka mga unang sungay nga giibut uban sa gamot: ug tan-awa, niining sungaya may mga mata sama sa mga mata sa tawo, ug usa ka baba nagpamulong ug dag-kung mga butang. ’y KAAGI: Sanglit ang puthaw sa larawan sa damgo ni Nabukodonosor sa sibu napahayag “sa ginhariang puthaw sa Ronin,” busa ang makalilisang mananap dinhi, nga may mga ngipong puthaw, dili gayud lain kondili mao ang Roma, nga mingsunod sa Gresia sa paghari sa kalibutan. Kini mao ang labing gamhanan, labing manggisakupon, sa tanang mananap sa matagnaong pagsunodsunod. Ang usa ka mag-susulat nga Catolico Romano, nga si Cardinal Manning, ga-sulat pagtingub sa usa ka parapo sa kasamahan sa kaagi ug sa tagna: “Ang mga kadaghanan sa mga kasundalohan sa Roma na-galibu't sa kalibutan. Ang mga dalan sa mga kasundalohan nanukad sa Roma nagsahug sa tibuok kalibutan; ang tibuok kalibutan, daw ingon ug ginahuptan sa pakigdait ug kalinaw 138 ANG ATONG KATUIGAN gumikan sa pagkasakop niining gamhanang ginharian nga paganhon. Kini ‘ makalilisang gayud kaayo* sumala sa mga tagna sa Daniel. Kini daw ingon gayud ug puthaw nga na-nugmok ug nanagdaug sa mga nasod.”—“The Temporal Power of the Pope" (Londres, 1862), dahon 122. Sa ingon niini ang tagsa ka timaan sa panan-awon sa ma-nalagna, nakakaplag sa iyang sibo ug matin-aw nga pagkadu-yog sa kaagi. Ang usa ka magsusulat nga nagakinabuhi sulod sa ikatulong siglo, sa mga adlaw sa emperiong Romanhon, na-gakalipav sa pagtan-aw sa sibo nga pagkatuman gayud sa tagna. Si Hipolito nga ginaisip nga santos sa Simbahang Kato-liko nagsulat: “Paglipay binulahan nga Daniel! kay wala ka masayop! Kay ngatanan kining mga butanga nangatuman. Sa sunod niini usab nagasulti ikaw kanamo sa mananap nga makahahad-lok ug makalilisang. Kini adunay mga ngipong puthaw ug mga kuko nga tumbaga; kini naglamoy ug naggisigisi ug nag-yatak sa salin sa iyang tiil. Daan nang nakagahum ang puthaw; daan na kini nga nakadaug ug naggisigisi sa tanan; daan nang nagasakup sa mga walay gusto sa pagpasakop; daan nang nakita nato sa atong kaugalingon kining mga butanga. Karon magahimaya kami sa Dios gumikan sa pagpahimangno pinaagi kanimo. ” “Treatise on Christ and Antichrist/9 sec. 33. Karon ang matagnaong lagda midangat sa panahon sa pag-kabahinbahin sa Emperiong Romanhon, nga nagapadayag ug mga hitabo usa ka lialalum ug kinaugalingong pagkahimuot kanato karong adlawa. BAHIN II * NG IKAUPAT KA GINHARIAN UG ANG “DIUTAYNG SUNG AY7 ’ Kini mao ang ikaupat nga ginharian, ang Emperiong Roma, ug ang mga hitabo nga magasunod niini, nga nagpaaghat sa matinguhaong pagsusi sa manalagna. Siya miingon: “Unya ako buot mahibalo sa kamatuoran sa ikaupat ka mananap, nga lain sa nga tanan hilabihan ka makahahadlok, ang iyang mga ngipon puthaw, ug ang iyang mga koko tumbaga: nga naglamoy ug naggisigisi ug nagyatak sa salin sa iyang tiil. MOA “Makita nato ang mga tawong luog nga nangharus sa ginhnrian, nnglumpag nii ]RT ATMP a xrxx^lxTA ug na&tukc(1 sa sulod sa ilang mga utlanan sa mga nagkalaiulaiug giuliari u K-U.M.A.N.H.ON nga ning mga ndlowa nagpahayag so mga ginnharian sa kasadpan s& Urop&.” dahon 127 140 ANG ATONG KATUIGAN Ug sa napulo ka mga sungay nga diha sa iyang ulo, ug sa usa nga minggula, sa atubangan niini tolo ang nangatumba; bisan pa kadtong sungay nga may mata, ug usa ka baba nga namu-long ug dagkung mga butang, ang iyang tinan-awan malig-on kay sa iyang mga kauban. Ako nakakita, ug ang mao gihapong sungay nakiggubat sa mga balaan, ug nakadaug batok kanila; hangtud ang mga karaang adlaw miabut, ug ang hukom gihatag sa mga santos sa Labing Ilataas; ug ang panahon miabut nga ang mga balaan naghupot sa ginharian.” Ang manalagna buot gayud nga manghibalo sa kamatuo-ran mahitungud niini ; ug ang manolonda nga ginapadala na-gasulti kaniya sa kamatuoran. Sa nahauna, ang manolonda nag-ingon: “Ang ikaupat nga mananap maoy ikaupat nga ginharian sa yuta, nga lain sa tanang mga ginharian, ug molamoy sa ti-buok nga yuta ug magayatak, ug magabuak-buak kaniya.’? Ang ikaupat nga ginharian, ingon sa atong makita, mao ang Roma matud pa ni Cardinal Manning. “Kini ‘makalilisang ka-ayo’ sumala sa mga tagna ni Daniel; kini ingon nga daw put-haw, nga nagabuak-buak ug nagadaug sa mga nasod. ” Mahitungud sa napulo ka mga sungay nga mingtindog ni-ining ikaupa't ka dakung ginharian, ang manolonda nag-ingon: “Ang npulo ka mga sungay mining ginharian maoy napulo ka mga hari nga motindog; ug adunay lain nga motin-dog humn kanila; ug siya lain sa nahauna ug siya makadaug ug tolo ka mga hari.” Motan-aw kita sa kaagi bahin sa ginharian sa Roma, ug unsa ang atong makita? Mao gayud ang hulagway sa tagna. Makita nato ang gigikanang emperio sa Roma sa Kasaladpan nga ginabahibahin ngadto sa mga magagmayng ginharian. Makita nato ang mga tawong Salbahis (barbaro) gikan sa Ami-hanan nga nangharos sa ginharian, naglumpag niini, ug na-gatukod sa iyang mga utlanan sa nagkalainlaing ginharian nga karong adlawa ginapahayagan sa mga ginhariran sa kasadpan sa TJropa. ANG TAGNA SA DANIEL 7 141 Ug sanglit magabantay kita sa kaagi niining dapita, sa pagkatinuod makita gayud nato ang “lain nga sungay nga diutay”, ang laing klase sa gahum, nga motindog sa taliwala sa mga sungay nga nagapahayag sa inga giharian sa nabahin-bahin nga Roma—usa ka ginharian, apan usa ka ginharian nga “nahalain” gayud sa uban. Ang buhat ning gahuma naka-palig-on sa panumduman sa manalagna; ug kini maoy usa ka labing dakung hinungdanon nga kita magabantay gayud ug maayo aron sa pagsagop sa pagtulon-an sa tagna nga diosnon. ANG KAAGI UG MATAGNAONG MGA HULAGWAY SA “DIUTAY NGA SUNGAY” Kini sa matin-aw mao ang hulagway nga ginapahayag sa manalagna, samtang magatan-aw kita pag-usab nga magapa-niid sa mga pag-asoy sa maminatngonon gayud. Ang manalagna nakakita sa pagkabahinbahin sa Ginhari-an sa Roma ngadto sa gagmay nga mga ginharian. Unya, sa taliwala niining mga ginhariana, nakita niya ang gahum sa diutay nga sungay nga nagadaug sa 'tutolo sa napulo ka mga ginharian, nga nagasultig mga dagkung pulong, ug nagapakig-away batok sa mga balaan sa Dios. Kini mao ang gahum nga tinohoanon, unya, magamando sa mga hari sa yuta, ug maga-angkon ug ginharian sa ibabaw sa pagtoo ug sa mga hunahu-na sa mga tawo. “Ang mao gihapong sungay nakiggubat sa mga balaan, ug nakadaug batok kanila.,, Tan-awon ta ang kaagi, ug kini maoy mopakita sa matin-aw. Makita nato ingon sa ginahubit sa tagna, nga sa usa ka panahcn sa diha nga ang napulo ka mga kadungang ginharian mingpuno sa kayutaan sa sinugdan nga Ginharian sa Kasad-pan. Sa sibo gayud makita nato nga didto mingtindog ang ecclesiastica sa harianong gahum sa tinohoanong paglabaw, nga mao ang Papado Romano. Makita nato, gumikan sa iyang gahum ang tutolo sa napulo ka mga ginharian ginapalagput, “ginaibut uban sa gamot”— ang tutolo ka mga Arianhon kun mga ginharian nga herehes. Ug samtang magabantay kita sa lakaw sa kaagi, hikaplagan nato kining gahum nga “nakig- (10) 142 ANG ATON KATUIGAN gubat batok sa mga balaanM ug mingdaug kanila sulod sa ha-taas nang mga panahon. Ang magsusulat nga Katoliko Romano nagahubit niini sa usa lang ka parapo: “Sa hatag-as nang mga katuigang nangagi, sa dinha nga gumikan sa walay pagtagad sa mga empirador sa Kasadpan, ang Roma nahipaon sa mga pag-among-among sa mga panon sa mga luog ang mga Romanhon nanangop sa panabang ug panalipod sa usa ka tawo ug naghangyo kaniya nga pagaman-doan sila; ug busa niining yano nga kabimtang ang labing ma-ayong silid kun titulo sa katungud nga harianon, ningsugol ang yutan-ong pagkaharianon sa mga papa . Ug sa mapa-ub-sanong paglakaw ngadto sa lingkoranan ni Cesar, ang ilis ni Kristo mingkulia sa sitro nga diin ang mga hari ug empirador sa Uropa nanagyokbo sa dakung pagtahod sulod sa dagliang mga katuigan.”— Rev. James P. Conroy in American Catholic. Quarterly Review, April 1911. Bisan pa tan-awon nato pag-usab ang liulagwav nga gina-pahayag sa tagna. TJnya mobali kita sa kaagi; ug sa sibo diin Ug kanus-a makita sa manalagna ang “diutay nga sungay” nga mitunglia, makita nato ang Papado sa Roma nga mingla-baw Makita nato kin in g gahum simbabanon nga naghupot sa sitro kun gahum nga harianon sa taliwala sa mga ginliarian sa nabahinbahin nga Roma, nagatuboy sa iyang 'kaugalingon sa ibabaw kanila, uban ang usa ka tinan-awan nga “labing malig-on pa kay sa iyang mga kauban.” Madungog nato kini nga magsulti sa dagkung mga pulong, ug makita nato kini nga nag-pakiggubat batok sa mga balaan. Sa mahavag, walay laing gahum nga makita sa kaagi, nga mingtungha niadtong panahon ug niadtong da pita, nga naga-sugyot sa diutay lamang pagtagad sa tagna. Sa tanang pag-asov ang Papado sa Roma mao ang nahaangay alang niini. Ang matagnaong lagda nagadala kanato ngadto sa pag-tindog sa dakung apostasiya, nga sa bug-os ginapahigayon pag-ayo sa tagna sa Bag-ong Tugon; apan aduna pay laing mga ginaasov niining panagna-a sa ikapitong kapitulo sa Daniel nga nagakinahanglan sa daklit nga pagtoon. ANG PAG-ALSA SA PAGLI- “Ang hilabihang kaparot sa mga Godo tu ngud sa mga kasundalohan ni 'Justiniano, nga KOS SA ROMA maoy nagpahaluna kang Vigilio sa lingkoran nga papanhon ubos sa paglaban sa mga kasundalohan sa bantugan nga general ngasi Belisarius. 143 ANG SIMBAHAN NI SAN Ang labing matahum nga kaulohan sa buhat PEDRO UG ANG YATICANO sa papado. Ang 1260 Ka tuig sa Tagna ni Dani e ININGUB sa kap-atag pito ka mga pulong, ang ha-taas nga kaagi sa mga binuhatan sa Romano Papado, sa ingon niini ginaasoy sa manolonda nga nagapasabut kang Daniel sa panan-awon mahitu-ngud sa diutayng sungay: “Siya mosulti ug dagkung mga pulong baitok sa Labing Hataas ug moluya sa mga balaan sa Labing Hataas, ug maga-hunahuna sa pag-usab sa mga panahon ug mga balaod: ug ihatag sila sa iyang kamot hangtud sa usa ka panahon ug mga panahon, ug sa bahinanan sa panahon/’ Dan. 7:2u. Ang espiritu mining apostasiyaha nahisangyaw na sa mga adlaw pa sa mga apostol “ang tinago sa pagkatampalasan na-gapatigayon na,” maltud pa ni apostol Pablo, 2 Tes. 2:7. Ug kining gahuma magapadayon sa pagpatigayon hangtud sa ka-tapusan, kon kini pagalaglagon na sa kasilaw sa pag-anhi ni Kristo. Ber. 8. 144 ANG 1260 KA TUIG SA 145 ANG MATAGNAONG PANAHON Apan sumala sa pulong sa manolonda kang Daniel, adu-nay panahon nga diin sa sulod niya, sa pinasahing paagi, nga ang Papado magalmpot sa tagamhanan ibabaw sa mga balaan ug sa mga panahon ug mga balaod sa Labing Hataas. “Ihatag sila sa iyang kamot hangtud sa usa ka panahon ug mga panahon, ug sa bahinanan sa panahon.’ ’ Sa mga Kasulatan ang pulong “panahon” nga ginagamit niining kahimtanga, nagakahulogan usa ka tuig: “human sa pila ka mga panahon, bisan mga tuig.” Dan. 11:13. Busa ang usa ka panahon (usa ka tuig) ug mga panahon (duha ka tuig) ug ang kabahinan sa panahon (tunga sa tuig) nagakahulogan tutolo ka 'tuig ug tunga. Ang samang panahon gina-hisgutan makaduha sa ikapulog duha nga kapitulo sa Bugna, makausa sa (bersikulo 14) nag-ingon niini, “sa usa ka panahon, ug sa mga panahon ug katunga sa panahon,” ug sa (bersikulo 6) usab ingon niini “sa usa ka libo duha ka gatus ug kan-uman ka adlaw Apan ang hinungdanong mga pagpahayag sa panahon sa tagna, ang usa ka adlaw maoy us ka tuig (tan-awa sa Eze. 4:5,6. ug sa ubang mga kasulatan). Sa ingon niana ang tagna nagatag-an sa usa ka haitaas nga panahon nga 1260 ka mga tuig, nga sa sulod ning mga panahona, ang paggahum nga papanhon magapadayon. Karon mangutana kita, Kanus-a man kining paggahuma magasugod? Unsa ang magatimaan sa pagtindog sa Papado sa pagila sa paggahum? Ug unsang mga hitaboa ang nagatimaan sa katapusan sa 1260 ka tuig? Ang tubag sa kaagi sa tingog sa tagna matin-aw. Ang ikaunum ka siglo mao ang kinapungpungang pana- A. D. 533 - 538 A. D. A. D. 1793 1798 ANG 1260 KA MGA TUIG ANG KINAPUSORAN SA KAAGI 146 ANG ATON KATUIGAN hon sa kaagi sa kalibutan. Ang obispo sa Roma maoy naga-laban sa mga pagangkon nianang lingkorana (kun “dapit”; labaw sa tanan. Si Justiniano mao ang emperador sa Sila*-ngan. Mahitungud kang Justiniano ug sa iyang panahon. si Buri miingon: “Siya ginapakasama sa daku kaayong larawan ni Janus nga nagalakad ngadto sa agianan sa kinataliwad-an sa karaan ug katung-ang mga kalibutan Ang iyang sinundalong mga nabuhat nagahimo sa pag-uswag sa Kasadpang Uropa; ug ang iyang simbahanong pagbulot-an nakahatag madani-hong gahum sa halayo pang umaabot nga ka Kristianosan.5 ’— “History of the Later Roman Empire ” Tomb 7, dahon 351-353. Mahitungud mining ginabalhinang dapit sa kaagi sa kali -butang si Finlay miingon: “Ang mga pag-ilisilis sa mga siglo miagi sa makusog nga pagsunodsunod sa atubangan sa mga mata sa usa ka kaliwatan. ■—Greece under the Roman.” p. 231. Dinhi niini mahikaplagan na*to nga ang Papado nahius-baw sa dayon sa hiilhan nga paglabaw. Ang Emperio nga Romanhon nagabilin na sa iyang karaang lingkoranan sa Papado, ug ang lingkor&nang harianon wala na pagapadayona sa Roma. Ang obispo sa Roma maoy nahibiling labing daku sa lingkoranang karaan sa mga Cesar. Ang tagna sa Bugna 13:2 naga-ingon tnahitungud sa kalabtanan sa karaang gahum nga emperiohanon alang sa Papado, “Ang bitin nagahatag ka-niya sa iyang gahum, ug sa iyaUg lingkoranaai, ug daku nga pagbulot-an.” Ang lingkoranan ginahatag, ug karon ang em.-perio nga Romanhon magahatag sa papanhong Roma sa fan yon nga pag-ila sa iyang labaw nga gahum ug “dakung.pag-bulot-an. ” ANG PAGKALABAW SA PAPADO GIN AIL A SA'PUNOAN Sa 533 H. K. (human ni Kristo) ang emperador nga si Justiniano nagamantalag usa ka sinulalt nga may gahum pag-kakasugoan nga nagailA sa luhsay ngai pagkapanguio sa Obispo saltoma sa ibabaw^sa tanaiig iglesia. Kini n&gapaliayag: I ANG 1260 KA TUIG SA 147 ‘‘ Kami nagamakugihon sa pagpaningulia sa pagpasakup oig sa pagpahiusa sa tanang mga kaparian sa Silangan hangtud sa tibuok niya nga ginasakpan dinha sa gahum sa imong pag- “ANG PAPA NAGASULOD SA CATEDRAL Ang bantugang eatatuwa ni NI SAN PEDRO GIKAN SA YATICANO San Pedro Makita sa too. kabalaan. Kay dili kami makaantus sa bisan unsa nga ginakalantugian, matin-aw siya kun tinuod, mahitungud sa kahimtang sa mga iglesia, nga mapakyas ang pagpahibalo kanimo sa Imong Pagkabalaan, ingon nga pagkapangulo sa tanang iglesia. Kay, sumala sa gina-ingon na namo sa una-han, kami mainiton gayud alang sa pagpa-uswag sa imong dungog ug pagbulot-an sa imong ginasakupan sa tanang paagi. ’1 —Cod. Justin lib. 1, title 1, Baronii Annales Ecclesiastice,” Tom. FZ/, and 533, sec. 12, Translation as given in “The Ve-4rine Claims,” by R. F. Littledale, p. 293. Gikan mining kasugoana (kay kana mao gayud) ang mga magbubucyt nga Romanhon nagabutag adlaw sa pag-ila nga 148 ANG ATON KATUIGAN punoanon sa pagkalabaw sa Papado. Ang uban nagadawat sa naulahing sugo ni Emperador Focas (606 H. K.) ingon nga maoy pinasugdan. Apan si Dr. Croly miingon: ANG YATICANO Ang bista nga makita gikan sa simbahan ni san Pedro. “Ang labing hataas nga mga kagamhanan sa taliwala sa mga katawohan ug mga historiador sa Roma nagsalikway sa hunahuna nga si Focas mao ang magtutukod sa kagamhanang labaw sa Roma. Sila nagpahitaas kang Justiniano nga mao ang matuod nga pinasugdan, ug sa matarung nagapitsa sa titulo gikan sa halandumong tuig 533” “Apocalypse of Saint Johndah. 172, 173. ANG HINAGIBAN SA EMPERIO NAG-ABLI SA DALAN Ang “dakung pagbulot-an” ginaila. Apan mining pa-nahona ang mga gahum Arianhon nga erehes maoy nagali-but sa lingkoranan nga papanhon. Ang mga Arianhong Bandalo, nanaglutos sa mga Catoliko sa Aprika, ^Corsica, ug sa Sardinia, ug ang hari nga ginangalan ug Arian Gothic mao ang nagagahum sa Italia gikan sa Ravena, ang iyang kaulo- ANG 1260 KA TUIG SA 149 han. Ang mga kasundalohan sa ginharian dinha mag-alagad sa Simbahang Katoliko Romano. Sa 533-534 ang bantugang general ni Justiniano nga ginganlag Belisarious, nagaibut sa mga Bandalo. Ang gubat 'tungud sa pagtoo ug sa ginharian ginapadangat ngadto usab sa Italia, batok sa mga Arianhong ANG BANTUGANG BABAANG Mao kini ang giludhnn ni Lutero sa iyang 1IAGDAN SA ROMA pagsaka, sa pagpakadungug sa tingug nga na- gaingon, "Ang matarang mabati tangud sa pagtoo. ” 150 ANG ATON KATUIGAN Godo:. Sa 536 si Belisarious nga walay nagbatok mingsnlod sa Roma sumala sa pagdapit sa. Papa. Apan sa sunod nga tuig ang mga Godo nanagtigum sa tanan nilang gahum aron sa pagbawi sa siyudad. Kini mao ang hinungdanong punto sa pakigbugno alang sa Italia. “Kon ang usa unta ka fta-ligi maoy natumba,” miingon si Gibbon, ‘‘ang mga Romanhon ug ang Roma gayud mawala nga wala nay pagkabawi” Ang mga Godo mingsibug ug gidaug, sa 538 ug kining pagkapa-ruta, mi-ingon si Hudgkin, nagakalot” sa lubnganan sa ginha-riang Godo sa Italia. ’’ Bisan ang bugno nagapadayon sulod sa mga katuigan una mapukan ang mga Godo, kining pagkapildiha sa 538 mao ang labing malisod nga takna sa ilang kaagi. Si Finlay miingon. “Sa pagkaagaw sa Roma ni Belisarious, ang kasaysayan sa karaang siyudad nabanabana nga matapus; ug ang iyang pag-panalipod batok kang Witiges (538) mingsugod ang kaagi sa mga tunga-tunga sa Katuigan (Middle Ages)”.— “Greece under Romans.” p. 295. Sa binagis nga pagkasulti, ang mga Tung^-tunga nga katuigan ug ang panuigon sa paglakaw sa papado ug sa gahum managsama da. ANG BAG-ONG KAHIMTANG SA MGA PAPA Dili lamang kay kining masamputanong hampak sa kam-pilang harianon nakatabang sa paghawan sa dalan sa Papado sa tuig 538 apan sulod sa maong panahon ang nahaunang bag-ong kahimtang sa mga papa napahaluna sa lingkoranang pa-panhon sa Roma tungud sa gahum nga empcrianhon. Si Papa Silverious gipalagpot ni Belisarious sa 537 gumikan sa sum-bong nga siya kono may pagdapig sa mga Godo. Ang empera-dor miiXg-ulang, tig ang hulusayon sa pagpakamakatui imganon kun kaayo sa iyang pagpalagput gi&apugngan sa emperador hangtud sa 538 . Nianang tuiga, ingon sa gina-ingon ni Schatf: “S* ang mahuyang galamiton ni Teodpra, gp&i- usbaw saf lingkbranan nga papanhon sa ubos sa pan^W^'sa mga .kasundalohan ni Belisarious (538-554)”.— “History of the Christian1 Church,” Tomo II. dahon 327. ANG 1260 KA TUIG SA 151 ’Kauban niya mingsugod ang bag-ong kahimtang. Bisan siya sa iyang kaugalingon ginapahiubos pmaagi-^a mga sugfc sa emperador, ug ang Papado sa iyang kaugadingon ginadaia rigadto sa kahimtang sa pagpasakop nga wala pa mahibaloi ga-ni ubbb sa mga erehes nga mga haring Godo, apan kini gayud nga pagbuota nga ginagamit mahitungud sa katungud nga pp,-panhon ni Ju^tiniano, nakapalig-on hinoon sa hunahua ng£ ang Papa sa Roma mao ang may labawng pagbulot-an sa tinohoan.sa pagsulti alang sa iglesiang Universal. Sa basahon' ni Bemont ug Monod sa 4‘Medieval Europe,” dahon 120, ma-basa nato: “Hangtud sa ikaunom nga Siglo ang tanang mga papa git-napahayag nga mga santos dinha sa kasaysayan sa mga kjtiau-buhi sa mgc. sinakiU Si Vigilius (537-555) mao ang nahauiia sa: laray sa mga papa nga wala na magadala niining siliri kun tituloha, nga kutob niadio dili kanltnay ginahatag: Sukad ning panahona ang mga papa nagakaanam-anam pagkabuyo sa mga kalibutanong hitabo, ug sila dili na sa lonlon sakop sa simbahan; sila nahimo nang mga tawo sa lungsod ug unya mga punoan sa lungsod. ’7 ANG MANLULUTOS NGA GAHUM Sunod kang Vigilius miabut si Pelagio I (556-560), nga nakalingkod sa lingkoranan pinaagi sa pagbulig sa mga ka-sundalohan ni Narses, ug unya ang General sa Emperio sa Italia. Ug si Pelagio, nga ginapahimutang sa lingkoranang papanhon tungod sa gahum nga papanhon, nagasugod sa pagpa-ngayo nga ang espada kun hinagiban sa ginharian, pagagami-ton baitok sa mga obispo kun mga sakup sa simbahan nga wala magasunod kun magapahiuyon sa kagamhanan sa Papa. Ang iyang mga sulat mahitungud niining mga butanga mao nga dili masayop nga mga pasikaranan sa paglutos.” (Tan-awa sa “Dictionary of Christian Biography,” ni Smith and Wace, art, “Pope Pelagio”). 152 ANG ATON KATUIGAN Ang tagna nagpahayag nga ang Papado pagahatagan sa pinasahing paggahum kun paglabaw sulod sa usa ka lugway sa 1260 ka mga tuig. Sa 533 H. K. miabirt ang halandumong harianon nga pahayag nga nagaila nianang pagkalabawa, ug sa 538 H. K. miabut ang hampak uban sa hinagiban sa Roma, nga maga-abli sa agianan; ug kutob dinha ningsugod ang bag-ong ka-himtang sa mga papa—“Ang mga tawo sa lungsod, ug unya punoan sa lungsod.” Sa ingon niaua ang hiilhang mga hitabo sa matin-aw na-gatimaan sa. sinugdan sa matagnaong panahon nga 1260 ka tuig. Ug sa pagka 1260 ka tuig gikan sa sugo sa 533, sa pag-ila sa paggahum nga papanhon, miabut ang sugo sa 1793, nga nagatumong ba'tok sa maong paggahum; ug sa pagkatangkod sa 1260 ka tuig, gikan niadtong hampaka sa hinagiban didto sa Roma sa kaayohan sa Papado, ming-dangat ang hampak sa hinagiban sa Roma batok sa Papado. ANG KAGUBOT BA BAS- Ang hitabo sa kagubot sa Francia TILLIO SA BILIBID SA PARIS nga nagapaila sa katapusan sa karaang kagamhanang autocracia. Ang Pagbanagbanag sa Bag-ong Katuigan ANG KATAPUSAN SA 1260 KA TUIG ; ANGL1T ang kaliwatan nga ginatindugan sa pag-labi sa gahmn papanhon mao ang dapit sa pagka-I balhin sa kaagi sa. kalibtftan, busa magamao usab i ang kaliwatan sa 1260 ka tuig nga paglabaw sa gahuiii sa papa natapns. Kining latira nga igsusukod sa tagna nagahimog labi pa kay sa pagdalagan gikan sa usa ka tumoy ngadto sa usa. Kini na-gadugtong sa duruha ka dagkung pagkabalhin sa kaagi nga tawohanon, ang mga hitabn sa nahauna mao ang pagkatukod sa pagbuot nga papanhon sa ibabaw sa katawohan, ug ang mga hitabii sa ikaduha mao ng pagpaila sa pagkabugto niadtong mga jugu'ta. ANG PAGKABALHIN SA KAAGI Ang paggahuift nga papanhon ming-abut nianang panahona suinala sa ginaingon rii Finlay “Ang mga pagkabalhin sa sig-154 ANG PAGBANAGBANAG SA 155 lo nanagpanlabay sa sunodsunod sa labing matulin sa atubangan sa mga mata sa usa ka kaliwatan. “Ang igsusukod nga latid nga 1260 ka tuig nagadalagan sulod sa daghang mga sig-lo hangtud, ania na midangat sa iyang katapusan sa laing pa-panahon sa pagkabalhin,—ang kasamok sa Uropa gumikan sa kagubut nga Francianhon, sa dinha nga ang mga pagkabalhm nagkinahanglag daghang mga siglo nabuhat sa atubangan sa mga mata sa mga tawo sulod lamang sa pipila ka tuig. Si Lamartine nagsulat mahitungud niadtong panahona: “Kining limaha ka tuig maoy lima ka siglo alang sa Fran-cia.” —History of the Girondistsbook 61 sec. 16 (Vol III), p. 544. Ug ang mga hitabu niining mga panahona nga ginaman-taia ang matagnaong panahon sa paggahum nga papanhon ning-abut na sa katapusan. Busa, sa 533 II. K. ning-abut ang haladumong kasugoan sa gamhanang maglalaban sa Papado, inila ang iyang pagka-labaw; ug unya ang hinungdanong hampak sa hinagiban sa Roma sa 538 II. K. mag-abli sa dalan alang sa bag-ong ka-himtang sa mga papa—ang magbubuot sa lungsod. Sa sibu gayud human sa 1260 ka mga tuig sa 1793 miabut ang halandumong kasugoan niadtong makagagahum nga man-lalaban sa papado nga mao ang Francia, —“Ang anak nga kinamagulangan sa iglesia” —ang tuyo mao ang pagwagtang sa iglesia ug sa tinohoan, sinundan sa hinungdanong lapdos sa hinagiban did'to sa Roma batok sa papado sa 1798. ANG MAHULOGANONG MGA HITABO SA KAGUBUT SA FKANCIA Mahitungud sa kasugoan sa 1793, si W II. Hutton mi-ingon: “Sa Noviembre 26, 1793, ang konbension sa napulog pito ka mga obispo ug sa uban pang mga kapariang nahisakop, nagabuot sa pagwagtang sa tanang mga tinohoan.”—“Age of Revolut io n ”, p. 156. Ang kaboang sa mga adlaw sa kahadlok nagapahayag sa talan-awon sa pinasipalahang mga katawohan nga ginaabog 156 ANG ATON KATUIGAN ngadto sa pagkawalay paglaum gumikan sa mga pagdaugdaug nga hilabihan sulod sa mga kasiglohan sa ngalan sa tinohoan diosnong katungod, nga mingtindog ug sa dakung kabangis nagbugto sa tanang pagpugong. Tungud kay dinha sa huna-huna sa mga tawo nga ang Papado naglaban sa tinohoan, sila sa binuta nakig-away sa tinohoan gayud ug batok sa Dios, kang kansang ngalan ang simbahang papanhon nagahimo sa iyang tampalasang buhat sulod sa daghang mga kasiglohan. Sa tagna sa Bugna 11:3-13 kining mga hitaboa sa rnaba-ngls nga mga adlaw sa kagubut sa Prancia, maoy labi gayud nga ginahisgutan ingon nga magaabut sa katapusan sa ma-tagnaong panahon sa 1260 ka tuig. Ang matagnaong hulag-way matin-aw kaavo nga kapin sa usa ka gat us ka tuig sa wa-la pa ang panahon moabut si Jurieu, ang bantugang magto-toong Francianhon sa tagna, mingsulat nga siya “dili gayud makaduhaduha nga ang Prancia” mao ang labaw nga mag-bubulig sa Papado, nga mao ang mohampak ingon sa pagyog-yog sa linog sa dakung espirituhanong siyudad sa Babilonia. Siya ningsulat mahitungud sa Prancia, ang usa sa napulo ka bahin sa nabahinbahin nga Roma: Kining ikapulo ka bahin sa siyudad mamahulog, uban sa Papado; ug kini mabungkag kauban sa Roma, ug ang tinoho-ang Romanhon.” —Accomplishment of the Prophecies(London, 1687), part 2, p. 2655. Ug busa kini natuman. Kay sa unahan pa gayud sa Prancia mingdangat ang maong lihok. Si Canon Trevor namulong mahitungud sa hilabihang kagubut batok sa hinarihari nga miagi sa Uropa: Takus gayud nga bantayan nga kadtong mga nasod la-mang nga maglikay sa pagkamakipapa mao ra ang makaarang sa pagsukol batok sa hilabihang hinarihari. Ang tanang ling-koranang harianon ug ang tanang simbahan sa walay mahimi-sik, basta naga-angkon sa gahum sa Roma, ginapahapla sa abog. ”—“Rome and Its Papal Rulers” p. 436. Ang gimbut-ang sugo sa konbensiong Francianhon sa 1793 ginasundan sa hampak sa hinagiban didto sa Roma sa ANG PAGBANAGBANAG SA 157 1798. Ang hingpit kaagi ginaasoy sa pipila lamang ka pu-long sa usa ka magsusulat nga Catolico Romano, nga si Rev. Joseph Rickaby, sa Kapunorigang Jesuitas: “Sa 1797, nga si Papa Pio nasakit ug daku kaayo, si Napoleon nagasugo nga sa hitabu nga mamatay siya walay su-mosunod nga pagapilion sa iyang katnngdanan ug nga ang Papado dili na padayonon.” “Apan ang Papa naayo. Sa wa-la madugay ang kalinaw nabugto; si Bertier mingulod sa Roma sa ikapulo sa Pebrero, 1798, ug nagmantala ug usa ka republika. Ang tigulang nga papa nagadumili sa paglapas sa iyang panumpa pinaagi sa pag-ila niini, ug tungud niana gi-nataraltaral siya gikan sa usa ka bilanggoan ngadto sa usa ka bilanggoan sa Francia. Gumikan sa lakad nga mga kakapoy ug kasubo namatay siya sa ikapulog siyam sa Agosto, 1799, didto sa bilanggoan sa Valencia sa kagulangoi* nga kawaloan ug duha ka tuig. Dili katingad-an nga ang katunga sa Uropa nagahunahuna nga ang pagsupak ni Napoleon pagatumancn, ug nga kauban sa Papa ang Papado mamatay/’—“The Modern Papacy,” p. 1 (Catholic Truth Society, London). Kining mga hitaboa sa kagubut sa Francia nagatimaan sa katapusang lugwav sa panahong matagnaon mahitungud sa paggalium nga Papanhon. Ang “samad nga ikamatay” napa* hamtang sa Papado. Ug ang liampak sa hinagiban didto sa Roma ming-abut sa 1798, sa pagkatangkod gayud nga 1260 ka tuig sukad sa 'tuig 538, sa dinha nga ang hinagiban sa ginha-rian ninghapak nianang hinungdananong mong santako batok sa.mga Godo didto sa Roma, ug nagaandam sa agianan sa bag-ong kahimtang sa mga papa, ang mga harianong mga magbu-buot sa simbahan ug sa lungsod. Mahitungud sa kahimtang sa Papado niadtong panahona si Canon Trevor miingon : “Ang Papado nahanaw na; walay nahibilin bisan agi kun tunob sa iyang paglungtad; ug sa taliwala sa tanang mga gahum nga Catolico Romano walay nilihok bisan tudlo sa pag-laban kaniya. Ang Siyudad nga Walay Katapusan wala na ma-prinsipe kun mapapa; ang iyang obispo maoy usa ka himalat- (11) 158 ANG ATONG KATUIGAN yong binihag didto sa laing mga yuta; ug ang kasugoan daan nang ginapahibalo nga walay himoong ilis sa iyang dapit.” —Rome and Its Papal Rulersp. 440. Ang magsusulat nga Jesuiftas miingon, ‘‘Dili katingad-an nga ang katunga sa Uropa nagahunahuna nga ang pagsupak ni Napoleon pagatumanon, ug nga tungud niana ang Papado na~ mat ay kauban sa Papa.” Apan nidugang siya niana “nga sukad niadto ang Papado ginatuboy hinoon ngadto sa kinahi-tas-an sa gahum nga espirituhanon” nga wala pa gayud ma-dangat kaniadto. Sumala sa 'tagna, ang hampak sa hinagiban nga gipaham-tang sa Papado sa kagubut sa Francia sa bisan unsang paagi dili magamao ang katapusan niini. Kining mga hitaboa nga nagamantala sa katapusan sa matagnaon sa panahon mahitu-ngud sa pinasahing paggahum. Ang laing tagna sa matin-aw nagatudlo nga sunod sa samad nga ikamatay magaabut ang pagkabuhi sa gahum sa Papado, ingon sa ginasaysay gayud sa magsusulat nga Catolico. Ang manalagna nga si Juan, sa pagsulti niya mahitungud niining gahuma miingon: “Hingkit-an ko ang usa sa iyang mga ulo ingon sa nasa-toaran nga ikamatay; ug ang iyang samad nga ikamatay, na-ayo na, ug ang tibuok nga yuta nanghibulong sa ulahi sa ma-nanap nga mapintas. Ug gisimba nila ang mananap nga nagaingon: Kinsa ang makasama sa mananap nga mapintas? ug kinsa ang arang makig-away kaniya?” Bugna 13:3,4. Nakita nato nga ang kahimtang sa pagkaayo nagapadayon gihapon, uban ang mga kamatuorang nangapilopilo nga naka-patingala sa paglabi sa kalibutan sunod sa gahum nga papanhon. ANG BAG-ONG PANUIGON SA KAGAWASAN UG SA KAHAYAG Sa pagkatapus sa 1260 ka tuig sa paggahum papanhon, ginapasulod ang usa ka bag-ong kahimtang. Ang Papado ning tindog sa pagkahari sa lungsod ug ingon man usab sa simbahan Apan karon ang gahum sa pagkaharihari nalumpag na. Matml pa ni Edmund Burke niadtong pan-ahona,” Ang hinarihari nga pamunoan nidangat sa iyang katapusan sa walay popakig-away. ’r ANG PAGBANAGBANAG SA 159 t>idto miabut ang banagbanag sa panuigan sa daku nga kagawa-gan ug kahayag nga tinohoanon, nga nakasabwag paglukop sa mga panalangin ibabaw sa tanang kayutaan. Ang* tagna nagaingon mahitungud sa Papado, nga ang* mga balaan ug mga panahon ug mga balaod sa Labing Hataas “iga-hatag sa iyang kamot sulod sa 1260 ka tuig. Ingon sa ginatagna sa panagna ni Kristo (Mat. 24:22), kining mga adlawa sa ka-gul-anan sa mga balaan sa Dios ‘ ‘ pagapahamub-on,’ 9 Ang ga-hum sa Reformacion nagpaluya sa madaugdaugong kamot, bi-san sa wala pa gani matibway ang matagnaong panahon. Ug sa pagkatangkod na sa 1260 ka tuig, ang kalibutan nakakita nga ang pagkupot nianang kamot nga papanhon nagakalugak na ga-yud, ug ang pagbantay sa Dios sa bulohaton sa pag-andam sa agianan alang sa pagmantala sa Iyang Maayong Balita, dinala ang pagpamatuod batok sa mga kasaypanan sa papanhon, nga apostasiya ug sa pagpahiuli ngadto sa mga tawo sa Pulong ug mga balaod sa Labing Hataas. Ang nahisulat sa kaagi nagasaksi nga kining panahona sa tagna nga 1260 ka tuig sa paggahum nga papanhon natuman gayud sa sibu. Ang Ginoo nagasulti pinaagi sa 'tagna aron ang mga katawohan makahibalo nga Siya mao ang buhi nga Dios. Niining panahona sa mga tagna sa Iyang Pulong, Siya nagahatag kalig-onan nga dili lamang kay kini ra nga kalibu-tanong masamok ang dili makalikav gikan sa kamot sa iyang Magbubuhat, kondili ang iyang mga panahon anaa usab sa Iyang kamot; ug nga kon ang panahon sa Iyang diosnong tuyo moabut na sa hingpit, sa pagkatinuod gayud pagapahamub-on gayud Niya ang Iyang buha't sa katarungan, ug pagatapuson ang paggahum sa sala dinhi sa yuta. Sanglit ang matagnaong panahon sa Daniel 7:25 nakada-ngat na sa iyang katumanan sa kaagi sa Papado, ingon usab ma-makita nato, ang buhat sa Simbahang Romanhon nagatuman ~sa gitagna mahitungud sa mga binuhatan niining diutay nga sungay” sa tagna ni Daniel. ANG PAGBILANGGO SA MGA HUGU- “Ug ang uban nag-antos. . . mgu NOTE TL'NGUD SA ILANG PAGTOO gapus ug bilanggoan” Heb. 11:36. Ang Buhat sa Gahum sa “Diutayng Sungay” ! NG matagnaong hulagway mahitungud sa pagtin- ANy dog ug sa buhat sa “diutay nga sungay” nakakap-/1 lag sa iyang sifccng kaargav diriha sa kaagti sa Pa-padong Komanhon. Ang Dapit: Ang diutay nga sungay hikit-an sa manalag-na nga mjngtindog dinha sa natad sa Ginharian sa Roma. Kana mao gayud ang dapit diin ang dakung ginharian sa Papado nagapakita, nga nagakuha sa ngalan nga Romanhon, Ang Panahon \ Ang pagtindog sa simbahanong ginharian nga gipahayagan sa diutayng sungay sumala sa tagna ming-sunod nga sa pagkabungkag sa Ginhariang Romanhon ngadto sa napulo ka mga ginharian. Mao usab ang simbahanong ginharian sa Papadong Romanhon mingtindog sa pagpakita sa kaagi gilayon human sa pagkabahinbahin sa ginharian. Ang Panahon sa Labaw nga Pag gahum: Ang tagna nag-tagal ug 1260 ka mga tuig alang sa hingpit nga paglabaw nii 160 AXG KOROXA NGA TOLO Ang tiara sa Papa nga gikan sa hulagway nga KA HUXTA kinuha sa Vaticano sa Roma. 161 162 ANG ATONG KATUIGAN ning gahum. Ang kaagi nagatubag nga gikan sa sinugdan sa paglabaw nga papanhon, sa mga adlaw ni Justiniano ang pa-nahon nga 1260 ka mga tuig nagadala kanato ngadto sa maka-paukay nga mga hitabo sa katapusang napulo ka tuig sa ika pulog walo ka siglo, nga nagahatag sa Papado sa samad nga ikamatay Ang usa pa ka lain nga kahimtang sa mga pag-asoy na-gapabilin alang sa pagtoon: Ang Buhat: Mahitungud sa kinaiya ug sa buhat sa gahum nga ginapahayagan sa diutayng sungay, ang tagna naga-ingon “Siya mosulti ug dagkung mga pulong batok sa, Labing Hataas, ug moluya sa mga santos sa Labing Hataas ug nagaliu-nahuna sa pag-usab sa mga panahon ug mga balaocl; ug ihatag sila sa iyang kamot hangtud sa usa ka panahon ug mga panahon, ug sa bahinan sa panahon. ” Dan. 7 :2<). Makita ba nato sa kaagi nga ang Tglesia sa Roma naka-turnan niining mga pag-asoya usab? Ang tagna sa Kasulatan maoy lonlon hulagway sa pulong sa mga buhat sa iglesiang papanhon. Tan-awa ang hinungdanong panag-way: 1. Mosulti ug dagkung mga pulong batok sa labing Ila- taas. 2. Moluya sa mga santos sa Labing Hataas. 2. Magahunahuna sa pag-usab sa mga panahon ug mga balaod sa Labing Hataas. Ang tanang isip sa pagsumbong mapamatud-an, sa ma-tin-aw ug nga pinaagi sa pagpamatuod sa mga inunahang mga Katoliko Romano. STY A MOSULTI UG DAGKUNG MGA PULONG BATOK SA LABING HATAAS.1 * Sa nagapaniid si Daniel sa gahum sa diutay nga sn-ngay, nadungog niya kini nga nagasultig “dagkung mga bu-tang.” Ang manolonda nagapahayag nga kining dagku ug mapahitas-on nga mga pulong matuod gayud nga batok sa Labing Hataas. Unsa pa ba ang labi pang ka batok sa du-ngog sa Labing Hataas kay sa tawong mamatay nga paga- ANG GUGMA SA GAHUM “Ug siya mosulti ug dagkung mga pulong batok ANG GAHUM SA GUGMA pa Labing bataas.” Dan. 7:25. 164 ANG ATONG KATUIGAN hatagan sa mga ngalan ug mga kinaiya sa pagkadiosnon ? Ania ang ubang mga “dagkung pulong:” “Ang tanang mga ngalan nga gipahinungud kang Kris-to nga anaa sa Kasulatan, nga nagapasabut sa Iyang pagka-labaw sa ibabaw sa iglesia, ginapahinungud usab sa Papa kaniya.” —Bellarmine, “On the Authority of Councils,11 book 2, chap. 17. Kining buhata ginahimo gayud sa tibuok mga katuigan, miingon si Elliot: “Tan-awa ang mga embaliador nga Sisilianhon nga na-naghapa sa atubangan niya (ni Papa Martin IV) uban ang pagtuaw, “Kordero sa Dios nga nagakuha sa mga sala sa kalibutan.” “Horae Apocalypticae” part 4, chap. 5, sec. 2. “Ang Papa maoy dakung halangdon ug dungganan, nga siya dili lamang kay tawo-tawo ra kondili ingon sa Dios usab, ug ang ilis sa Dios (non sit simplex homo, sed quasi *Deus, et vicarious). Ang Papa lamang mao ang ginatawag nga labing balaan, diosnong hari, ug labawng emperador, ug hari sa mga hari. Ang pagkahalangdon ug ang paggahum sa Papa daku kaayo nga nahisama na hinoon siya kang Kristo. (faciat unum et idem tribunal cum Christo), aron nga bisan unsa nga buot pagahimoon sa Papa daw magagikan sa baba sa Dios (Above Dei). “Fromta Bibliotheca” (Fer-rans ), art. “Papa” Ferraris Ecclesiastical Dictionary Roman CatholicI, art. “The Pope ” Quoted in Guinness’s “Ro-|m&nism and the Reformation,” p. 16. Kini dili mao ang lonlon binoang nga pag-ulo-ulo sa mga Katuigang Mangitngit, aron igasalikway sa mga kabaghoan; kining mga butanga nagapahayag sa walay pagka-usab sa pag-tulon-an nga gipangankon sa Iglesia Romana, nga nagabutang sa tawo sa ilis sa Dios. Ang bag-ong Papa Leo XIII, sa iyang sulat nga palibut sa Junyo 20, 1894, nagsubli sa pag-angkon Pagahuptan ta kining yutaa ang lugar sa Dios nga Ma-kagagahum. ” — “The Great Encyclical Letters of Leo XIII”, (New York, Benziger Brothers), p. 304. KRISTOHANON NGA BINILANGGO SA “Ue inulova sa miPA oAntnq ra. T «Kimr COLOSSEUM NAGAHULAT SA KAMATAYON u£.” Dm 7:25 g 165 166 ANG ATONG KATUIGAN Sa ingon niana ang Papado “nagasulti ug dagkung mga pulong batok sa Labing Hataas.” UG MOLUYA SA MGA SANTOS SA LABING HAT A AS ’* Sa tibuok nga mga Katuigan nga Mangitngit atong hisig-patan ang walay kalooy nga kamot sa Roma nga gipahamtang sa mga kabus nga mga matinuhoon sa Balaang Pulong sa Dios; apan ang mga paagi sa tiningub alang sa pagpaluya sa mga santos sa Dios ginahimo samtang ang mga Waldenses ug uban pa nanagpanindog sa pagsangyaw sa buhat sapagsaksi, sa mga balita sa banagbanag sa Reformacion nga umaabut. Si Papa Inocentes III nagahatag kasugoan mahitungud kanila ingon niining mosunod: “Busa pinaagi niining sinulat nga inapostol, karon, naga hatag kami kaninyo ug sugo nga istrikto nga, sa bisan unsang paagi nga inyong mahimo, puhoa ang tanang mga erehes, ug hinginli gikan sa inyong ginsakpan ang tanan nga nadahig ni la.Padasigon ninyo ang simbahanong gahum nga batok kanila ug sa tanan niadto nga ginaduhaduhaan nga nakigkauban ka nila. Tingali dili sila mohangyo sa inyong mga paghukom, ug kon kinahanglan man ugaling, himoa nga ang mga prinsipe ug katawohan magalaglag kanila sa hinagiban.”— Quoted from Magne, 214, col. 71, in Thatcher and McNeak’s Soura Book for Medieval History,” p. 210. Sanglit ang kamatuoran nahasangyaw, mao usab ang iglc siya nga papanhon nagpilopilo sa iyang mga pagpanlimbasog pinaagi sa hinagiban ug sa kalayo. Ang hestoriador nga si Lecky miingon: “Nga ang Iglesia sa Roma nakaula ug daghanang dugo sa mga walay sala labaw kay sa bisan unsang pundok sa tinohoan nga nagkinabuhi sa taliwala sa katawohan, dili kaduhaduhaan sa bisan kinsa nga Protestante nga nasayud kaayo sa kaagi sa kalibutan. Ang mga handumanan gayud sa iyang daghanang mga paglutos nihit na kaayo karon mao nga malisod na ang paghimo sa pa^-ila sa daghanan niyang mga sinakit, ug kini ti-nuod nga walay gahum nga makabanabana sa pag-ila sa ilang ANG PAGBANAGBANAG SA 167 mga pag-antus.” — History of the Rise and Influence of the Spirit of Rationalism in Europe,” Vol. II, p. 32. Si Motley sa iyang basahon nga gihinganlag “Rise of the Dutch Republic” (bahin 3, kapitulo 2), nagasulti kon gi-unsa ni Felipe II sa Espana pagpadala ang Duke sa Alva aron sa pagkuha sa Holanda, uban ang pagpahayag nga “dili siya makatugot nga siya mahari sa mga erehes: “Savo pa sa tuig ang labing mangilngig nga hukom sa kamatayon ginamantala nga wala pa sukad sa pagkatukod sa kalilmtan. Ang tampalasang Nero nga Romanhon nagatinguha nga ang mga ulo sa iyang mga kaawav mahimutang lamang sa nsa ka liog, aron nga maarangan niya sa pagpungot sa us\i lamang kv pagtigbas. Ang Inquisicion usab nagabulig kang Felipe si pagbutang sa tanang mga ulo sa iyang mga sakop sa Holanda sa usa ka liog sa mao usab nga tuyo. Sa Pebrero 16, 1568, mg hukom sa Papado mao ang pagpatay sa tanang mga pumo-puyo sa Holanda ingon nga mga erehes. Gikan niining pagsilota sa tanan ang pipila lamang ka ngalan nga natawag mao ang gi-pagawas. Ang pahayag sa hari nga napitsahan ug napulo ka adlavv sa ulahi nagauyon niining kasugoana sa Inquisicion, ug ginasugo nga pagabuhaton sa hinanali nga paglutos, sa walay pagtamod sa panuigon, babaye ug lalake kun sa kahimtang sa iyang pagkatawo. Tingali kini maoy labing dinaklit nga pa-hamtang sa kamatayon nga mao pa gayuy pagkatukod sukad masukad. Sa tulo ka laray sa mga pulong, tutolo ka milyon ka mga tawo mga lalake, babaye, ug mga bata nga ginasilutan sa bitayan. ’ ’ Ang mga magsusulat nga Romano Catolico naga-uyon nga ang iglesiang papanhon mao ang nagapaningkamot sa pagpoo sa mga ginhinganlag erehes, pinaagi sa gahum sa hinagiban. Ang mantalaan nga ginatawag The Western Watchman sa (St. Louis) sa Desyimbre 24, 1908 miingon: “Ang iglesia maoy naglutos Ang mga Protestan+e ginalutos sa Fransia, rg Espana nga inuyonan sa mga mag-bubuot sa simbahan. Kami kanunay nga naglaban sa paglutos sa mga Hugonotes, ug sa Inquisicion sa Espana. Sa bisan 168 ANG ATONG KATUIGAN diin ug sa bisan kanus-a nga aciunay hugot uyamot nga Kato-liko, adunay matin-aw nga kalainan sa kinataliwad-an sa ka-matuoran ug sa kasaypanan, ug sa Katoliko ug sa t-anang pa-nagway sa sayop. Kon siya magahuHahuna nga matarung ang paggamit sa lawasnong kusog, pagagamiton niya kini. ” Si Profesor Alfred Baudrillart, rector sa Chatholic Institute sa Paris, miingon: “Ang iglesia Katolika adunay pagpasulabi sa konsiensia ug sa kagawasan. Sa mabaskug siya nagpahayag nga dunay kalisangan sa dugo. Kon pagasamokon sa herehia siya dili nia-daug sa pangaliyupo sa mga lantugi nga masinabuton ug ang maayong pamatasan makita kaniya nga kulang, ug ivang pug-son sa pagpabalik pinaagi sa lawasnong pagsakit. Siya nag-himo ug mga hukmanan sama sa Inquisicion, iyang sampiton ang mga balaod sa lungsod sa pagpabulig kaniya, kon kina-hahanglanon siya magdasig sa tinohoanong gubat, ug ang ta-nan niyang kalisangan sa dugo magtibawas sa pag-agda sa ga-hum nga lungsudnon, sa pagpa-ula niini, nga ang iyang pag-padayon angay gayung dumtan kay siya dili mahawan ug buot ingon sa anaa sa iyang kasingkasing-kay sa pagpatulo ug dugo sa iyang kaugalingon. Ilabina gihimo kini niya sa ikapulog unom ka siglo sa mga Protestante. Wala ma'tagbaw sa pagka-usab sa pamatasan sa pagwali pinaagi sa mga sulon-dan sa pagkabig sa mga tswo pinaagi sa maayong pakigpu-long sa mga balaang mga Misyonero, siya nagduslit sa Italy a. sa mga kinaubsang mga kalungsuran ug labaw sa tanan sa Espana, ang mga pinundok nga mga minatay sa Inquisicion Sa Fransia ubos sa pagmando ni Francisco I ug ni Enrique II sa Englaterra ubos sa pagmando ni Maria Tuder, iyang gi-sakit ang mga erehis sa Fransia ug Alemania sulod sa ka-tunga sa ikanapulog unom ka siglo ug sa nahaunang tunga sa ikanapulog pito ka siglo kon wala pa siya makasugod, apan walay sapayan siya nagdasig ug sa d^kong kaabtik nagtabam, sa mga gubat nga tinohoanon.” — The Catholic Church, the Rensissance and Protestantism.” (London, Kegan Paul, Trench Trubner & Co., Ltd., 1908 dahon 182, 183. no ANG ATONG KATUIGAN Siya ang nagbuhat niini — ang Iglesia Romana mao ang nagapaluya sa mga santos sa Labing Hataas. Ang manalagna sa panan-awon nakakita nsa ka harianong gahnm simbahanon nga mingtindog sa taliwala sa mga ginharian nga nabahinba-hin sa Ginhariang Romanhon. Kini labing malig-on pa kay sa iyang mga kauban ug mga manalagna nakadungog niini nga nagsultig “Dakung mga butang,” ug nakakita niini nga nagapaluya sa mga santos sa Labing Hataas sulod sa hataas nga mga katuigan. “Salaan!” maoy hukom nga matin-aw sa kaagi batok sa Iglesia sa Roma mahitungud niining duruha ka kahimtang sa mga matagnaanong sumbong. “UG NAGAHUNAHUNA SA PAG-USAB SA MGA PANAHON’* UG MGA BALAOD” Ang gahum nga magasulti ug dagkung mga pulong batok sa Labing Hataas, ug moluya sa mga santos sa Labing Hataas — sa iyang kinaugalingong pagpahitaas sa pagsupak sa Dios sa pagbutang sa iyang mga kamot sa mga panahon ug mga balaod, sa pagkamatuod ang mga panahon ug mga balaod sa Labing Hataas; kay ang pag-ingon nga kanang gahuma mag-butang sa iyang mga kamot sa mga balaod sa mga tawo sa pagusab kun sa paghiklin sa mga tawohanong balaod, naga-pahayag sa pagkakulang sa mga isip. Kining ikatulo nga pag asov nagapahayag sa katibwayan sa sumbong — ang pagpaha-Uas sa kaugalingon, ang manglulutos nga gahum magbutang sa mga kamot sa ibabaw sa balaod sa Labing Hataas. Sa raa tin-aw mao gihapong gahum ang gisulti ni apostol Pablo nga magtindog sa pagsakop human sa iyang panahon: “IJg unya niagapahayag ang tampalasan. ’ ’ 2 Tess. 2:8. ANG BALAOD SA DIOS DILI KATLISAN Ingon nga ang balaod sa kagamhanan nagapahayag sa iyang kinaiva mao usab ang balaod sa Dios mosidlak ang dios-nong kinaiya. “Ang kasugoan ni Jehova hingpit man/’ Sal 10:7. “Nga ang kasugoan, sa pagkamatuod, maputli matud pa ni Pablo, ug ang sugo matarung, ug maayo. ” Rom. 7:12. ANG PAGBANAGBANAG SA 171 Si Jesus mingpahayag, “Ang pa^buhat sa imong ka-bubut-on nagapahimuot kanako, Oh, Dios ko, ug ang imong ka-sugoan anaa sa sulod sa akong kasingkasing.” Sal. 40:8. Ug gipalig-on Niya ang dili ma-usab ug mapadayonong p'ag-kahingpit nianang balaora: “Kay sa pagkamatuod naga-ingon ako kaninyo, nga hangtud manag-agi ang langit ug yuta walay pagasayloan sa Kasugoan bisan usa ka kudlit, bisan usa ka tulpok hangtud nga ang tanan matuman. ” Mateo 5:18. Apan sa tagna ni Daniel ginapahayag ang pagtindog mining gahuma nga nagahunahuna sa pag-ilis sa mga panahon ug mga balaod sa Labing Hataas. Dinhi sa gihapon ang katin-awan nagatudlo sa matul-id sa Iglesia Romana; kay kini maoy usa ka kamatuoran nga ang Papado magabutang sa iyang makusganong mga kamot sa iba-baw sa balaod sa Dios — sa ibabaw usab sa kasugoan, nga nahatungud sa balaang panahon — ug nagahunahuna sa pag-ilis niini. Sa usa ka basahon nga makita sa Museo Britanico nga gi-napitsahag 1545, kining mosunod nga pahayag sa Daniel 7:25 ginapahinungud kang Felipe Melanchthon, ang Repormador, nga luyoluyo ni Lutero (ginahulad sa kinaraang paagi sa pag-sulat sa Eninglis) “Siya naga-ilis sa mga panahon ug mga balaod aron nga ang bisan unsa sa unom ka adlawng igbubuhat nga ginasugo sa Dios magahimo kanila nga dili balaan ug mga adlaw nga walay buhat sa dinha nga nagapahimutang siya kun sa pag-himog adlawng igbubuhat pag-usab sa mga adlaw nilang balaan nga ginawala na, kun sa pag-ilis nila sa Saba do ngadto sa Domingo Ginailisan nila ang mga Balaod sa Dios ug nanagbalik sila sa ilang kaugalingong mga karaang batasan tradiscion nga ginapakalabaw sa mga kasugoan sa Dios.”— Exposicion of Daniel the PropheteGathered out of Philipp Melanchthon, Johan Ecolampadius, etc., by George Joye, 7.T4.T, p. 119. Kini maoy sibo- sa gahum nga ginapahayag sa diutayng sungay sa iyang pagabuhaton. Ang kasugoan sa Dios matin-*aw kaayo: 172 ANG ATONG KATUIGAN “Hinumduman mo ang adlaw nga igpapahulay, aron sa pagpakabalaan kaniya. Sa unom ka adlaw magbuhat ka, ug buhaton mo ang tanan nga imong buluhaton; apan ang ika-pito ka adlaw mao ang adlaw nga igpapahulay nga gipaka-mahal ni Jehova nga imong Dios; sa maong adlawa dili ka gayud magbuhat Kay sa unom ka adlaw gibuhat ni Jehova ang langit ug ang yuta, ang dagat, ug ang tanan nga anaa kanila, ug mipahulay sa ikapito ka adlaw; busa gipanala-nginan ni Jehova ang adlaw nga igpapahulay ug gipakabalaan niya kini.” Eks. 20:8-11. ANG PAG-USAB SA BATASAN Apan ang nabatasang buhat adunay pagka-usab,—kay ang nahaunang adlaw mao na may ginabantayan ilis sa ikapitong adlaw, diin ang Ginoo nagapahayag nga Iyang gipanalanginan ug ginapakabalaan. Ang Iglesia Katolika Romana sa mapa-hitas-on nagatudlo sa kamatuoran nga kining pagka-usaba, nga ginaila sa ngatanan karong mga adlawa, ming-abut lamang gumikan sa tradicion sa iglesia nga wala pamatud-i sa Ba-laang Kasulatan. Pananglit, usa ka Katolikong magsusulat miingon: “Ikaw nagasulti kanako nga ang Sabado mao ang Igpapahulay sa mga Judio, apan nga ang Igpapahulay nga Kristoha non ginabalhin na ngadto sa Domingo. Gina-ilisan! apan ni kinsa? Kinsa may may-kagamhanan sa pag-ilis sa ginapahayag nga kasugoan sa Makagagahum nga Dios? Kun ang Dios, mag sulti ug mag-ingon, bantayan mo ang ikapitong adlaw nga ba laan, kinsa ang mangahas sa pag-ingon, Dili, makabuhat ikav> ug buhaton mo ang tanang bulohatong kalibutanon sa ikapito ka adlaw; apan pakabalaanon mo ang nahaunang adlaw ilis sa ikapito? Kini mao ang pangutanang labing hinugdanon nga wala ako mahibalo kon unsaon mo pagtubag. “Ikaw Protestante, ug ikaw nagapadayag sa paglakaw pi naagi sa Biblia ug sa Biblia lamang; ug apan sa labing hinung-danong butang ingon sa pagbantay sa usa ka adlaw sa pito ingon nga balaang adlaw, ikaw nagabatok sa matin-aw nga ti- ANG PAGBANAGBANAG SA 173 lik kun letra sa Biblia, ug naga-butang ug lain nga adlaw s;i dapit nianang adlawa diin ang Biblia jnaoy nagsugo. Ang su-go sa pagbantay sa ikapitong adlaw maoy usa sa mga nnpulo ka mga sugo; ikaw nagatoo nga ang siyam ka sugo nahibilin katakip gihapon; kinsa ang nagahatag kanimo kaganum sa pagyatak sa ikaupat? Kon ikaw nagapalig-on sa imong kau-galingong pagtoo kon ikaw sa tinuoray nagasunod sa Biblia, ug sa Biblia lamang, makaarang ikaw sa pagpakita sa ubang bahin sa Bag-ong Tugon nga ang ikaupat ka sugo sa mahayag nausab.” —Library of Christian Doctrine: why don’t you keep the Holy Sabbath Day.” (Burns and Oates, London), p. 3. Ang tanan nga magatoon sa hulusayon kinahanglan ma-gaila sa kamatuoran nga wala gayud ing pag-ilis nga makita sa Biblia. Sumala ni Canon Eyton, sa iglesia sa Englaterra, sijrn miingon: “Wala gayud ing pulong, wala ing sugyot, sa Bag-ong Tugon mahitungud sa pag-undang sa buhat sa Domingo Ngadto sa pagpahulay sa Domingo walay diosnong kasugoan mahitungud sa pagbantay sa Domingo. ”— “The Ten Com-fnandments” (Jrubner and Co.,) London. Si Doctor Heylyn sa Iglesia Anglicana nagsidat: “Kuhaa ang imong hiangayan, bisan ang mga kaparian kun ang mga kabaghoan, ug makita nato nga walay adlaw sa Ginoo nga nahimo pinaagi sa bisan unsang sugo nga gikan sa mga apostoles; walay Sabado nga ginapahamutang nila sa ti-ilan sa nahaunang adlaw sa simana.” —“History of the Sabbath. ” part 2, chap. 1. Ang mga dagkung magsusulat nga Protestante ug Katoli* ko, nagaila gayud nga walay diosnong pagbulot-an alang sa pagbantay sa Domingo. Adunay pag-ilis sa buhat ug pagtulon-an apan walay pagbulot-an nga anaa sa Kasulatan. UNSA ANG GINAANGKON SA PAPADO Ang tagna sa Daniel 7 nagapahimatngon sa tanan nga ang gahum.ecclesiastica nga mao ang nagatindog sa ibabaw sa na bahinbahin nga Ginharian sa Roma magahunahuna sa pay- (12) 174 ANG ATON KATUIGAN ilis sa mga panahon ug sa mga balaod sa Labing Hataas. Ang Papado mingtikang sa unahan ug ming-angkon sa dakung ka-isog nga ang iglesia may gahum sa pagsalikway sa Kasolatan, ug sa pagtukod ug mga panahong balaan, ug hangtud gani sa pag-ilis sa adlaw nga ginapakabalaan ug ginasugo sa Makaga-gahum ingon nga adlaw sa pahulay alang sa Iyang mga kata-wohan. Sa usa ka buhat sa Katoliko, nga ginahinganlag ‘‘An Abridgment of Christian Doctrine,” ni Dr. Henry Turborville, page 6, mabasa nato: “PANGUTANA: Einsa ang nag-ilis (sa adlawng igpapa-hulay ?) “TUBAG: Ang mga punoan sa iglesia, ang mga apostoles nga nagabantay sa Adlaw sa Ginoo. “PANGUTANA: Unsaon nimo sa pagpakita nga 'ang iglesia may gahum sa pagtukod mga piesta ug mga adlawng ig-lilihi ? “TITBAG: Gumikan gayud sa pag-ilis sa Sabado ngadto sa Domingo; Kining pagka-ilisa nga gina-uyonan sa mga Pro-testante; ug tungud niana nagsinupakay sila sa ilang kaugali-ngon sa pagbantay gayud nila sa Domingo nga estrikto ug na-galapas sa ubang pang mga piesta nga ginasugo sa mao gayud nga iglesia. “PANGUTANA: Unsaon nimo sa pagpamatuod niana? “TUBAG: Tungud sa pagbantay sa Domingo naga-ila si-la sa gahum sa maong iglesia sa pagsugo ug mga piesta ug sa pagpatuman kanila niini sa ubos sa sala; ug tungud sa wala nila pagbantay sa uban nga ginapatuman niya, ginalimod nila nga siya (ang Iglesia Katolika) adunay gahum.’’ Kini mao ang pagtulon-an nga ginatudlo sa sumbanang katesismo sa Iglesia Romana: “PANGDTANA: Aduna ba ikaw ing laing paagi sa pagpamatuod nga ang iglesia may gahum sa pagtukod ug mga piesta nga iglilihi ? “TUBAG: Kon wala pa siya nianang gahuma, dili unta siya makahimo nianang sugoa nga diin ang tanang mga bag- ANG PAGBANAGBANAG SA 175 ong tinohoan nanaguyon kaniya,—dili unta siya maka-ilis sa pagbantay sa Domingo ang iiahaunang adlaw sa semana, kay sa pagbantay sa Sabado nga ikapitong adlaw, pag-usab nga wala pag-uyoni sa Kasulatan.” —Keenan's “Doctrinal Catechism", p. 174. Tungud niini, ang Papado nagapahayag sa iyang kaugali-ngong gahum nga sa paghunahuna sa pag-usab sa mga balaod sa Labing Hataas. Sa tanang punto, ang Iglesia Romana mao ang nahaig-an :gayud sa diutay nga sungay sa Daniel 7. Sa atubangan sa atong mga mata sa kinabatasang buhat sa kakristianosan, ang kasugoan sa Dios mahitungud sa balaang panahon ginapaka-"walay bili tungud sa mga tradicion sa mga katawohan. Ang tagna nagapahayag nga adunay pagtawag nga maga-abut alang sa pag-usab mining butanga. Sa pagsulti mahitu-ngud sa pakiggubat batok sa mga santos ug sa mga panahon ug mga balaod sa Labing Hataas, nga pagahimoon sa gahum nga ginapahayagan sa diutayng sungay, ang manolonda nag-ingon: 4 4 Sila igahatag sa iyang kamot hangtud sa usa ka panahon ug mga panahon ug sa kabahinan sa panahon. " Dan. 7 :25. Sa lain nga pagkasulti kon ang 1260 ka mga tuig matapus na, kita makapaabut sumala sa tagna sa pagtan-aw sa pagka-bungkag sa malutusong gahum sa Papado sa ibabaw sa mga tumotoo, ang pagsangvaw sa Balaang Kasulatan sa tibuok nga kalibutan, ug ang buhat sa pagusab nga mao ang magpausbaw sa kamatuoran sa Pulong sa Dios, ug sa pagtawag sa mga tumotoo sa pagpabantay pag-usab sa balaang panahon ug sa balaang balaod sa Labing Hataas. Ang tagna sa Daniel 7 maoy usa ka pinasahing balita sa Dios alang sa tanang mga katawohan niining katapusang mga adlaw, nga nagahulagway sa pagtindog ug sa kaagi sa Papado, ug nagapahimangno sa tanan batok sa pagdawat sa iyang mga pagpasaag kun pagbalit-ad sa kamatuoran sa Dios kun sa pag-ila sa iyang mapangahasong pag-usab sa balaod sa Labing Ha-■taas. Salamat sa Dios tungud sa matinumanong “pulpng nga 176 ANG A TON KATRGAN tinagna; nga nagabuhat kamo ug maayo sa pagpatalinghug ninyo, ingon sa usa ka suga nga nagadan-ag sa lugar nga ma-ngitngit. ” Kinahanglan nga magasunod kita sa Ginoo ug ma* gatuman Kaniya, dili niining gahuma nga mingtindog sa pag batok Kaniya. Ang hubad sa manolonda niining kapituloha mao nga siya dili pasagdan nga ang apostasiya mahimong mananaug: “Ang lmkom molingkod, ug sila mokuha sa ilang giman-doan, sa paglamoy ug paglaglag kaniya hangtud sa katapu-san. ” Unya ang mga ginharian niining kalibutana mamahimong mga ginharian sa Labing Hataas, Uug tanang mga minandoan mosilbi ug mosugot kaniya. M i'AGLALANG “Kay 6a unoin ka adlaw gibuhat ni Jehova ang iangit ug ang yuta, . ug mipahulay sa ika-pito ka adlaw ” Eks. 20:11. Ang Sabado sa Biblia PAN sa mitubag siya, miingon: “Nga tanan nga talamnon nga wala igatanum sa akong Amahan nga langitnon, pagaibton hangtud sa gamut.M Mateo 15:13. Ang mga eskriba miduol kang Jesus uban ang pagbagulbul, “Ngano nga ang Imong tinon-an naglapas sa sugilanon nga gikabilinbilin sa mga tigulang?” Si Jesus mitubag kanila sa laing pangutana, “Ngano usab kamo nga naglapas sa mga sugo sa Dios tungud sa inyong gikabilinbilin nga sugilanon V1 Sila naghunahuna nga si Kristo nagpaila sa bag-o, nag-tudlog bag-ong mga bitiang, nga kasupak sa karaang batasan ug mga buhat sa iglesia. Iyang gipakita kanila nga Siya gayuti nagtindog sa karaang mga butang sa mga pulong sa Dios, ug nga ang ilang kaugalingong batasan sa tinohoan, bisan karaan, mao hinoon ang mga bag-o, kay matud Niva walay pagbulot-ang langitnon. Siya nagingon: ^Eawang lamang ang inyong pag-ampo Kanako, nga nag* tudlo kamo sa pagtolon-an nga sugo sa mga i;awo. Ug sa ka-tapusan Iya pa gfiyud nga gidugang ang pulong nga gihisgutan (177) SI KRISTO UG ANG “Apan kawang lamang ang pagsimba nila ka- MGA ESKRIBAS nako, nga nagatudlo sila sa mga pagtulon-an ugu mao ang sugo sa mga tawp.” Mateo 15:9 178 ANG SABADO SA BIBLIA 179 na sa itaas, “Nga tanan nga talamnon nga wala igatanum sa Akong Amahan nga langitnon pagaibton.9 ’ Kining mga principio dinhi atong i-aplikar sa kuestion sa pagbantay sa Sabado. llsahay sa atong mga adlaw kinsa kad-tong magwali sa pulong sa Dios mahatungud sa mapinadayo-nong kabalaan sa ikapitong adlaw nga Sabado gipasanginlan nga nagwali ug bag-ong pagtolon-an, supak sa tradicion ug batasan sa iglesia. Apan sa pagkamatuod ang pagbantay sa Domingo, ang nahaunang adlaw, maoy bag-ong butang walay katarungan; ang ikapitong adlaw nga Sabado karaan ang pa* tukoranan. ANG IKAPITONG ADLAW NGA SABADO TANUM BA SA ATONG AMAHAN NGA LANGITNON? Ilain niining duruha ang tinanum sa atong Amahan nga langitnon 1 Arang kita makapaniguro sa kasiguruhan gayud; kay ang tanang tanum nga lyang ginatanum, ang tanang doc-trina sa lyang kamatuoran makita nga may gamot sa Balaang Kasulatan. 2 Timoteo 3:16,17. ANG SULAT SA DA ANG TUGON Gikan sa Sinugdan — Sa pagbuhat sa Maglalang sa yuta ug sa tawo, gibuhat Niva ang ikapitong Adlaw sa Semana nga lyang balaang Sabado. “Sa ingon niana ang mga langit ug ang yuta natapus ug ang tanang kadaghanan nila Ang Dios nagpanalangin sa ikapitong adlaw, ug lyang gilihian kini; tungod kay niini nagpahulay Siva sa tanan Niyang gihimo ug gibuhat.” Gen. 2:1-3. Ang pagbalaan mao “Ang paggahin” ug busa ang adlaw nga balaan ug pinalanginan sa Dios gigahin alang sa tawo. Un-ya ingon sa giingon ni Jesus, ang “Sabado alang sa 'tawo.” Markos 2:27. Dinhi ang pagtukod sa Sabado ginatanum sa pag-sugod sa kalibutan. Sa Pagpanguwa. —Ang mga tawo sa Israel sa Hang pagkaulipon sa Egipto, nahulog sila sa ilang kaalam sa Dios 180 ANG ATON KATUIGAN ug nangjl-ad tungud sa madiwatahong pag-ampo sa Egipto. Busa sa pagtawag na sa Ginoo kanila aron mahimo nga Iyang mga tawo, Iyang gisulayan sila sa ilang pagkamatinumanon tungud sa Iyang balaod kon unsaon nila pagban'tay ang bala-ang Sabado: ANG BALAANG BUKID Ang bag-ong bista sa kinatayoktukan sa bu- SA HOREB kid sa Sinai. “Ug si Jehova miingon kang Moises; Ania karon pagapau-lanon ko ug tinapay gikan sa langit; ug ang katwohan )no-gowa ug magakuha nga sa tagsa ka adlaw aron nga hisuiayan ko sila kon nagalakaw ba sa akong kasugoan, kun wala/’ Ekso. 16:4. Busa sulod sa kap-atan ka tuig ang Ginoo nagpadala sa mana kanila sa pagpapundok sa unom ka adlaw nga igbubu-hat, gawas lamang sa Sabado. (Kining sulata nagpahayag usab nga ang Sabado kabahin sa balaod sa Dios sa wala pa niya isulti sa Sinai.) Sa Sinai,—Sa pag-abut sa panahon nga ang Ginoo na-gasulti sa Iyang balaang sugo gikan sa langit ang walay kata- ANG SABADO SA BIBLIA 181 pusang patukoranan sa Iyang kagamhanang moral ang kasu-goan sa Sabado diha natagoan sa kasingkasing niini: “Hinumduman mo ang adlaw nga igpapahulay, aron sa pagpakabalaan kaniya. Sa unom ka adlaw magbuhat ka, ug buhaton mo ang tanan nga imong buloha'ton; apan ang ika-pito ka adlaw mao ang adlaw nga igpapahulay nga gipakama-hal ni Jehova nga imong Dios. Sa maong adlawa dili ka ga-yud magbuhat, ikaw, bisan ang imong anak nga lalake, bisan ang imong anak nga babave, bisan ang imong sulogoon nga lalake, bisan ang imong sulogoon nga babaye, bisan ang imong hayupan, bisan ang dumoduong nga anaa sa sulod sa imong mga pultahan. Kay sa unom ka adlaw gibuhat ni Jehova ang langit ug ang yu'ta, ang dagat ug ang tanan nga anaa kanila, ug mipahulay sa ikapito ka adlaw; busa gipanalanginan ni Jehova ang adlaw nga igpapahulay ug gipakabalaan Niya kin-i.” Eksodo 20:8-11. Pinaagi sa Kaagi ni Israel.— Ang pagbantay sa Sabado mao ang dakung timaan sa pagkamatinumanon sa Dios. Sa pagkahulog ni Israel sa pagkadiwatahan, “nagbantay sila sa mga panahon. (Tan-awa sa 2 Hari 21:6.), —Sa walay duhaduha mao ang mga piesta nga paganhon sa adlaw nga dios ug sa uban nga mga diosdios ingon nga masabog kaayo sa mga diwatahan nga mga nasud. Kining mga pagbantay sa lain nga adlaw nagakahulongan sa paglapas sa Sabado. “Dili ninvo bantavan bisan unsang panahon. Bantayi ang Akong mga Sabado. Lev. 10:26-30. Ang Ginoo nagsaad malia-tungud sa Jerusalem: “Ug mahanabo, kon kamo sa kakugi magpatalinghug kanako, nagaingon si Jehova, sa dili pagdala ug mga butang lapus sa mga ganghaan mining lungsura sa adlawng igpapahulay apan magsantos sa adlaw liga igpapahulay ug dili magbuhat niining adlawa. Unya may mosulod sa mga ganghaan niining mga lungsod, mga hari ug mga dagkung tawo nga nagalingkod sa trono ni David. ug kining lungsora magapabilin sa tanang mga katuigan.” Jer. 17:24,25. Ang langitnong hangyo wala lamang panumbalinga, ug ang pagkahulog sa Jerusalem ug ang pagkabihag sa Babilonia 182 ANG ATON KATUIGAN miabut ingon nga maoy sangputanan sa paglapas sa mga Is-raelihanon sa balaang adlaw sa Dios. Busa sa tibuok nga linamdag nga sulat sa Daang Tugon ang ikapitong adlaw nga igpapahulay makita ingon nga ta-num sa langitnong Amahan sa kaugalingon Niyang tanaman ANG SULAT SA BAG-ONG TUGON Sa Mga Sulondan ug Pagtudlo ni Jesus Maoy “batasan” ni Kristo ang pagsimba sa ikapitong adlaw Lukas 4:16. * Si Jesus nga mao ang nagbuhat sa Sabado sa paglalang (Juan 1:3), nagtudlo nga kini “gibuhat alang sa tawo,”— alang sa kaliwatang tawohanon,—ug nagingon nga “Ang Anak sa tawo Ginoo usab sa Sabado” Markos 2:27, 28. Tungiui niini mao ang adlaw sa Ginoo. Bugna 1:10. Siya nagbuhat sa Sabado sa “kaayohan” kun sumala balaod sa Dios sa balaang adlaw Mateo 12:12. Nagbantay Siya sa sugo sa Iyang Amahan sa tibuok Ni yang kinabuhi sa yuta. Juan 15:10. Ug naghatag daghang pahamangno sa mga mahitabo nga muabut sa daghang mga katuigan sa human sa Iyang pagka-yab. Iyang gipakita nga Siya miila sa pagkamapinadayonoi! sa Sabado, sa Iyang pagsugo “Mag-ampo kamo nga ang inyong pagkalagiw dili sa tingtugnaw, bisan sa adla\V nga igpapahulay. ” Mateo 24:20. Sa Mga Tinon-an sa Bag-ong Tugon. —Ang mga babaye sa human sa paglansang “namahulay sa Sabado sumala sa sugo. Lukas 23:56. Ang linamdagan nagingon nga maoy batasan ni Aposlot Pablo sa pagwali sa maayong balita sa matag Sabado, sa pii blico. Buhat 13:14; 16: :13; 17:1, 2; 18:4. Sa pagpakadungog sa mga gentil sa Antiokia sa maayong balita nga ginawali ni Apos-tol Pablo sa usa niana ka Sabado, “nagpakilooy sila nga kining mga pulong igawali kanila pag-usab sa sunod nga Sa bado.” Buhat 13:42. ANG SABADO SA BIBLIA 183 Sa tibuok nga Bag-ong Tugon nga nahasulat sa human s;i pagkayab ni Kristo, ang Espiritu Santo, nga nagsulti nagl.a wag sa ikapitong adlaw nga “Sabado” makakalim-an. Ang SI KRISTO NAGA-AYO SA “Ngani nga gitugot ang pagbuhat sa kaayohan TAWO NGA MAY KAMOT sa adlaw nga igpapahulay.” Mateo 12:12. NGA ITUS pulong “Sabado” nagakahulogan nga igpapahulay; tungml niana kong ang Espiritu Santo, sa kapanahonang Kristolianon, nagatawag sa ikapitong adlaw nga igpapahulay, mao gayud kini ang adlaw nga dili masayop nga igpapahulay sa mga Kris-tohanan, ang Sabado sa mga Kristohanon. Sa Libinhon kun mga tulomanon sa halad sa santuaryo adunay mga tinuig nga Sabado ug mga piesta, kauban sa mga kalan-on ug ilimnon ug sa mga tulomanon sa ceremonins. Apan sa pagtudlo niini ang Ginoo nagbu'tang ug kalainan taliwala kanila, ug ang usa Sabado nga sinimana sukad sa sinugdan. “Kini mao ang mga piesta sa Ginoo,’’ Siya mi ingon “gawas sa mga Sabado sa Ginoo.” Lib. 23:37, 38. 184 ANG ATON KATUIGAN Ang tinuig nga mga piesta ug mga sabado, sama rang ta nan sa mga tulomanon sa Libinhong pag-alagad nga mao ang mga landong sa mga butang nga maga-abut, ug hikit-an ang ilang katumanan sa dakung lialad sa Kalbaryo. Kol. 2:16, IT Apan ang Sabado sa Ginoo gibuhat nga pinalanginan ug balaan sa Dios sa paglalang, sa wala pa makasulod ang sala s. kalibutan, sa wala pa ang sacrificio kun landong sa pag-alagnn nga gitukod sa pagtudlo sa umalabut nga Manluluwas. Kin mao ang hinungdanon ug inunahang tinukod, kabahin sa ka sugoan sa kagamhanan sa Dios alang sa tawo, magsama ra ang katungdanan kay sa ubang kasugoan. Ug ang linamdag nagaingon nga ang walay katapusang panalangin sa adlawng igpapahulay sa umalabut nga puloy-an sa mga linuwas, sa diha nga ang manalagna naghubit sa kali pay sa mga linuwas, ingon nga gikan sa unang bulan ngadto sa usa, ug gikan sa “usa ka adlawng igpapahulay nga dili s, usa,M ang tanang unod moadto sa pagsimba sa Ginoo. Ts;i 66:23. Sa ingon niini atong hikit-an nga ang ikapitong adlaw ng.i Sabado mao ang tanum sa langitnong Amahan, may gamut nga halalum sa Balaang Kasulatan, ug magapadayon walay kata-pusan sa kalibutan nga umalabut. ANG NAHAUNANG ADLAWNG IGPAPAHULAY TINUKOD BA UG TINAMUN BA SA DIOS? Sa sinugdan ang nahaunang adlaw gigawi sa Dios sa pag lmhat sa paglalang. Gen. 1:1-5. Sa tibuok nga kaagi sa Daang Tugon mao lamang ang usa sa unom ka mga adlaw nga igbubuhat.” Eze. 46:1. Mao ang adlaw nga nabanhawan ni Kristo; apan ang li namdag nagingon sa sibo gayud nga “ang Sabado kun adlawng igpapahulay” miagi na, sa pag-abut sa “nahaunang adlaw sa Semana”, Markos 16:1, 2. Ang linamdag nagtawag lamang sa nahaunang adlaw nga katalayanang ngalan ingon sa pagga mit niini, sa patigayon wala gayud maghisgot nga balaang adlaw. Kay alang sa ubang mga tinon-an mao ang adlaw sa pagpanaw nga diin si Kristong nabanhaw misalmot kanila ANG SABADO SA BIBLIA 185 Lukas 24:13-29. Sa ulahi mitungha Siya sa laing mga tinon an sa Jerusalem, nagkapundok dili sa pagkulto apan nagka pundok sa pagpangaon sa balay nga ilang ginapoyt-an. Mar-kos 16:14. Ang katiguman lamang nga religioso sa nahaunang adlaw sa semana nga nahasulat ingon sa nahatabu mao ang didto sa Troas. (Tan-awa Bubat 20:6-13). Ang bahin nagpaila nga katiguman sa gabii, human sa igpapahulay,—ingon sa pagla wag karog Sabado sa gabii, kay ang pag-ihap sa Biblia gikan sa gabii ngadto sa gabii. Mao ang katapusang panahon nga ang mga tomotoo makakita sa nawong ni Apostol Pablo, ug sa nagkatigum sila sa pagfcapus sa Sabado, gihimo niya ang katiguman sa pagpanamilit nagtipiktipik ug tinapay kanban sa mga tomotoo ug sa pagbanagbanag kun sayron sa Domingo sa buntag milakaw sa katloan ug duha ka kilometro nga pa-naw paingon sa Assos. Ug samtang naglakaw siya ang iyang kaubcn nagsakay sa sakayan. Si Convbeare ug si Howson (sa iglesia Anglicana) nhi-nang buha't nga sumbanan, “Life and Epistles of St. Paul,” nagsaysay sa matin-awng kamatuoran mahatungul sa linam-dagang sinulat, nga gawas sa mahayag sila dili makagawi sa titulo nga “Judianhon” sa Sabado sa Dios; kay dili kadto sabado sa mga Judio, kondili Sabado sa Ginoong Dios. “Mao ang gabii nga misunod sa Judianhong igpapahulay Sa pagka Domingo sa buntag ang sakayan milayag.” —Chap ter 20, p. 520. Sa paghubit sa dalan taliwala sa Troas ug Assos, sila na-gadugang: “Sa pagkamatuod kusog ug pakigdait ang ginapangita sa apostol gikan sa Manluluwas sa iyang pagpadayon sa maminga-wong dalan niadtong Domingo sa hapon sa bulang ting-init sa kinataliwad-an sa kakahoyan ug sa suba sa Ida.” Id. p. 522. Makausa pa gihisgutan ang nahaunang adlaw sa Semana sa 1 Ivor. 16:2. Apan kining sulata walay pulong nga nag-ingon nga kining adlawa balaan, kun pagabantayan nga ti-nohoanon. Ang apostol nagtigum sa amot alang sa mga lm- 186 ANG ATON KATUIGAN ngol sa Jerusalem ug naghangyo sa tanang tomotoo sa pag-pinig kuarta kada nahaunaug adlaw sa Semana, aron ang ku-arta maandam inig-abut niya. Kini mao ang pulong ni Dean Stanly sa (Iglesia Anglicana). “Walay kamatuoran nga kini katiguman sa katilingban, samtang ang pulong par heauto nagingon sa (iyang kaugali-ngong balay) kini nagpahayag nga ang pag-amot ginahimo sa tagsa ug sa tago. ’ ’ Ug si Neandro sa kaagi sa Iglesia nagingon: “Ang tanang ginahisgutan dinhi masayon nga saysayon, kon ang usa maghunahuna sa ordinariong pagsugod sa semana sa yutan-on kinabuhi.” —Vol. 1, p. 339 (GermanecT Sa pagtabang sa kinahanglanon sa Judia kining mga lo-motoo ginahangyo sa paghusay sa ilang pagtigayon sa sinug-dan sa tagsa ka semana, hangtud sa pag-abut ni Pablo, sa pag-gahin sa hatag ingon sa pagpauswag kanila sa Dios. WALAY PAGKABALAAN ANG DOMINGO SA BAG-ONG TUGON Kini mao ang sulat—walay usa ka sugyot sa Bag-ong Tu-gon mahatungud sa pagkabalaan sa Domingo, walay sulti ma-liatungud sa balaod kun kasugoan sa Ginoo. Si anhing K. W ale, D. D., usa ka bantu gang Congregacionalista sa Eng-laterra, nagsulat : “Matin-aw kaayo nga, bisan unsaon ta pag-es'trikto kun pagkadiosnon ang pagasto sa Domingo, wala kita magbantay sa igpapahulay Ang Sabado natukod sa usa ka sibu nga langitnong sugo. Dili kita makalantugi sa ingon nianang sugu alang sa pagbantav sa Domingo Walay usa ka la ray sa Bag-ong Tugon nga nagsuyot nga kita magpahamtang ug silot niadtong magalapas sa ginaingong balaang Domingo. “The Ten Commandments,” pp. 106, 107 Ang religious classic, ni Smith ug Cheetham’s “Dictionary of Christian Antiquities,” nagaingon nga “Ang hunalm-na sa pag-ilis sa ikapitong adlaw ngadto sa nahauna,” “ug -ang pagbalhin niini, sa katungdanan sa igpapahulay nga natukod pinaagi sa ikaupat nga sugo, tingali espirituhanong pa- ANG SABADO SA BIBLIA 187 na^ay apan wala gayud ing patukoran sa Balang Kasula-taii kun sa karaang Kristohanon. ’’ —Article “ Sabbath ” Si Dr. E. P. Ilescox, ang tagsulat sa MBaptist Manual”, “nagaingon: “Adunay kasugoan sa pagbantay sa ‘adlaw nga igpapahulay \ apan kanang igpapahulaya dili gayud mao ang Domingo. Bisan pa atong maingon ug nga adunay makita nga kadaugan sa pagbalhin sa igpapahulay gikan sa ikapito ngadto sa nahaunang adlaw sa semana. Apan asa ba makita ang sulat mahatungud sa pagkabalhin? Wala sa Bag-ong Tugon sa pagkamatuod wala gayud.” —The New York Examiner, Nov. 16, 1893. Ang mga pagpamatuod sa mga maalain tingali mahasabwag, apan dili kaayo kinahanglanon. Ang sulat kun rekord nabuk-san alang sa tanan, ug bisan kinsa makakita niana. Wala gayud ing pulong sa Balaang Kasulatan mahatungud sa pagbalaan sa nahaunang adlaw. Ang pagkatukod sa Domingo dili tanum sa atong langitnong Amahan. SA UNSA NGA MIABUT ANG PAG-USAB Walav langitnong pagbulot-an mahatungud sa pag-ilis sa Sabado. Ang mga tawo sarang makapili bisan unsang adlawa, nga ilang pahulayan apan kana dili makahimo nga adlawng igpapahulay sa Dios, nga mao ang Iyang balaang Sabado. Ang usa dili makabalhin sa adlaw nga natawohan sa pagsaolog ug la-iug adlaw Adunay kamatuoran sa kaagi nga duna gayuy usa ka adlaw sa bulan nga natawohan sa tawo. Kining kamatuoran a dili mabalhin sa pagsaulog laing adlaw ingon gayud sa natawohan. Busa mao usab kamatuoran sa langitnong kaagi nga ang Dios nagpahulav sa hinatag nga adlaw sa Semana ug wala nay lain. Kini magahimo sa ikapitong adlaw nga Iyang igpapahulay Kini lain sa ubang mga adlaw sa kinaiya usab, kay Iyang gipanalanginan ug gipakabalaan. Ang pagdumili sa pagila sa kalainan sa nabatasang adlaw ug sa adlaw nga balaan, sama ra sa pagingon nga kawang ang pagpanalangin ug pagbalaan sa dakung Maglalalang. Kana dili mahimo. Kini magakuha sa Gipnnalanginan ug gililiian sa Eden Gen. Gisulat sa Ginoo sa Iyang balaod. 2:3. Si Kristo mao ang Ginoo sa ad- ANG APLUV XGA TGPAPAHUTjAY Eks. 20: 8-11. Pagabantayan usab law nga igpapahuluy. Markos 2:28 GIKAN’ SA EPKN NGADTO SA ET)E. sa Bag-ong vuta. Isa. 66:23 188 ANG SABADO SA BIBLIA : 139 tanang paglaum ug kabalaan kun kaluwasan sa katawohan. Ang panalangin anaa sa adlaw ingon sa makita sa tagsatagsa ka kalag nga nagbantay niini tungud sa pagtoo. Kong ang mga tawo magpili sa paggahin ug laing adlaw kay sa adlaw nga gipanalanginan ug gibalaan sa Dios, maoy ma-tin-aw nga pagbutang ug tawohanong panahon batok sa tinud-long langitnong panahon. Kini mao ang pagtuboy sa igpapahu-lay sa tawo batok sa Sabado sa Dios. Ang tawo nagpahitaas sa iyang kaugalingon “labaw sa tanang ginanganlan nga Dios.” 2 Tesa. 2:4. Kini mao ang nakahimo sa papado nga Romanhon. Si apos-tol Pablo nagsula't nga sa iyang panahon ang espiritu sa kada-utan nagpatigayon na. Siya nagingon nga kini magauna sa “pagkahulog” gikan sa kamatuoran sa Dios, ug ang pagpataas sa tawo sa sala. 2 Tesa. 2. Ang pagkahulog miabut. Kini mao ang pulong ni Dr. Killen nga (Presbytenano) sa Irelanda sa pasiuna sa iyang basahon nga ginatawag ug ‘ ‘ Ancient Church.1’ Sa kinataliwad-ang mga adlaw sa mga apostol ug sa pagka-kabig* ni Constantino ang katilingbang Kristohanon nabalhin Ang mga bulohaton ug mga ceremonias nga bisan si Pablo ni si Pedro wala makadungog, misulod paghinay ug ginagamit ug unya ginaingon nga mga laray sa langitnong tinukod.,, Sa iyang “Essay on the Development of Christian Doctrine,” si Cardinal Newman (Catolico Romano) nagasaysay kong unsa ang mga tulomanon ug mga ceremonias nga gihula-man gikan sa mga pagano: “Unya sa pagsalig sa gahum sa Kristianismo sa pagbatok sa mananakod nga kadautan, ug ang pagbalhin sa maong mga kasangkapan ug ang simbolo nga pag-ampo sa yawa nga gina-gamit sa evangelio ang mga punoan sa iglesia gikan sa unang panahon nag-andam, kon moabut ang kinahanglanon sa pagsunod sa pagtuman sa mga tulomanon ug mga batasan sa pumopuyo, ingon man sa pilosopia sa mga edukadong mga tawo. ” Dahon 371, 372. Busa sa ingon niini ang uban pang mga pagsunod miabut, ingon pananglitan sa “The venerable day of (13) 190 ANG ATONG KATUIGAN the sun” (Sunday) kun “talahurong adlaw sa mga adlaw” Kini sa hinayhinay nga paagi nagdaug sa Sabado. Si Sir William Domville nagsulat: “Mga ginatus sa mga Kritftohanong katuigan milabay una sa wala pa bantaye ang Domingo ingon nga igpapahulay sa mga iglesiang Kristohanon. Ang kaagi dili makahatag kanato bisan usa ka laray sa pagpamatuod nga kini ginabantayan sa bisan unsang panahon sa wala pa ang kasugoan ni Constantino sa tuig 321 H. K. ”— ‘ ‘ Examination of Six Texts,” p, 291. Ang balaod ni Constantino mao kining mosunod: “Sa talahurong adlaw tugoti nga ang mga maghuhukom ug ang mga katawohan nga nagpuyo sa siyudad magpahulay, ug ang tanang buhatan sirhan. Sa barrio ang mga tawo nga nanag-uma may hingpit nga kagawasan sa pagpadayon sa ilang mga bulohaton; tungud kay makadaghan mahatabu nga ang laing adlaw, dili maayo alang sa pagpugas ug pagpananom, tingali sa pagdumili niini ang angayng panahon sa ingon nga bulohaton ug ang kadaya sa kalangitan mawala. (“Kini ginahatag sa ika-pitong adlaw sa Marso, si Crispus ug si Constantino mao ang mga consul sa tagsa kanila sa ikaduhang panahon. ”) — Schaff, “History of the Christian Church,’’ Vol. 3, kapitulo 5, sec.75. Sa pagsaysay niining balaora, si Prof. Hutton Webster sa Universidad sa Nebraska, miingon: ‘ ‘ Kining kasugoan ni Constantino tingali wala magadala ug kalakbitan sa Kristianismo; kini makita nga kabatok, ang em-perador sa iyang kagahum sa pagka Pontifice Maximus nagdu-gang lamang sa adlaw sa adlaw, sa pagampo nga ginatukod sa Empiriong Romanhon, ngadto sa laing adlaw sa piesta sa bala-ang calendario. “Bisan sa sinugdan paganhong tulomanon, apan nahimo nga Kristohanong kasugoan; ug ang hataas nga nagsunodsunod nga sugo nga Emperiohanon, sulod sa ikaupat ikalima ug ika-unom ka gatus ka tuig, nagsugo uban ang pagdugang sa kapjg-ot sa pagpahulay sa Domingo.” — “Rest Days,” pp. 122, 270. ANG SABADO SA BIBLIA 191 Si Dean Stanly sa (Iglesia Anglicana) nagasulat: “Ang paghupot gihapon sa karaang ngalan nga DIES SOLIS, kun Sunday, alang sa sinimanang piestang Kristohanon, mao gayud ang ginikanan sa pagpanagkatipon sa mga hunahu-nang Kristohanon ug paganhon, nga diin ginarecomendar ni Constantino ang nahaunang adlaw sa tanan niyang mga gin-sakupan lakip ang mga Kristohanon ug mga Paganhon, ingon nga talahurong adlaw sa adlaw/’ — History of the Eastern Church,” lecture 6, par. 15. Sa ingon niana ang pagkatukod sa Domingo miabut tini-man-an sa paganhong pinasugdan, ug ginasunod sa mga iglesia nga nangahulog ang mga tuyo nga mitubo sa Romanhong Pagano. Sa pagsulti niini pag-usab akong popo-on ang sulti ni Dr. Hicox nga Bautista: “Nahibalo gayud ako ug maayo nga ang Domingo miabut ug ginagawi sa unang kaaging Kristohanon ingon nga adlawng religioso, sumala sa atong hika't-onan gikan sa mga paring Kristohanon ug sa lain pang pinasugdan. Apan pagkaalaut nga na-timan-an sa patik sa paganismo, ug gibunyagan sa ngalan nga dios sa adlaw, nga ginasunod ug ginauyonan sa papadong apos-tata, ug ginahatag ingon nga balaang panulondon sa Protes-tantismo.” — New York Examiner, Nov. 16, 1893. Dili kahibudngan nga sa nagapangabut ang katapusang mga adlaw, ug ang pagsangyaw sa maayong balita sa pag-an-dam alang sa ikaduhang pag-anhi ni Kristo, ang pagtawag moa-but sa tanang mga Kristohanon sa pagsunod kang Kristo, ug sa Balaang Kasulatan ug pagbantay sa balaang Sabado sa Dios. Ato na usab nga hidunggan ang tingog ni Jesus nga naga-tutol sa tradicion nga naghimo nga kawang sa balaod sa Dios. “Nga tanan nga talamnon nga wala igatanum sa akong Amahan nga langitnon, pagaibton hangtud sa gamut.” Mateo 15:13. v NAMAULI NA GIKAN SA “Sila namauli .... ug sa adlaw nga igpapa- LUBNGANAN SA MANLU- hulav, namahulay sila, ingon sa sugo.” Lukas LUWAS 23:56. Ang Sabado Human sa Panahon ni Kristo jNTG bag-ong pagbantay sa Domingo dili dihahiha AAV nagwagtang sa Sabado sa Ginoo bisan pa ginahimo d sa daghang iglesia. Ug tungud sa kaagi, sa dinha nga ang kadaghanang iglesia, nahulog makapasig-pat kita dinhi ug didto sa mga matinumanong mga saksi alang sa balaang Sabado nga matuod sa Dios. ANG MGA NAHAUNANG SIGLO Ang tigulang magsusulat nga Englis nga mao si Profesor Brerewood, sa Kolegio sa Gresham, sa Londres, nagbutang sa labing hamubong mga pulong sa gina-ingon -sa daghang mga magsusulat: “Kadtong wala mahibalo niini wala gayud magpanghiba-lo nga ang Sabado nga karaan nagapabilin ug ginasaulog sa mga Iglesia sa Silangan tutolo ka gatus ka mga tuig human sa pagsakiUsa atong Manluluwas. ” — “Treaties on the Sabbathp. 77 192 SI KRISTO UG ANG IYANG “Kay ang Anak aa Tawo mao ang Ginoo sa ad- MGA TINON-AN SA KA- law nga igpayahulay ” Mateo 12:8. U MAHAN 193 m ANG ATONG KATUIGAN ANG IKAUPAT NGA SIGLO Sa kasugoan nga ginatawag Canon 29, sa Concillo sa Lao-dicea (364 A.D.), nagapakita nga ang paagi nga eclesiastico nagapanlimbasog sa pagtapus sa pagbantay sa Sabado: “Ang mga Kristohanon dili maga-Jenudio ug magatapol ma-Sabado (sa adlaw nga igpapahulay), kondili magabuhat nianang adlawa; apan sa adlaw sa Ginoo (ang ginatawag ni-lang Domingo) sa labi gayud magapasidungog nianang adlawa. Ug ingon nga Kristohanon dili gayud magbuhat nianang adlawa. Kon sila hikit-an nga maga-Jenudio, sila ipahilayo kang Kristo. — Hefele, “History of the Councils of the Church,” Vol. II, book 6, sec. 93 canon 29. IKALIMANG SIGLO Sa Historia Eclesiastica ni Sozomeno nagapahayag sa ma-tin-aw nga ang Roma nagapangulo sa pagpanlimbasog sa pag-wagtang sa bisan unsang pag-ila mahitungud sa Sabado: “Ang mga katawohan sa Constantinopla, ug sa pila ka mga kalungsoran nanagtigum sa Sabado, maingon man usab sr sunod nga adlaw; ang maong batasan wala gayud pagasau-loga sa Roma, kun sa Alexandria. ’7—Book 7, chap. 19. IKAPITONG SIGLO Adunay mga matuod nga nanagbantay sa. Sabado dinlia gayud sa Roma, nga nagapanudlo sa kamatuoran sa Dios din-ha sa mga katawohan, ug kining ilang mga buhat nakapaag-hat kang Papa Gregorio nga Bantugan sa pagsulat sa “iyang mga hinigugmang anak ang mga pumopuyo sa Roma: “Nahidangat sa akong mga igdulungog nga pipila ka mga tawong mangil-ad ug espiritu nagapugas kaninyog mga butang nga mga sayop ug kabatok sa balaang tinohoan, aron sa pag-dili sa bisan urisang buhat nga paghimoon sa adlawng Sabado. Unsay akong ikatawag niini kondili mga magwawali ni Anti-kristo? — “History of the Councils” (Labbe and Consart), Vol. V, Col. 1511, Tan-awa usab “Nicene and Post-Nicene Father*,” Vol. XIIJ, book 13 epestle 1. ANG M6A VALDENSES GIPANGITA “Mamingaw, masulob-on, sinakit. . nanagpanghisalaag sila sa mga SA MGA 'KASONDALOHAN SA ROMA kamingawan, ug ka hukiran, ug sa langub, ug mga lungib sa yuta.” Heb. 11:37, 38, (195) 196 ANG ATONG KATUIGAN IKAPULOG USA NGA SIGLO Ang mga tinugyanan sa Papa sa Constantinopla (1051 A. D.) ginapatawag aron sa pagpakigsabut-sabut kang Nicetas “usa sa labing maalam nga tawo niadto nga panahona sa Silangan,” matud pa ni Bower, kansang tinguha mao “nga ang Sabado kinahanglan pagabalaanon, ug nga ang mga pari kinahanglan pagtugutan sa pagpangasawa. ’’—“History of the Popes,” Vol. II, p. 358. Ang mga tawo sa amihanan sa Escocia, sa karrang iglesia sa Culdee nga tinukod ni Columbano ug sa iyang mga sumo-sunod nga nahilayo kaayo gikan sa gahum nga papanhon, na-gabantay gihapon sa Sabado nga ikapitong adlaw sa ikanapu-log usa nga Siglo. Mahitungod niining iglesiaha, si Andres Lang miingon sa iyang “History of Scotland” “Sila nagabuhat ma-Domingo, apan nagabantay sila sa Sabado ingon nga adlawng igpapahulay ’ ’ Vol. I, p. 96. Si Skene, sa iyang labing maayong buhat nga ginatawag, “Celtic Scotland,” miingon mahitungud niining mga nanag-bantay sa Sabado: “Sila daw nagasunod sa usa ka batasan diin kit-a maka-kaplag mga ilhanan kun mga kamatuoran sa unang iglesia monastica sa Irlanda, nga diin nagahimo sa Sabado nga igpa-pahulay, ug nagapahulay sila sa tanan nilang mga bulohaton.” Book II, chap. 8. Si Margarita sa Englaterra naminyo kang Malcolm nga Bantugang hari sa Escocia sa tuig 1069. Sanglit usa ka tinuod gayud nga Katoliko, si Reyna Margarita sa dihadiha nagapa-ninguha dayon nga mahimong Romanista ang iglesia Celtica. Ginatawag niya ang mga pangulo sa iglesia, ug nagahimo sa hatag-as nga mga panagsabutsabut kauban nila. Sa ulahi, uban sa panabang ug pagbulot-an sa iyang harianong bana, ug sa pagpopo sa mga pahimangno sa “bulahan nga Papa Gregorio,” siya nakadangat sa pagpatalikod sa iglesia sa Culdee sa Escocia gikan sa pagbantay sa Sabado.” (Tan-awa sa “Kinabuhi ni Santa Margarita,” ni Turgot, iyang confesor.) ANG SABADO HUMAN SA 197 {’•[KAN SA IKAPULOG DUHA HANGTUD SA IKAPOLOG UPAT NGA SIGLO Kauban sa daghang mga tinohoan nga dili Katoliko sa habagatan sa Uropa ug sa mga walog sa Alpinos, nga ginagu-kod ug ginalutos sa Roma, mao ang uban nga nakakita ug na-gatuman sa kamatuoran sa Sabado. Busa, mahitungud mining mga kapunongana, ang historiador nga si Goldasto miingon “ Ginahingalan silag Insabbatati, dili tungud kay sila mga sinerconsidado, kondili tungud kay sila nagabantay sa Sabado sumala sa balaod nga Judianhon...—“Deutsche Biographic,’’ Vol. IX, art. “Goldast,” p. 327 IKAPOLOG LIMANG SIGLO Ang nanagbantay sa Sabado sa Norwega gisilotan sa con-<.'i:lo sa iglesia nga ginahimo sa 1435. “Ang arsobispo ug ang mga kaparian nga nanagpundok nining lalawiganong tigum didto sa Bergen nanagkauyon nga ang pagbantav sa Sabado dili gayud pagatugotan sa pagpa-dayon gawas sa ginatugot sa balaod sa iglesia.” —Keyer’s “norske Kirkes Historie.” Vol. 77, p. 488. IKAPULOG-TJNOM NGA SIGLO Tungud sa pagpahigawas sa Pulong sa Dios sa Reforma-cion, ug sa tutol batok sa pagtulon-an mahitungud sa papan-hong (tradicion) ang kadaghanan nakakita nga ang pagka-tukod sa Domingo wala mahimo sa diosnong pinasugdan; samtang daghan ang nanagpadayon sa unahan, nga nagaila sa kalig-onan sa Sabado kun igpapahulay sa Dios. Ang Moravia mao ang dalangpanan niadtong mga adlaw sa Refor-macion, kay daghan sa mga nanghisakop sa pagtulon-an sa Reformacion, ug kauban niini mao ang mga Kristohanon nga nanagbantay sa Sabado: “Bisan ang mga dakung tawo, sama sa mga principe sa Inchtenstein, nanaghimo sa pagsaulog sa matuod nga Sabado. Sa diha nga miabut ang paglutos, sila ginapapatlaag ug ang binhi sa kamatuoran kinahanglan nga igapugas nila sa mga nagkalainlaing dapit sa dagkung yuta nga ilang hing-^adtoan Sa Bohemia makaplagan namo sila (nanagban- 196 ANG ATONG KATUIGAN tay sa Sabado.) Aduna usab ing mga nanagbantay sa Sa-bado sa Selisia ug sa Polania. Ingon man usab sa didto sa Holanda ug sa amihanan sa Alemania. Niining’ pana- hona, adunay nanagbatay sa Sabado didto sa Fransia. ‘nga usa kanila mao si M. de la Roque, nga nagsulat sa pag-laban mahitungud sa Sabado batok kang Bosuet, obispo nga Katoliko sa Meaux. ’ Kadtong mga Sabadistaha nagpakita pag-usab sa Englaterra sa panahon sa Reformacion, sulod sa pagmando ni Reyna Isabel sa( 1533-1603), maoy pamatuod ni Doktor Chambers sa iyang Cyclopedia (art, ‘Sabbath’).— “Andrews and Conradi, “History of the Sabbath,” pp. (549, 650. Niining sigloha usab, ang mga nanagbantay sa Sabado nagpakita didto sa Norwega, Suecia, ug Finlandia. Sa tuig 1554 si Ilarri Gustavus Vasa, sa Suecia, nagapadala ug sulat sa pagsupak “ngadto sa mga katawohan sa Finlandia”, tu-ngud kav daghan ang nanagbantay sa ikapitong adlaw. IKANAPULOG PITO KA SIGLO Adunav daghang mga naglanttugi sa Englaterra bahin sa patukoranan sa pagbantay sa Domingo. Sa diha nga ang ubang piesta sa iglesia gitamay ingon sa Pasko sa Pagkaban-haw si Hari Carlos I buot usab mahibalo ngano nga ang Domingo pagabantayan. Siva nagsulat mahitungud niini: “Kini dili igkita sa Balaang Kasulatan dii nang Sabado ginailisan sa pagbantay, sa Domingo; busa kini raa~y kabubul-on lamang sa iglesia nga paga-ilisan ang usa ug ipuli ang lain; sa ingon niini ang akong hunahuna mao nga kadtong dili magabantay niining (Pasko sa Pagkabanhaw) maayo usab nga magbalik sa pagbantay sa Sabado, ug magadumili sa sinima-nang Domingo.”—Cox, “Sabbath Laws,” p. 333. Sulod niining panahona mao ang pagsugod sa pagpugo< sa pagbantay sa Domingo ingon nga katungdanan pinaagi sa ikaupat nga sugo ug kini ginatawag nga adlaw nga igpapahu-lay sa mga Kristohanon. Gilantugian nga bisan unsang “ad lawa sa pito” mao ang gina-ingon sa kasugoan. Sa mahitungud niining panaglantugi-a, si Juan Milton, ang magbabalak nga makilungsodnon nagsulat: ANG SABADO HUMAN SA 191) “Malisod nga langkaton ang usa ka kahulogan nga sama niana gikan sa kasugoan; kay ang katarungan nga ginahatag sa gigikanan sa sugo mao aron nga magawi kini nga usa ka timaan sa handumanan sa buhat nga ang Dios nagpahulay sa pagbuhat sa kalibutan, nga ang maong katarungan dili arang mabalhin gikan sa adlaw nga ikapito ngadto sa nahauna nga adlaw; ug dili usab mahimo nga kailisan ug lain nga hinung-dan sa iyang dapit bisan kon ang pagkabanhaw sa Ginoo kon sa lain nga butang sa wala pag-uyon sa sugo nga langit-non.”—“Prose Works” (Bohn) d. 70, 71. Si Melton nagsulat sa usa ka sinulat nga gikahadlukan sa mga magpapatik sa pagpatik niadtong panahona. Kon kita anaa sa ilalum sa Maayong balita magpahamu-tang sa panahon sa atong pagsimba sa publico sumala sa gi-natudlo sa kasugoan sa pagkamatuod mapahaluna kita sa la-bing malig-ong patukoranan sa pagbantay sa adlaw nga ikapito kay sa pagbantay sa nahauna nga adlaw nga lonlon binana-bana nga tawohanon.” — Cox “Sabbath Literature”, Vol. 11. dahon 54. Samtang ang mga hari ug mga magbabalak, magtutudb sa tinuhoan, nanaglantugi, dinhi ug didto ang mga magtutoo nagsugod sa pagbantay sa matin-aw nga Pulong sa Dios ug sa panigingnan ni Kristo sa pagbantay sa Sabado. “WALA MAGHINUGON SA ILANG MGA KINABUHI HANGTUD SA KAMATAYON” Sa 1618 si Juan Traske ug ang iyang asawa, sa Londres, gisilotan tungud sa pagbantay nila sa Sabado sa Ginoo. Ang maong tawo ginasunod ug latos gikan sa Westminster hang-tud sa karaang prisohan nga ginahinganlag Fleet Prison, nga duol sa Ludgate Circus. Silang duha gibilanggo. Si G. Traske tungud kay wala makaantus sa pagsakit sa pagbantay sa Sabado human ang usa ka tuig nga pag-antus, misibug. Apan si Sra. Traske, ang maabtik nga magtutudlo sa tulonghaan, ginahatagan ug grasya sa pag-antus sulod sa napulog unom ka tuig, nga sulod sa usa ka panahon ginabilanggo siya didto sa ANG ATONG KATUIGAN 200 bilanggoan sa Maiden Lane, ug unya didto sa Gate House, duol sa Westminster, Siya namatay sa bilanggoan tungud sa pu-long sa Ginoo. Siya maoy usa ka babaye nga malahalon, ga-was niining “binuang” niya, nga siya nagabantay sa ikapitong adlaw, matud pa sa usa ka karaan nga magmamantala. Sa mga tawo nga nagtambong kaniya sa iyang paghingutas ang gihangyo lamang niya nga adto ilubong sa laguna siya. Sa tuig 1661, ang mga nanagbantay sa Sabado sa Lon-dres mingtubo, ug maayo. Nianang tuiga si John James maoy ministro sa maarang-arang gidaghanon sa katiguman' didto sa East London sa unahan sa White chapel Road. Ingon nga usa lea bahin sa mapintas nga kasugoan batok sa mga pundok nga masupakon human sa pagpahiuli sa ginharian, gidakop siya 11 g gisilotan sa kamatayon didto sa Bitayan. Ang iyang asawa mingluhod sa mga tiilan ni Hari Carlos II sa pagguwa niya gikan sa palasyo nga ginaJtawag Sto., James Palace sa usa ka adlaw niana, ug nagapakilooy alang sa kinabuhi sa iyang ba-na; apan ang hari sa dakung kalagot nagsalikway sa pangali yupo niya, ug nagtubag nga ang maong tawo kinahanglan bi-tayon. Si Bogue miingon: “Kay sa makausa ang hari nakahinumdum sa iyang saad. ug si G. James ginapadala aron makauban sa mga dungganon sa mga kasundalohan sa mga sinakit.” —“History of Dissenters,” Vol. 1. p. 155. Sa wTalay pagkabugnaw, ang gidaghanon sa mga nagbantay sa Sabado nagtubo. Sa usa ka sulat ni Edward Stennet (sa tu-nga-tunga sa 1668 ug sa 1670), kini gipahayag: “Dinhi sa Englaterra may siyam kun napulo ka mga sim-bahan nga nanagbantay sa Sabado, gawas pa sa daghang mga tinun-an nga nagtibulaag, nga sa kalig-on nagapadayon sulod ning adlaw nga masamok, samtang ang mga bantugan kanhing mga simbahan nagakabungkag. ” — “Sabbath Literature.” Vol I, p. 268. Si Francis Bampfield nga kanhi maoy usa sa tinamod nga ministro sa Iglesia Anglicana ug paring clerigo sa Exeter Catedral, apan sa ulahi nahimong pastor sa mga nanagban- ANGKSABADO HUMAN SA 201 tay sa Sabado nga nagatiguman didto sa Pinners Hall sa unahan sa ginatawag Broad Street, duol sa Banko sa Epglater-ra. Mahitungud kaniya, si Calamy nag-ingon: “Siya maoy usa sa bantog nga magwawali sa kasadpan sa Englaterra, nga ginakahimut-an gayud sa iyang mga mag-papatalinghug, hangtud nga nahulog siya ngadto sa pag-ila sa Sabado, nga diin siya maoy mainitong maglalaban.” —“None Conformist Memoria,” Vol. 11, p. 152. Samtang didto siya nagwali, sa walihan, siya giua-kup ug sa 1683 namatay siya tungud sa kalisdanan sa bilanggo-an didto sa Newgate, tungud lamang sa Sabado sa Ginoo. Ang usa ka tigulang magsusulat miingon nga ang iyang lawas nga patay ginakuyogan ngadto sa lubnganan sa ‘1 usa ka kadag-hanan sa mga tawo nga masupilon ug mga magtutugaw; ’? sa laktud nga pulong nga masinupakon sa simbahan sa lung-sod. Si Thomas Bampfield, ang iyang igsoon, Espeker sa Camara del Parlamentario sa usa ka panahon, sa ilalum ni Cromwell, nagpapatik ug usa ka basahon sa paglaban sa Sabado sa Ginoo. Sa pagkatmuod daghan ang nagmantala sa kamatuo-ran mining paagiha, ug ang mga doktor sa teologia ug hang-tud gani ang mga obispo nanagsulat ug mga tubag. * ‘Kining mga saksihang Englis sa Sabado sa Dios kanhi ginahinganlag” ‘4Bautistas Sabatistas” ug unya sa ulahi gin-ganlag nga “ Bautistas del Septimo Dia” Sa 1664 si Esteban Munfort, nga gikan sa usa sa mga katilingban sa Londres, gipadala ngadto sa Amerika sa dapit nga ginatawag, Nueva Englaterra. Siya mingpuyo sa Rhode Island diin ang Bautista nga si Roger William, ang hawod nga magtutudlo sa kagawa-san sa tinohoan nagatukod sa iyang kolonia. Sa 1671 ang na-hauna nga simbahan sa mga Sabatista nahimo sa Rhode Island. Sa dayag kining lihoka nakapaukay; kay ang balita ming-abut sa Englaterra nga ang kolonia sa Rhode Island wala magaban-tay sa “adlawng igpapahulay,, —nga kon sayron ang Domingo. Si Roger Williams nagsulat sa ‘yang mga higala sa 202 ANG ATONG KATUIGAN Englaterra nga nagapanghimakak sa balita, apan nagapasabut sa kamatuoran nga walay Kasulatan nga “nagwala sa ikapi-tong adlaw,” ug miingon siya: “Ikaw nahibalo sa imong kaugalingon nga wala magaban-tay sa Sabado, nga mao ang ikapitong adlaw. ” —“Letters of Roger William,” T761. VI, p. 346 (Narragansett Club Publications.) Sulod sa mingsunod nga siglo, daghan sa mga simbahan nga nangatukod sa mga Bautista del Septimo Dia sa Amerika. Ang mga nanagbantay sa Sabado nanagpanggula usab sa kayutaan sa Uropa, sama sa Bohemia, Moravia, Transylvania, ug Rusia, diin ang mga magtutoo sa Biblia dinhi ug didto na-nagpakakita nga ang (Tradicion) nagawala sa usa sa mga ka-sugoan sa Dios. Unya, tungud kay ang mga hitabo sa katapu san sa hataas nga panahon sa paggahum nga papanhon naka-pasibut sa mga magtutoon sa Biblia sa mainiton nagtoon gayud sa mga tagna, ug ingon nga ang ginatagnang mga ilhanan sa haduol nga pag-anlii ni Kristo nagasugod ha sa pagpakita, na-himugso ang dakung kadasig alang sa pagtulon-an sa ikadu-hang pag-anhi ni Jesus sa nahaunang tinagpulo ka tuig sa ika-nupolog siyam nga siglo. Sumpay sa kinahanglanon mahitungud sa pagbantay sa Sabado sa kolonia sa Amerika, makapahimuot usab kaayo nga si Konde Zinzendorf, ang pangulo sa ^lorabianhong lihok nga Misionero, maoy usa sa tumotoo sa pagkabalaan sa Sabado ingon sa ginasugo sa Dios. Sa kasavsayan sa iyang kinabuhi. nga gisulat ni Obispo Spangenberg, ginapahayag nga ang liu-lusayan sa Sabado ginapasabut ni Zinzendorf sa mga taga-Mo-ravia sa iyang pagduaw sa Pennsylvania sa 1741. Ang sinu-lat naga-ingon: “Sanglit maoy usa ka espisyal nga hitabo, angay timan an nga siya nagbuot nga ang iglesia sa Bethlehem magasaulog sa ikapitong adlaw ingon nga adlaw nga igpapahulay Ang maong butang gina'tun-an unag maayo sa concillo sa iglesia, uban sa pagtoon ug sa tanang mga katarungan nga kaduyog ug kabatok niini, nga diin ang kadaghanan sa nanguyon sa ANG SABADO HUMAN SA 203 pagbantay niini sumala sa pagka-adlaw nga igpapahulay na-dangat Ang Konde dugay nang nagbantay sa ikapi- tong adlaw sa simana sa dakung pagpasindungog. M —Zinzen-dorf’s “Leben,” band 5, pp. 1421, 1422. Sa dayag ang katilingban sa Bethlehem wala magapada-yon sa pagsaulog niini sa hataas nga panahon. “Apan alang sa iyang kaugalingon, ” miingon si Spangenberg, ’ ’ kauban sa iyang panimalay nagapadayon sa maong bulohaton sa labing malig-on hangtud sa iyang katapusan.” —Id. p. 1437. Ang mga tagna mahitungud sa buliat sa Papado nga nag-paninguha pag-ilis sa balaod sa Dios nasabut na ug nakita nga ang katapusang Mensahe sa walay katapusang Maayong Balita, mao ang pagtawag sa pagpabiya sa tawohanong tradi-cion ngadto sa sumbanan sa Bag-ong Tugon—“ang mga sugo sa Dios ug ang pagtoo kang Jesus. ” Bugna 14:12.Unya ming-siigod ang balita nga nagalaban sa kamatuoran sa pagbantay sa Sabado, ug sa pagmantala sa ikaduhang pag-anhi ni Kristo, nga maoy ginikanan sa pagkahimugso sa iglesia Adventista del Septimo Dia, uban ang usa ka buhat nga mingkaylap sa tanang mga yuta, nga nakadala sa mga linibo tuig-tu;g sa pagbantay sa pinalanginan nga Sabado sa Ginoo. Sa dili madugay si Kristo magapahayag sa katarungan ug sa paghukom. Ang lulan sa maayong Balita sa Dios sa katapusang mga adlaw mao kini: “Sa ingon niini nag-ingon si Jehova, Bantayi ninyo ang katarungan ug paghimo kamo ug katul-iran; kay ang akong kaluwasan hapit na nga moanhi, ug ang akong katul-iran iga-pasundayag. Bulahan ang tawo nga nagahimo niini, ug ang anak sa tawo nga nagapadayon niini: nga nagabantay sa adlaw nga igpapahulay aron nga dili malapas, ug nagapugong sa iyang kamot sa pagbuhat bisan unsa nga dautan.” Tsa . '56:1, 2. Sulod sa tibuok nga mga katuigang mangitngit, ang Ginoo may nangliisalin sa ubang dapit nga nagapadayon sa pagbantay sa kahayag sa kamatuoran sa Sabado. Sila usab naka-SA Ang karnero, nagakahulogan sa Medo-Persia; ug MGA GINHARIAN SA ang kanding nagakahulogan sa Greeia. MEDO-PERSIA UG GRECIA Ang Tagna sa Daniel 8 ANG LAGDA SA KAAGI UG HINUNGDANONG PANGUTANA ; NG laing talan-awon sa kaagi sa mga emperio AVT ug mga ginharian nadala sa atubangan ni mana-|1 lagna Daniel sa panan-awon nga anaa sa ikawalong kapitulo. Niining panan-awona gipahamutang sa atubangan nato ang u>sa ka daku nga tagnaanong panahon, nga ang tumoy niini ming-abut sa kaulahiang mga adlaw, nga nagalakip sa mga hitabo sa atong kaugalingong mga panahon nga mao ang laktud nga makapahimuot ug hinungda-non alang sa usa ug usa karong mga adlawa. Ang panan-awon gihatag sa ika'tulong tuig ni Belsasar nga katapusang hari sa Babilonia. Ingon man usab sumala sa naglihok nga talan-awon, milabay sa atubangan sa manalag-na ang mosunod nga talan-awon sa panan-awron sa kaagi sa kalibutan. Ang mga ginharian nga yutan-on ginapahayagan sa ilalum sa mga timaan sa mga mananap nga mapintas. Makita nato ang tagna ug ang kaagi sa kalibutan naga-kaduyog sa tagsa-tagsa ka pag-asoy nga nagapahayag sa maga-humong kamot sa Dios, nga mao lamang ang nahibalo sa kata-pusati gikan sa sinugdan, ug nga kansang buhing Pulong sa kamatuoran nagadala sa iyang pagmatuod sulod sa daghang mga katuigan. 229 ANG SIMBOLO SA "Ang karnero nga lake nga imong nakita nga adunay MEDO-PERSIA dulia ka inga sungay mao ang mga hari sa Media lT(r ORE MA ug Persia. Tig ang palpag nga kanding mao ang 1 hari sa Grcsia.” Dan. 8:20, 21. (230) ANG TAGNA SA DANIEL—8 231 Ang pagbukas niining panan-awona nga gihatag didto sa suba sa Ulay sa Persia, ginahubit sa ingon mini: Tagna: “Unya giyabat ko ang akong mga mata, ug ako nakakita, ug tan-awa, may nagtindog) atubangan sia suba-usa ka lake nga karnero nga may duha ka mga sungay; ug ang duha ka mga sungay hatag-as apan ang usa hataas kay sa usa., ug ang hataas naulahi. Ako nakakita sa karnero nga lake nagpadulong sa kasadpan, ug amihanan, ug habagatan, busa nga walav mga mananap makatindog sa atubangan niya, ni may usa nga makaluwas gawas sa iyang kamot apan siya nagbuhat sumala sa iyang kabubut-on, ug nahimong daku,” Bersikulo 3, 4. Sa hubad sa manolonda sa panan-awon si Daniel ginasul-tihan: “Ang karnero nga lake nga imong nakita nga adunay duha ka mga sungay mao ang mga hari sa Media ug Persia.” Bersikulo 20 “Ang hataas naulahi.” Ang duha ka mga sungay nagapahayag sa duruha ka ki-naiya sa ginharian; ang nahauna ang Media sa pag-usbaw, unya ang Persia mingtindog sa pagpadaku pa sa gahum. Aron nga walay mga mananap nga makatindog sa atubangan niya matud pa sa tagna. Kaagi: Si Jenofonte miingon mahitungud kang Siro nga taga-Persia: “Siya sarang makapalukop kun makasangyaw sa kahad-lok mahitungud sa iyang kaugalingon sa ibabaw sa labing da-kung bahin sa kalibutan nga nakapahitingala siya sa tanan, ug walay usa nga nangahas sa bisan unsa bat ok kaniya.”—“The Cyclopediabasahon I, kap. 1. Ang direksyon sa Medo-Persia sa pagdaug nagapadulong sa “kasadpan, ug sa amihanan, ug sa habagatan,” ingon gayud sa nakita sa manalagna nga ang karnero nagapadulong sa iyang agianan. Apan ang karnero sa pagdasdas pa-ingon sa kasadpan na-kapa-ukay sa iyang kabatok nga mao sa katapusan ang nag-daug kaniya.Ang manalagna mingpadayon: Tagna: “Sa nagapalandong ako, tan-awa, usa ka lake 232 ANG ATONG KATUIGAN nga kanding migula gikan sa kasadpan sa nawong sa tibuok kalibutan, ug wala motugkad sa yuta; ug ang kanding may tataw nga sungay gitaliwad-an sa iyang ma'ta. Ug siya miadto sa lakeng kaxnero nga may dnha ka mga sungay. ug midala-gan paingon kaniya sa kapungot sa iyang kagahum. Ug walay kagahum ang karnero sa pagtindog atubangan niya, apan iya siyang gitumba sa yuta, ug giyatakan siya; ug walay mausa nga makatabang kaniya gawas sa iyang kamot." Bor. 5-7. Ang paghubad sa manolonda nagapadayon: "‘Ang palpag-nga kanding mao ang hari sa Gresia, ug ang dakung sungay nga anaa sa taliwala sa duha ka mga mata mao ang nahaunang hari. " Ber. 21. Kaagi: Kining “nahaunang hari’7 sa tinipong Gresia mao si Alejandro nga Bantugan. “Tungud kang Alejandro ang Nueva Gresia misugod" —Harrison, “Story of Greece. “Ug nahitabo human ni Alejandro bunali ni Dario nga hari sa Persianhon ug Medianhon, nga siya naghari ilis kaniya. Ang1 nahauna sa ibabaw sa Gresia.'’ 1 Mecabeos 1:1. Sa ilalum ni Alejandro, ang kanding nga Gresianhon ming-dasmag sa karnerong Persianhon “sa kapungot sa iyang gahum" Sa Arbela, mingsulat si Arrianno, ang Macedo-nianhon mingdasmag “sa dakung kapungot." Walay bisan kinsa nga arang makatabang sa pagluwas sa karnerong Persianhon. “Sa bisan diin ikaw molupad," mingsulat si Alejandro kang Dario nga mingsibug, “didto sa pagkatinuod ma-gasunod ako kanimo." (Tan-awa ang “nabasis of Alexander the Great", ni Arriano, basahon 2, chap. 14) Ang Medo-Persia nahulog sa wala pa ang Gresia sanglit ang maminatud-ong pu-long sa tagna nagtagna sa duha ka gatus ka mga tuig sa wala pa ang adlaw ni Alejandro. Ang pagtubo sa Gresia ug ang iyang ulahing kaagi maoy ginasunod sa pagbukhad sa atubangan sa panan-awon sa mana-lagna: ANG TAGNA SA DANJEL—8 233 Tagna: “Busa ang laking kanding mitubo ug daku ka-ayo sa iyang kaugalingon; ug sa makugsanon na siya, ang da-kung sungay nabali; ug ilis kaniya migula ang upat ka mga tawotawo nga sungay paingon sa upat ka mga harigin sa la-ngit. Her. 8. Mahitungud sa karnero (Persia) gina-ingon nga kini na-himong “daku”; mahitungud sa kanding (Gresia), kini na-himo nga “labing daku.” Kaagi: Ang Romanhon nga ginganlag Justino, mingsu-lat mahitungud kang Alejandro: “Hilabihan ang pagkahibulong sa tibuok kalibutan tungud sa makalilisang niyang ngalan, nga ang tanang mga nasod ming-adto sa pagyukbo kaniya.”—“History of the World,” basahon 12, kapitido 13. Apan ang dili masayop nga tagna nag-ingon nga “kon siya magamakusganon, ang daku nga sungay mabali. Sa ka-lit ang batan-ong mananaug giputol sa kamatayon, dinha nga siya nagaandam sa pagsaulog didto sa Babilonia sa usa ka “pakigsabut sa tibuok nga kalibutan,” sa ingon niana nama-tay siya sa iyang linghod nga panuingon ug sa kinahitaas-an sa iyang mga pagdaug.” —Justino “History of the World,” basahon 13, kapitulo 1. Ang karaang mga magsusulat nga pagano, sa pag-asoy ni-la sa kaagi, nagagamit sa pinulongan nga sama gayud sa gi-nagamit sa diosnong tagna sa pagtagna mahitungud niini. Human sa kamatayon ni Alejandro ang ginharian ginabahinba-hin “paingon sa upat ka dulong sa mga kahanginan sa langit. Si Myers ang historiador miingon: “Gawas sa mga nabungkag mingtindog ang upat ka mga maayo ug hinungdanong mga ginharian Ang dakung sungay nabali; ug sa baylo niini ming-abut ang upat ka mga bantugan nga nagapadulong sa upat ka mga kahanginan sa langit.” —History of Greece” edition 1902, dahon 457 Sa nagabantay ang manalagna niining upat ka mga ginharian sa nabahinbahin nga Gresia, nakita niya ang laing gahum nga misulod ngadto sa natad sa iyang panan-awon pinaagi sa 234 ANG ATONG KATUIGAN usa sa upat ka mga ginharian, ug nagapadaku sa iyang ka-gamhanan labaw kay sa bisan hain nga nanghiuna kaniya: Tagna: Gikan sa usa kanila migula ang usa ka diutay nga sungay, nga mitubo sa hilabihan kadaku, paingon sa ha-bagatan, ug paingon sa silangan, ug paingon sa maanindot nga yuta.1 ’ Ber. 9. Kaagi: Ang Medo-Persia maoy “daku” Ang Gresia ma-oy ‘ ‘ labing daku, ’9 apan kining gahuma ‘ ‘ hilabihang pagkada-ku.” Ang Roma mingsunod sa Gresia. Si Polibo, ang Romanhon miingon: “Hapit ang tibuok nga pumopuyo sa kalibutan nadaug, ug gidala ubos sa ginsakpan sa usa ka siyudad sa Roma.79 “History of Polybius. ” (Evelyn Shuck burgh9s translation) book 1, chap. 1. “Ang ginharian sa mga Romanhon mingpuno sa kalibu-tan,” miingon si Gibbon nga historiador. Kini “hilabihan ka daku” sumala sa tagna. Sa panan-awon ang diutay nga sungay nga mitubo sa hilabihan ka daku miabut sa igtatan-aw sa manalagna nga migikan sa usa sa upat ka mga sungay nga iyang ginabantayan. Ang Roma mingtindog sa paggahum nga dili kaduhaduhaan sa pagkadaug niya sa Macedonia, usa sa upat ka bantugang mga ginharian diin ang Gresia nabahinba-hin. Kini mingkaylap pa-ingon ngad'to sa habagatan, ug ngad-to sa silangan, ug “ngadto sa maanindot nga yuta,” ang Pa-lestina nga nahimong lalawigan sa maong ginharian sa usa ka siglo sa wala pa si Kristo. Ug kini mao ang usa ka kusog nga Romanhon nga naglaglag sa Jerusalem ug naglumpag sa ma-tahum nga yuta. Sa ingon niini “ang matinumanong pulong sa tagna, uban ang kasibuan gayud sa nagdala sa kaagi sa tibuok nga mga siglo hangtud sa katapusan sa dakung universal nga ginharian sa Roma. Apan kining tagnaa wala kaavo mag-ila sa unang kaagi sa Roma nga ingon sa mga pag-uswag sa ulahing mga pana-hon.Kini sama da ka matagna-on sa pahayag sa Daniel 7. Human sa daklit nga pagpamatuod sa Roma ingon nga maoy ka- ANG TAGNA SA DANIEL—8 235 tapusang ginharian nga ginatawag universal ang panan-awon sa kapitulo nga ikapito nagpaila ug maayo sa mahitungud sa pagtindog sa Roma nga papanhon, inasoy ang iyang pagpa^ hitaas sa kaugalingon batok sa Dios, ug sa iyang pakiggubat batok sa kama'tuoran ug sa mga santos sa Dios. Ug dinhi gi-hapon, sa ikawalong kapitulo, ang samang gahum nga maglu-iutos nakita nga nagatubo nagapataas sa iyang kaugalingon, ug naglutos sa mga santos sa Dios. Ang tagna miingon nga “gihulog sa yuta ang kamatuoran; siya nagbansay ug nag-us-wag.” Daniel 8:12. Ang kaaging papanhon nga gihatag sa Daniel 7 dili kinahanglan nga sublion dinhi. Samtang nagaban'tay ang manalagna sa buhat niining ma-yatakon nga gahum, ang iyang kasingkasing kinahanglan sa pagtuaw sa pagpakisayud kon unsa ka dugayon nga pagatu-gotan kini sa pagpa-uswag sa iyang dautang paagi; kay sa sunod nadungog niya ang tingog sa usa nga balaan nga naga-pangutana kaniya. “Unsa ka dugay ang panan-awon mahatungud sa halad sa adlaw-adlaw, ug ang sala nga nagalumpag sa paghatag la-kip sa halaran ug sa panon sa pagpayatak ilalum sa tiil ?7' Daniel. 8:13. Ang tubag mao, “Ngad'to sa duha ka libo ug tolo ka gatus ka mga gabii ug mga buntag; unya ang simbahan pagahinisan.’ ’ Ber. 14. Sa mahuloganong tagna ang usa ka adlaw nagakahulo-gan usa ka tuig. Eze. 4:6. Busa kini maoy hataas nga lugway sa panahon, sa 2300 ka mga tuig. Kini miabut hangtud sa ulahing mga adlawa; kay ang manolonda miingon mahitungud niini. “ Sa panahon sa katapusan mao ang panan-awon. ’ ’ Dan. 8:17. Ang pangutana mao. “Unsa ang gidugayon?” kun sa li-netra pa kun laktud nga pagkasulti “Hangtud anus-a? ug ang tubag mao, “Hangtud sa duha ka libo ug tolo ka gatus ka mga adlaw.” Nan unsa ang magaabut aron sa pagpaila sa dakung apostasiya? “Unya ang simbahan pagahinisan.” Busa ang paghinis sa santuaryo, kinahanglan nga may labut sa ANG KAMPO SA ISRAEL "Ngadto sa duha ka libo ue tulo ka sra- SA KAMTNGAWAX tus ka mga adlaw; unya bng simbahfn pagahinisan . ” Dan. 8:14. (236) ANG TAGNA SA DANIEL—8 237 mahitungud sa daku nga apostasiya, aron sa pagpahiusbaw sa kama'tuoran sa Dios nga ginayatakan sa ilalum sa tiil, ugsa pagpaharaubo sa paghari sa kadautan. Ang paghinis sa san-tuaryo, uban sa tanan nga nahiangin niini, kinahanglan nga ma-gamao ang tubag sa Dios niining mayatakong gahum. Ang sayop makaarang sa pagtubo sa usa ka panahon; apan ang matarung nga mga timbangan sa santuaryo sa ulahi maga-litok sa makatarunganong paghukom, ug ang pag-uswag sa kadautan pagapahamub-on. “Nasina ako sa pagkabulahan sa mga dautan,” miingon ang salmista, “hangtud nga miad-to ako sa .dapit nga labing balaan sa Dios; sa nasabut ko ang katapusan nila.” Sal. 73:3, 17. Unya unsa, ang nahilakip sa paghinis sa santuaryo, nga kansang panahon gitiman-an pinaagi sa hataas nga matagna-ong panahon? Kini alang kanato sa pagsabut; kay kini maoy usa ka buhat mahitungud sa katapusang mga adlaw. (16) ANG ATONG DAKUNG “Nga kita adunay maong Gipakahataas nga Sa- GIPAKAHATAAS NGA cerdoti, nga naglingkod sa too sa lingkoranan s;i SACERDOTI Pagkahari sa mga langit.” Heb. 8:1. 238 & ANG SULOD “Nga usa ka dagway, nga sa panahon nga karon, SA SANTUARYO nga sa maong ginahalad ang mga gasa ug mga halad usab.” Heb. 9:9. Ang Paghinlo sa Yutan-on ug Langitnong Santuaryo NG pagtudlo sa Biblia mahatungud sa santuaryo sa Libinliong pag-alagad sa mahayag nagtudlo nga ang paghinlo sa santuaryo mao ang tubag sa Dios sa kasaypanan ug apostasiya. Ang senacerdoting pag-alagad sa yutan-ong santuaryo, kun templo, sa mga adlaw ni Israel, mao ang landong sa mga bu-hat ni Kristo, ang atong Ilataas nga saeerdote sa langimong templo. Ang mga yutan-on nga mga saeerdote nag-alagad su-sumala sa “sulondan ug landong sa mga langitnong bu'tang.” Heb. 8:5. Ug kita ginasultiban mahatungud sa pag-alagad ni Kristo sa langitnong templo: “Apan ang katibok-an sa gina-ingon, mao: Nga kita adu-nay maong Gipakahataas nga Saeerdote, nga naglingkbd sa too sa lingkoranan sa ])agkahari sa mga langit; Ministro sia lu-gar nga labing balaan ug sa matuod nga puloy-anan, nga gipa-tindog sa Ginoo, ug dili sa tawo.” Heb. 8:1,2. 239 240 ANG ATONG KATUIGAN Sa yutan-ong pag-alagad, ang paghinlo sa santuaryo mao ang pagtapus sa bukat sa gipakahataas nga sacerdote, pagtima-an sa katapusan sa tinuig nga paglaban sa pag-alagad. Ang paghinlo sa santuaryo sa panahon sa pagtapus, kinahanglan gayud nga magamao, sumala sa sibong pagtulon-an sa paghinlo sa yutan-ong santuaryo, ang pagtapus sa pag-alagad sa atong gipakahataas nga Sacerdote sa langitnong templo, sa dili pa Niya ihiklin ang Iyang senacerdoting buhat sa pag-anhi sa Himaya. ANG BULOHATON SA YUTAN-ONG TABERNAKULO Adunay duha ka ma'tin-awng butang sa senacerdoting pag-alagad sa tabernakulo ni Israel. Ang santuaryo ginatukod sa duha ka lawak, ang balaan ug ang labing balaan gayud. Sa balaang dapit atua didto ang kandilero uban ang pi-to ka mga suga, ug ang talad nga kanunay adunay bag-ong “tinapay nga makita”, ug ang halaran sa insenso nga adunay mahumot nga insenso, nga nagkahulogan sa walay pag-urong nga paglaban ni Kristo, nagsiga sa buntag ug gabii. Sa sulod sa tabil mao ang dapit nga labing balaan gayud, diin mahamutang ang arka nga didto ang duha ka pa-pan nga bato nga sinulatan sa tudlo sa Dios, ang tabon sa arka mao ang bulawanong kaloy-anang lingkoranan, nga sa ibabaw ug sa masigka kilid adunay duroha ka kirubin nga bulawan nga nagtindog nga ang ilang mga pako nagtagbo sa itaas, ug nagkaabut, nga ang ilang mga nawong nagtan-aw sa kaloy-anang lingkoranan. Kini mao ang landong sa trono sa Dios ang mga manolonda nga naglibut sa Iyang trono, ang balaod nga mao ang patukoranan sa Iyang gobierno, ang kaloy-anang lingkoranan nga nagkahulogan sa walay katapusang paglaban sa kalooy ug sa pasaylo alang sa mga makasasala; u'r sa ibabaw niini mao ang makita nga himaya sa Ginoo ang Shelr-nah. “Ug gikan didto magapahayag ako kanimo, ug makigsu1-ti ako kanimo sa ibabaw sa tabon sa taliwala sa duruha ka ke-rubin nga anaa sa ibabaw sa kaban sa pagpamatuod. Eks. 25:22. ANG PAGHINLO SA 241 Sa bulohaton sa nahaunang lawak gina-ingon nga: “Ug sa natukod sa ingon niini kining mga butanga, naga-sulod gihapon sa nahauna nga puloy-anan ang mga sacerdote sa pagtuman sa mga bulohaton sa pagsimba sa Dios.” Heb. breo 9 :6. “Sa matag-adlaw ang mga halad nga sinakit ginapatay sa halaran gawas sa tabil, ug ang dugo ‘ginadala sa sulod sa santuaryo” sa sacerdote” Kini nagpahayag sa pag-ila sa pag-lapas sa balaod sa Dios nga ang silot kamatayon, ug ang pag-sugid sa pagtoo sa Kordero sa Dios nga mao ang nag-antus sa kamatayon alang sa makasasala, ug kansang matubosong dugo naghangyo alang kaniya sa atubangan sa matarung nga balaod. Busa ingon niana sa adlaw-adlaw, sa pagsablig sa dugo sa “atubangan sa Ginoo” kun pagkaon sa unod halad sa da-pit nga balaan, ang pag-alagad sa mga sacerdote nakapabalhin sa sala pinaagi sa landong ngadto sa santuaryo, ug ang makasasala ginapasaylo. Sa tibuok nga tuig gawas sa usa ka adlaw lamang, ang bulohaton anaa sa nahaunang lawak, kun dapit nga balaan. Apan sa katapusang adlaw sa tinuig nga bulohaton—“ang ikapulong adlaw sa ikapitong bulan”—ang gipahataas nga sacerdote mosulod sa ikaduhang lawak kun dapit nga labing ba-laan gayud. “Apan sa ikaduha, ang gipakahataas nga sacerdote sa makausa sa tuig, dili sa walay dugo, nga gihalad niya tungud sa iyang kaugalingon, ug tungud sa mga sala, nga sa mga saad sa lungsod.11 Heb. 9:7. Niining bulohatona ang gipakahataas nga sacerdote mag-sablig sa dugo sa ibabaw sa lingkoranang baloy-anan ug sa dapit nga balaan, “tungud sa pagkahugaw sa mga anak ni Israel.” Ang santuaryo igapasig-uli kun linisan gikan sa tanang mga sala nga nasulat didto pinaagi sa landong tungud sa dugo sa mga hinalad nga ginadala sa matag-adlaw sulod sa tibuok nga tuig. Samtang ang sacerdote nagguwa nga nagdala sa mga sala, iyang ibalhin silang tanan sa ulo sa kanding nga binuhian, 242 ANG ATONG KATUIGAN nga ginapadala sa kamingawan; ug sa ingon niana ang “ta-nang kadautan’” madala halayo sa kampo ngadto sa kamingawan, ug ang santuaryo mahinloan. tan-awa sa Lib. 16. ANG HANDUMANAN "Kay sa gihapon nga mokaon kamo niining tina- SA IYANG HALAD pay, ug moinum niining tagayan; ang kamatayon sa Ginoo ginamantala ninyo hangtud nga moan-hi.” 1 Kor. 11:26. Kini mao ang solemning panahon sa paghukom sa Israel. Ang tagsa-tagsa ka kinabuhi sa 'tawo ginahukman nianang ad-la wa. Ginasugid ba ang tanan sala? Bisan kinsa nga dili ma-tarung sa atubangan sa Dios kon kanang mga bulohatona paga-himoon, ginaputol gikan sa katawohan sa Dios. “Walay bisan unsang bulohaton nga pagabuhaton ninyo niining inaoiig mga adlawa kav mao ang adlaw sa mga halad sa pagkuha sa sala) aron sa pagpakigsiguli ninyo sa atuba* ngan ni Jehova nga inyong Dios. Kay ang tanan nga tawo nga dili magkasubo niining maong adlawa, pagaputlon siya gikan sa iyang mga lungsod.” Leb. 23:28,29. ANG PAGHINLO SA 243 Sa pagkamatuod mao ang tinuig nga adlaw sa paghukom sa Israel. Ug nga kining tanan “sulondan ug landong sa mga butang nga langitnon.,, Heb. 8:5. ANG NAGHINAPUS NGA BULOHATON NI KRISTO SA LANGIT Tungod niini ang katapusang bahin sa bulohaton ni Kris-to ingon nga atong gipakahataas nga sacerdote sa santuaryo sa Dios sa kahitasan, mao ang bulohaton sa paghukom, ang pag-susi sa langitnong talaan, nga sama gayud sa katapusang bulohaton sa ikaduhang lawak sa yutan-ong tabernakulo sa diha nga ginahinloan ang santuaryo. Si Daniel ang manalagna gipakita sa panan-awon sa pag-kausab sa bulohaton sa atong Gipakahataas nga Sacerdote nga mao ang gikan sa nahauna ngadto sa ikaduhang lawak sa langitnong templo. Ivang ginahubit ang makahibulong talan-a-won ingon nga trono sa bulling Dios, uban sa iyang mga. ligid nga nagsidlak sa himaya, mibalhin ngadto sa labing balaan gayud nga lawak sa langitnong santuaryo alang sa pagtapus sa bulohaton ni Kristo: “Ako nakakita hangtud ang mga trono gibutang ug siya sa mga karaang adlaw naglingkod, ang ilang mga sapot mapu-ti ingon sa niebe, ug ang buhok sa iyang ulo sama sa lonlon nga balhibo sa karnero. Ang i}^ang trono sama sa nagadilaab nga siga, ug ang mga ligid niana sama sa nagsiga nga kalayo. Ang sapa nga kalayo migula gikan sa iyang atubangan; mga libo ka mga libo nagaamoma kaniya ug napulo kalibo ka napu-lo ka libo nagtinclog sa iyang atubangan: ang paghukom gi-pahamutang, ug ang mga basahon giablihan. ” Dan. 7:9, 10. Kining talan-awon, ingon sa gipahayag sa sunod nga ber-sikulo, nabuksan samtang ang apostasiya sa yuta nagpahitaas sa iyang kaugalingon. Apan sulod ning maong panahon ang solemning buhat sa paghukom nagapadayon sa kinahitas-an sa langit, ang pagtapus nga magahatag ug tubag sa Dios sa apostasiya ug magadala sa ikaduhang pag-anhi ni Kristo sa himaya sa pagtapus sa paghari sa sala. Kini mao ang paghinlo sa santuaryo,—ang panahon nga ang matuod ug dili ang landong 244 ANG ATONG KATUIGAN tanang kaso nga nahisulat sa santuaryo moabut sa katapusang pagsusi sa atubangan sa Dios. Kon kanang buhata matapus sumala sa landong, bisan kinsa nga hikit-an nga dili mata-rung sa atubangan sa Dios mawala nay bahin sa Iyang mga ka-tawohang linuwas. Unya ang senacerdoting bulohaton ni Kristo mamatapus, ug ang kapalaran sa tanang kalag mahukman na sa walay kata-pusan. Nianang panahona makagawi kita sa mga pulong nga gisulti ni Jesus: “Ang dili matarung, magadili matarung pa; ug ang ma-hugaw, magamahugaw pa; ug ang matarung, magamatarung pa; ug ang balaan magabalaan pa; Ania karon, nga moanhi ako sa madali, ug ang akong balus ka-uban nako sa paghatag sa tagsa-tagsa ingon sa iyang buhat.” Bugna 22:11, 12. Apan karon ang Manluluwas, gikan sa dapit sa buhatan sa kahitas-an, misulti sa tanan sa makapadasig nga tambag ug paglaum: Ang makadaug, pagasul-uban sa mga panapton nga ma* puti ug dili ko pagapalaon ang iyang ngalan sa basahon sa ki-nabuhi; ug igatug-an ko ang iyang ngalan sa atubangan sa akong Amahan ug sa iyang mga manolonda.” Bugna 3:5. Sa pagpahibalo sa mga anaa sa yuta kon anus-a kining buhata sa paghukom, ang paghinlo sa santuaryo nagasugod sa langit, ang tagnaanong panahon nga 2300 ka mga tuig ginaha-tag. Kini mao ang labing solemni kun mahinuklogon ug hi-nungdanon nga kita mahibalo kon kanus-a kanang panahona mosugod ug matapus. SI NEHEMIAS ANG “Ipadala ako ngadto sa Juda, ngadto sa lung* MAGTATAGAY SA HARI sud sa mga lubnganan sa akong mga amahan, aron ako kanang mutukod.” Neh. 2:5. Aug Dakung Matagnaong Panfhon ANG 2300 KA TUIG SA DANIEL 8:14. ir^5/NG sugo kang manolonda Gabriel mao, “Buhata 1 nga kining tawo magapakasabut sa panan-awon. ’7 (Dan. 8:16; tungud niana sa pagpasabut ni mano ^£K^londa Gabriel sa pananawon sa Daniel 8, kita ki-nahanglan nga makakaplag sa kasiguroan sa kahubaran ma-libungud sa matagna-ong panahon nga 2300 ka mga tuig, ang katapnsan diin nagatimaan sa pagsugod sa buhat sa paghukom didto sa langit, kun sa paghinis sa san'tuaryo. Ang ikawalong kapitulo natapus nga walay pag-asoy sa sinugdan mahitungud niining gidugayon sa panahon, nga mao ang usa ka labing hinungdanong sukod sa laray sa tagna. Ang manolonda nagpasabut sa mga ilbanan nga nagpahayag sa Medo-Persia, Gresia, ug Roma, ug nag-atiman mahitungud sa anti-Kristong buhat sa apostasiya nga nag-uswag; apan gibiya-an niya ang matagna-ong panahon nga wala ikapasabut, ga- 245 SI ARTAHERHIS NAG- “Nga sa paggula sa sugo sa pag-uli ug pag- PA:>ALA SA MGA JUDIO SA tukod sa Jerusalem ngadto sa Dinihug nga PAGTUKOD PAG-USAB SA Princepi mapito ka semana; ug sa kan-uman JERUSALEM SA TUIG 457W. K. ug duha ka semana.” Dan. 9:25 246 ANG DAKUNG MATAGNAONG 247 was lamang sa pag-ingon nga kini “matuod”, ug nga kana * ‘ alang sa daghang mga adlaw’1—kon sayron halayo pa sa iyang katumanan. Dinhi ang manolonda mihunong, kay si Daniel gikuyapan. Sa espiritu ang manalagna nagatutok sa ibabaw sa pagkamakig-awayon sa dakung apostasiya batpk sa kamatu-oran sa Dios sulod sa mga katuigan, ug sa pagkama'tuod kini nagakuha sa tanang kusog gikan kaniya. Si Daniel nagatapus sa hulusayon sa panan-awon uban niining mga pulonga; “Ako nahibulong sa panan-awon, apan walay mausa nga nakasabut kaniya. ” Dan. 8:27 Apan ang manolonda ginasugo, “Buhata nga kining tawo makasabut sa panan-awon; “ug sa wala madugay human niad-to, ingon sa ginapakita sa mosunod nga kapitulo, nga tingali sulod sa usa ka tuig si Gabriel mingtungha didto sa manalagna uban niining mga pulonga: ‘Oh Daniel, ako mianhi karon sa paghatag kanimo ug pag-sabut Busa sabta ang butang ug palandunga ang mga panan-awon.” Dan. 9:22, 23. Ang pitsa nga gibutang sa ngilit sa King James Version nagapamatuod kun nagapakita sa gidugayon sa napulog lima ka tuig sa kinataliwad-an sa ikawalo ug sa ikasiyam nga kapitulo sa Daniel. Kini nagamao tungud kay sa unang mga adlaw ginahunahuna kini nga si Belsasar mao ang ngalan nga Bibliahanon ni Nabonadus, ang katapusang hari sa Babilo-nia, nga nagahari sulod sa napulog pito ka tuig. Nianang hi-taboa, gikan sa “ikatulo nga tuig” sa iyang paghari, ang tag-na sa kapitulo 8 sa Daniel, nga minglungtad hangtud” sa na-haunang tuig ni Dario,’’ nga maoy mingpuli kaniya, sa dinha nga ang manolonda mingpakita pag-usab kang Daniel, sa may napulog lima ka 'tuig. Apan ang pagkakalot sa mga sinulat nga nahilubong sa Babilonia sulod sa katapusang tunga sa siglo, nagpahayag sa kamatuoran nga si Belsasar maoy anak ni Na-bonadus, nga nagatabang kaniya didto sa trono ingon nga hari sulod sa pila ka tuig sa wala pa ang pagkahulog sa Babilonia. Ang ikatulo ka tuig sa iyang paghari tingali maoy katapusang tuig; ug sa gilayon si Dario misunod kang Belsasar. Ang pa- “NGADTO SA 2,300 KA MGA ADLAW; UNYA ANG SANTUARYO PAGAHINISAN ANG 2,300 KA MGA TUIG ANG 2,300 KA MG A ADLAW Lan8ae£lr iKa->P » wahaKyaB45j ^urs.2!Z sssa, zjsr Ti^T^r Dnr 'szstss ^iBni297naHk^ahina'^ba“;£'‘ S?Ma^rin^inTa 3St aa tni^Vi WgT?aP™” -k|f 8®.mana mao a?g ™*>a babin sa 2300 ka mga adlaw; ug ingon man sila (ang kapitoan ka semana) ngadto 1844 *sa di£’SJ £?wb,Im m\° £ng V*10 ka tuig 8a 2300 ka Panahon sa tinuig nga .adlaw kinahanglan nga muabut Sgadto sa kahayag mhju^od^^>a2rlidlak^ ^>Rae/hilh0m, kui\-ta ?a|rlinis sa santuaryo sa langit, ginasugdan. Bugna 14:6,7. Unya ang especfal nga kamanlflaban *niini . pagSldIak 8a lbabaw sa tibuok nga ginsakpan sa santuaryo, ug ang buhat ni Kristo sa pagkasacerdote ug ang pag- anf.,upat ka dagkung mga hitabo nahasukad niining dakung tagna-anong panahon,— ang nahaunang pag-anhi ang paglansang, ang pagsalikway sa mga Judio ingon nga nasud, ug ang pagsugod sa buhat sa katapusang paghukom * P * ’ * 248 ANG DAKUNG MATAGNAONG 249 hima'tngon sa ika-siyam nga kapitulo milungtad lamang sa pila ka simana kun bulan ug tingali human sa panan-awon sa ika-walo nga kapitulo, ug kana mao gayud. Dinhi ang manolonda nagsugod sa pagpa-ila mahitungud sa panahon sa tagna, nga mao gayud ang kahimtang sa panan-awon sa ikawalong kapitulo, nga wala pa niya ikapasabut kang Daniel. Busa ang panan-awon sa 2300 ka mga tuig kinahang-lan nga magamao ang hulubiton. ANG GIGIKANANG DAPIT Una sa tanan, ang manolonda nag-ingon nga ang hamubo nga panahon pagaputlon gikan sa hataas nga panahon, ug ki-ni gitagal alang sa mga Judianhon; ug kining hamubong panahon magaabut hangtud sa pag-abut sa ginasaad nga Mesias ug sa pi no nga taksanan sa mga kalapasan sa Jerusalem. Ang kaugalingong mga pulong sa manolonda mao kini: “Kapitoan ka simana (490 ka mga adlaw sa matagna-ong panahon kun 490 ka mga tuig gayud4 maoy tagal sa imong mga tawo ug sa imong balaang lungsod, sa paghuman sa kalapasan, ug pagtapus sa mga sala, ug pagbuhat ug pakighiuli tungud sa dautan, ug pagdala sa walay katapusang katarung, ug pagpatik sa panan-awon ug panagna, ug pagdihog sa Labing Hataas.’’ Bersikulo 24. Kining 490 ka tuig nga gitagal nga ‘"pagaputlon” mao ang magatabon sa kaagi mahitungud sa mga tawo sa Jerusalem hangtud nga ang siyudad magapuno sa taksanan sa iyang pag-lapas. Ang bugtong lamang matagnaong panahon diin naggi-kan kining 490 ka mga tuig nga matuod nga pagaputlon gikan sa hataas nga panahon nga 2300 ka mga tuig nga mingpada-yon ngadto sa unahan hangtud ‘ ‘ sa panahon sa katapusan. ’ ’ unya ang 490 ug 2300 ka mga tuig kinahanglan nga maga«u-god sa magsamang panahon. Kini mao ang gidugayon sa panahon nga si manoionda Gabriel ug siya sa pagsaysay pinaagi sa pagpakita nga ang’nail an nang 490 ka tuig niini moabut ngadto sa mga adlaw sa Mesias. Unya gisugdan niya ang paghatag sa hitabo nga naga- ANG ATONG KATUIGAN 250 timaan sa pagsugod sa 490 ka mga tuig, ug nga ang maong lii-tabo kinahanglan magatimaan sa sinugdan sa 2300 ka mga tuig usab. Kini mao ang sugo kaniya aron sa “ pagpasabut’ ’ kang Daniel kon kanus-a ang unang panan-awon sa 2300 ka mga ad-law igahatag. Karon siva nagasulti kaniya sa “pagpasabut” niini: ANG MGA JUDIO NGA “Ug ako minggula sa pagkagabii NANAGSUBO SA PAGKA- ug gitan-aw ang mga kota sa Jerusalem, LAGLAG SA JERUSALEM nangagun-ob. ” Neh . 2:13. “Busa hibaloi ug sabta, nga sa paggula sa sugo sa pag-uli ug pagtukod sa Jerusalem ngadto sa Dinihog nga Prinsepe ma-pito ka simana; ug sa kan-uman ug duha ka simana; tukoron pag-usab uban ang dalan ug ang kota, bisan sa masamok, nga panahon. Ug human sa kan-uman ug duha ka simana, ang Dinihog pagakuhaan sa kinabuhi, apan dili alang sa iyang kauga-lingon; ug ang mga tawo sa Prinsipe nga moanha, mogula sa lungsod ug sa halaran; ug ang katapusan niya mahiuban sa ba-ha, ug ngadto sa katapusan may gubat ang mga pagkalum-pag. ” Dan. 9:25, 26. ANG DAKUNG MATAGNAONG 251 Ang pitsa sa pagpagula sa sugo sa pag-uli ug pagtukod pag-usab sa Jerusalem mao ang pitsa, nga diin ang dakung ma-tagna-ong laray naggikan. Ang naliaunang 490 ka mga tuig nii-ni moabu't ngadto sa panahon ug sa buhat sa Mesias mahata-ngud sa naha-unang pag-anhi. Ang tibuok nga 2300 ka mga tuig nagpadayon ngadto sa pagtimaan sa panahon sa diha nga ang oras sa paghukom sa langit nabuksan. Sa makausa nga mahusay na ang dapit nga gigikanan. Ang tanang mga hitabo sa hataas nga panahon kinahanglan mosunod sa sibo gayud ingon sa ginatagal sa panahon sa diosnong tagna. ANG ADLAW SA PAGSUGOD SA PAGPAHIULI SA JERUSALEM Adunay pila ka mga kasugoan nga ginapagula mahitungud sa pagpahiuli sa Jerusalem human sa pagkabihag sa Babi-lonia. Ang nagapagula mining mga kasugoan mao si Siro, Dario ug si Artaherhis Longimanus. Kinsa niini ang nagatubig sa pulong sa tagna ingon “nga sugo sa pagpahiuli ug sa pagtukod pag-usab sa Jerusalem?’’ Ang kasugoan ni Artherhis maoy labing maila (Esdra 7, nga nagabuot sa hingpit nga pagpahiuli sa pagdumala sa mahitungud sa pamunoan ug sa tinuhoan sa Jerusalem ug sa Judea. Ug ang Binugna nagatingub sa tanang mga kasugoan ingon sa ginatibawas lamang niana ni Artaherhis, nga “Kasugoan : ’ ’ “Ilang gitukod ug gihuman kana, sumala sa sugo sa Dios sa Israel ug sumala sa pahibalo ni Siro ug Dario ug Artaherhis hari sa Persia.” Esdra 6:14. Sum,ala niining kasulatana, ang hingpit “nga paggula sa sugo sa pagtukod pag-usab sa kota,” nagapitsa gikan niining sugo ni Artaherhis. Ug kining sugoa miguwa sa ‘ ‘ ikapitong tuig sa paghari ni Artaherhis. ’ ’ Esdras 7:7. Unsang tuiga ang ikapitong tuig ni Artaherhis, ang pitsa nga hinungdanon kaayo nga nagapahiangay sa katinuan? Ang dakung sumbanan sa pagsunod-sunod alang sa mga hari •sa karaang mga ginharian mao ang kasugoan nga ginatawag canon, kun salaysayong tulomanon ni Tolomio. Si Tolomio maoy 252 ANG ATONG KATUIGAN usa ka Griego nga magsusalat sa kaagi, geograpia, ug sa astrono-mia nga nagapuyo sa templo sa Serapis duol sa Alexandria, sa Egipto. Gikan sa karaang sinulat siya nagaandam ug usa ka talaan sa pagsunodsunod sa mga hari sa Babilonia, Persia, Gresia, ug Roma (dinala ang talaang Romanhon hangtud sa iyang panahon, nga mao ang ikaduhang siglo human ni Kris-to). Kauban sa iyang talaan sa mga hari ug sa mga tuig sa ilang pagsunod-sunod, si Tolomio nagatigum mga sinulat sa karaang mga paniid sa mga eklipse. Pananglitan, sa ingon niini ug nianang tuiga sa usa ka hari sa sibong adlaw sa bu-lan, ang eklipse sa adlaw kun bulan kinahanglan nga timan-an. Ang mga astronomo nagbuhat niining mga pagpaniira, ug nag-pamatuod kanila. Ang doktor nga mao si Guillermo Hales nagingon: “Alang sa pagkatinuod niining hulad sa canon kun kasu-goan ni Tolomio, ang labing malig-on nga pagpamatuod gi-nahatag pinaagi sa ilang sibong pag-uyonay sa bug os, nga may kapin sa kaluhaan ka mga pitsa ug mga pag-isip sa mga eklipse sa binuhat ni Tolomio nga ginahinganlag Almagest.’ * —“Chronology.” Vol, /, p. 166. Sa ingon niini matud pa ni James B. Lindsay usa ka Engles nga Cronologo, “ang patukoranan nga nahamutang sa cro-nologia ingon ka matuod sa mga bitoon.” Rusa ang adlaw ug ang mga bitoon, ang diosnong tinudlo sa pag-atiman sa panahon, nagpama'tuod alang sa pagkasibo gayud sa natiman-an nga sulat sa kaagi. Magapasalamat kit a sa Dios tiingud niini, sanglii kita na-gatinguha sa pagkahibalo kon sarang ba nga kita makasalig sa kasugoan ni Tolomio sa pagtabang kanato sa pagpahigavon sa katinuan sa ikapito ka tuig ni Artaherhis. Sumala kang Tolomio, si Artaherhis nakasunod sa lingkora-nan sa pagkahari sa ikaduha ka gatus ug kawaloan ug upat ka tuig sa kasugoan nga ginanganlag canon. Sa binag-ong pag-isip, kining duha ka gatus ug kawaloan ug upat ka mga tuig nagapadayon gikan sa Desyimbre 17, 465 sa wala pa si Kristo, hangtud sa Desyimbre 17, 464 W. K. Ang maong kasugoan ANG PAGTUKOD PAG-USAB SA JERUSALEM “Ug ilang gitukod ug gihuman kana, sumala sa sugo sa Dios sa Israel ug sumala sa paliibalo ni Siro ug Dario ug Artaherhis hari sa Per 8i Esdras 6:14 (17) 253 254 ANG ATOXG KATUIGAN wala inagasulti unsang bahina sa tuig ang hari nakalingkod sa lingkoranan nga harianon; kini nagpaila lamang sa ti-buok nga mga katuigan. Ang pangutana mao ang pagpasibo. Nahalingkod ba si Artaherhis sa lingkoranan sa Desyimbre, 465 W. K. kun sa ubang panahon sa tuig 464 W. K. ? unsang pa-nahona sa tuig nga milingkod ang hari? Ang ubang mga mag-susulat sa kaagi sa kalibutan nagapaila niining butanga sa bi-nagis nga paagi nagbutang sa pitsa nga sunod-sunod gikau sa tuig 465. Apan sa pagpaila niining diosnong tagna, maga-kinahanglan kitag kamatuoran nga diin ikapasikad ta ang atong pag-isip mahitungud sa ikapito ka tuig ni Artaherliis, magagikan ang matagnaong panahon. Ug sa panabang sa Dios makadangat kita sa katin-awan. 8a mahitungud sa tanang mga hari sa Asiria, Babilonia, ug Medo-Persia, nga nahimutang sa liataas nga talaan ni Tolomio. adunay usa lamang nga kansang pagsunod-sunod nahaigo ga-yud sa panahon sa tuig sumala sa ginahatag kanato sa Kasula-tan, ug kanang usaha ka tawo mao si Artaherhis. Ang usa ka liitabo nga atong gikinahanglan nga mahibaloan ang kamatuoran sa panahon sa tuig, aron sa pagbutang sa usa ka hinung-danon nga pitsa sa tagna, mao ang usa ka hitabo nga diin ang Binugna kun ang Balaang Kasulatan nagahatag sa sibong mga panahon. Kinsa ang dili makakita sa kamot sa Dios niini? Ang katibok-ang sinulat sa Xeh. 1:T; 2:1, ug sa Esdra 7 :7-9, nagpaila nga si Artaherhis nilingkod sa lingkoranang ha-rianon dinha sa kinataliwad-an sa ikalimang bulan sa tuig nga Judianhon ug sa ikasiyam nga bulan,—sa laktud nga suiti. sa kinataliwad-an sa bulan sa Agosto ug Desyimbre.—kun sa panahon nga day on na sa tingtugnaw. Ang Biblia nagahatag usa ka baliin sa sinulat ug ang kasugoan nga gihinganlag ca non ni Tolomio nagahatag sa laing bahin; ug pinaagi sa tini-ngob nga timaan mahibaloan nato nga si Artaheshis nakaling kod sa lingkoranang harianon sa nagahinapus na ang tuig 464 W K., ug niana ang ikapitong tuig sa iyang paghari ma gamao ang 457 W. K. ANG DAKUNG MATAGNAONG 255 Kining mga tekstoha nagapakita nga ang hari nilingkod sa pagkahari sa panahon nga ginatawag ug autumn, aron nga ang matuod nga mga tuig sa iyang paghari magalungtad gikan sa usa ka tingtugnaw ngadto sa usa ka tingtugnaw. Ang Neh. 1:1 nagasugod sa sinulat: “Nahitabo sa bulan sa Kesleu, sa ika kaluhaan ka tuig.” Ang Neh. 2:1 nagapadayon: “na-hitabo sa bulan sa Nisan sa ika kalohaan ka tuig ni Artaherhis.” Busa kini matin-aw nga ang binulan nga almanake mahitu-ngud sa paghari sa hari ang bulan nga Kesleu maov nahiuna, ug unya ang Nisan. Ang Kesleu mao ang ikasiyam nga bulan sa balaang tuig sa mga Judio, lakturon, Desyimbre. Ang Nisan mao ang nahaunang bulan, sa ato Abril. Ug kining mga bulan, Desyimbre, Abril—miabut sa nahaunang tuig sa hari, sa maong kahimtang, sa pagkamatuod sama ra sa iyang ika kaluhaan ka tuig. Ug sa maong tuig usab ming-abut ang ikalimang bulan, ang Agosto; kay sa Esdra 7:7-9 nagapakita nga ang nahauna ug ikalimang bulan, sa maong kahimtang, nahulog usab sa maong tuig sa iyang paghari. Unya sa ka-tin-awan mahibaloan nato, nga ang iyang paghari nagasugod sa may kinatung-an sa Agosto ug Desyimbre, nga mao, ang panahon sa dayon na ang tingtugnaw. Ang nahaunang tuig ni Artaherhis mao nga nagagikan sa may katapusang bahin sa 464 W. K. ngadto sa naulahing bahin usab sa 462, ug ang ika-pitong tuig ingon sa hinanaling pag-isip, magakaduol gikan sa katapusan sa 458 liangtud sa haduol sa katapusan sa 457 Sa ilalum sa sugo kang Esdras, 457 ang mga tawo nagasugod sa pagpangadto sa .Jerusalem sa tinglangbo kun panahong nga ginatawag spring sa maong tuig 457 W. K. (sa nahauna nga bulan* kun Abril,) ug sila “ming-adto sa Jerusalem sa ikalimang bulan” (Agosto) Esdras 7:8, 9. Si Esdras ug ang iyang mga katabang human niadto sa hinanali “ilang gihatag ang mga tuyo sa hari sa mga gobernador ug sa mga kapitan unalian sa Suba ug ilang gipauswag ang katawohan ug ang Balav sa Dios.” Esdras 8:26. Uban ning paghataga sa mga tuyo ngadto sa mga tinugyanan sa hari, ang kasugoan sa pagpahiuli ug sa pagtukod, sa pagkatinuod naga- 256 ANG ATONG KxVTUIGAN padayon sa hingpit. Ug gikan niining pitsaha nga 457 nag sugod ang dakung matagnaong panahon. Kini mao ang pitsa nga ginasibo sa laing mga paagi ginikanan sa 'takus nga Kro-nologia usab. Si Sir Isaac Newton nakahimo usab pagbuhai sa daghang mga laray sa kamatuoran gikan sa mga pagbulot-ang karaan, ug ang tagsa-tagsa ka hitabo nahidangat sa 464 W. K. ingon nga nabaunang tuig ni Artaberhis nga nakahimo sa ikapito nga mao ang 457 W K. Sa ikapitong tuig ni Artaherhis ang kasugoan migula sa pagpahiuli ug sa pagtukod pag-usab sa Jerusalem, ug kining hitaboa nagapahiangay sa sinugdan sa 2300 ka mga tuig, ingon man usab sa 490 ka mga tuig nga ginaputol gikan niini alang sa lungsod nga Judio. Busa kanang tuiga nga 457 W.K. mao ang pitsa nga labing hinungdanon gayud. Kini mobarog sama sa bulowanong ha-ligi nga bato nga ginatawag nga milesstone sa karaang dap.it sa Eoma nga ginatawag nga Foro Romano nga diin nagkikan ang tanang sukod ngadto sa mga kinatumyan sa ginharian. Gikan niining pitsaha nga 457 W. K. ginakutay ang bulawa-nong mga hilo sa panahon sa tagna nga nagalakip sa mga hitabo sa kinabuhing yutan-on ug sa langitnong pagministro ni Jesus nga mao ang labing halalum ug walay katapusan nga kahimuot sa tanang katawohan ning adlawa. GITUBAG ANG PAG-AMPO "Ako mianhi karon sa paghatag kanimo NT DANIEL kaolam ug pagsabut.” Dan. 9:22 Ang Pagkatuman sa Tagna MGA HIT ABU SA “KAPITOAN KA SIMANA” UG ANG KATAPU-SAN SA 2300 KA MGA TUIG manolonda nagpasabut kang Daniel sa mga hita-^ A s' bu sa kapitoan ka simana nga gitagal sa Jerusalem ug sa iyang mga tawo “alang sa pagtapus sa kala-pasan.” “Pito ka simana ug kanuman ug duha ka simana (69) ka simana kun 483 ka mga adlaw. Sa kapitoan magadangat sa Mesias. Ang mga pulong sa manolonda mao: “Kapitoan ka simana maoy tagal sa imong mga tawo ug sa imong balaang lungsud sa pagtuman sa kalapasan Busa hibaloi ug sabta, nga sa paggula sa sugo sa pag-uli ug pagtukud sa Jerusalem ngadto sa Dinihog nga Princepe ma-pito ka simana; ug kan-uman ug duha ka simana (69 ka simana, kun 483 ka adlaw). Dan. 9:24, 25. 257 AXG PAGDIHUG KANG JESUS SA IYANG BAUTISMO 258 “Ang Dios nagadihog kang Jesus nga taga-Na-saret sa Espiritu Santo ug sa gahum.’’ Bu-hat 10-38 (Tan-awa sa Mateo 3:16) ANG PAGKATUMAN SA TAGNA 259 Ang kan-uman ug siyam ka simana panahong mahulog-anon, maoy 483 ka mga tuig, nga maga-abut gikan sa sugo sa pagpahiuli ug pagtukud sa Jerusalam hangtud sa Mesias nga mao ang Princepe, AXG PAXAIIOX SA PAG-AXHI SA MESIAS Ang kasugoan ni Artaherhis sa pagpahiuli ug sa pagtukud sa Jerusalem sumala sa atong makita migula sa 457 W K. Isipon gikan-nianang pitsaha, ang tibuok nga 483 ka tuig ma-gadala kanato ngadto sa 27 II. K. nga sumala sa tagna ang Mesias kinahanglan nga magapakita. Ang Mesias nagakahulogan nga “dinihug” Ang pagdi-hug kang Jesus ug ang Ivang pagpaliavag ingon nga Diniliug mao ang sa pagbau'tismo kaniya. Sa nabautismohan na ni Jesus gilayon nihaw-as sa tubig. Ug ania karon, naukban kaniya ang mga langit, ug lyang nakita ang Espiritu sa- Dios mikunsad ingon sa salampati, ug mianlia sa ibabaw niya; ug ania karon, usa ka tingug sa mga langit, nga nagingon; Kini mao ang akong Anak nga hinigug-ma, nga kaniya ako adunay kalipay.” Mateo 3:1b, 17 Sa ingon niana si Jesus gidihug ingon nga Mesias (Tan-awa sa Buhat 10:38), ug si Juan nagamantala; “Ania ang Kor~ dero sa Dios, nga nagakuha sa sala sa kalibutan.” Juan 1:29. Kanus-a killing bautismoha ug pagdihuga mahitabu \ Ang Balaang Sulat ni Lukas nagahatag sa kaagi sa kamatuoran alang sa sibong tuig. “Sa ikanapulog lima ka tuig sa pagkahari ni Tiberio Cesar nga si Poncio Pilato mao ang gobernador sa Judea,” ugb. Lukas 3:1-3. Si Tiberio mingsunod kang Agusto, nga namatay sa ika 14 II. K. Apan sa wala pa ang kamatayon sa naulahi, si Tiberio nagtabang kaniya sa trono. Ang uban sa mga bag-ong historiador nagabutang sa pitsa sa pagkahitudlo ni Tiberio ingon nga Cesartgikan sa 13 II. K. apan ang kaagi sa Roma,” ni Dion Casio, usa ka senador nga Romanhon natawo sa ika-duhang siglo, nagpakita nga sa ilaum sa mga hitabu sa ika 12 260 ANG ATONG KATUIGAN W K. ang maong Agusto nag-ila kang Tiberio nga naghupot sa harianong pagkahalangdon nianang panahona. (Basahon 56, kapitulo 26.) Ingon man usab si Dr. Pilepa Schaff mi-ingon: “Adunay mga kuarta gikan sa Atiokia sa Seria mahitu-ngud sa pitsa kun tuig nga A. U. 765 (12 H. K.), nga may hulagway sa ulo ni Tiberio ug sinulatan niining pulonga Kai-sar, Sebastos Agusto” —“History of the Christian Church, vol. I p. 120 sa pahamatngon. Kining mga kuartaha gikan sa Seria sa usa ka pagpama-tuod nga ang nahaunang tuig ni Tiberio kinahanglan nga pa-gaiphon gikan sa ika 12 II. K. Tungud niini “ang ikapulog lima ka tuig sa paghari ni Tiberio Cesar’’ magamao ang 27 II. K. may 483 ka tuig lamang gikan sa paggula sa kasugoan ngadto sa pagpahiuli sa Jerusalem. Ang tagna mahitungud sa kan-uman ug siyam ka simana natuman ug ang Mesias miabut. ANG PAGLIG-ON SA SAAD Apan “ang usa ka Simana” sa kapitoan nahibilin—pito ka tuig. Mahitungud sa buhat sa Mesias sulod niining panahona, ang manolonda miingon: * Siya magapamatuod sa saad uban sa daghan sulod sa usa ka simana: ug sa taliwala sa simana iyang pahunongon ang paghalad ug pag-ampo.” Dan. 9:27. Ang pagkamatay ni Kristo sa krus mao “ang nakapahu-nong sa halad ug sa pag-ampo,” sumala sa nahatungud sa ilang tinudlong gahum. Sa human ang totolo ka tuig ug tu-nga sa pagministro, “sa kinataliwad-an niining pitsaha nga pito ka tuig, ang mga tagna-anong simana, ang Mesias gipa-saka sa Kalbaryo. Kay sulod sa mga kasiglohan ang matuod nga pulong sa tagna nagatudlo alang niining halangdong tak-na sa pagbuhat mahitungud sa paagi sa kaluwasan. Sa dinha nga natuman na ang panahon, ang saad usab sa Dios natuman, ug ang diosnong halad gihalad. Kauban sa paghalad sa dakung halad, ang tanan nga mga halad nga landong lamang miundang sa pagkamahuloganon. ANG PAGLANSANG KANG "Ug taliwala Ba semana iyang paUuqpngon aug KRISTO paghalad ug pag-ampo.’’ Dan 9:27 261 ANG NAGISI NGA TABIlV “Ug ang tabil sa simbahan na]>ikas giksri sa ita-as hangtud sa ubos.” Markos 15:38 Sa pagkabugto sa ginhawa sa Kordero sa Dios didto sa krus, ang tabil sa templo napikas,—timaan sa tanan nga ginakimo Niya “ang pagpahunong sa halad ug pag-ampo.” Ang Mesias “nagapakig-uyon sa saad kauban sa daghan alang sa usa ka simana,” nga nagahulip sa pagtibway sa ka-pitoan ka simana nga gitagal sa maloloy-ong pailub sa Dios 262 ANG PAGKATUMAN SA TAGNA 2d> labi na gayud sa mga katawohan nga Judio. Ang totolo kh tuig ug tunga pga pagministro ni Jesus nga kinaugalingon sa yuta gibutang Niya sa mga katawohan kun lungsud nga pini-]i. Karon, sa human sa pagsaka ni Jesus sa langit, Siva dinhi SI PEDRO NAGWALI SA “Apan ang mga ginapat’aag, nagpanlangya'. BAIjAY XI KORNILIO nga nagapangwali sa pulnng.” liuliat H.4. sa giliapon kauban sa Iyang mga tinon-an, aron sa pagpada-yon sa Maayong Balita sa bag-ong saad labi na gayud sa mga Judio—“sa mga Judio una,” ug “magsugod sa Jerusalem. M kining katapusang pitsa sa pito ka tuig, nagasugod sa 27 H. K. ug natapus sa 34 H. K. Sukad nianang panahona ang pagsupak sa mga Judio nagsugod sa paglabi pagkapait. Ingon nga usa ka katawohan sila nagasalikway pag-usab sa diosnong pagtawag nga gipadayon sa nabanhaw nga. Kristo pinaagi sa 264 ANG ATONG KATUIGAN Tyang mga saksi. Sa may 34 H. K. si Esteban gipatay. Ang maong concilio nga kabatok sa tanang kamatuoran, nagsalik-way usab gihapon sa pangaliopo sa Espiritu Santo nga sa ma-hayag nagsidlak sa nawong ni san Esteban. Ang mga tumotoo sa Jerusalem gihinginlan pinaagi sa paglutos; ug 4'ang mga nanagpatlaag, nagpanglangyaw, nga nagapangwali sa pulong” Buhat 8:4. Ang mga Gentil na-nagpatalinghug sa Samaria, ug ang taga Etiopia nagadawat sa maayong balita didto sa dalan paingon sa Gasa. Ang balita sa evengelio ming-agi sa utlanan sa Jerusalem ug dinha sa iyang dalan paingon “sa kina'tumyang bahin sa yuta.” Bisan ang kapitoan ka simana nga gitagal sa mga Judio ug sa balaan nga lungsud natapus na ngadto sa katapusan sa kalibutan ang maayong balita sa kaluwasan ni Kristo moay alang nianang mga tawohana ug ingon man sa tanang mga nasud usab. ANG PAGKATAPUS SA 2300 KA MGA TUIG Kinahanglan nga dili paghikalimtan nga ang manolonda nagapasabut kang Daniel sa panan-awon ug tagna mahitungud sa hataas nga panahong matagnaong magadangat sa paghinis sa santuaryo sa panahon sa katapusan. Kining mga hitabu sa nahaunang kapitoan ka simana sa mahitungud nianang panahona “mao ang pagpatik sa panan awon ug panagna.” Dan. 9:24. Ang pag-ula sa dugo sa diosnong Halad sa paghimong pagpakigsig-uli alang sa kadau-tan, ug sa pagdala sa walay katapusan nga katarungan,” na-gapahimutang sa lanigt sa patik sa panan-awon. Ingon nga matuod gayud ang dakung Halad nahimo, mao usab matuod ang paghinis sa santuaryo pinaagi sa pagministro sa atong Gi* pakahataas nga Sacerdote didto sa langit. Ug ang sibu nga katumanan sa panahong gi-andam alang niining nahaunang bahin sa mga tagnanong panahon, naga-butang sa patik sa pahayag nga kon matangkud na ang bug-os nga 2300 ka mga tuig, ang katapusang pagministro ni Kristo sa pagkatinuod magasugod na didto sa langitong santuaryo. ANG PAGKATUMAN SA TAGNA 265 Gikan sa 457 W. K. sa dinha nga ang kasugoan ni Ar-taherhis sa paghiuli sa Jerusalem igula, ang masukdanong latid mahitungud sa 2300 ka tuig miabut ngadto sa tuig 1844 H. K. Nianang tuiga ang panahon sa tagna miabut. tJnya ang paghinis sa santuaryo misugod na. Si manalagna Juan, sa Bugna, nakakita sa pagbukas mining katapusang lakang sa pagministro ni Kristo sa lugar nga labing balaan sa templo sa Dios. “Naablihan ang templo sa Dios sa langit,” miingon Siya “ang arka sa iyang tugon hingkit-an sa iyang templo.” Bug. 11:19. Ang manalagna na-kadungog ug mga tingog nga nagaingon, “Nanagpanuyo ang mga katawohan, ug miabut ang imong kaligutgut, ug ang panahon sa paghukom sa mga minatay.” Ber. 18. Usbon nato pagpopo ang pagsaysay ni Daniel mahitungud sa pagbukas ning pagministroha didto sa dapit nga labing balaan sa templo nga langitnon. Nakita niya ang mga ling-koranan sa paghukom mga gipahaluna. Nakita niya ang mga lingkoranan sa Makagagahum^ uban sa iyang mga ligid nga nagadilaab sa himaya, nga nagapahimutang sa iyang dapit alang sa katapusang bulohaton sa Gipakahataas nga Sacerdote didto sa balaan sa mga balaan sa kahitas-an. “Ako nakakita hangtud ang mga trono gibutang ug siya sa mga karaang adlaw nagalingkod, ang mga sapot maputi ingon sa niebe, ug ang buhok sa iyang ulo sama sa lonlon nga balhibo sa karnero. Ang iyang trono sama sa nagadilaab nga siga, ug ang mga ligid niana sama sa nagakasiga nga kalayo. Ang sapa nga kalayo migula gikan sa iyang atubangan; mga libo ka libo naga-amuma kaniya, ug napulo ka libo ka napulo ka libo nagtindog sa iyang atubangan; ang paghukom gipaha-mutang, ug ang mga basahon ginablihan.” Dan. 7:9, 10. Kini mao ang talan-awon nga ginahimo didto sa langit-nong templo sa dinha nga ang tuig 1844 nagdala sa takna sa paghukom. Unya didto sa langit mingsugod ang buhat sa masusuihong paghukom, kun paglinis sa satuaryong langitnon, nga sa sulod sa maong panahon ang mga kaso sa tavvo pagasu-sihon sa atubangan sa Dios. 266 ANG ATONG KATUIGAN Kon kanang buhat sa pagsusi matapus na, ang pagminis-tro ni Kristo alang sa sala mamatapus, ang kaluwasang tawo-hanon masira usab, ug ang along Ginoo moanhi sa madali ingon nga Hari sa mga hari ug Ginoo sa mga ginoo, aron sa pag-tigum sa Iyang mga tinubos, samtang ang tanan nga mga ma-kasasala paglaglagon sa kahayag sa iyang pag-abut. ” 2 Tes. 2:8. Sa panan-awon sa Daniel 8, sanglit ang daku nga 'aposta-siya nakita nga nakiggubat batok sa kamatuoran sa Dios, ang ])angutanna mao “Dnsa kadugay ang panan-awon. sa pag-hatag lakip sa santuaryo ug sa kasundalohan sa pagyatak sa ilalum sa tiil ?’? Ang tubag sa gisangputang mao, sa 1844 ang paghinis sa santuaryo ang takna sa paghukom sa Dios magasu-god didto sa langit, nga magahatag sa tubag sa Dios alang sa sala ug sa apostasiya. Ania karon kita nagakinabuhi sa dakung sumbanang ad-law sa katapusan nga diin maov ginapaabut sa tibuok nga langit Ang katapusan haduol na. Ug samtang ang maong buhat nagapadayon didto sa kahi'tas-an sa langit, ang G;noo naganiantala ug usa ka la king inaayong balita sa vuta nga na-gapausbaw pag-usab sa kamatuoran nga sa dugay nang pa-nalion ginayatakan, ug nagatawag sa mga tawo sa pagpaan-dam alang sa pag-anhi sa Ginoo. ANG TKATUfiONG HAMTA 8A MAXOLOXDA ‘Anin dinhi ang pagpailub sa mga balaan an niga nugabantay sa mga sugo sa _ Dios. ug sa pagtoo kang Jesus.” Bugna 14:12 AXG c-UGO 8A MAAYONG “Lumakaw kamo sa tibuok nga kalibutan, iman BALITA tala ninyo an? Maayon? Ralita sa tanun nga mga tawo.” Markos 16:15. Ang Lihok sa Tibuok Kalibutan GITAG AN SA TAGNA SA BUGNA 11 AMT ANG ang buhat mahitungud sa oras sa paghu-kom kun panahon nga mao ang paghinis sa sau-tuaryo nagapadayon didto sa 'templo nga langitnon sa kahitas-an, ang Ginoo nagapadala sa kalibutan ug usa ka espisyal nga balita sa pagpa-andam alang sa pag-anhi sa Ginoo. Dili diosnong paagi ang paghimo mining mahinuklogong paghukom didto sa langit nga moabut sa walay popahibalo sa mga tawo. Ang tagna ni Daniel nagpahimutang sa sibong panahon sa iyang pagsugod; ug ang pangutana nga gisukna sa igdulongog sa manalagna, “Unsa ka dugay ang panan-awon. sa paghatag sa santuaryo ug 6a pagpayatak sa mga kasundalohan ? nagasugyot nga kon ang panahon moabut, ang mga kamatuoran sa Dios nga ginayabakan sa ilalum sa tiil sulod sa daghang mga katuigan pagapahitas-on ug pagabaghoon ang pagmantala sa tibuok kalibutan. 268 ANG LIHOK SA TIBUOK. 269 Sa pag-abut sa takna sa paghukom, sa tuig 1844, may mitindog nga bulohaton nga sibo gayud sa lihok sa maayong Balita, nga sukad niadto nagpcdayon sa pagdala sa pahiba.0 sa maong takna ngadto sa mga kinatumyan sa yuta. ANG DALAN GIANDAM ALANG SA PASUGOD SA BUHAT Apan adunay usa ka pasi-unang buhat nga pagahimoon, sa pag-andam sa dalan alang sa sibo nga balita mahatungud sa pag-anhi. Sa mga adlaw sa karaang Israel, sa nagakahiduol na gani ang panahon alang sa paghinis sa santuaryo, ang mga katawo-han ginapahibalo mahitungud sa umaabut nga mahinuklogong takna. Ang adlaw sa pagsiguli— “ang ikapulong adlaw sa ikapitong bulan”—mao ang sundanang takna sa paghukom. Ang tanang mga tawo kinahanglan magaandam sa ilang mga kasingkasing alang sa dakung adlaw. Tungod ning tuyoa ang Ginoo nagatudlo, sa nahaunang adlaw sa ikapitong bulan nga usa ka adlaw sa pagpatunog sa mga budyong. Lib. 23:24. Ang budyong nga salapi paga-patunggon nianang adlawa, sa pagpahibalo sa tanan nga ang adlaw sa pagpakigsig-uli nagkahaduol na, sa diha nga ang tanang hulusayon pagadad-on sa pagsusi sa atubangan sa lingko-ranan ang kaloy-nan pinaagi sa pagministro sa gipakahataas nga sacerdote didto sa lugar nga labing balaan sa yutan-ong santuaryo. Sa pagpahiuyon ning sulondan ingon nga ang tuig 1844 nagkahiduol na sa diha nga ang dakung landong nga adlaw sa pagpakigsig-uli gibuksan ug ang naghinapus nga buhat ni Kristo misugod sa dapit nga labing balaan sa langitnong tem-plo ang budyong nga nagtawag sa umalabut nga oras sa paghukom misugod paglanog sa tibuok nga ka-Kristianosan. Ang mga hitabo sa nagakatapus na nga mga tuig sa ika napulog walo nga siglo ug ang nahaunang mga tinagpulo ka mga tuig sa ikapulog siyam nga siglo, nakapasibut sa mga nanagtoon sa Biblia sa pagpaatiman ug maayo alang sa pag-toon gayud sa mga tagna sa kasulatan. Nakita nga ang mga (18) 270 ANG ATONG KATUIGAN ilhanan sa ulahing mga adlaw nanagpakita na, ug nga ang tanang laray sa kaagi sa tagna nagtudlo ngadto sa nagkaha duol nga ikaduhang pag-anhi ni Kristo. Dinhi ug didto ang mga nanagtoon sa Pulong nakakita nga ang 2300 ka mga tuig sa Dan. 8:14., ingon sa ginapasabut sa ika-siyam nga kapitulo, mama'tapus sa madali; ug ang uban nakadangat sa sibo nga pitsa, ug nagpaabut sa tuig 1844 ingon nga panahon nga ang oras sa paghukom moabut. Ang mga saksi nanagtindog sa Uropa, mining mga nasod nga mosunod: Holanda, Alemania, Rusia, ug sa mga kalung-soran sa Eskandinabia. Si Joseph Wolff nga misyonero sa haduol nga Sidlakan, nagawali sa Gresia, sa Palestina, sa Tur-kiya, sa Afganistan, ug sa laing mga dapit, mahitungud sa oras sa paghukom. Si William Miller ug ang daghang mga katabang niya nagawali sa maong balita sa 'tibuok nga Amerika. Si Mourant Brock, usa ka Clerigo sa Iglesia Anglicana sa iyang pagsulat sa day on na ang 1844, miingon: ‘‘Dili lamang kay sa Grand Britanica ra nga ang pagpa-abut sa nagkahiduol nga pag-anhi sa Manluluwas ginasagop. ug ang tingog sa pagpasidaan gipa-usbaw kon dili sa Amerika, India ug sa Continente sa Uropa usab. Sa Amerika lamang may mga tolo ka gatus ka ministro sa pulong nga nagwali sa ingon “Kining Maavong Balita sa Ginharian.’ Samtang niining lungsora haduol sa pito ka gatus sa Iglseia Anglicana ang nagsigaw sa maong balita.”—“Advent Tracts”, Vol. 1L p. 135. Dili ang tanan nga mingsalmot sa tuaw sa pagpamata niadtong panahona nagkasama ang pagsaysay sa mga tagna, kun ang pagpatin-aw sa sibo nga tuig sa 1844 ingon nga si-iiugdan sa takna sa paghukom sa Dios; bisan pa sa Amerika, Uropa, ug sa Asia ang matin-aw nga balita mahitungud sa katapusan sa tinagnang panahon sa 1844 ginamatanla uban sa gahum pinaagi sa daghang mga tingog. Ug sa pag-abut sa panahon ang kalibutan minglanog ang pagtawag sa pagpaan-dam sa pagsugat sa takna sa paghukom, ingon sa mga kadag- ANG LIHOK SA TIBUOK. 271 hanan sa Israel ginapahibalo pinaagi sa tingog sa budyong sa pagpaandam alang sa howarang adlaw sa pagpasig-uli. Ang kinaiya sa hitabo nga miabut sa katapusan sa 2300 ka mga tuig wala masabut niining unang mga magmamantala sa umaabut nga paglaum. Ang paglaum sa kadaghanan mao nga tungha, nga nanagbantay “sa mga sugo sa Dios, ug sa pag-too kang Jesus.” Sa paghagtok sa oras, ang maong buhat mingsugod usab. Kining buhata sa ikaduhang pag-anhi na-hamugso sa katumanan sa tagna sa Dios. Ug ang tuyo sa maong buhat mao ang pagpausbaw pag-usab sa sumbanan sa mga kamatuoran nga ginangitngitan sa tradisyon ug ginayatakan sa ilalum sa tiil, ug sa pagtawag sa tanang mga tawo alang sa pagtulon-an sa Bag-ong Tugon mahitungud sa “mga su^ go sa Dios, ug sa pagtoo kang Jesus,” diin ang tagsa ka ma-tinuhoong kalag makakaplag malig-ong dalangpanan ning na-gakatapus nga mga gutlo sa oras sa paghukom didto sa mga hukmanan sa kahitas-an. ANG KRISTOHANONG INAIIAN “Pagpili kamo niining adlawa kong kinsa ang inyong alaga- NGA NAGTAMBAG SA IYANG ANAK ron. . . apan kanako ug sa akong balay maga-alagad kami NGA BABAYE NGADTO SA KAMATAYON kang Jehova.” Josue 24fl5. maga aiagaa Kami (276) ANG DUHA KA MANANAP “Kahadlokan ninyo ang Dios, ug ihatag ninyo SA BUGNA 13 Kaniya ang himaya; kay miabut na ang oraa sa iyang paghukom.” Bug. 14:7. Ang Balita sa Oras sa Paghukom ANG MAAYONG BALITA ALANG SA ATONG PANAHON NG Maayong Balita sa santos nga sulat alang ning panahona sa oras sa paghukom anaa ginapahaluna sa Bugna 14. “Hingkit-an ko ang usa usab ka manolonda, nga nagalupad sa katung-anan sa langit, nga aduna ing walay ka-tapusan nga Maayong Balita, nga igamantala sa mga naga-puyo sa yuta, ug sa tanan nga kalungsoran, ug banay, ug si-nultihan, ug nasod, nga naga-ingon sa hataas nga tingog: Kahadlokan ninyo ang Dios, ug ihatag ninyo kaniya ang himaya; kay miabut na ang oras sa iyang paghukom; ug simbahon ninyo ang nagabuhat sa langit, ug sa yuta, ug sa dagat ug sa mga tuburan sa mga tubig.” “Ug misunod kanila ang usa usab ka manolonda, ang ika-duha, nga naga-ingon: Nahulog na, nahulog na ang Babilonia, 277 278 ANG ATONG KATUIGAN ang dakung siyudad; kay gipainum niya ang tanan nga mga katawohan sa bino sa kaisog sa iyang pagpakighilawas. “Ug misunod kanila ang usa usab ka manolonda, angika tolo, nga naga-ingon sa hataas nga tingog: Kon kinsa ang na-gasimba sa mananap nga mapintas, ug sa iyang larawan, ug nagadawat sa timaan sa iyang agtang, kun sa iyang kamot, si-ya maga-inum usab sa bino sa kaisog sa Dios, nga gitagay sa walay simbog sa tagayan sa iyang kaligutgut, ug magaantus siya sa kalayo ug asupre sa atubangan sa mga manolonda nga balaan, ug sa atubangan sa Kordero; ug ang aso sa pag-antus nila nagautbo sa mga tinuig sa mga katuigan; ug walay kapa-hulayan sa adlaw ug sa gabii ang mga managsimba sa mananap nga mapintas ug sa iyang larawan, ug kinsa nga mu-dawat sa timaan sa iyang ngalan.” “Ania dinhi ang pagpailub sa mga balaan, ang mga nu-gabantay sa mga sugo sa Dios, ug sa pagtoo kang Jesus.” Bug-na 14:6-12. Sa nahisangyaw na killing balitaa sa tanan nga mga nasod, sumala sa tagna ang katapusan magaabut, kay ang mosunod nga talan-awon nga gidala sa atubangan sa panan-awon sa ma-nalagna mao ang pag-anhi ni Kristo aron sa pag-ani sa alanihon yuta. “Hingkit-an ko, ug ania karon, ang usa ka panganod nga maputi, ug sa ibabaw sa panganod nagalingkod ang sama sa Anak sa Tawo nga may usa ka purongpurong nga bulawan sa iyang ulo, ug usa ka galab nga maliait sa iyang kamot Bersiculo 14. Ang lagda sa mensahe nga giliatag dinhi nagapahayag sa nagkalainlaing hinungdanong bahin: J. ANG MAAYONG BALITA Kini dili maoy bag-o kun laing Maayong Balita. Adunay usa lamang ka Maayong Balita. Kining mensalie-a mao “ang walay katapusang Maayong Balita,” nga sumala sa mga pu-long kini nahiangay sa kahimtang sa panahon sa oras sa pag-hukom. Ang buhat sa ikaduhang pag-anhi nagadala sa bula- ANG BALITA SA ORAS SA. 279 hang balita sa hingpit nga kaluwasan gikan sa sala tungud su pagtoo kang Jesukristo. ANG SOLEMNING PASIDAAN Ang mensahe mao ang katapusang tubag sa Dios sa ha-taas nga panahon sa pagbalit-ad sa Iyang kamatuoran. Bisaii ang mga pahamatngon gipahayag sa maluwasong grasya ug madaugong gahum sa gugma sa Dios nga anaa kang Kristo Jesus nga atong Ginoo. 8a panan-awon sa Daniel 8, ang manalagna ginapakit-a sa bulohaton sa pagpamiya sa matuod nga pagtoo sa ulahing mga panahon, sanglit iyang “gihulog sa yuta ang kamatuoran” ug “nagbansay ug nag-uswag.” Apan sa tubag sa pangutana. ‘‘Unsa ka dugayon?” ang dakung tinagnang panaho-n nga 2300 ka mga tuig giliatag, sa katapusan nga diin (ang 1844) pagsugdan did to sa langit ang buhat sa paghukom. Kon ka-nang buhata mahuman, ang mahimayaong pagpahayag ni Kristo magatapus sa paghari sa sala ug sa kasaypanan. Ug samtang ang naghinapus nga buhat sa paghukom na-gapadayon didto sa langit, kining mensahea mahitungud sa oras sa paghukom nagpausbaw sa mga kamatuoran dinhi sa yuta nga ginayatakan, ug ang Ginoo naglitok sa Iyang katapusan nga paliimangno bat ok sa sala ug sa apostasiya. Ang mga pulong nga iyang gisulti maoy makalilisang, ingon sa gisaysay ni Bengelius kanang gipamulong nga makahahadlok mao ang labing daku sa tibuok nga Kasulatan, ug nga maga-lanog pag-usab nga adunay g'ahum gikan sa baba sa ikatulong manolonda.” — “Introduction to ApocalypsePreface XXIX (London, 1757). Ang Ginoo masingkamoton kauban sa mga tawo mining orasa samtang nagapadayon ang paghukom, karon sa mga mi-natay, kinahanglan usab sa madali pagapatikan sa walay katapusang kapalaran ang tanang mga buhi pa. Sa ingon mini ang mensahe nagaagda sa tanan sa pagpahunahuna. Linantaw sa unahan ang panahon nga ang maong men-• ( k'nr.ln.nglan i:ga maga;.l)nt, i Juan Wesley mingsulat 280 ANG ATONG KATUIGAN “Malipayon kadto sila nga nagahimo sa matarung nga paggamit niining diosnong mga balita.” —“Notes on New Testament,” Sa Bugna 14. Kining mga pahimangnoa maoy bahin “sa walay katapu-sang Maayong Balita.” Busa, bisan kinsa nga magawali sa bug-os sa Maayong Balita ni Kristo niining katapusan nga mga adlaw kinahanglan nga magapatunog niining mahinoklogong pagtawag. 3. USA KA PAGTAWAG ALANG SA PAGKAMATINUMANON SA DIOS “Kahadloki ang Dios” mao ang pagdapit. “Simbaha Si-ya”. Sa nahaunang panan-awon sa kapitulo nga ikapulog tolo, ang Ginoo nagpakita sa manalagna sa buhat sa usa ka gahum eklesiastika, nga ginapahanungdan sa usa ka mananap nga ingon sa leopardo, nga magasulti ug dakung mga butang, ug nga magalutos sa mga tumotoo sulod sa hataas nga mga katuigan, nga nagapakiggubat batok sa kamatuoran sa Dios ug sa Iyang santuaryo. “Ang tibuok kalibutan nanghibulong sa mananap nga mapintas. Ang manalagna miingon: “ Pagasimbahon siya sa tanan nga nagapuyo sa yuta, nga ang ilang ngalan wala mahisulat sa basahon sa kina- buhi sa Kordero.” Bug. 13:8. Samtang ang gahum kalibutanon ug ang tingog sa ban* tog nga tinohoan nagapahitaas niining galmm eklesiastika tig naghatag himaya niini, ang Maayong Balita sa santos nga salat nagdapit sa mga tawo sa pag-ampo sa matuod nga Dios. “Kahadlokan ninyo ang Dios, ug ihatag ninyo kaniya ang himaya; kay miabut na ang oras sa iyang paghukom: ug sim-bahon ninyo ang nagbuhat sa langit ug sa yuta Kon kinsa ang nagasimba sa mananap nga mapintas ug sa ivang la-rawan, ug nagdawat sa timaan, siya magainum nsab sa bino sa kaisog sa Dios.” “Sa matin-aw, ang maong buhat nagalakip sa hulusayon mahitungud sa pagbulot-an. Paga-ilhon ba ang Dios ingon nga labaw? kun ang gahum nga (eklesiastika), nga kansang pag- ANG BALITA SA ORAS SA. 281 hinsbaw ug buhat gitag-an sa tagna, maoy pagailhon nga may kagamhanan ? “Ang paggamit sa usa ka timaan, kun ilhanan, sa pagpa-ila sa diosnong pag-ampo, maoy nabatasan sa tinohoan nga dili Kristohanon. Ang usa ka tawo makaarang sa pagkakita sa usa ka Hindu nga magapauli gikan sa templo nga pinatikan sa timaan ni Vishnu kun sa uban pang diosdios nga bag-o pang ginabadlis sa agtang. Sa kinaraang pagginawi, nga diin gina-kuha kining ilhanana sa 4‘timaan'’ sa Biblia, si Dr. Juan Potter miingon, sa iyang “Antiquities of Greece “Ang mga ulipon dili lamang kay ginadaitlan sa puthaw kondili nga binaga alang sa ilang mga kalapasan (nga maoy tuyo niining 'timaana, aron sa pag-ila kanila, kon ugaling mo-kalagiw sila gikan sa ilang mga agalon; Sa maong paagi usab ginahimo kini sa ilang mga sundalo, ug ang kalainan lamang mao nga ang mga ulipon ginapatikan sa ilang mga agtang uban sa ngalan sa katingalahang panagway kun butang nga ila sa ilang mga agalon; ug ang mga sundalo ginapatikan sa kamot nga uban ang ngalan sa ilang general. Sunod sa maong batasan, na-kinaiya usab sa pagpatik sa mga mag-aampo ug mga mag-aalagad sa ubang mga diosdios; kay sa pagsulti ni Luciano mahitungud sa mga mag-aalagad sa diosdios sa Asi-ria, nagapamatuod, ‘Silang tanan ginapatikan sa nagkalainla-ing patik, ang uban sa mga palad sa kamot, ang uban sa ilang mga liog; busa kini nahimong nabatasan sa mga Asirianhon sa pagpapatik sa ilang kaugalingon.1 ’ Ug si Teodoreto may pag uyon nga ang mga Judio ginadid-an sa pagpapatik sa ilang kaugalingon sa puthaw kun uban pang butang nga binaga (Lib. 19:28) tungud kay ang mga diwatahan, nagagamit nia-nang buhata sa paghalad sa ilang mga diosdios nga bakakon. Ang mga patik nga ginagamit niining hitaboa nagakalain-lain. Usahav nagadala sa ngalan sa diosdios, usahay sa iyang kinaugalingon nga ilhanan; sama pananglit sa lipak ni Jupe-ter, sa sapang ni Neptuno nga tutolo ing tomoy, ang tanum nga ginganlag Yedra ni Bachus, nga diin, ang ngalan angga kang Tolomeo Pilopater mao ang Gallus, tungud kay ang iyang lawas 282 ANG ATONG KATUIGAN ginapatikan sa mga dahon nga gina'tawag yedra. Kim, sa ka-tapusan, nagapatik sila sa ilang kaugalingon sa numero nga makapatingala, diin ang ngalan sa diosdios ginahubit. Sa ingon niana ang adlaw nga ginapahanungdan sa numero nga DCVIII, gina-ingon nga ginapahayagan ning duha ka nume-rong letra XH (Conf, Martianos Capello). Kining tutolo ka mga paagi sa pagpatik ginapahavag ni San Juan kining tanan dinha sa basahon sa Bugna: ‘Gibuhat niya nga magapanimaan sa ilang mga kamot nga too kun sa ilang mga agtang ang tanan nga mga gagmay ug dagku, mga dato ug mga hangul, mga luwas ug mga ulipon; ug walay bisan kinsa nga arang makapalit, kun makabaligya, kon wala siya ing timaan, bisan ang ngalan sa mananap nga mapintas kun ang ihap sa iyang ngalan’ ” — Vol. I, pp. 65, 66. (London, 1728.) ANG BIT HAT SA GAHUM NGA PAPANHON Ang bisan unsang pagtanding sa kinataliwad-an niining mananap nga leopardo sa Bugna 13 ug ang “diutay nga su-ngav” sa ikaupat nga mananap sa Daniel 7, nagapakita sa ma-tin-aw nga ang samang galium mao ang ginapahayagan sa tag-sa-tagsa. Ang mao gihapong tingog nadungog nga “nagasulti ug dagkung mga butang,” ang mao gihapong espiritu sa pagka-rnaglulutus ginapakita, ang mao gihapong pakiggubat batok sa kamatuoran sa Dios. Kini mao ang Papadong Romanhon. dinha sa iyang pagpahitaas sa tawohanong kagamhanan labaw sa diosnon nga “ang tamnalasang usa sa tagna ni Pablo, naga-lingkod sa simbahan sa Dios nga nagapaka-dios, nga nagava-tak sa pulong ug sa balaod sa Labing ITataas, ingon sa gina-tagna ni Daniel. “Siya mosulti ug dagkung mga pulong batok sa Labing Ilataas. ug moluya sa mga santos sa Labing Hataas, ug maga-hunahuna sa pag-usab sa mga pan ah on ug mga balaod.” Dan. 7:25. Batok sa pag-ila mahitungud sa gina-angkong pagbulot->'ii niining gahuma, ang Maayong Ba.lita sa santos nga sulat sa Bugna 14 nagapalanog sa iyang mahinoklogong pahimatngon: ANG BALITA SA ORAS SA. 28: ‘‘Kon kirisa ang nagasimba sa mananap nga mapintas, ug sa iyang larawan, ug nagadawat sa timaan.* ’ ANG LAKAWAN SA PAPADO Unsa kining larawan? Sa matin-aw ang larawan sa Papa-do kinahanglan nga mao ang tinohoanong pagbulot-an nga clili tinukod sa Papado, kondili nagagamit kun nagasunod sa pa-panhong mga pagtulon-an ug nagapaningkamot sa pagpatu-man niining mga pagtulon-ana pinaagi sa gahum lungsodnon, ingon gayud sa kanunay nga ginahraio sa Papado kon ugaling may kahimoan. Kining pag-uswaga. nga sama sa Papado gina-pakita sa manalagna sa ulahing bahin sa panan-awon sa kapi-tulo 13 sa Bugna. Nakita niya nga gihimo ang larawan, ug sa panan-awon nasaksihan ang iyang mga gihunahunang panlimbasog sa pagpatuman sa katawohan sa timaan, kun il-hanan, sa Papado: “Nagabuhat sa tanang kagamhanan sa nahaunang mananap nga mapintas sa iyang atubangan; ug ginapasimba niya ang yuta ug ang mga nagapuvo kaniva sa nahaunang mananap, nga naayo na ang iyang samad nga ikamatay Ug gibuhat niya, nga magpanimaan sa ilang mga kamot nga too kun sa ilang mga agtang, ang tanan nga mga gagma.y ug mga dagku, mga dato ug mga hangul, mga luwas ug mga ulipon; ug nga walav bisan kinsa nga arang makajialit. kun makabaligya, kon wala siya ing timaan, bisan ang ngalan sa mananap nga mapintas. M Bugna 13:12-17. AXG PAT IK KUN TIMAAN, SA KAGAMHANANG PAPANHON Ang Papadong Romanhon nagapatindog sa kasugoan sa Domingo ingon nga patik kun timaan sa kagamhanan sa igle-sia sa pag-ilis sa gikabilinbiling sugilon nga eklesiastika ug batasan sa lugar sa Pulong sa Dios. Tungud niana si Monsignor Segur, sa “ Plain Talk about the Protestantism of Today,mi-ingon: “Ang pagbantay sa Domingo sa mga Protestante maoy usa ka pagyukbo bat ok sa ilang kaugalingon alang sa kagamhanan sa ierlesia. ” pa^c 213. 284 ANG ATONG KATU1GAN Gumikan mining pagka-usaba sa Sabado pinaagi sa tradicion, nga kabatok sa matin-aw nga sugo sa Dios sa pagpaka-balaan sa ikapitong tdlaw, nga ang bantugang Concillo sa Trento nagpangaliopo sa dinha nga maghatag sa tubag sa Roma alang sa tubag sa singgit sa Repormacion mahitungud sa “Biblia ug sa Biblia lamang.” Ang concillo naglantugiay du-gay mahitungud sa iyang tubag. Ang historiador raiingon: “Sa ulahi, sa katapusang pagbukas sa ikapulog walo sa Enero, 1562, ang ilang katapusang supak ginasalikway; ug unya ang arsobispo Regio naghimog pakigpulong nga nagapa-hayag gayud sa dayag nga ang tradicion nagabarug labaw pa kay sa Kasulatan. Busa, ang pagbulot-an sa iglesia dili kata-kip sa mga pagbulot-an sa Kasulatan, tungud kay ang iglesia naga-ilis sa Sabado ngadto sa Domingo, dili pinaagi sa sugo ni Kristo, kondili sa kaugalingong pagbulot-an sa iglesia. Uban mini aron sa pagtino gayud ang ilang katapusang limbong na-bungkag, ug kini gipahayag nga ang tradicion wala magpaki-ta sa pagkakaraan, kondili nagpadayon nga bugna. ’’ — Dr J. H. Holtzman, Canon and Tradition,” p. 263. Sukad niining halandumong consillo, ang kasugoan sa Domingo gihuptan ingon nga patik sa gahum sa iglesia sa pagsu-go sa pagbantay sa mga tulomanong tinohoanon. Sa ingon niana ang “Doctrinal Cattechism,, ni Keenan miingon pag-usab: PANGUTANA: May lain ka ba nga paagi sa pagpamatu-od nga ang iglesia may gahum sa pagsugo’g nga piesta nga iglili-hi? TUBAG: Kon wala pa siya nianang gahuma, ang tanan nga mga bagong tinohoan wala unta mag-uyon kaniya sa iyang sugo sa pagpasantos sa Domingo, ang nahaunang adlaw sa si-mana, nga ilis sa pagsantos sa Sabado nga ikapitong adlaw, kay kining pagkailisa wala gayuy pagbulot-an sa Biblia. ”— dahon 174. Ang tagna ni Daniel nag-ingon nga kining gahum “ma-gahunahuna,, sa pag-usab sa mga panahon ug mga balacd sa ANG BALITA SA ORAS SA. 285 Labing Hataas; ug ang pag-usab sa kasugoan sa Sabado glpahaliina iugon nga maoy tiraaan sa kagamhanan sa iglesia nga labaw sa sinulat nga balaod sa Labing Hataas.. Ang labing katingalahan sa tanan, mao nga ang mga ka-punongang Protestante nanaglaban sa tulomanon nga dili pi-nasikad sa kasulatan sa igpapahulay nga nahaunang adlaw nga tinukod lamang sa mga tawo sa pagbatok sa balaod sa Dios. ANG MAKAMAMATAYNG HUKOM “Si Pilato nagingon kanila, Unsa ba NI PILATO SA ORAS SA PAG8ULAY ang pagabuhaton kang Jesus, nga gi- hinganlan si Kristo?” Mateo 27:22. nga naga-ingon nga “Ang ikapitong adlaw mao ang Sabado kun igpapahulay ni Jehova nga imong Dios." Ug kining mga kapunongana sa ilang paglimod sa pagtulon-an sa Protestante mahitungud sa kagawasan sa tinohoan, nagapalimbasog sa pag-pangitag gahum sa pagpatuman sa pagbantay sa Domingo pi-naagi sa balaod sa lungsod. Apan kini maoy nagabuhat sa usa ka larawan gayud sa Papado Romano,—iglesia nga naga-gamit sa gahum sa lungsod aron sa pagpatuman sa tulomanong tinohoanon. ( 19 ) 286 ANG A TONG K AT PIG AN Kining tanan ginatagna sa pulong matagnaon. Ang ma-nalagna ginapakita (Bugna 13:11-17), mining panagwaya sa Papado,—ang mga kapunongpunongang eklesiastika nga dili lamang kay kaugalingon ra sa Papado kondili nagasunod sa mga pasikaranan sa Papado niining butanga,—nga nagapangita sa paagi sa pagpugos sa mga tawo sa pagpadawat sa timaan sa papanhong apostasiya. Batok sa mga buhat sa Papado ug niining larawan sa Papado, ang katapusang pahibalo mahitungud sa “walay ka-tapusang Maayong Balita nagpausbaw sa iyang mapahimat-ngunon nga singgit: “Kon kinsa ang nagasimba sa mananap nga mapintas, ug sa iyang larawan, ug nagadawat sa timaan sa iyang ag-tang, kun iyang kamot, siya maga-inum usab sa bino sa ka i sog sa Dios.9 y Kini mao ang panalion sa oras sa paghukom, sa diha nga ang Dios magapa-usbaw na sa sumbanan sa mga kamatuoran nga ginatumban sa hataas nga panahon.. Sa santuaryo nga la-ngitnon ang magahinapus nga buhat ni Kristo sa paghukom na-gapadayon, nga magaandam sa Iyang pag-anhi sa masubarong himaya aron sa pagtapus sa paghari sa sala. Dinhi sa vuta ang Ginoo nagapadala sa mga tawo sa katapusang pahibalo sa Maayong Balita nga nagapahimatngmi batok sa sala ug kasaypanan, ug nagdapit sa tanang tawo sa pagsimba sa Dios, ug sa pagbantay sa mga kasugoan sa Dios, ug sa pagtoo kang desus. ” ANG ILHANAN SA PAGBULOT-AN NI JEHOVA Ang Dios usab adunay Iyang ilhanan kun timaan, sa Iyang pagbulot-an. Ginapasikad Niya ang Iyang pagpanag-iya sa la-baw nga pagbulot-an sa kamatuoran sa Iyang malalangong ga-hum. Ingon nga Magbubuhat, ang Iva mao ang may pagbulot-an ug gahum. “Si Jehova mao ang rnatuod nga Dios. Siya nagbu hat sa yuta tungud sa iyang gahum.” Jer. 10:10-12. Ug ang diosnong handumanang tinukod mahitungud sa Iyang gahum sa pagkamaglalalang mao ang balaang Sa- ANG BALITA SA ORA8 8A. 287 bado. Ang Sabado mao ang patik kun timaan sa matuod nga Dios: “Pakabalaana ang akong mga adlaw nga igpapahulay; ug sila mahimong usa ka timaan sa taliwala kanako ug kaninyo aron kamo mahibalo nga ako mao si Jehova nga inyong, Dios.” Eze. 20:20. Sa usa ka bahin mao ang patik kun timaan sa pagpabu-lag gikan sa Dios; ug sa laing bahin usab mao ang patik kun-limaan sa pagkamatinahuron sa Dios. Unsang patika ang pa-gadawaton sa tawo samtang ang hulosayon nagpiit sa tanang kalag alang sa pagpahunahuna? Asang dapita kita magatin-dog? Sa kang kansa kahang bandilaa kita mahasakop kinahang-lan kon moabut na ang panahon sa pagkasira sa oras sa paghukom9 “Ang pagsulay nga miabut kang Pilato muabut nga bag-o .sa mga tawo sanglit ang pahibalo ni Kristo nagatandog sa mga tawo sa pagpadawat. “Unya unsay pagabuhaton ko kang Jesus”? Nagapangotana ang gobernador nga Romanhon,—ug nag-uyon siya sa ’tingog sa kadaghanan. Ang iyang makamama-tay nga paghukom sa panahon sa pagsulay nagapasidaan kana-to sa pagpahunahuna alang kang Kristo ug alang sa pulong sa Iyang kaluwasan karon, niining oras sa paghukom sa Dios. ” Ang balita sa Bugna 14:6-14 nagapadayon sa pagkayiap sa tibuok nga kalibutan. Sa matag tuig mga linibo ang bag-ong mga tingog nga mohuyop sa pagbalita niini. Ang mga balay nga patikanan nagpatik sa daghang mga pinulongan. Ang mga tulonghaan ug ang mga kolegio sa mga dagkung yuta nagtudlo sa mga linibong batan-ong mga Adventista, ingon nga maoy dakung tuyo sa kinabuhi sa pagpadali sa ma-hatungud sa ikaduhang pag-anhi sa kalibutan. Mga tambala* nan nga atua sa nagakalainlaing mga yuta, samtang naga-bansay ug mga misyonerong mananambal nga ebangelista sa mao usab nga panahon naga-atiman sa mga masakiton ug na-gatudlo sa mga pagtulon-an sa Biblia mahitungud sa kaayo-han sa lawas ug sa pagbutang sa kasarangan. Kining buhata nagapasabut ug maavo sa tanang pagtulon-an sa “wa- 288 ANU ATONG KATU1GAN lay katapusang Maayong Balita,” samtang nagatukmod sa tanang butang makahinuklog nga ang pagkamatinumanon kang Kristo karon nagakahulogan sa pagtalikod gikan sa tradisyon ug batasan nga dili pinasikad sa Biblia ug moatubang sa mga sugo sa Dios ug sa pagtoo kang Jesus. Bisan pag-karaang batasan ang pagbantay sa Domingo, a pan kini bag-o lamang nga paghiklin sa pulong sa Dios ug Sti sulondan ni Jesukristo. Ingon sa gipaimulong ni San Cepria-no; ‘‘Ang paggamit nga walay kamatuoran mao. lamay ka-raang kasaypanan”. Ang matin-aw nga kahayag sa Bala-ang Kasulatan nagatawag karon sa tomotoo sa pagpahalayo gikan sa dalan sa kasaypanan ngadto sa dalan sa kahayag. Sa mga panahong nangagi ang Kristohanong tumotoo sa pagkawalay alamag nagasunod lamang sa pagdumala sa Papado mahitungud niining butanga. Ang Ginoo dili magapaningil sa bisan kinsang tawo sa kahayag nga wala niya mahibaloi. Ang repormacion maoy usa ka buhat nga mauswagon. Mahitungud sa nangagi makaarang kita sa pag-ingon kauban ni Pablo: “Ang Dios nga nagapasaylo sa mga panahon sa pagkadili maalam, karon nagasugo sa tanan nga mga tawo sa tanan nga dapit, nga maghinulsul; kay gitagal niya ang usa ka adlaw, nga paghukman ang kalibutan sa katarungan. ” Buhat 17 .*30,31. Karon, kining “oras sa paghukom sa Dios’’ ming-abut na, kinahanglan nga igasalikway ang bug-os nga taptap sa tradisyon nga papanhon, ug kon si Jesus moanhi sa himaya, sa tanang yuta hikaplagan ang mga tumotoo nga adunay pagtoo ug nagabantay sa mga sugo sa Dios. Kining tanan nga mga butanga gipakita kang Juan didto sa pulo sa Patinos.— ang pag-abut sa oras sa paghukom, ang pag-sugod sa buhat sa pagwali sa ikaduha nga pagbalik, ug ang pagmantala sa katapusang balita alang sa tanang mga nasod. Ang nakita ni Juan sa panan-awon sa haduol na karon sa duha ka libo ka mga tuig nga nangagi, ania nakita nato sa atong mga mata nga natuman karong adlawa. Apan dili pa igo ang pagtan-aw niini; kinahanglan nga may ato kitang bahin ug nga mausa ka bahin niini. SI SATANAS MISULOD “Ang bayad sa sala mao ang kamatayon". SA TAN AM AX SA EDEN Roma 6:23. Ang Sinugdan sa Kadautan ANG PAGSUGOD SA DAKUNG BTJGNO NI KEISTO UG NI SATANAS dakung bugno sa kinataliwad-an sa maayo A ^llS' sa dautan, nga maoy naglabi sa kalibutan su-JttXXJ^kad sa pagkahulog sa tawo didto magsugod sa la-ngit. Mga bahin sa manolonda nangalsa batok sa Dios ug sa Iyang kagamhanan. “May usa ka daku nga pagpakig-away sa langit; si Miguel ug ang iyang mga manolonda nagapakig-away sa bitin; ug nagapakig-away ang bitin ug ang iyang mga manolonda, ug wala si la makadaug, ug walay hingkit-an nga lugar nila sa langit. Ug gisalibay ang daku nga bitin, ang daan nga bitin, nga ginganlan yawa ug satanas, nga siya ang naga-pasalaag sa tibuok nga kalibutan; gisalibay siya sa yuta kanban niya gipanalibav ang iyang mga manolonda.” Bugna 12:7-9. Busa sa maong paagi miabut sa kalibutan ang mga ma-kusganong gahum sa kadautan nga mao ang nagapatigayon sulod sa daghang mga katuigan aron sa pagpabulag sa mga (289) ANG LALANG NI LUCIFER SA PAG-bATOK SA KAGAMHANAN SA DIOS °90 “Ituboy kd ang akong trono, sa ibn-baw 8a mga bitoon sa Dios. . . nga mahisama ako sa Labing Ilataas. Isa. 14:13, 14. ANG STNUGDAN SA KADAUTAN 201 tawo gikan sa pagpakighiusa sa Dios, ug sa pagpasulod sa kasingkasing tawohanon sa maong espiritu sa pagkadili ma-sinulondon nga mao ang nakahimog kadautan kang Satanas ug sa iyang mga manolonda. ANG HINUNGDAN SA PAGKAHULOG Si Kristo nag-asoy sa pagtulon-an: “Busa kon aiig suga nga anaa kanimo mga mangitngit, daw unsa gayud ka daku ang mao gayud nga mga kangitngit” Mat. 6:23. Ang pasikaranan nakakita sa iyang hilabihang paggamit sulod sa dakung pagbalit-ad, nga diin si Lucifer, ang magda-dala sa kahayag sa langit, nahimong Yawa, ang kaaway, ang prinsipe sa kangi'tngit. Ang garbo ug ang kaugalingon pagpahataas sa Tiro, sa kakaraanan, nakita sa Ginoo ang pagpahayag sa espiritu sa dios-dios mining kalibutana; busa, sa pagpahayag sa Iyang pa-hibalo sa pagsaway sa prinsipe sa Tiro, ang Ginoo nagasay-say sa hinungdan ug sa kaagi sa pagkahulog ni Satanas: “Ikaw didto sa Eden, ang tanaman sa Dios Ikaw mao ang dinihog nga kerubin nga nagatabon; ug ako naga-pahimutang kanimo sa ingon: ikaw diha sa balaan nga bukid sa Dios; ikaw nagasaka kanaog sa taliwala sa mga bato nga kalayo. Ikaw hingpit sa imong mga kagawian gikan sa adlaw sa pagbuhat kanimo, hangtud ang kadautan hingkaplagan diha kanimo Ang imong kasingkasing gipataas tungud sa imong kaanyag, ikaw nagadaut sa imong kinaadman tungud sa imong kasilak. Eze. 28:13-17 Ingon man usab dinha sa hilabihang garbo sa Babiloma uaila sa Ginoo ang espiritu sa pangulo sa mga manolonda nga masupilon. Sa usa sa mga balita sa Babilonia mao kini nga na-gapahinungud sa maphitas-on nga tinguha ni Lucifer didto sa langit: “Xaunsa na ang pagkaliulog mo gikan sa langit, Oh Lu-siro adlawng bitoon anak sa kabuntagon; naunsa na ang pag-paubos mo hangtud sa yuta nga ikaw man unta ang. nagapa-luya sa mga nasyon! Ug ikaw miingon sa imong kasingkasing, 292 ANG ATONG K AT DIG AN Ako mosaka sa langit, ituboy ko ang akong trono sa ibabaw sa mga bitoon sa Dios; ug ako molingkod sa bukid nga tigu-manan sa kinatumyang mga dapit sa amihanan; mosaka ako sa ibabaw sa mgia kahitas-an sa mga panganod; himoon ko nga mahisama ako sa Labing Hataas.” Isa. 14:12-14. Si Lucifer ug ang iyang gahum karon nagpasaag ngadto sa kadautan, uaglimbong sa daghang mga manolonda, pinaagi sa SI KRISTO UG SI “Walay kinsa nga wala matawo ug bag-o, nga NIKOPEMO arang makakita sa ginharian sa Dios.” Juan 3 :3. pag-ulo-ulo kanila sa pagpakighiusa kaniya sa pag-alsa batok sa kagamhanan sa Dios; uban ang gisamputan nga si Satanas ug ang tanan niyang mga kasundalohan gipanalibay. Si Kris-to miingon, “Gitan-aw ko nga si Satanas nahulog ingon sa kilaft gikan sa langit. Luk. 10:18. ANG YUTA INGON NGA NATAD SA PAG-AWAyAN Unya ang dakung bugno nga nagsugod sa langit nahabal-hin nganhi niining yutaa, ug karon ania nagalibut sa tawo. ANG SINUGDAN SA KADAUTAN 293 Kay “ang karaan nga bitin,” ang pangulo sa mga manolonda nga nangahulog, naglimbong sa tawo, ug nagulo-ulo kaniya sa dili pagtahod sa Dios ug sa pagpili sa iyang kaugalingong paagi nga labi kay sa paagi sa Dios. Gumikan mini miabut ang sala ug kamatayon sa kalibutan. Ug si Satanas, nga na-kadaug sa tawo didto sa ginadili nga kahoy, nahimo nga “Prin-sipe niining kalibutan” tungud sa iyang pag-agaw ug pagka-pildi sa tawo. ” Apan si Kristo nagahatag sa iyang kaugalingon aron sa pagluwas sa tawo gikan sa kaulipnan sa sala, ug sa pagpahiuli kaniya ngadto sa mahimayaong kagawasan sa mga anak sa Dios. Ang samang gamhanang gahum nga nakadaug kang Satanas ug sa iyang mga manolonda didto sa langit takus sa pagdaug sa iyang gahum dinha sa mga kasingkasing tawoha-non ug sa mga kinabuhi. Ang bugno ania sa taliwala giha-pon ni Kristo ug ni Satanas: ug ang kaluwasan sa tawo kun kalaglagan maoy tinguha niining mga nagakasumpaking ga-hum. Walay natad nga pagadapigan. Ang tanang kalag kina-hanglan magapili kon kinsa ang iyang pagatugyanan sa iyang paglaban. Dinhi niining pagpilia anaa ang iyang walay kata-pusang kapalaran: “Wala ba kamo manghibalo nga kon magatugyan kamo nga mga ulipon sa pagtuman kaniya, maulipon kamo niadtong inyong ginatuman; kun, sa sala nga sa kamatayon, kun sa pag-kamasinulondon nga sa katarungan?” Rom. 6:16. Tungud niana ang Ginoo nagahangyo sa mga tawo, “Pilia ang kinabuhi.” Busa ang tagsa ka kalag nga nagapili sa kinabuhi maaduna sa saad niini, kay si Kristo “arang usab ma-kaluwas sa tanan nga mga nagaduol tungud kaniya sa Dios. ” Hebreo 7:25. ANG PAGHUKOM KANG SATANAS Gikan sa panahon sa pagsupil ni Satanas, ginapamatud-an pinaagi sa hilabihang pagkamakagagahum sa Dios, nga may mag-abut nga katapusang hukom kon pagalaglagon na ang ‘Aron npn tiinpud sa kamatayon. pagalaplapon niv nay iihuni s.a kamatayon. npa mao anp yawn." ilw,. ANG S1NUGDAN SA KADAUTAX 295 kadatitan sa kalibutan. Ang pagtuman kun pagbuhat sa pag-hukom sa ibabaw sa mga manolonda nga mangahulog mao ang ginahisgutan ni Judas Tadeo: “Sa mga manolonda nga wala nila pagbatuni ang .ilang nahauna nga kabtangan, kondili gibiyaan nila ang ilang ka-ugalingon nga puloy-anan gitagana niya kanila sa mga tali-kala nga walay katapusan, sa kangitngit; nga sa paghukom sa dakung adlaw.’ 9 Ber. 6. Ang mga espiritu nga dautan nakahibalo sila sa ilang kaugalingon nga killing adlawa magaabut. Sa dinha nga si Kristo magapagula na unta sa usa kanila gikan sa usa nga nakahupot niini, sila mingsinggit, “Mianhi ba ikaw aron sa pagpaantus kanamo sa wala pa ang panahon?” Mat. 8:29. Bisan ang paghukom nianang katapusang adlaw ginapa-hanungud lamang kang Satanas ug sa iyang mga manolonda, ang mga tawo usab nga walay paghinulsul may bahin niini, tungud kay sila nakig-uban kang Satanas sa iyang tinuli-sang pagsupil. Ang sa mga dautan kini maoy iga-ingon: “Pahilayo kamo kanako mga dautan, ngadto sa kalayo nga walay katapusan, nga gitagana alang sa vawa ug sa mga manolonda niya.9 7 Mateo 25:41. Si Satanas nakakita nga ang adlaw nagadali; ug ang pana-hon nga hagip-ot sa pagbuhat, nagadaku usab ang kaligotgot sa pagpangitag paagi sa pagdaldal sa mga kalag ngadto sa ka-pildihan. Ang Pasidaan miabut kanato niining katapusang mga adlaw: “Alaut ang yuta ug ang dagat! kay ang yawa nanaug kaninvo nga puno sa dakung kaisog, sa hingbaloan niya nga diutay na lamang ang iyang panahon.M Bugna 12:12. Ang ikaduhang pag-anhi ni Jesus magatapus sa paghari ni Satanas niining kalibutana. Ang mga dautan pagapatyon sa masubaron nga himaya sa pag-anhi ni Kristo (2 Tes. 2:8) ug ang mga matarung pagadad-on ngadto sa langit, nga mahi-layo na sa malimbongong mga kalaki ni Satanas (1 Tes. 4:16,17). Ang kaaway nga malimbongon ug ang iyang mga manolon- 2?)6 ANG ATONG KATUIGAN da mahibilin sa ibabaw sa yuta nga wala nay mga tawo. Din-hi siya natalikalaan sulod sa usa ka libo ka tuig, niining ka-hiladmana nga awaaw (Bugna 20:2,5), ug ang iya lamang mga kauban mao ang mga manolonda nga nangahulog kanban niya, ug ang iya lamang buhat mao ang pagpalandong sa kadau't nga iyang nabuhat ug ang kalaglagan pa nga maga-abut kaniya. Sa human sa usa ka libo ka tuig, tungud sa ikaduhang pagkabanhaw sa mga dautan, si Satanas mahigawas na usab sa paghimo sa iyang pagpanlimbong sa ibabaw sa iyang mga sa-kop nga dautan. Sa manaug na ang lungsod nga balaan sa Dios gikan sa langit, kauban sa Iyang mga balaan, si Satanas usab magatigum sa iyang mga manolonda ug sa tanan niya nga mga kasundalohan sa mga nangawala sulod sa daghang mga katuigan, aron sa paghimog pakig-away sa siyudad. Ang pagasamputan ginapakita sa manalagna sa panan-awon: “Misaka sila sa kinahilapdan sa yuta, ug gilibutan ni]a ang hawanan sa mga balaan ug ang hiniguma nga lungsod; ug nahulog ang kalayo sa langit nga naglamoy kanila. Ug ang yawa nga nagpasalag kanila, gitambog sa linaw nga kalayo.” Bugna 20:9, 10. Kana mao ang -kapalaran nga modangat sa tagbuhat sa sala. Sa liulosayon mahitungud sa garbo ug sa pagpahitaas sa kaugalingon ni Satanas nga gipamulong sa manalagna sa balita alang sa Tiro, mahitabo usab kini nga tagnaa mahitungud sa hingpit nga pagkalaglag nga magaabut kaniya, kon siya magadala na sa iyang mga kasundalohan batok sa siyudad sa Dios nianang katapusang panag-away: “Ako ikaw nga buhatong abo, diha sa yuta sa atubangan kanilang tanan nga nagatan-aw kanimo. Tanan nga nakaila kanimo sa kinataliwad-an sa mga tawo ug mahibulong kanimo; ikaw mahimong kalisangan, ug dili na gayud ikaw ma-buhi pag-usab.” Eze. 28:18, 19. Kini mao ang katapusang pagdaug ni Kristo sa kadau-tan, sulod sa dakung bugno nga nasugdan didto sa langit. Si Satanas nagapataas sa iyang kaugalingon ug nawala. Si ANG SINUGDAN SA KADAUTAN 297 Kristo nagapaubos sa Iyang kaugalingon bisan pa hangtud sa karaatayoon ug nakadaug sa walay katapusang pagdaug. “Busa, kay ang mga anak nakaambit sa unod ug sa du-go, sa mao usab nga pagkaagi miambit siya kanila, aron nga turigud sa kamatayon pagalaglagon niva ang may gahum sa kamatayon , nga mao ang yawa.” Heb. 2:14. SI JESUS SA DA-PlilN SA DAGAT “O Galilea, matahum nga Galilea, Unsa ang handu manang niiabut sa hunahuna mo!” 81 SAUL UG ANG “Ug kon sila manag-ingon kaninyo, mangadto kaum ASWAXG SA ENDOR niadtong adunay mga kailang espiritu dili l>a unta mangadto ang lungsud sa ilang Dios. Isa. 8:1. 298 ANG UNANG BAKAK NI SATANAS “Dili nga gavud kamo mamatav.” Gen. 3 :4 Ang Espiritismo: Kara an ug Bag-o pagkatinuod walay kamatayon. Si anhing Prof. Alfred Russel Wallace, ang cientifico nga Englis, miingon mahi'tungud sa Espiritismo. “Ivini nagapasundayag, nga daw hingpit ingon sa mahi-mo sa pagpasundayag sa kamatuoran, nga ang ginaingon nga patay mga buhi gihapon.” —“On Miracles and Modern Spiritualism” (London, 1875). p. 212. ANG NAHAUNANG P AGP AH AY AG SA PAGTOLON-AN Sa nahaunang basahon sa Biblia anaa ang samang pagpa-hayag: “Dili nga gayud kamo mamatay M Gen. 3:4. Apan kining pagpaliayaga bisan anaa nahimutang sa Ka-sulatan, dili pulong sa Dios. Ang Ginoo nagapahayag sa tawo nga ang pagsupak magadalag kamatayon. Apan si Satanas. NG hinungdanong pag-angkon sa espiritismo mao ang iyang pagpahayag sa gahum sa paghimog pag-pakigsulti sa mga espiritu sa minatay; kun sa labi, kini naga-angkon nga nakagpasundayag nga sa (299) AX(j A TONG KATU10AN :«)0 ingon nga maninintal didto sa Eden, nagahimo sa babaye sa pagpaduhaduha sa pulong sa Dios: “Ang bitin miingon sa babaye, Dili kamo mamatay nga gayud.1 ’ Ug ang babaye mingtoo sa maninintal labi kay sa Dios, ug busa nakasala ba-tok sa Magbubuhat. Sa natintal na ang tawo sa pagkadili masinulondon, ang kamatayon miabut sa kalibutan, unya ang mosunod nga paga- ANG MCiA INGKANTADOK “Ingon usnb ang mga makinaadmanon sa Egip XI PARAON NAGHIMO to nugbuhat usab sila ug kahibulongan. ” Eks SA MGA MINAOMAO NGA 7:11 BUHAT SAM A GAYUD SA BUHAT SA DIOS buhaton mao ang paglimbong ug pagpaningkamot sa paglukmav sa tawohanong panimalay nga human ning tanan walay kama-tayon; ug nga kanang mao lamang ang pasiuna sa hingpit nga kinabuhi ug bulohaton. “Dili nga gayud kamo mamatay.,? Sanglit ang katawohan mingbulag gikan sa matarung ug nawad-an sa kaalam sa Dios, ang mga bantugang nangamatay ginapakabalaan ingon nga mga dios, ug ang kadaghanan sa mga pag-ampo nga paganhon mao ang mga paghalad sa mga espiritu sa mga minatay, nga ginatuhoan nga nagakinabuhi sa gihapon ug nahibalo sa mga bulohaton dinhi sa yuta sa mga ANG ESPIRITISMO: KARA AN UG BAG-0 301 bulii. Sa dinha nga ang Israel nahulog gikan sa Dios, ug na-kig-uban sa mga Moabitanhon sa pagsimba kang Baal— peor, ang sinulat miingon mahitungud sa kinaiya sa pagsimba. “Miipon sila kang Baal—peor, nangaon sila sa halad sa mga patay ” “Ug gihalad nila ang ilang mga anak nga la- ANO MGA YAWAN-ON SA “Ginaingon siya niya, Gumowa ka espi- MGA ADLAW NI KRISTO rilu nga mahugaw.” Markos 5:8. lake ug ang ilang mga anak nga babaye sa mga yawa.” Sal. 106:28,37. Inay sa pagpatigayon kanban sa mga espiritu sa mga mi-natay, ang mga diwatahang magsisimba, sa pagkatinuod naga-pahimu'tang sa ilang kaugalingon dinha sa pagpakig-uban sa mga tinugvanan sa yawa, nga mao ang mga manolonda nga na-ngahulog. ANG DIOSNONG MGA PASIDAAN. Kini nagasaysay sa makalilisang pasidaan nga diosnon ba-tok sa karaang buhat sa pagpangotana sa mga nangamatay. Ang Ginoo miingon: (20) 302 ANG ATONG K AT PIG AN ‘‘Dili kamo managbalik sa mga aswang, ug sa mga mag-tatagna; dili kamo magpangotana kanila nga magahugaw kamo kanila. Ako si Jehoba nga inyong Dios.” Leb. 19:31. “Kon umabut ka na sa yuta nga gihatag kanimo ni Jehoba nga imong Dios, dili ka magtoon sa pagbuhat ingon sa mga kangil-ad niadtong mga katawohan. Dili hikaplagan kanimo, nga adunay magpaagi sa iyang anak nga lalake kun ba-baye sa Kalayo, bisan magtatagna, bisan maghihimalad, bisan diwatahan; bisan magwiwili, bisan kinsa ngia magpangotana kang Piton, mag-iila nga malalangon, bisan kinsa nga maga-pangotana sa mga minatay. Kay mao ang mangil-ad kang Jehoba bisan kinsa nga magabuhat niining mga butanga. ” Deut. 18:9-12. Ang karaang tigumanan sa mga espiritista diin ang mga buhi muadto sa pagpakigsulti sa mga minatay alang sa kaa-lam, gibutyag ni manalagna Isaias: “Kon sila managingon kaninyo, Mangadto kamo niadtong adunay mga kailang espiritu ug mga balbal, nga magataghoy ug magangolub; dili ba unta mangadto ang lungsud sa ilang Dios? Tungud sa buhi mangadto ba sila sa mga patay?” Isa. 8-19. V R. A. “Umadto sa kasugoan ug sa kamatuoran!” mituaw ang manalagna. Ang pag-adto sa mga minatay alang sa pagpangita ug kaalam maoy pagtalikod gikan sa kasugoan ug sa kama-tuoran, ug sa pagdawat sa pakigtambag sa matuod nga mga ti-nugyanan ni Satanas nga dakung malimbungon. ANG KABAGHOANG ESPIRITISMO. Pinaagi sa tinagnang mga pasidaan mahitungud sa pag-kabag-o ning dakung limbong sa katapusang mga adlaw ma-sabtan pag-ayo kon unsa ang Espiritismo. Ang apostol ming-sulit ingon nga panahon nga ang mga limbongan nga espiritu magadaldal sa kadaghanan sa pagpahilayo sa pagtoo: “Apan ang Espiritu nagaingon sa dayag gayud nga sa umalabut nga panahon, ang uban mangahulog gikan sa pagtoo, nga nagapatalingliug sa mga malimbungon nga espiritu, ug sa mga pagtolon-an sa mga yawa.” 1 Tim. 4:1. ANG ESPIRITISMO: KARAAN UG BAG-0 303 Killing pagpatigayon nga malimbongon maoy usa ka ilha-nan sa pagkahaduol na sa ikaduha nga pag-anhi ni Kristo. “Nga ang iyang pag-anhi ingon sa pagpatigayon ni Sa-tanas sa tanan nga gahum, ug mga ilhanan, ug mga katinga-lahan nga bakak. ” 2 Tes. 2:9 V R. A. Sa katumanan sa matuod nga pulong, karon nga miabut na ang katapusan nga mga adlaw, adunay nanungha nga mga buhat sa kabaghoang espiritismo, kauban sa iyang mga ilhanan ug mga katingalahan, nga nagapaila nga buhat sa mga espiritu sa mga minatay Si Prof. Wallace miingon: “Ang kinabaghoang Espiritismo nagasugod gikan sa Mar-so 1848; unya sukad niini, alang sa nahaunang panahon, ang mga masinabutong pakigsulti ginahimo kauban sa wala hiba-loi nga hinungdan mahi'tungud sa katingalahang pagtoktok ug uban pang mga tingog nga maingon niadtong nakasamok kaayo sa panimalay ni Mompesson ug Wesley sa sulod sa ika-pulog pito ug ikapulog walo ka siglo.” — “On Miracles and Modern Spiritualism” (London 1875) p. 146. Kini nahitabu didto sa Hydesville, Nueva York, sa panimalay ni ginoo Fox, nga mao ang pinasugdan niining kinabaghoang espiritismo, kini nakaplagan nga pinaagi sa katingalahan apan matin-aw nga lanog sa pagtoktok, ug ang dili makita nga mga kahibalo maka-arang sa pagdalag mga tubag sa mga pangotana nga gisukna. Ang katulin sa pag-kasangyaw sa dakung iimbong katingalahan kaayo. Usa sa mga igsoon sa mga Fox, si Mrs. A. Leah Underhill, mingsulat: Sukad niadtong adlawa, nga mingsugod gikan sa diutay nga balangay sa kasadpan sa Nueva York, ang Espiritismo na-kaghimo sa iyang dalan batok sa mga kakulian sa pagsukol, apan sa ilalum sa kusog ug sa pag-agak gikan sa kinahitas -an nga pagkamao, sa maglibut sa mauswagong kalibutan. Kini nagasugod gikan sa totolo ka managsoong babaye, ang duruha kanila mga bata pa, ug ang kamagulangan gulanggulang diutay sa iyang mga manghud ang iyang mga sakop nanagpaila sa gawas ug sa katilingban nakadangat ug mga milyon sulod sa katloan ug unom ka tuig. 'The Missing Link in Modern Spiritualism ” Introduction. ANG ASWANG SA SALEM Usa sa mga hamubong kaagihanong asoy sa Espiritismo. Ang *sa ka babayeng kabus gipasanginlan sa iyang mga silingan nga nangaswang. ANG ESPIRITISMO: KARAAN UG BAG-0 305 Daghan ang nagalmnahuna niadtong panahona, ingon sa ginahimo sa kadaghanan sukad niadto, nga ang “pagtoktok” nga maoy ginasugdan sa pagpahayag ginahimo pinaagi sa ubang lipatlipat sa bahin sa managsoong babaye nga Fox, apan ang mga tawo nga maayogkadungganan ug maalam nag-pamatuod sa kabatok. Si Horace Greeley, ang bantugang magsusula't sa Nueva York Tribune, mingsulat sa iyang man-talaan nga ang maong mga managsoong babaye nakaduaw ka-niya didto sa iyang puloy-anan ug nasukit sa hingpit nga pag-susi ingon sa “ginaasoy nga pagpahayag gikan sa espiritu sa kalibutan,” Ingon sa gisamputan sa iyang mga pagpaniid mingsulat siya: Bisan unsa ang pinasugdan kun hinungdan sa mga ‘pagtoktok’, ang mga dalaga nga gitunghaan niini dili mao ang naghimo sa pagtoktok. Ginasusi namo kini sa hingpit ug nakapatagbaw kanamo gayud.” Id., pp. 160, 161. Kini dili lunsay lamang lipatlipat sa kamot sa pagpalu-taw ning pag-ampoa sa kalibutan sa nagaabut na ang kata-pusang mga adlaw. Gawas sa lawasnong mga pagpahayag, ang tinohoanong hunahuna sa Espiritismo nakagpatubo sa mga hunahunang tinohoanon sa mga milyon. Walay usa nga maka-limod nga ang pasikaranang paagi mao ang usa nga ginahimo sa bitin didto sa Eden, “Dili nga gayud kamo mamatay.” Si Gg. Emma Hardinge Britten, ang usa sa mga igsoon nga babaye sa mga Fox, miingon mahitungud sa pagka-susi kaniadto sa 1848: “Sa gabii sa ika katloan ug usa sa Marso, sa tuig 1848, hikaplagan namo sa walay duhaduha gayud, nga ang kamata-yon walay gahum sa espiritu Sa usa ka pulong, hikaplagan namo nga ang ginaingong pa'tay pulos diay mga buhi.” “Nineteenth Century Miracles” (Manchester, England), pp. 554. Karon ang Kasulatan nagatudlo sa matin-aw nga ang gi-natudlo sa Medium nga sila dili mao ug kong unsa sila. ANG DILI SILA MAO Sila dili mga espiritu sa mga minatay nga nagadalag mga balita sa mga buhi. 303 ANG ATONG KATUIGAN Usa sa labing nahiunang mga bahin nga nahisulat sa Ba-laang Kasulatan, ang Ginoo nagpahayag sa matin-aw nga ang minatay walay kalibutan mahitungud sa mga buhi: “Siya molabay: Ikaw magabalhin sa iyang nawong, ug kaniya magapalakaw. Ang iyang mga anak mahimong dung-ganan, apan siya dili mahibalo niana, ug sila panaghimoong ubus, apan siya dili makatimaan niana kanila. ” Job 14:20, 21. Ang mga minatay walay bahin sa bisan unsang mga bulo-haton kauban sa mga buhi dinhi sa yuta: “Ni aduna pa silay bahin sa bisan unsa nga butang nga gibuhat sa ilalum sa adlaw.” Ekles. 9:6. UNSA SILA Ginahisgutan ta na kon unsa sila sa pag-asoy sa mga paha-matngon sa tagna mahitungud sa pinasahi nga paglimbong ni Satanas sa katapusan nga mga adlaw. “Ingon sa pagpatigayon ni Satanas, sa tanan nga galium, ugmga ilhanan ug mga katingalahan nga bakak. ’’ 2 Tes. 2:9. “ M'alimbongon nga espiritu.” 1 Tim. 4:1. Ug sanglit gipakita sila kang manalagna Juan sa usa ka panan-awon mahitungud sa katapusan gayud nga mga adlaw. mingpahayag Siya: “Mga espiritu sila sa mga yawa, nga nagabuhat ug mga ilhanan.’ ’ Bug. 16:14. Kini mao ang mga galamiton nga pinaagi kanila miabut ang mga pagpahayag nga labaw kav sa kinaiyahan mahitungud sa Espiritismo. Kini maoy usa ka makalilisang lim-bong nga nagadaldal sa mga lalake ug babaye sa pagpangita alang sa mga tinugynan nga yawan-on ginaingon nga sila na-kigsulti sa mga espiritu sa ilang mga higala nga nangamatay. Si Satanas ug ang iyang mga manolonda makapanig-ingon ka-ayo sa kahim'tang sa namatay, ug tungud niana makalimbong niadtong magasupak sa Dios guriiikail sa pagpangitag kaalam gikan sa mga minatay. ANG KINADAK-AN SA LIMBUNU Nga ang mga katingalahan mahitungud sa Espiritismo. magadaku samtang magakahiduol na ang katapusan, ginatudlo ANG ESPTRITISMO: KARAAN UG BAG-0 307 sa atong Manlaluwas sa labing matin-aw sa pagsaysay Niya sa mga pagpatigavon ni Satanas sa hapit na ang Iyang ika-duhang pag-anhi. Giriabinlan kita Niya sa pahamatngon: I nya, kon kinsa ang magingon kaninyo: Tan-awa ninyo dinhi, ania si Kristo! kun didto! dili kamo managtoo. Kay magalutaw ang mga bakakon nga mga Kristo, ug mga baka-kon nga mga manalagna, ug magahatag ug daku nga mga ilha-nan, ug katinglal^an sa paagi nga managpakalimbong, kon ma-himo bisan sa mga pinili. ” Mat. 24:23, 24. Unya, sa matin-aw, pinaagi sa gahum sa pagpatigayon sa mga milagro nga anaa kaniya si Satanas magapatigayon sa gamhanang mga limbong sa bug-os nga mga galamiton nga tawty hanon ug labaw sa pagkatawohanon. Ug ang labaw sa tanau nga limbong mao ang pagpahayag sa iyang kaugalingon ingon nga Usa nga Sinaad, nga manigingon sa ikaduhang pag-anhi Ni Kristo. Apan ang gahum ug himaya nga magapuno sa yuta ug sa mga langit sa pag-anhi ni Kristo, dili masunod ni Satanas, sa iyang tibuok nga katingalaharig kabatid. Maoy hinungdan nga mapuslanon gayud kaayo nga makasabut kitjji sa pagtolon-an sa Biblia mahitungud sa kinaiya sa paagi sa ikaduha nga pag-anhi ni Kristo. Ang pagtolon-an sa hilunl, sa tago ug katingalahan nga pag-anhi anaa karon sa bisan diin sa kalibutan, ug kana nga pagtolon-ana sa sibu ginapahaiigo alang sa pag-andam sa dalan sa tingoha ni Satanas sa pag-limbong. Tungud niini si Kristo nagapasidaan kanato. ^Ania karon, ginaingon ko nga daan kaninyo. Busa, kon p-dgaing-ncn kamo: Ania karon, sa kamingawan atua siya1 Dili kamo mangguwa. Kun: Ania karon, siya sa sulod dili kamo managpanoo. Kay ingon sa kilat nga nagakilab gikan sa Si-langan ug makita hangtud sa Kasaladpan, magamao usab kini , ang pag-anhi sa Anak sa Tawo.M Mat. 24:25-27. Ang karaang mga pagtolon-an sa teosopia ug espiritismo nga mao ang ginatawag misticismo (pagtolon-an nga may tinago ug kahulogan) sa Silangan, mingsuhop sa Kakristiano-san mining pila pa lamang ka mga tuig. Si Mme. Jean De-laire, sa pagsulat niya sa usa ka mantalaan sa Londres nga ginatawag, review, sa pila ka tuig nga miagi, miingon: !08 ANG ATONG KATUIGAN “Ang India sa dayag aduna gihapoy usa ka mision alang sa katumanan, kay ang iyang hunahuna sa hinayhinay nagasu-god sa pagsalsal sa hunahuna sa Uropa ug sa America; ug sa atong mahait nga mga salabtftan ginatun-an nato karong ad-lawa ang iyang pilosopia; ug ang atong bag-ong Teologia natu-kud sa karaan sa kakaraanang pilosopia sa mga Hindu nga ginatawag Vedanta/9 “National Review, “Septiembre, 1908, d. 131. Killing baba sa karaang espiritismo gikan sa Sidlakan, na-hidangat na sumala sa panagttfl pi Isaias maha'tungud sa mga ANG BALAY SA PAMILIA Ang Espiritismo mistgod niining balaya sa XI FOX HYDESVILLE, N. Y. Marso 31, 1848. butang nga “ magakahitabu sa katapusang mga adlaw.” “Imong gibiyaan ang imong lungsod ang balay ni Jacob, kay napun-an sila sa batasan gikan sa silangan, ug mga molo-manalagna sama sa mga Pilistihanon. Isa 2:6. V R. A. Sa 1909 usa sa mga bantugang tinugyanan sa hunahuna nga ginatawag teosopia, nga ginganlag Mrs. Annie Besarit, sa India mingpanaw sa America uban ang balita mahitungud sa umaabut nga Mesias. Siya nagpahibalo: Ang akong balita lunsay masayon: 4Pagjandam alang sa umaabut nga Kristo. Ania nagatindog kita sa duyan sa usa ka bag-ong sumosunod nga kaliwatan, ug ang tagsa ka ANG ESPIRITISMO: KARAAN UG BAG-0 303 kaliwatan may iya siyang kaugalingon nga Mesias. Si Hermes gisundan ni Soroastro, si Soroastro gisundan ni Orpio; si Orpio, ni Buda; si Buda ni Kristo. Karon kita nagahulat nga may pagsalig sa pagpahayag sa usa ka labing labaw nga Magtutudlo sa kalibutan nga mao ang katapusan nga magapaha-yag did'to sa Palestina. Sa bisan diin sa Kasadpan, dili la-taw kay sa Sidlakan ang kasingkasing sa tawo nagaputok-putok uban sa malipayon nga pagpaabut sa Bag-ong Man-iuluwas. ’’ Ang labadora sa pilosopia sa espiritismo nagpatigayon na sa iyang dalan sa tibuok nga Kakristianosan sulod niining ka-liwatana. Makita na'to sa matin-aw nga ang dautan nag-andam na sa dalan alang sa iyang katapusang buhat sa pag-limbong. SIYA NABANHAW “Kay ako nabuhi, kamo mabuhi usab.” Juan 14:1. 310 SI MARIA MISUGAT SA IYANG “Ang motoo kanako, bisan siya pat-ay, MAXLULl'WAX mabuhi.” Juan 11:25. Ang Kinabuhi Atiaa Lamang Kang Ktisto ANG KINATYA SA TAWO UG ANG KAHIMTANG SA KAMATAYON 3 NO halapad nga ganghaan sa Espirhismo nacla-ngat gumikan sa pagtulon-an nga ang tawo adu-nay kinabuhi sa iyang kaugalingon—sa kinaiva dili mamalatyon ug nga ang kamatayon dili tinuo£ nga kamatayon kondili mao lamay usa ka laing panag-way sa kinabuhi. Ang Kasulatan nagtak-op sa ganghaan ning bakakong paglaum, pinaagi sa pagtudlo kanato nga ang tawo mamalatyon nga ang kamatayon maoy tinuod nga kamatayon, ug nga ang pagkadili mamalatyon maoy gasa sa Dios pinaagi kang Ivristo tungud sa pagkabanhaw gikan sa mga minatay Sa matin-aw ang Biblia nagatudlo sa sibo gayud nga ang Dios lamang maoy dili mamatay, nga gipahanungdan Siya nga “mao ang dalayegon ug ang usa lamang nga Makagaganunu ang Hari sa mga kaharian, ug ang Ginoo sa mga kagnoohan; nga mao lamang ang dili mamalatyon.” 1 Tim. 6:15, 16. 311 312 ANG ATONG KATUIGAN Kining kasulatan nagasalikway sa tanang hunahuna nga ang tawo sa kinaiya dili mamalatyon, ug nagabukas ug agianan alang sa paghunahuna sa pagtulon-an sa Kasulatan mahitu-ngnd sa kinaiya sa tawo ug ang iyang kahimtang sa kamatayon ug ang sa kinabuhi ug saad sa pagkadili mamalatyon dinha kang Kristo. ANG TAWO SA KINAIYA MAMALATYON Ang pulong “kamatayon”, ingon sa ginagamit nianang karaan nga pangfutana ni Elipas nagsaysay sa kinaiya sa tawo: “Molabaw ba ang tawo nga may kamatayon si pagkama-tarung kay sa Dios?” Job 4:17 Sa paglalang, ang kinabuhi anaa lamang sa kalakbitan ni Kristo nga Magbubuhat ug sa mga binuhat nga d:in arg ta-nan nga mga butang nagagikan: “Ang tanan nga mga butang gihimo niya, ug sa wala siya, walav nahimo sa ginahimo. Kaniya mao ang kinabuhi.” Juan 1:3, 4. Ingon sa ginapamulong sa Salmista Siya mao ug siya magamao ang “tuburan sa kinabuhi. Ang pagkahibulag g-kan sa hinungdanong pagpakig-uban makapahunong sa kinabuhi. Ang Ginco nagpalnmatngon kang Ac:an nga ang iyang kinabuhi magapadayon lamang kon siya magamatinumanon. “Sa adlaw nga mokaon ka kaniya,” naga-ingon Siya mahitu-ngud sa kahoy nga ginadili, ‘ ‘ mamatay ka nga gayud.1’ Gen. 2:17. Kini maoy usa ka pahayag nga ang tawo dili nga dili mamatay, kondili ang iyang kinabuhi anaa lamang sa Dios. Tungud sa pagkakulang sa pagtoo ug sa sala ang tawo nag-salikway sa Dios, ang silot nga mao ang kamatayon nga dayon. kinahanglan na unta ipahamtang kon wala pa ang paagi sa ka-luwasan moulang. Apan sanglit ang pudlos sa katarungang diosnon nagkahulog na sa ibabaw sa makasasala, ang Anak sa Dios niulang ug maoy nagdawat sa hampak. “Siya nasamad tungud sa atong mga paglapas. ” Sa diosnong paagi, ang daku nga halad alang sa tawo maoy hingpit ,gayud, sanglit sa ulahi, kini gihimo gayud didto sa Kalbaryo. Si Kristo mao “ang Kordero nga gipatay gikan sa pagtukod sa kalibutan. ’’ ANG KINABUHI ANAA 313 Ug didto si Adan, ang makasasala, nga nahulog sa kinaiya nga tawohanon, nga maoy pagapalungtaron sa iyang mga sumo-sunod sa tanang panahon nga magasunodsunod, ginatugotan ug lugway sa iyang kinabuhi, sa tanang gutlo diin alang b,a kaniya kun sa iyang mga kaliwatan, mao ang pinalit ni Kristo sa Iyang kamatayon, aron nga ning panahona sa kaluwasan ang tawo makaarang sa pagikaplag ug pasaylo sa sala ug paglaum sa kinabuhi nga magaabut. Si Adan wala buhata nga dili mamalat-yon ug gisulayan siya kon nagapadayon pa siya nga ma;inu-manon, ang ha'tag sa pagkadili mamatay igahatag unta kaniya sa ulahing panahon, sa human siya makalahang sa pagsulay. Ingon nga ang paagi nga sinugdan ginahimo pinaagi kang Kristo, “ang ikaduhang Adan,” ang hatag sa pagkadili ma-malatyon sa katapusan igahatag sa tanan nga makalabang sa pagsulay sa paghukom ug nga hingkaplagan nga kang Kristp, nga kang kinsa lamang anaa magagikan ang kinabuhi. Gumikan sa pagkahulog, si Adan karon nakabaton sa usa ka kinaiya nga makasasala, nga kinahanglan mamatay “Kay ang bayad sa sala, kamatayon. ” Rom. 6:23. Dili gayud mahimo nga ang sala kun ang mga maka asala pagahimoon nga dili mamatay sa uniberso sa Dios. Busa, sanglit ang kahoy sa kinabuhi nga didto sa tanaman sa Eden maoy ginahimo nga agianan sa pagpadayon sa kinabuhi alang sa tawo, ang Ginoo miingon: “Karon, tingali ituy-od niya ang iyang mga kamot ug mokuha usab sa kahoy sa kinabuhi, ug kumaon ug mabuhi sia gihapon, tungud niini gipagula siya ni Jehova nga Dios sa tanaman sa Eden.,7 Gen. 3:22, 2 3 Kini nagasupak sa hunahuna nga adunay mga makasasala sa gihapon nga dili mamalatyon nga magabuling sa lina-lang sa Dios gihapon. Ang sala wala magabuhat bisan unsa kondili kamatayon. “Ang sala. kon..jnagulang manganak sa kamatayon. ” Jakobo 1:15. Gumikan sa pagkahulcg niya si Adan nakabilin lamang sa iyang kaliwatan sa pagkahulog, sa kinaiya nga mamalatyon. Sa ingon niana nagasugcd ang masulob-ong kaagi nga ginatingub sa teksto: 314 ANG ATOXG KATIIIGAN “Busa, ingon nga tungud sa usa ka tawo, misulod ang sala sa kalibutan, ug tungud sa sala ang kamatayon; ug ingon usab ang kamatayon mitakod sa tanan nga mga tawo, kay ang tanan nakasala.” Rom. 5:12. ANG KAMATAYON SA NGATANAN Ang kamatayon nahisulat sa tanang binuhat. Sa mga katuigang nanagpangagi, ang maalam nga tawo mingsulat: “Adima may usa ka mahanabo sa tanan sila mangadto sa mga minatay.” Elds. 9:3. Ang mga kasingkasing tawo-lianon sa bisan diin ug sa tanan nga panahon nagatuaw ba-tok sa pagkawalay kalooy sa dakung kaaway. ‘‘ Mangamatay SI JESUS NAGBANHAW “Ang hatag sa Dios, ang kinabuhi nga walay SA ANAK NGA LALAKE katapusan kang Kristo Jesus nga atong Ginoo.” SA NAIN. ba ang mga tawo kauban nimo?” mao ang pangutana nga gi-hibalag ni Livingstone didto sa kalasangan sa Aprika nga wa-la pa matala ug laing mga tawo. “Wala ba ikaw ing lumay bat ok sa kamatayon ?” Ang Gresianhon ug mga barbaro na-nagpamatuod sa pagkawalay paglaum sa tawo sa atfubangan sa dakung kaaway ANG KINABUHI ANAA 315 Daw unsa ang dili ikagsaysay nga pag-antus sa mga pag-tuaw sa pagkawalay paglaum sa katawohan sa atubangan sa kamatayon nga mao ang dakung kaaway! Apan sa pagpagu-wa kang Adan gikan sa tanaman sa Eden, siya gihatagan sa paglaum sa kinabuhi gikan sa mga minatay tungud sa ka-liwatan nga ginasaad, kon magamatinumanon. Kini mao ang mensahe mahitungud sa usa ka maayo nga balita alang sa tanang panahon—ang kinabuhing walay katapusan nga anaa kang Kristo. “Gihigugma sa Dios ang kalibutan, sa pagkaagi nga gi hatag niya ang iyang Bugtong Anak aron nga ang managpa-noo kaniya, dili mawala kondili may kinabuhi nga walay ka-tapusan.” Juan 3:16. Sanglit walay laing ngalan sa ilalum sa langit nga tungud kaniya mamaluwas ang mga tawo, ingon man usab walay laing dalan sa kinabuhing walay katapusan kun pagkadili ma-roalatyon gawas kang Kristo Jesus nga atong Ginoo. KANUS-A 1HATAG ANG PAGKADILI MAMALATYON Si Kristo miingon, “Ako mao ang pagkabanhaw ug ang kinabuhi; ang motoo Kanako, bisan siya patay, mabuhi; Juan 11:25. Ang kamatayon nga mao unta ang walay katapusan, gina-liso Niya ngadto sa hamubo nga panahon sa pagkatulog, gikan diin pagapukawon Niya ang tumotoo. Sa pagkabanhaw sa ka-tapusang adlaw ang pagkadilimamalatyon, igahatag “sa kalit, sa usa ka pagpamilok sa katapusan nga budyong; kay pagapa-tunggon ang budyong, ug ang mga minatay pagapaba-ngunon nga mga dili madunoton, ug kita pagaalid-an. Kay killing madunoton kinahanglan nga masul-uban sa pagkadili ma-dunoton, ug kining mamalatyon masul-uban sa pagkadili mama-latyon unya matuman ang pulong nga nahasulat; “Ang kamatayon gilamov sa pagdaug.1 Kor. 15:52-54. Dili hangtud sa pagkabanhaw, “sa katapusan nga bud-yong” igahatag ang pagkadili na mamatay sa mga tinobos. Timan-i nga dili maoy butang nga dili mamatay ang nagabu ANG ATONG KATUIGAN 316 tang sa pagkadili mamalatyon; kondili kining pagkamamalat-yon mao hinoon ang nagasukob sa pagkadili mamatay. Timan-i kini: nga wala nay kinabuhi human sa kamatayon, gawas sa pagkabanhaw. “Kon walay pagkabanhaw sa mga minatay nan ang mga nangatulog kang Kristo, mangawala.” 1 Kor. 15:13-18. Kining pagkabanhawa nga gihisgutan ni apostol Pablo, dili sa pagkamatay, konclili sa katapusan nga adlaw, kon si Kristo rnoanki na, ug ang tanan nga mga anak Niya nga anaa sa mga lubnganan managpakabati sa iyang tingog. Si Jesus miingon: “Kini mao usab ang kabubut-on sa Amahan nga nagasugo kanako, nga ang tanan nga makakita sa Anak ug motoo kani-ya, may kinabuhi nga walay katapusan, ug pagabanhawon ko siya sa katapusan nga adlaw. ” Juan 6:40. Kini mao ang hinungdan nga ang pag-anhi ni Kristo mao ang “bulahan nga paglaum,” sulod sa tanang mga katuigan. ANG KAHIMTANG SA TAWO SA KAMATAYON Sa kinataliwad-an sa kamatayon ug sa pagkabanhaw, ang mga minatay nangatulog. Si Jesus nagapahayag nga ang kamatayon mao lamay pagkatulog. Si Lasaro namatay, apan si Jesus naga-ingon, “Ang atong abyan nga si Lasaro natulog.” Juan 11:11. Kini mao ang pinulongan sa bug-os nga Biblia. Si Patriarka Job nag-ingon: “Ang tawo mamatay; ug igalubong: oo, ang kinabuhi sa tawo mabugto, ug hain na man siya? Ingon nga ang mga J:a-tubigan maitus sa dagat, ug ang suba magakakunhod t:.g mamala; mao usab ang tawo mamatay ug dili na mobaiik; hangtud mawala ang kalangitan (ang mga langit pigalukoton ingon 9a linukot nga basahon sa pagbalik ni Kristo), sila dili na manghimata, dili usab mapukaw sa ilang pagjka'tulog. * ’ Job 14:10-12. Kining paglauma mahitungud sa pagkabanhaw sa katapu-sang adlaw maoy matin-aw nga paglaum sa mga tumotoo sa mga saad sa Dios. Ang patriarka nagapadayon: ANG KINABUHI ANAA. 317 ‘'Kon ang tawo mamatay mabuhi ba siya pag-usab? pa-abuton unta nako ang tanang adlaw sa akong pakigbisog, hanged ang akong pagkabalhin modangat. Ikaw motawag unta. ug kanimo ako motubag; ikaw mokinahangJan sa buhat sa imong mga kamot.” Bersikulo 14, 15. Si Job nagasulti kanato mahitungud sa dapit nga iyang pagahulatan alang sa pagtawag sa Maghahatag sa kinabuhi: *‘Kon sa sheol ako magasud-ong ingon nga akong puloy-anan” Job 17:13. Gikan didto si Kristo magatawag sa mga Iya kon Siya moanhi na. “Moabut ang oras, nga ang tanan nga anaa sa mga lubnganan managpakabati sa iyang tingog, ug manag-panggowa.” Juan 5:28, 29. Ang kamatayon maoy pagkatulog nga walay kalibutan. Kinahanglan nga magamao gayud kini; kay ang kamatayon maoy kabatok sa kinabuhi. Busa walay pagkahibalo sa panahon nga magapanlabay niadtong nanagpangatuleg sa lubnganan. Kini daw mao lamay pagkapiyong sa mga mata sa kamatayon sa usa ka pagpamilok ug ang sunod nga pagpamilok, alang sa kahibalo sa tumotoo, siya mahigmata sa pagpatalinghog sa ma-dasigong tingog ni Jesus ilga magatawag kaniya sa malipayon nga walay kamatayon ug aron sa pagtan-aw sa mga manolonda nga magapanguha sa Iyang mga hinigugma aron sa pagsugat. kang Jesus didto sa kahanginan. Kining.Kasulatana, gawas sa daghan pa igo na sa pagpa-kita nga ang tawo walay kalibutan dinha sa kamatayon: “Magagula ang iyang espiritu, magabalik siya sa iyang yuta; niadtong adlawa mawala ang iyang hunahuna.” Sal. 146:4. “Ang mga buhi nasavud nga sila mangamatav; apan an^ mga mina'tay walay masayran bisan unsa. Maingon man ang ilang gugma, sama man ang ilang pagdumot, ang ilang kasina, nawagtang dugay na karon; ni aduna pa sila ing ball in sa gihapon sa bisan unsa nga butang nga ginabuhat sa ila-lum sa adlaw.'* Ekl. 9:5,6. Ang kamatayon maoy pagkatulog, nga magapadayon hang tnd sa pagkaba.nhaw ITnya ang Ginoo magadala sa maong ta wo nga mamatay gikan sa abog. (21 ) ANG ATONG KATUIGAN *518 Kadaghanan naga-ingon nga kining pagtulon-an sa Biblia mahitungud sa paghikatolog sa mga patay hangtud sa pagka-banhaw maoy usa ka mangitngit lamang. Ang nabantog nga tradicion nagahunahuna sa bulahang patay nga moadto dayon sa langit, nga, ang uban usab moingon, maoy usa ka maanin-dot nga lmnahuna. Apan sila nahikalimot nga ang simang pagtulon-an nagabutang sa ilang mga dili matinohoong higala sa hinanaling pagsakit-ug kana, usab samtang nagalmlat sa pag lmkom sa katapusang adlaw Dili; ang pagtulon-an sa Biblia maoy makapadasig nga pagtulon-an, sa '‘bulahang paglaum.” Ang tanang matinuma non sa tanang mga katuigan mangadto pagtingob sa ginhariaru Killing bulahang kamatuoran nagapahiuyon sa espiritu nga ma liigugmaon sa paghulat ug pakigambit sa mga kalipay ug sa mga maavong butang uban ang mga hinigugma nila. Mahitu ngud sa mga matinumanon sa mga nangaging katuigan ang apostol miingon : “Ug kini silang tanan nga nakahi-agum sa pagpamatuod tungud sa pagtoo, wala makadawat sa saad; nga gitagan-an ki-ta sa Dios ug uban nga labing maayo nga butang aron nga dili sila paghingpiton kon wala kita.M Heb. 11:3J,40. Sila nanaghulat, aron nga silang tanan nga linuwas ma-kasulod. Ug ang panahon sa paghulat maoy usa lamang ka hi' gavon alang niadtong “nahikatulog tungud kang Jesus. Si David maoy usa ka tawo sa Dios, apan si Apostol Pedro, sa nagasulti pinaagi sa Espiritu sa adlaw sa Pentekostes nag pahayag sa mga katawohan sa siyudad ni David: “namata; siya ug gilubong, ug ang iyang lubnganan ania kanato hang-tud karong adlawa. Kay si David wala mahasaka sa mga la 7igit. M Buhat 2:29-34. Sila kon wala kita dili mamahimong hrngpit. Silang tanan nanaghulat nianang malipayong adlaw paingon diin si Apostol Pablo nagasumbalik sa katapusang pag-tan-aw sa iyang panan-awon nga lawasnon: “Xakapakig-away ako sa maayo nga pag-away. natapus kn na ang akong paglakatlakat, akeng gitipigan ang pagtoo labut pa natagana kanako ang purongpurong sa katarungan, nga igahatag kanako sa Ginoo, maghuhukom nga matarung. ANG KINABUHI ANAA. m niadtong adlawa, nga magahatag kanako nianang adlawa ug dili lamang kanako,, kondili usab sa tanan nga mga mahigug-ma sa iyang pagpahayag. ” 2 Tim. 4:7, 8. Unsang kalipaya nianang adlawa sa pagpa-ingon, sulod sa mga ganghaan ngadto sa walay katapusang siyudad kauban ni Adan, ug Abel, ug Noe, ug Abraham, ug Pablo, ug sa tanang mga matinumoon ug ang mga panimalay nato ug ang atong mga minahal nga kauban sa buhat, ang tanan ginabistihan sa wala nay kamatayon, ang gasa sa Dios nga anaa kang Kristo .Jesus nga atong Manluluwas. Dinhi sa pulong, ang Kasulatan nagatudlo nga ang Dios lamang mao ray walav kamatayon, nga ang tawo may kamatayon, nga ang kamatayon maoy usa ka pagkatulog, nga ang ki-nabuhi sa human ang kamatayon magaabut lamang tungud sa pagkabanhaw sa katapusang adlaw, nga ang mga matarung })agahatagan unva sa kinabuhing walay katapusan. Gawas pa, ang Kasulatan nagatudlo nga sa ulahi adunay pagkabanhaw sa dili mga matarung, dili tungud sa kinabuhi, kondili tu-ngud sa kamatayon, ang ikaduhang kamatayon, gikan diin wala nay pagkabuhi. Ang tanan nga pagtulon-an sa Kasulatan ug sa Maayong Balita nagakauyon sa pagtulon-an sa Biblia mahitungud sa ki-naiya sa tawo ug ang iyang kahimtang sa kamatayon. A pan ang ginakabilinbilin nga talan-awon mahatungud sa kinaiyang walay kamatayon sa kalag ug sa kinabuhi dinhi sa kamatayon, nagapapas sa mga pagtulon-an sa Biblia bahin sa kinabuhi nga anaa lamang kang Kristo, ug sa pagkabanhaw, ug sa paghatag sa mga ganti sa pag-anhi ni Kristo. ug ang katapusang pag-hukom ug pagsilot sa mga dautan. ANG PIPILA KA MGA PANGUTANA NGA SA DAKLIT GIHUNAHUNA 1. Ang (i Kalag nga bulii. Miingon ang usa, “Dili ba matuod nga ang Dios nagabu-tang sa tawo usr usa ka kalag nga walay kamatayon?” Dili; ang Kasulatan miingon: ANG ATONG KATUIGAN m “Ug giliimo ni Jehova nga Dios ang tawo sa abog sa yuta ug gihuypan niya sa iyang mga ilong ug gininhawa sa kinabu hi; ug ang tawo nahimong kalag nga may kinabuhi. ” Gen. 2:7 Ang kalag wala ibutang sa sulod sa tawo, kondili sa pagha tag sa ginhawa sa kinabuhi gihuyop sa Dios ngadto sa iyang ilong ug diha ang tawo nahimong kalag nga may kinabuhi, ang tawo nga buhi. Ang kinaiyang paghubad (ni Hari Jakobo) naghatag sa “usa ka nagakinahuhing kalag” dinlii sa Genesis 1:30, nagapakita nga ang samang pagpahavag ginagamit sa tanang paglalang sa mananap dinha sa teksto sa mga Hebreo-hanon. Ang bantugang magsasaysay nga Metodista. Dr. Adam Klarke, miirigon niining bahina, ‘‘ang kalag nga buhi.” “Kining pulonga gigamit sa pagpasabut nga ang tanang binuhat nga may kinabuhi aduna. ning ginhawa sa kinabuhi.” 2. Ang ‘ ‘ kalag ’’ ug ang 4 ‘ Espiritu ’9 wala bay kamatayon ? “Dili ba matuod nga ang kalag ug ang espiritu gina-ingon nga walay kamatayon?” nangutana ang lain. Dili. Usa ka magsusulat raningon mahitungud sa paggamit sa mga pulong sa Kasulatan “kalag” ug “espiritu”: “Ang mga pulong sa mga Hebreohanon ug mga Gresian-hon gikan diin sila ginahubad, nahitabo dinhi sa Biblia, suma la sa atong makita, sa may usa ka libo ug napulog pito ka ga tus ka pagbalikbalik. Tinuod, sa maka-usa pa nianang hataas nga talaan kita gisultihan nga ang kalag walay kamatayon, kon kini maoy iyang hataas nga pagtoo. Usa kalibo ug pito ka gatus ka subli kami nangutana kon ang kalag sa makaus^ gi-nadngon ba nga walay kamatayon, kun ang espiritu walay ka-matayon. Ug ang walay pagkabalhin ug ang walay sukod nga pagtubag nga atong igakahibalag mao, wala gayud bisan maka usa! — “Here and Hereafter” by U. Smith, p. 65. Sa kabatok niini, ang Ginoo miingon, “Ang kalag nga ma kasasala kini mamatay.” Eze. 1B:20; Kini nagakahulogan nga ang,tawo nga makasala mamatay; kay ang mga pulong “kalag”, “hunahuna”, “kasingkasing” ug “espirituu ginagamit iamang sa pagsaysay sa kinabuhi kun ang lingkoranan sa mga ANG KINABUHI ANAA. 321 paghigugma kun sa kahibalo. Ang tawo makahimo sa paghata z sa iyang kalag sa Dios, kun ang iyang ©spiritu sa Dios (sa pag-katinuod ang iyang kinabuhi ngadto sa pagbantay sa Dios), hangtud ang dakung adlaw sa pagkabanhaw. Ang pulong “ka-lag” ginagamit sa tanang kinabuhi sa mananap sa paggawi sa Bag-ong Tugon ingon man usab sa Daan; kay “ang tanang kalag nga nagakinabuhi nangamatay, didto sa dagat.” Bug* na 16:3. 3. Ang Kawatan didto sa Krus. “Dili ba tinuod nga si Kristo nagsaad sa kawatan nga didto sa krus nga siya mouban Kaniya nianang adlawa didto sa Paraiso ? Dili; kay ang Paraiso atua sa dapit sa trono sa Dios, ug ang kahoy sa kinabuhi, ug ang siyudad sa Dios, ang kaulohan sa ginharian ni Kristo; ug sa wala pa ang tutoloi ka adlaw si Kristo wala pa mokayab ngadto sa Amahan; “Ayaw ako pag liikapa.,’ Siya miingon kang Maria sa human sa Iyang pag kabanhaw; “kay wala pa ako makasaka sa akong Amahan.” Juan 20:17. Busa, ang himalatyon wala mahiuban Kaniya didto sa Paraiso sa wila pa ang tutolo ka adlaw. Bisan pa ang pangutana wala magsugvot sa maong hunahunaa. Siya may pagtoo sa pagkabanhaw ni Kristo, sa pagkabanhaw sa Iyang mga anak, ug sa umaabut nga ginha riaii; ug nianang adlawa didto sa krus sa usa ka nanahon sa hi-labihan nga pagpaubos sa Anak sa Dios, ang mahinulsulong ma-kasasala mingtuaw, “Ginoo, hinumdumi ako kon magasulod ka sa imong ginharian; Ug si Jesus miingon kaniya: Sa pagka-matuod naga-ingon »ako kanimo karon” —karong adlawa nga ang kalibutan nagabiaybiay ug ang kangitngit nagpiit kanako, karong adlawa naga-ingon ako niini—“magauban ka kanako sa paraiso.” Lukas 23:42, 43. Ang kudlit nga nakahimo niini sa pagbasa, “Karon maga-uban ka kanako sa Paraiso,” dili usa ka bahin sa balaang teks-t.o, ug pagbutang sa saad sa Manluluwas nga kasupak sa mga katarungan sa tibuok kasaysayan ug sa pagtulon-an sa Kasu* latan. ANG ATOXG KATtJJGAX i 4. Ang Data nga Tawo ug si Lasaro. ‘Tiiya anaay usa ka sambingay niahitungud sa datong tawo ug si Lasaro” ang usa -miingon, “diin si Lasaro ug ang dato nanagsulti. bisan patay-si Lasaro anaa sa sabakan in Abraham ug ang dato nga tawo atua sa kasakitan. Apan kana mao lamay usa ka sambingay; ug walay mau-sa nga rnakapahimutang sa mga panan-awon sa usa ka .ani-liingay batok sa mga kamatuoran sa matuod nga Kasulatan. Sa mga sambingay, ang mga pagtulon-an kanunay nga gin tudlo pinaagi sa pinalabtik nga sinultihan ug mga talan-awon nga himuiahuna nga dili gayud mamahimong tin nod, b.sui ang pagtulon-an ginasaysav sa lulling makusganon. Sa sambingay sa kapitulo 9 sa mga llukom, ang mga kali oy ginapahayag nga sama sa nanagtigum ug nanagsinultilin-nay ang usa ug usa. Walay usa nga masayop sa pagtulon-an sa sambingay, kun maka-ingon nga ang mga kalioy makasulti. l>usa dinlii sa sambingay mahitungud sa dato nga tawo ug u Lasaro, ang pagtulon-an ginatudlo nga ang pagkamataruiu: (linlii mining kinabuhi-a, bisan tuod nga anaa sa kaliiladman sa kakabus, pagagantihan sa kaulahian sa kinabuhi; samtang ang dili mololoy-on tungud sa pagkahakog sa pagkatinuod na-gadala sa usa kagun-ob sa kadautan ug kalaglagan. ANG KINABUIIT ANA A. im Sa atubangan sa pagtulon-an sa Biblia, walay bisan kinsn nga makatino mining sambingay sa pagpatoo nga kini tinuod gayud nga nahitabo sa pagpahayag nga ang niga naluw-as &a himaya karon nagatan-aw sa ibabaw sa mga i)akigbugno sa langit ug nagasulti niadtong mga nanag-antus sa kasakitan sa kalayo sa walay katapusang pagsakit. Kini dili mao ang lm-lagway nga ang Kasulatan nagahatag kanato sa langit, bisair mahitungud sa kahimtang sa patay, bisan mahitungud sa pa-nalion ug sa mga kahigayonan mahitungud sa katapusang mga balus kun mga silot. ANG KATAPUSANG PAKIG- "Ug mingsaka sila sa kinahilapdan sa yuta, ug AWAY NI SATANAS SA gilibutnn nils ang hawnnan sa mga balaan GIXHARIAX SA DIOS Bugna 20:9 Ang Katapusan sa mga Dautan \y A dinha nga si Lucifer nagapasulod sa sala didto fl sa langit kini napamatud-an, sa katarungan ug sa Jfc kagamhanan sa Dios, nga ang adlaw maga-abut ra nga ang sala pagapalaon sa hingpit. Ang Biblia nagasulti ka nato nga sa usa ka panahon sa katapusang paghusay sa sala gmapamatud-an nga si Satanas ug ang kadaghanan sa mga manolonda uban kaniya nagapahitaas sa sumbanan sa dili ma tukib nga pag-alsa batok sa balaod ug kalinaw sa langit.: ‘‘Ang mga manolonda nga wala nila pagbatoni ang ilang nahauna nga kabtangan, kondili nga gibivaan nila ang ilang kaugalingon nga puloy-anan, gitagana niya kanila sa mga ta likala nga walay katapusan sa kangitngit nga sa paghukom sa dakung adlaw/1 Judas 6. Ang silot alang sa sala ginapamatud-an. Pinaagi sa pag patalinghog sa panintal ni Satanas, ang tawo nahimong nada big sa sala. Unya ang diosnong Manluluwas ginapadala, aron tungud kaniya ang tanang kalag mahigawas sa ginharian sa (324) AXG PAGKAOTW XI LOT (JJK. RA ROT»OMA “Ingon sa Sodoma ug Gomora, ug sa mga kalungsuran nga nagiibut kanila, nga ginabutang sila nga katalagman, nga mnga-antus sila sa matarung nga silot sa kalayo nga walay katapusan.” Judas 7 (325) AND ATONG KATU1GAN :J26 kangitngit, ug makakita sa kaluwasan ug kin&buhi. Apan kini nagapasabut nga dili gayud kalikayan niadtong nagadumili sa agianan sa kinabuhi ug nagasalikway sa kaluwasan sa Dios, kinahanglan sa katapusan mahiuban kang Sat anas ug sa sala sa adlaw nga ang sala pagawagtangon. Tungud sa sala ni Adan nga nahaunang tawo ang tanan niyang kaliwatan nakapanunod sa pagkamakasasala, ug ma* malatyong kinaiya, “Tungud kang Adan ang tanan mamatay/ ang Kasulatan miingon: Apan sa katapusang adlaw walay kalag nga makapangaliyupo tungud sa sala .ni Adan ug sa panulondon sa kinaiya nga nalmlog ingon nga balibad sa iyang kaugalingong mga paglapas. Tungud sa liatag ni Kristo sa iyang kinabuhi alang kanato, ang makasasala uban sa tanan niyang kaluyahon, nahimong umalambit sa diosnong kinaiya. ug nakaikyas sa gahum sa kinaiya sa pagkalawasnon. Tungud sa gahum sa kamatayon ni Kristo alang sa tanan, ang tanan nakagbawi gikan sa kamatayon nga ilang gikainatyan kang Adan nga mao ang nahaunang kamatayon. Ang tanan may pagkabanhaw, ang dili matarung ug ingon man usab ang matarung, ug unya ang tanan magahatag ug husay sa iyang kaugalingon sa Dios, sumala sa iyang kinabuhi ug ang pagpa-himulos nga iyang nahimo sa kahayag nga gihatag kaniya sa Dios. ANG DURUHA KA PAGKABANHAW Ang Kasulatan nagapasabut sa kamatuoran nga adunav duruha ka pagkabanhaw: Si Pablo sa atubangan ni Felix nag-paliayag sa iyang pagtoo nga sama sa pagtoo sa mga mana-lagna,— “May pagkabanhaw sa mga minatay sa mga matarung ug sa dili matarung usab.” Buhat 24:15. Si Jesus nagpaiiayag ning mga pulonga: “Moabut ang oras nga ang tanan nga anaa sa mga lub-nganan managpakabati sa iyang tingog; ug managpangguwa ang mga nanagbuhat ug maayo sa pagkabanhaw nga sa kina-Imhi; ug ang mga nanaglbuhat ug dautan, sa pagkabanhaw nga sa silot/’ Juan 5:28, 29. Ang nahaunang pagkabanhaw magamao sa mga matarung, sa ika duhang pag-anhi ni Kristo. Kini ginasulat sa ingon niini: ANG KATAPUSAN SA MGA DAUTAN 327 Palaran ug balaan ang may pag-ambit sa nahauna nga pagkabanhaw'; walay kagamhanan kanila niini ang ikaduha nga kamatayon, konclili nga mangahimong sacerdote sila sa Dios ug ni Kristo, ug magahari sila kauban niya sa usa ka libo ka tuig.,, Bugna 20:6. Sa human niini, ang mga matarung mouban kang Kristo ngadto sa langit, ug magapabilin didto sulod sa usa kalibo (1000) ka mga tuig. Ang mga dautan nga nagakinabuhi sa inaong panahon sa Iyang pag-anhi pagapatyon pinaagi sa masubarong himaya sa Iyang atubangan. Ug sila, kauban ang tanang dili matarung sa tanang mga katuigan, magahulat didto sa lubnganan sa ikaduhang pagkabanhaw’, sa katapusan sa usa ka libo ka mga tuig. “Apan ang uban nga mga nangamatay, dili sila mabuhi pag-usab hang'tud nga matuman ang usa ka libo ka tuig. Bugna 20:5. Sa katapusan sa usa ka libo ka tuig ang siyudad sa Dios kauban sa mga linuwas, manaug sa langit ug mopuyo dinhi sa yuta. Unya ang mga. dautan pagabanhawon. Kini mao ang ikaduhang pagkabanhaw Sa ilalum sa mga pagmando ni Sata-nas sila managpangadto sa pagpakiggubat sa siyudad sa Dios. Mapamatud-an nato nga sa dayag kon sa unsang kinaiya si Satanas magtambag sa mga nangawala nga sa tapus niining tanan, siva may katarungan sa pag-ingon niya kang Adan, “Ikawr dili nga gayud mamatay ” Ania ang iyang tanang mga sulogoon sa tanang mga katuigan—nangabuhi. Ngano man nga sila dili mahimo nga mga dili mamalatyon tungud sa ka-gamhanan sa Dios sa paglaglag? Ang karaang gubat nga mi-sugod sa langit ania na usab. Si Satanas, ang gamhanang ma-supilon, nagadumala sa iyang mga kauban nga mga mano-londang nangaliulog ug ang kadaghanan sa mga nangahulog uga tawo, nga iyang mga ginsakpan nanaglukop sa ibabavv sa tibuok nga yuta. “Ug mingsaka sila sa kinahilapdan sa yuta, ug gilibutan nila ang hawanan sa mga balaan, ug ang hinigugma nga lung- ANG ATONG KATUIGAN ;V28 ^od. Ug nahnlog ang kalayo sa langit nga naglamoy kanila. Bugna 20:9. “Kini mao ang ikaduhang kamatayon,” matud pa sa Kasnlatan. bersikulo 14. Ang daknng adlaw moabut sa diha nga ang makasasala modawat na sa balus sa kamatayon—ug ang sala pagftlaglagon. ANG SILOT NGA WALAY KATAPUSAN “Ang* bayad sa sala mao ang kamatayon.” Ug ang ika-duhang kamatayon mao ang walay katapusan. Wala nay pag-kabanhaw gikan niining kamatayona. Ang Kasulatan naga-saysay niini sa mga pulong nga nagapamatuod sa hingpit nga pagkalaglag, ang sangputanan sa wala nay pagkabuhi. “Nga manag-antus sila ug silot nga walay katapusan nga [>agkalaglag gikan sa nawong sa Ginoo, ug sa himaya sa iyang gahum.” 2 Tess. 1:9. “Kay, tan-awa, moabut ang adlaw, kana nga magasunog nga daw hudno; ug ang tanang mapahitas-on, ug ang tanang nanagbuhat sa dautan mahimong tahop; ug ang adlaw nga moabut magasunog kanila miingon si Jehova sa mga kasunda-lohan, ug kana dili magabiya kanila, bisan gamot bisan sanga. ’ ’ Malakias 4:1. “Sila mahimong abo, “ang ikatulong bersikulo niining ka-pituloha miingon. Ang tanang pahayag nga mahiarangan sa sinultihan ginapahimutang sa pagpaila sa hingpit nga kalag-lagan, ang walay katapusang kamatayon. Kana sa ato pa wala nay pagkabuhi. Ang sala ug ang mga makasasala pagapa laon. Si manalagna Abdias, sa pagsulti mahitungud sa pag-duaw sa mga diwatahan—ang dili motoo— sa “adlaw sa Ginoo,” miingon: “Sila moinum ug motulon, ug ilang pagahimoon bisan tuod wala nila buhata kaniadto.” Abdias 16. Mao kini ang hingpit nga katapusan sa sala ug sa tanang mga makasasala, ug sa tagbuhat sa sala. Ang gamot ug ang sanga mawala sila, ingon nga wala gayud sila sa sinugdan. Kining 'tanan mao ang kasaysayan sa katapusang paghukom, nga ginasaysav sa hingpit sa ikakaluhaan ka kapitulo sa Bugna. AXG KATAPUSAX SA MGA DA IT AX 320 “Ang kamatayon ug ang ini'ierno (hades, ang lubnganan) gipanambog sila sa linaw nga kaiayo. Kini mao ang ikaduha nga kamatayon.” Bugna 20:14. Ang kamatayon ug ang bi-langgoan nga balay sa kamatayon mangawala gayud. Ang sala mawala gayud sa hingpit nga kalibutan, ug walay bisan diutay nga tunob nga mahibilin sa dapit sa nagadilaab nga hukmanan. Ang Biblia miingon. “Busa dili madugay ang mga dautan pagasusihon nga may kakugi ang iyang dapit ug siya wala diha. Salmos 37:10. Ang kaiayo sa katapusang adlaw magaputli sa yuta nga magahimo sa katahum sama sa Eden. Sa bug-os nga linalang sa Dios wala nay sala, bisan makasasala, apan ang tanan maga-malinawon pag-usab, ingon sa wala pa mahasulod ang sala sa kalibutan. Ang manalagna ginahatagan ug usa ka talan-awon mahitungud mining mahimaya-ong pagtapus, ug ang pagda-ag sa Anak sa Dios sa ibabaw sa sala. ‘‘Sa tanan nga binuhat, nga atua sa langit ug sa yuta, ug sa ilalum sa yuta, ug ang anaa sa dagat, ug ang 'tanan nga mga butang nga anaa kanila, nga nanag-ingon: Sa nagaling-kod sa lingkoranan nga harianon, ug sa Kordero, ang pagda-veg, ug ang gahum, sa mga tinuig sa mga katuigan.” Bug. 5:13. ANG UBANG RUNAHTNA NGA SA DAKLIT GIPALANDONG Ang pagtulon-an sa imortalidad, sa dili malaglag nga ka-lag maoy makapangako alang sa pagtulon-an sa tradicion nga ang mga dau'tan mabuhi sa walay katapusang pagkaalaut hang-tud sa kahangturan. Daw unsa ka lain kining hulagwaya sa gipakita sa Balaang Kasulatan sa ikaduhang kamatayon! Kini makalilisang ug mangil-ad, kaayo, apan mao kini ang mosang-put sa hingpit nga paglaglag sa sala ug sa mga makasasala, ug magabilin sa kalibutan nga malinis. Ang pagtulon-an sa pag-kadilimamatay sa kalag naggikan sa paganhong kaalam. Si Herodoto, “ang amahan sa kaagi,” nag-ingon: “Ang mga Egiptohanon. mao ang unang pasinugdan ning hunahunaa nga ang kalag sa tawo dili mamatay. “—Book II, par. 123. ANG ATONG KATTTIGAN % m Sa walay duhaduha kining pagtulon-ana giawat usab nil a sa mga Gresianhon. Ang iyang pinasugdan mao ang mga pulong ni Satan as sa Eden, “Sa pagkamatuod dili nga gayud ka-mo mamatay.” Ang mga pagano aduna silay kalibutan sa •nga espiritu, knn pagbalhin sa mga kalag sa walay hunong gi-kan sa usa ka lawas ngadto sa laing lawas, ug ang Katoliko Romano aduna silay purgatoryo uban sa mag-uolay nga ka-layo. Gikan niining mga pinasugdana ug dili gikan sa pulong sa Dios, ang tradicion miabut sa kinabag-ohan nga Kali ristianosan, nagpahayag sa Ginoo ingon nga dili makahimo kondili buot sa pagtapus sa sala, apan motugot nga ang maka-sasala maga-antus sa kasakitan sa walay katapusan nga wala na gavny kapasingadtoan. Ang pagtulon-an sa Kasulatan ha-layo kaayo niini. Matuod nga adunay pulong sa Kasulatan nga naghisgot sa pagkamakalilisang kaayo mahatungud sa ka-pait. sa silot. sa sala, nga sa makadaghan ginagamit ingon sa paglaban sa walay katapusang silot. 1. “8a mga tinuig ug sa mga katuigan kun sayron sa gihapon ug sa gihapon11, —8a Bugna 20:10 gina-ingon nga ang yawa ug ang iyang mga pangulong katabang, “pagasaki-ton sa adlaw ug sa gabii sa mga tinuig ug sa mga katuigan. Kining pulong dinhi naghisgot sa hingpit nilang pagkalaglag “Sa gihapon” nagakahulogan hataas nga mga katuigan, kun sa tibuok nga kinabuhi—samtang /ing butang anaa gihapon sa iyang kinaiya. Busa sa Eks. 21 :6 ang ulipon nga na-hagugma sa iyang agalon ug dili buot magbiya sa iyang pag-alagad ang iyang dalonggan lungagan, “ug siya mag-alagad kaniya sa gihapon,” nga mao dili siya mailisdan samtang nga aduna pa siya} kinabuhi. Busa ang hukom nga kalayo sa katapusang adlaw magapadayon sa dautan hangtud nga ma-tapus ang iyang kinabuhi; kini walay pag-undang kondili hi-nonoa magapadayon hangtud sa pagkaut-ut sa iyang kinabuhi. 2. “Walay katapusang silot1'—Kini sila magauban sa ah*)y katapusang silot” Mateo 25:46. Ang silot mao ang walay katapusan, dili kay ang pag-antus walay katapusan Ang silot walay katapusang kamatayon “Kinsa ba ang paga-silotan sa walay katapusang pagkalaglag.” 2 Tess. 1:9 ANG KATAPUSAX SA MG A DAFT AX 381 Ang kamatuoran sa hingpit nga paglaglag sa makasasala makalilisang kaayo, apan liagsulti sa iyang kaugalingon sa tag-sa ka hunahuna nga maayo ug makalolooy; kay kinahanglan ang sala silhigon gayud sa hingpit gikan sa kalibutan. Apan ang dili sumala sa Kasulatan nga hunahuna sa pag-antus sa silot sa gihapon dili gayud mahimong hingpit nga silot, ug dili usab mahunahuna. Bisan ginasugyot ingon nga pagtulon-an ug ginalantugian ingon nga hinungdanon sa ka-kristianosan. Kining mosunod nga hulobiton kinuha gikan sa basahon nga sinulat alang sa mga kabataan. nga ginganlan ug “The Sight of Hell” Kini ginapatik sa Dublin—alang sa mga kabataan . Oy bata, kon ikaw maha-infierno, adunay Yawa sa imong kiliran nga modokdok kanimo. Siya moadto didto ug mosan-tako kanimo sa kada adlaw, sa gihapon ug sa gihapon, sa wala gayud ing pag-undang. Ang unang santako magahimo sa imong lawas nga mangilad sama sa lawas ni Job nga naputos sa mga hubag gikan sa ulo hangtud sa tiil. Ang ikaduhang santako maduha kapilo ang kangilad sa imong lawas labaw pa kay sa kang Job. Nan unsa may mosangput sa imong lawas kon ang yawa magasantako sa kada gutlo sa usa ka gat us ka milyon ka tuig nga wala gayud ing hunong?—Pinopo gikan sa London Present truth. Abril 3, 1914. Pnsa ka dakung kalipay kon biyaan ta kini ug moadto kita sa pagtulon-an sa Biblia ang “walay katapusang pagka-laglag” makalilisang gayud uyamot! 3. uKalayo nga walay katapusan, kalayo sa gihapon, “kalayong walay pagkapalongyf—Kining tanang mga sulti gigamit sa paghubit sa hukom nga kalayo sa sala ug sa mga makasasala. Ang sangputan nga moabut tungud sa kalayo walay katapusan ug sa gihapon, ug pinaagi sa nabatasaii'g paggamit sa pulong kini nagahubit gayud sa hingpit nga pa-gasangputan. Ang pananglitan sa walay katapusang kalayo sa pagsilot sa mga dau'tan anaa sa Kasulatan. Ang Sodoma ug Gomora. mao ang “mga siyudad nga dautan sa kapatagan” gilaglag sa ulan nga kalayo gikan sa langit Kining mga sivndara, ma- ANG A TONG KATUIGAN 332 tiul pa sa Kasulatan mao, “ang ginabutang nga katalagman, nga maga-antus sila sa matarung nga silot sa kalayo nga walay katapusan.” Judas 7. Ang kalayo walay katapusan, walay katapusan ang iyang sangputanan. Sa pagkamatuod ang mga sivudad sa kapatagan ginaut-ut gayud sa walay katapusan. Apan ang kalayo namatay sa nahingpit na ang pag-laglag. Ang kalayong walay pagkapalong mao ang kalayo nga dili gayud mamatay. Magapadayon gayud sa pagut-ut bangtud nga wala nay mahibilin; unya mamatay sa iyang kaugalingon lamang. 4. “Diin ang ulod walay pagkamatay",—Si Jesus nag- pasidaan sa matuod nga kalaglagan sa sala ug sa mga maka-sasala sa Gehenna ; kay mao kini ang pulong nga ginahubad “hell” sa Markos 9:43. Hades, kanunay ginahubad “hell” mao ang lubnganan, dili ang dapit nga pagasilotan. Dinhi ang Gehenna ginagawi nga mao ang dapit nga pagasilotan, kini mao ang ngalan sa walog diin ang tanang sagbut sa Jerusalem adto iyabo ug da-ubi. Ang mapa sa Jerusalem bisan sa unsang Biblia maga-pakita nga gawas sa habagatang kota usa ka agianan ginati-man-an nga “Walog sa Hinnom” (Gihenna). Ang mga tawo kaniadto dinhi sa karaang panahon maghalad sa ilang mga anak kang Molok. “Aron sa pagbutang ug katapusan niining mga dulom-tan, si Oseas naghugaw niini uban sa mga bukog sa tawo, ug sa laing pang kadautan. 2 Hari 23:10, 13, 14”.—Hasting's Dictionary of the Bible" Dinhi ang kalayo nagsunog sa sagbut, ug ang kalayo ug ang mga ulod sa hingpit naglaglag sa lawas nga patay sa mga mananap didto sa dapit nga laglaganan. Kini ginaila nga dapit nga sunoganan, ug ang mahinay nga kalayo nga nagsunog nagasimbolo kun nagpahayag sa kalayo sa paghukom. Ang paggamit niining sanglitana, inay nga maglantugi nga ang dautan dili malaglag kondili magkinabuhi kanunay, nagadala sq katibok-an sa. kabatok nga hunahuna. Unsa kad-tong atua sa kalayo sa Gehenna masunog gayud sa hingpit, wa- AXG KATAPFSAN SA MGA DAFT AX 33:) lay inaliabiliii. Kini gigamit ni Kristo ingon nga sanglitanan sa hing])it Mga kalaglagan sa dili mahinulsulong makasasala sa, ad law sa pagduaw Kini igo na gayud. Aug matuod nga pagtulon-an sa Ba-laang Kasulatan mao nga ang sala ug ang mga makasasala mapala sa kahangturan. Ang kalibutan mahinlo pag-usab kon matapus 11a ang panagbugno ni Kristo ug ni Satanas. SI DANIEL SA LANGOB “Ang akong Dios nagapadala sa iyang ma- SA MGA LEON uolonda ug nagsira sa baba sa mga leon aron dili sila makadaut kanako.” Dan. 6:22. Mga Manolonda: Ang ilang mga Buhat C NG usa ka bersikulo sa Kasulatan nga tinjrali, maoy A ^ labing masabut nagatibuok sa mga buhat sa mga , manolonda sa Dios, mao kini: “Dili ba sila nga tanan mga espiritu mag-aalagad, sinugo sa pag-alagad, alang kanila nga nahimong mga maganianunod sa kaluwasan?” Heb. 1:14. Kining kasulatana nagapakita kanato unsa ka matuod ang tanan sa langit ginahatagan ug buhat alang sa kaluwasan ma-hitungud niining makalolooy nga kalibutan, nga nanghisalaag gikan sa panon sa Dios. Kini sa pagkatinuod mamahimong panahon sa kalipay kauban sa kadaghanan sa mga manolonda kon si Kristo ang Maayong Magbalantay, magadala pagbalik niining nawala nga kalibutan, hininisan sa sala, sa makausa makauban pag-usab sa panon sa Dios sa hingpit nga linalang. 334 ANG PAGLUWAS KANG PEDRO SA BILANG-GOAN ‘Ang manolonda ni Jehova nagaholon sa mag-libut sa mga nagakahadlok kaniya, ug ginala-banan niya sila.” Sal. 1)4:7. (335) AXG ATOXG JvAlTJGAX 336 An" mga manolonda nanaglipay sa paglalang niining ka-libutana. Ang Ginoo nag-ingon kang Job: “Diin kaba sa pagtukod ko sa kalibutan? nga an" mga bitoon sa kabuntagon nagkadungan sa pag-awit, ug ang tanang mga anak sa Dios nagkaduyog pagsinggit sa kalipav Job 38 :4-7 Sa wala pa killing kalibutan malalang, kun ang tawo nga anaa kaniya, ang mga manolonda ginalalang pinaagi sa Anak walay katapusang anak sa Dios diin nagagikan Kaniya ang tanang mga butang nangahimo.Kay ang mga manolonda dili linuwas nga mga tawo, ni bisan ang mga linuwas dinhi sa kali-butang uinaabut mamahimong mga manolonda. Ang mga lmi-nolonda many usa ka kalainang kahimtang sa mga tawo, usa ka lalmwng. kahimtang nga nalalang. Kini atong mabasa “Kinsang tawoha, nga ginaliinumdman mo siya, o anak sa tawo nga ginadu-aw mo siya? Gibuhat mo siya nga labing ubos pa ug diutay sa mga manolonda nga langitnon; gipu-rongpurongan mo siya sa himaya ug sa kadungganan. Ileb 2:0, 7 Sa kinabuhi nga maga-abut, pinaagi sa katingalahang ga-lium sa nabalhing himaya ni Kristo, ang mga linuwas nga mga tawo mamahimong sama sa mga manolonda, sumala a ginaingon ni Kristo: “Kay dili na usab sila arang mamatay kay magasama sila sa mga manolonda. nga langitnon ug mga anak sa Dios, kon sila mga anak sa pagkabanhaw” Lukas 20:36. Killing pagpa-usbaw sa makasasala nga tawo sa pagkasama sa mga manolonda sa labing diutavng kahimtang mahitungud sa kinabuhi ug sa pagkadilimamatay maoy usa ka panig-ingnan pagtulon-an sa Maayong Balita. Apan sa pagdaghan sa sala, milabaw pa gavud ang liatag. nga diosnon.” Roma 5:20 Apan ang pagpahayag nga ang tawo sama sa mga manolonda wala magakahulogan nga siya manolonda. Ang inga manolonda daan nang nagakinabuhi sa wala ]>a ang tawo, ug ang linuwas MGA MANOLONDA: AXG ILAXG Ml nga tawo sa gihapon siya tawo, lain kay sa kahimtangan sa mga manolonda, bisan sila luyoluyo sa mga manolonda mahitungud sa mga buhat sa Ginoo. AXG MG A XAXAGBANTAY SA LIXGKORANAX Sa DIOS. Si dinha nga si manalagna Isaias ginaliataga.il ng talan-awon mahitungud sa langitnong templo, siya nakakita sa naga-kalainlaing sari sa mga manolonda nga nanaglibut sa lingko-ranan sa Dios: “ Hingkit-an ko ang Ginoo nga nagalingkod sa usa ka tro-no, mataas ng tinuboy, ng napuno ang simbahan sa iyang mga nanagsunod. Sa ibabaw kaniya diha ang mga serapines; tagsa-tagsa ad 1111 ay unom ka mga pako; sa durnha gitabonan niya ang iyang nawong, ng sa durnha gitabonan niya ang iyang mga tiil, ug sa durnha siya nagalupad. Ug ang usa mingsinggit sa usa ug ming-ingon, maputli, maputli, maputli, mao si Jeliova sa mga kasundalohan. Isaias 6:1-3. Si Ezikiel nakakita kanila nga may himaya, nanag-alirong sa malihokong trono sa Makagagahum. “Ang mga bulling binuhat mingdalagan ug mingbalik ingon sa dagway sa usa ka pagkilab sa kilat. Eze. 1:14. Si Daniel nakakita sa panon sa mga manolonda nga na-naglibut sa labing balaang dapit didto sa templo sa kahitas-an, ingon nga ang panahon gisugdan ang buhat mahitungud sa masusihong paghukom, ang paghinis sa santuaryo. Tinutokan niya ang trono sa Dios nga nagagahin alang mining katapu-sang buhat sa pagkaministro ni Kristo, ang manalagna mil -ngon: “Mga libo ka mga libo naga-amoma kaniya, ug napulo ka libo ka napulo ka libo nagtindog sa iyang atubangan, ang paghukom gipahamutang ug ang mga basahon giablihan. Daniel 7:10. AXG MGA SULOGOON SA DIOS Ang pulong “ manolonda” nagakahulogan sulogcon. D’d-to ug dinlii killing mga manolonda nga snlcgoon nanagpanla- ANG ATONG KATUIGAN 338 kaw sa buhat sa ilang Maglalang. Usa ka talan-awon sa ilang mabinantavong buhat ginahatag dinhi sa mga pulong sa Salmista : “Magpanalangin kamo kang Jehova nga mga manolonila niva, mga gamhanan sa kalig-on nga nagatuman sa iyang mga sugo, ug nagapatalinghog sa tingog sa iyang pulong. ’ Sal. 103:20. MAGDADALA SA MGA BALITA Sila nagadu-aw sa balongbalong ni Abraham sa pagpahi-balo mahitungud sa paglaglag sa Sodoma. Genesis 18. Sila nagduaw kang Lot didto sa siyudad, ug nagpangali-yupo kaniya sa pagdala sa iyang familya sa gawas sa siyudad Gen. 19. Samtang si Jakob, may kalisang apan may paghinulsul, sa iyang pagkahibalag kang Esaw, nga iyang ginalimbongan, “ang mga manolonda sa Dios nagsugat kaniya.” Gen. 32. “Kini mao ang kasundalohan sa Dios,” siya miingon, ug na liibalo nga ang Dios ni Abraham ug Isaak, ug iyang Dios, usab, wala magabiya kaniya. Sa usa ka makuyavv nga panahon sa kaagi sa Israel, ang manolonda minggpakita kang Gideon, nagdala sa balita, “Ang Ginoo nagauban kanimo”, ug nagataw;ag kaniya alang sa bu-hat sa pagluwas sa iyang katawohan. Mga Hukom 6. Ingon nga ang kang Daniel nga pag-ampo ming-abut sa langit, bisan nga anaa pa siya sa pag-ampo, ang manolonda nga mao si Gabriel, gipalupad ug makusog, nagahikap kaniya. ug miingon: “Oh Daniel, ako mranhi karon sa paghatag kanimo ug pagsabut. Sa sinugdan sa imong pakilooy ang sugo miabut ug ako mianhi sa pagpakita kanimo.” Dan. 9:21-23. Suod kaayo ang paghibalo—anay sa taliwala sa langit ug sa vuta. Ang malipavon kaayong balita nga ginadala gikan sa langit nganhi sa yuta sukad sa pagsaad sa Manluluwas kang ANT, DAMGO XI JAKOB SA BETHEL ‘ Dili ha sila ang tnnan mga espiritu mag-aalagad, nga siniigo sa pag-alagad, oyon sa mga magama nunod sa kaluwasan 1” Heb. 1:14. m ANG ATOXG KATUIGAX Adan didto sa Eden, ginadala sa mga manolonda ngadto sa mga magbalantay sa karnero sa Belen. Nahauna, usa ka manolonda mipakita nga nagaingon: “Ako nagadala kaninyo ug maayong mga balita sa da-kung kalipay Kay tungud kaninyo natawo niining ad- lawa didto sa siyudad ni David ang usa ka Manluluwas, nga mao si Kristo nga Ginoo. Kining balitaa sa yuta dili mamahimong misyon sa usa lamang ka manolonda, diin ang tibuok langit nagpangandoy sa pagmantala sa mga balita mahitungud sa kalibutang nawala. “Ug sa hinanali mitungha kauban sa manolonda ang usa ka kadaghanan sa mga kasundalohan nga langitnon nga na-gadayeg sa Dios ug nagaingon, Himaya sa Dios sa kahi'tas-an ug ang pakigdait sa yuta sa mga tawo nga maayo ug kabu-but-on.M Lukas 2:13, 14. DILI MAKTTA DIDTO SA MGA HAW ANA X SA KAGAMHANAN Usa ka hitabo nga ginasaysay dinhi sa basahon ni Daniel nagabutang sa tabil sa daplin ug nagapakita kon unsa ang mga manolonda sa walay duhaduha nagabuhat sa kanunav nga dili hikit-an didto sa mga harianong hukmanan kun la-Wak sa dalam. Si Daniel nag-ampo ug tutolo ka simana alang sa kahavag sa pipila ka mga butang nga gisugdan ni Gabriel sa pagpahibalo kaniya. Sa katapusan sa pag-abut sa manolonda nga makagagahum pa kay sa manalagna uban sa himaya sa iyang pag-anha, nagpasabut sa katarungan, ngano nga na-langan ang pagtubag sa iyang pag-ampo. Ang manolonda nag-ingon: “Gikan sa nahaunang adlaw nga gipahaluna mo ang imong kasingkasing sa pagsabut ug sa pagpaubos sa imong kaugali-ngon sa atubangan sa imong Dios, ang imong mga pulong gipamati ug ako mianhi tungud sa imong mga pulong. Apau ang prinsipe sa ginharian sa Persia nagsupak kanako sulod sa usa ka kalohaan ug usa ka adlaw; apan tan-awa, si Mikael usa sa mga labaw nga dakung tawo, miabut sa pagtabang kanako ug ako nagapabilin didto uban sa mga liari sa Persia. MGA MANOLONDA: ANG I LANG. 341 Karon ako mianhi sa pagpasabut kanimo kon unsay mahitabo sa imong mga tawo sa ulahing mga adlaw ” Dan. 10:12-14. MGA SULOGOONG MAGLULITWAS Ang sugilanon sa kalmvasan nga gihimo sa mga manolonda maov hataas kaayong saysayon. Ang tawo arang na kaayo makahunahuna kon giunsa sa mga manolonda pagpagawas sa mahinayon nga Lot gikan sa Sodoma. (Gen. 19) ; mahitungud sa manolonda sa pagpangita kang Elias sa ilalum sa kahoy nga enebro sa kamingawan, ug nahauna mao ang pagluto- sa supas alang sa tawong gigutom sa wala pa magsulti sa pulong sa iv-ang mahadlokong kasingkasing (1 Hari 19) ; mahitunguu kang Eliseo nga nag-ampo nga ang mata sa batan-on mabuka aron makakita nga adunay daghang mga manolonda nga la-baw pa kay sa mga Sirianhon nga naglibut batok kanila: “lTg gibnka ni Jehova ang mga mata sa batan-ong tawo ng siya nakakita; ug tan-awa, ang bukid napuno sa mga kaba-yo ug mga salakyan nga kalayo nanaglibot kang Eliseo. 2 Hari 6 :17 Usa ka manolonda nagtak-um sa mga baba sa mga leon sa dinha nga si Daniel gibalhog didto sa langub sa mga leon. Daniel 6. T\sa ka manolonda nagputol sa kang Pedro nga talikala nga puthaw didto sa bilanggoan sa Jerusalem, nag-abli sa mga pultahan, ug nagdala kaniya sa guwa. Buhat 12. Sa tali wala sa mabangis nga mga balod nga naghapak sa sakayan nga napuno sa tubig didto sa Adriatico, si Pablo nga Apotftol nagpangaliyu])o sa wala nay paglaum nga mga sakayanon sa pagbaton ug kaisog “kay karong gabii nagpahayag kanako ang manolonda sa Dios, nga iya ako, ug kaniya ako maga-ala-gad nga naga-ingon. Dili ka mahadlok,” Buhat 27:23, 24. Sulod sa tanang mga kaftuigan, ang mga manolonda sa Dios kanunay nga nagtindog sa kiliran. Si Daniel, ug Pedro, ng Pablo nangamatay na; apan ang mga manolonda buhi gihapon. “Dili ba sila ang tanan mga espiritu nga mag-aa-lagad nga sinugo sa pag-alagad, uvon sa mga magamanunod sa kaluwasan lleb. 1:14. ANG ATOM! KATTIGAX ;i42 ANG ANGEL NGA MAOBALANTAY Kana nagapaila nga ang tanang anak sa Dios anaa sa ilalum sa mga manoloncla. “Ang manolonda ni Jehova na* galiyok kanila sa maglibut sa mga nagakalndlok kaniya, ug ginalabanan niya sila. Sal. 34:7 Salamat sa Dios, wala ki'ta pasagdi nga nagainusara. Ang tanang anak sa Dios adiinav angel nga magbalantay nga ginasugo sa mahigugmaong Amahan aron pagbantay kanila Si Kristo miingon “Magmatngon kamo nga dili kamo magtamay sa usa ni-ining mga gagmay; kay nagaingon ako kaninyo, nga ang ilang mga manolonda sa mga langit nagatan-aw sa gihapon sa nawong sa akong Amahan nga anaa sa mga langit.” Mat. 18:10. Kini wala magapaila nga ang mga pagsulay dili maga-abut, kun mga kasamok. Sa taliwala sa pagsulay, ang ma-nolonda sa (tinoo anaa nagatindog sa kiliran aron sa paglig-on ug panabang ug paglipay gikan sa Dios. Kini nahitabo sa taliwala sa nagdilaab nga hudno nga ang “panagway sa ikaupat nga nakita nga naglakaw kauban sa tutolo ka mga Ilebreoliahon mao si Jesus naglakaw sa nagdilaab nga kalayo kauban nila. Ug samtang si Jesus, sa mga adlaw sa Tyang lTnod nagbati sa hilabihang kabug-at sa kasakit didto sa Get s(>mane “i>g mipakita kaniya ang usa ka manolonda sa langit >a ]>agliatag kaniya ug kusog. Lukas £2:43. Ang atong Manluluwas, nga nahibalo sa makalilipav nga gahum sa pagtabang sa manolonda, mao ang Kapitan sa la ngitnong kasundalohan, ug nagsugo kanilang tanan ingon nga mag-aalagad nga mga espiritu sa mga manunod sa kaluwasan. Kon Siya moanhi sa himaya alang sa Iyang mga kata wo -ban, si Kristo buot nga ang tanang mga balaang mga manolonda kauban Niya.” Ingon nga ang ting)g ni Jems maga pukaw sa Iyang mga balaan nga nanghikatubg ug manag-)>amangon sila sa wala nay kamatayon gikan sa inabliliang mga lubnganan, “Iyang ipadala ang Iyang mga manolonda ug ilang pagatigumon sa tingub ang iyang mga pinili kutob sa upat ka hangin, kutob sa usa ka tumoy sa langit hangtud sa usa.” Mat. 24:31 MG A MANOLONDA: ANG 1LANG. 34:i Ang mga manolonda nga nagbantay sa mga manunonod sa kaluwasan sulod sa tanang mga katuigan, nahibalo kon hain sila ug nahibalo sila kon unsaon sa pagtigum kanila, kauban ang ilang mga hinigugmang banay, aron sa pagsugatsa Ginoo. Ang mga manolonda nga nanaglipay sa pagbuhat sa Ginoo sa yuta, ug nanagsubo sa diha nga ang bawo nahulog sa sala, ug sa tanang panahon nagabuhat kauban ni Kristo, nga iiang punoan, aron sa pagluwas sa nangawala, sa makausa mo naglipay kon ang Ginoo magadala sa mga Iva ngadto sa kauga-lingon Niyang pulov-anan. Unsa kaha kanang adlawa didio sa langit! SI CAREY SA INT)TA “Hilabihan ka kagamhanan ang pagtubo, ng.i XAUHl'RAI) SA BIRUA nagalabaw ang pulong sa Uinoo." Buhat 19:20. Atig Panahon sa Katapusan ISjlKAW, Oh Daniel, takpi ang mga pulong, ling tik-upa ang basahon, bisan hangtud sa AOkatapusan: Daghan nga modalagan magbalik- Jl^balik, ug ang kahibalo mo-uswag. Sa ingon niana ang mga pulong *sa manolonda nga gi-sulti sa may kaluhaag lima ka gatus ka tuig nga miagi. nagu-pahibalo sa pagbukas sa bag-ong tuig sa kahayag kong ang kaulahian nga mga adlaw magaabut. ANG PANAHON Sa katapusan sa liataas nga katuigan sa. ginatagna nga kagul-anan sa iglesia—ang usa ka libo, duha ka gatus ug kan-uman ka tuig nga ginatagna ni Daniel—ang kalibutan maga-sulod ning “panahon sa katapusan.” “Sila matumba sa kampilan ug sa kalayo, sa pagkabihag sa pagdaug sa daghan nga mga adlaw ITg ang uban kanila nga may pagsabut matumba, sa pagsulay kanila ug :>44 MGA BAG-ONG MUGNA XAGTUMAN SA TAGXA “Daghan nga modalagan magbabalik, ug ang kahibalo mousAvag” Dan. 12:4. (:!45) ANG ATONG KATUIGAN :*.46 paghinlo ug pagputli kanila, bisan sa panahon sa katapusan , tungud kay alang pa sa usa kapanahon nga gitudlo.” Dan. 11:33-35. Sa ha pit tanang lagda sa tagna nga nagaapil ning pana-liona, ang mga hitabo sa katapusan nga mga adlaw ginapa-hayag nga nagasunod sa katapusan sa tinagnang katuigan s.a kagul-anan. Ang tagna ni Kristo sa Mateo 24 maoy nagpa-matuod usab ug maayo. Ang atong Manluluwas nagpakita nga kining panahona sa kagul-anan pagapahamob-on “tungud sa mga pinili,” ug nga gilayon sa human sa kagul-anan ni-adtong mga adlawa ang mga ilhanan sa katapusan magasugod sa pagpakita. Busa, samtang ang bug-os nga panahon sa usa ka libo duha ka gatus ug kan-uman ka tuig natapus sa kinataliwad-an sa pagkahitabo sa Pag-alsang Pransianhon, nga maoy nakaha-tag ug samad nga ikamatav sa gahum nga papanhon sulod sa katapusan nga napulo ka tuig sa ikanapulo ug walo ka siglo, nga mao ang pagpahamubo sa mga adlaw sa kagul-anan nga mingsugod sa sayo pa aron sa pagsangyaw sa pag-usvvag sa ka-liibalo ug sa pag-iwag sa ibabaw sa yuta. ANG TAGNA WALA NA PAGPATIKI Ang mgait; daghan ang nangalipav tungud sa tinuhoanong pagdu-niot sa pagkalumpag sa iglesia nga ilang gihunaliuna nga di-niwatahan, bisan sila gilayon nagapatalinghog sa kadaugang di-li matinuhoon; ug daghan ang nakakita nga kining mga hitaboa mao ang katumanan sa mga tagna ug pagpasundayag sa mga tilimad-ong gisaad sa labing katingalahang mga bahin sa Bala-ang Kasulatan/’—“History of France from 1790 to 1802. ( London 1808) Vol. II, dahon 379. Gikan niadtong mga panahona sa pagkatuman sa tagna, may mingtungha nga usa ka mahayag nga buhat, nga nakapa-buhi sa pagtudlo sa pagtulon-an sa ikaduhang pag-anhi ni Kristo, ug sa gilayon nagaandam sa dalan alang sa buha't sa ikaduhang pag-anhi nga magaabut sa mga adlaw sa 1844, nga diin ang hingpit nga kahayag magasidlak sa atubangan gikan sa nabuksan na nga mga tagna sa basahon ni Daniel. Mahitungud sa manolonda nga nagapahanungud sa pinasahing buliat sa Maayong Balita alang sa katapusan nga mga adlaw, kini maoy nahasulat, “May usa ka basahonmga diutav nga binuklad sa ivang kamot.M Bug. 10:2. Ang “panahon sa katapusan ming-abut, ug kauban niini miabut usab ang pagkabukas sa pinatikan nga basahon. Ang “matuod nga pulong sa tagna” ANG PANAHON SA KATAPUSAN 349 nagasulti sa iyang hingpit ug matin-aw nga pahibalo sa mga igdulongog sa tanang katawohan karong adlawa. PAG-USWAG SA KAHIEALO- ‘ ‘Daghan nga modalagan magbalikbalik’ matud pa sa tag-na, “ug ang kahibalo mo-uswag.” Sa unahan maoy sulti-sul-tihan ang kaalam sa tagna ug ang mga butang mahitungud sa Dios, apan ang katuigan nga atong ginahisgutan mao ang usa ka paghayag sa katilingban ug.sa pagkaylap sa kaalam. (1) Ang sinugdan sa imong pulong nagahatag ug kahayag,” matud pa sa salmista; ug sa dinha nga ang Repormacion sa ikana-pulog unom nga siglo nagabugto sa mga higot sa hataas nga ka-tuigan sa pagkamatuhotuhoon. ug kasaypanan, ug nagahatag kagawasan sa Pulong sa Dios, ang agianan ginaandam alaug sa pag-abut niining katingalahang katuigan sa pagsabwag sa kaalam sa katilingban. Ang katuigan sa pag-usab sa liliok mao ang katuigan sa, pagsalhag ug pagsusi sa kalibutan. Si Diaz nakalibut sa pun-ta sa habagatan sa Aprika, ug si Columbus nagahatag sa umaa-but nga mga kaliwatan sa Bag-ong Kalibutan. Ang gisangpu-tan mao ang pagpanaw ug pagpanaw sa pagsusi, ug unya ang pagmata, ang paghimog kolonya ug sa pagpadako. Ang bantugan ug maalam nga Francis Bacon, nga nama-tay sa 1626, sa iyang adlaw mingbati nga ang panahon nga gi-nasulti sa tagna ni Daniel nagakahiduol na. Siya mingsulat. 4 4 Kinahanglan nga ang tagna ni Daniel nga nagasinga-but sa katapusang mga katuigan sa kalibutan, dili paghika-limtan: ‘Daghan nga modalagan magabalikbalik, ug ang kahibalo mo-uswag;’ kini sa matin-aw nagpahayag nga ang agianan sa kalibutan (nga karon pinaagi sa daghanang halayo nga mga pagpanaw daw ingon nga maliingpit, kun nagapa-ingon na sa kahingpitan, ug ang pag-uswag sa mga ciensia, gina-pahigayon sa kapalaran, nga kon sayron mao, ang diosnong Maghahatag, aron sa pagdangat sa maong panuigon.” “Ao-uum Organum,” book 1, 93^(Baconss Works, Spcding and Elhs, VoL IV, p. 92. (23) 50 ANG ATONG KATUIGAN Sa dinha nga mingdangat na sa hingpit ang panahon nga gitagal sa tagna, sa katapusan nga napulo ka tuig sa ikapulog walo nga siglo, dinhay mitindog nga saksi sa mga lihok nga na-kahimog kagamhanan alang sa pag-iwag ug sa pagsangyaw sa Maayong Balita sa kalibutan. Sanglit ang mga hitabo mahi-tungud sa kagubut sa Prancia nagpahibalo sa pagtapus sa hataas nga katuigan sa paggahum nga papanhon, ingon man usab ang lain nga sunod-sunod nga mga hitabo sa samang panahon nagapahibalo sa pagbukas sa katuigan sa pag-uswag sa kaalam. Sa paghisgot mahitungud niining mga pag-uswaga, ang magsusulat nga taga Eskosia nga si Lorimer, miingon: uSa panahon nga si Satanas nagapaabut ug ang mang-giulawon nangahadlok sa hingpit nga pagkabalit-ad sa matuod nga tinuhoan, ug ang maluyahon nagakahadlok, adunay usa ka pagpaningkamot nga mainiton, ug ang Maayong Bali'ta naga-buklad sa ivang mga pako ug nagaandam alang sa usa ka bag-ong paglupad. Takus gayud nga pagahandumon nga ang tuig 1792, tuig nga nahimugsoan sa kagubut sa Prancia maoy tuig usab nga nahimoan sa Katiguman Misyonero nga Bautista, usa ka kapunongan nga sulod sa nagsunod-sunod nga mga tuig sa kagubut, ug sila sa kalisdanan, ginasunod sa uban nga mga bag-ong kapunongan nga may kabaskog ug panaghiusa nga walay pagkaluya ug nga tanan nagatinguha, ug nagatinguha sa pag-uswag sa pagmantala sa Maayong Balita ni Kristo la-kip sa pinuy-anan ug sa laing dapit. Daw unsa ka makahiubos nga pagpasipala ang ginabobo sa Pangulo sa iglesia dinha sa iba-baw sa mga nahingtungdan sa mga pagkawalay Dios! Ug giun-sa niya sa pagpaaghat ang mga yam-angan ug sa pagpahimangno sa Iyang mga katawohan, pinaagi sa masamokong panahon sulod sa usa ka panahon kon sila magakinahanglan kaayo sa maong ikapalig-on. ’ ’— “Hisrotical Sketches of the Protestant Church in France.” p. 522. Ang lain usab nga magsusulat, nga mao si Dr. D. L. Leonard, historiador mahitungud sa siglo sa mga misyon miingon: “Ang nagahinapus nga mga tuig sa ikapulog walo nga siglo nga nakagama sa kaagi sa mga misyon nga Protestante ANG PAN AII ON SA KATAPUSAN 331 maoy usa ka panahon nga halandumon gayud, sanglit sila na-kagsaksi sa hilabihang kagubut, sa usa ka pagpabag-o, sa usa ka masangputanon ug pinilong pagtapus sa karaan, ug sa usa ka makapalig-on nga pagsaulog sa kabaghoan. Kad'to mao ang usa ka higayon nga sukad pa sa kapanahonan sa mga apos-tol, nahitabo ang tingub nga paningkamot nga misyonero ug kadasig, ug kaabtik. Kini nagasugod sa Grand Britania, ug sa wala madugay mikaylap ngadto sa Kinadak-ang Yuta ug hang-tud nga mitabok sa lawod sa Atlantiko. Kad'to dili kay inaghat lamang sa kainit, kondili maoy usa ka taub nga makagaga-hum ning-abut nga gikan niadtong adlawa hangtud dinhi na-gapadayon sa pagtubo ug sa pagkaylap. ’9 — “A hundred Years of Missions/9 p. 69. Ang panahon sa tagna ming-abut na, ug ang kamot sa maghahatag nagadala ug mga tawo sa pagsabwag sa kahayag ug sa kaalam sa ibabaw sa tanang mga kayutaan. Ang pagtukod sa mga misyon nga dumoluong sa labing ma-dali ginaduyogan gumikan sa mga pagkatukod sa mga kapuno-ngan sa Biblia alang sa sibo nga buhat nga bag-o sa paghubad ug sa pagsabwag sa Kasulatan sa tibuok nga kalibutan. Sa 1804 natukod ang kapunongan alang sa pagpa'tik ug pagsabwag sa Balaang Kasulatan didto sa Englaterra. nga ginatawag British and Foreign Bible Society. Ang mga nagatoon sa tag-naanong pulong mingbati niadtong panahona nga kining mga paagiha mingabut sa katumanan sa tagna. Usa ka magsusu-lat niadtong panahona miingon: “Ang kahibulongan nga mga panlimbasog sa usa ka da-ku nga katilingban aron sa paghubad sa kasulatan sa tanang-pinulongan sa tanang dapit sa kalibutan arang mahunahu-na ug maayo ingon nga mao ang dagku nga timaan bisan pa mining mga panahon nga puno sa mga hitabo. Kon dili ako kaayo masayop, ang maong mga panlimbasog mao ang pasiuna alang sa katapusang daku nga pagsabwag sa pagka-Kristoha-non, nga mao ang sagad nga hulubiton sa daghan nga mga linamdagang manalagna, ug nga kini dili na halayo kaayo ni-ining adlawa karon.” —G. S. Faber, D. D. “Disertation on thfi Prophecies// Vol. Hh p. 406 (1844). ANG ATONG KATUIGAN Karon ang pulong sa Dios, sa tingub kun sa tinagsa, naga-sulti haduol sa walo ka gatus ka pinulongan ug ginabanabana nga kining mga sinultihana, sumala sa ilang panagway sa si-nultihan, makahimo sa pagpasabut ug maayo sa diosnong ba-lita sa kasiyaman ug lima ka por ciento sa mga pumopuyo sa kalibutan. Ang buhat sa kinabaghoang mga misyon, nga nahimugso sa pag-abut sa panahon sa katapusan, maoy usa ka dakung makatabang sa kalibutan karong adlawa. Haduol sa usa ka gatus ka milion ka pesos tuig-tuig ang mahatag alang sa mga misyon nga Protestartte, ug usa ka panon nga kapin sa kaluha-an ug lima ka libo ka mga misyonero nga lumalangyaw nga atua sa natad gawas niini ang mga linibo nga mga misyonero nga tumitindok ug mga katabang. Sa pagkatinuod ang pana-iion sa katapusan nagapamatuod nga mao ang usa ka katui-gan sa pag-uswag sa kahayag ug sa kahibalo. ANG PAGBUKAS SA TANANG KAYUTAAN Sangli't niabut na ang panahon alang sa pag-uswag sa kahibalo kinahanglan gayud nga ang tanan nga mga kayutaan mabuksan aron sa pagdawat sa mga hinayagang tinugyanan. Sa ingon niana sa paghiabut na sa panahon sa katapusan, ma-kita nato sa dayag gayud ang kamot sa Dios nga nagabukas sa ganghaan sa tanang mga nasod. Kini mao ang katuigan sa pag-bukas ug pagpa-uswag sa kalibutan. Sa labi gayud kini ma* tuod sa katapusang kapitoan kawaloan ka mga tuig. Ang tuig 1844 nga ang panahon nga gihisgutan kun gipahinungdan sa tagna nga ming-abut alang sa pinasahi nga lihok sa ikadu-hang pagbalik, nga nagadala sa pahibalo sa takna sa paghukom sa kalibutan. Ang kahimtang sa maong lihok ginasaysay sa tagna: “Hingkit-an ko ang usa usab ka manolonda, nga naga-lupad sa katunganan sa langit, nga aduna ing walay katapusan nga Maayong Balita, nga igamantala sa mga nagapuyo sa yuta, ug sa tanan nga kalungsoran, ug banay, ug sinultihan ug katawohan.” Bugna 14:6. Kini mao ang usa ka pahayag nga sa magaabut na ang ANG PANAIION SA KATAPUSAN 353 panahon alang sa pagtapus sa bulohaton sa Maayong Balita riga pagahimoon, ang mga ganghaan nga mahiarangan sa pag-siilod sa tanang mga nasod ug sinultihan ug katawohan mama-buksan pag-ayo. Sa 1844, kun sa pila ka 'tuig sa wala pa kini, ang kadaghanan sa mga nasod sa kalibutan natakpan alang sa mga panlimbasog sa pagmisyon; apan sumala sa ginapasabut sa tagna, ang mga tuig nga mingsunod nakagsaksi sa makusog nga paagi sa tanang mga kayutaan alang sa pagsangyaw sa Maayong Balita. SA KINATILIWAD-AN Ang ambak sa Victoria sa taytayan sa tren iba* SA APItIKA baw sa Zambezi. Ang 1842 maoy tuig nga nahimo ang lima ka mga puerto sa panagsabut sa Tsina nga gibuksan alang sa patigayon ug sa mga misyon, nga maoy nahimong unang mga lakang sa pag-bukas sa libuok nga Tsina alang sa Maayong Balita. Sa tuig 1844 ang Turkiya maoy naglabi sa pag-ila sa katungud sa mga Mahometano sa paghimong Kristohanon, binalit-ad ang tanang ginakabilin-biling sugilanon sa pagtoo sa mga Moros. Sa tuig 1844 si Allen Gardiner nagtukod ug misyon didto sa Sur Arne-rika. Sa 1845 ang tinguha ni Livingstone nahimo sa pagbukas sa kinataliwad-an sa Aprika. ANG ATONG KATUIGAN 354 Si Doktor A. T. Pierson, sa paghisgot mahitungud sa. ka-tingalahang paagi nga ang Dios nagabukas sa mga ganghaan nga arang kasudlan niadtong mga panahona, nagsuiat ning mosunod : “Kadaghanan sa mga nasod nagadili sa pagpasulod sa mga misyon nga Kristohanon pinaagi sa pagtukod ug kabatok, aron nga ang tinguha sa pagdala sa mga Maayong Balita na-gakahulogan lamang sa kamatayon tungud kang Kristo; ang bugtong nga pagdawat nga nagapaabut sa mga sulogoon sa Dios mao ang mga hudno sa mga kanibal kun. kumakaon ug tawo, ang mga bilanggoan nga walay puangud, kun mga lub-nganan sa mga sinakit. Apan samtang nagadasdas ang diutay nga pundok, sa luyog luyo nahugno ang mga paril sa Jeriko, ug ang mga ganghaan nga puthaw ming-abli lamang sa ilang kaugalingon nga kabubut-on. Ang India, Siam, Burma, Tsina Japon, Turkia, Aprika, Mejico, Sur Amerika, ang Estadong Pa panhon, ug Korea nasulod sa sunod-sunod sa walay kaulangan ug kabilinggan. Sulod sa lima ka tuig, gikan sa 1853 hangtud sa 1858, ang mga bag-ong kahigayonan nakab-ut alang sa pag-sulod ug sa paghupot sa pito ka mga nagakalainlaing nasod, nga tanan nagalakip sa katunga sa mga pumopuyo sa kalibu-tan.” — “Modern Mission Century”, p. 25. Sa ilalum sa pagtampohay sa tagsa ka gahum ug sa tagsa ka kahinguhaan nga nagdala sa pag-an/Jam sa Dios alang sa pagbukas sa tanang mga kayutaan sa mga panlimbasog nga misyonero, ang gugma sa paglangyaw, buhat sa patigayon, ug sa gugma alang sa ciensia. Ang mga dalan sa tren gibuhat sa mga dapit nga wala gani matala sa may kapitoan ka tuig nga miagi, ug kauban sa mga sumasakay nga nanagpanaw karon sa ibabaw sa puthaw nga alagianan, mao ang mga la-lake kun babaye nga nanaggikan sa mga kaliwat nga wala hiilhi sa may kalim-an ka tuig nga miagi. Apan ang pahibale sa Maayong Balita kinahanglan nga magaadto sa tariang ka-liwatan ug sinultihan sa dili pa moabut ang katapusan; ug sa kahibulongan ang Dios nagabukas sa mga ganghaan sa ti-buok nga kalibutan 4‘ning panahon sa katapusan,’’ ug labi na gayud ning atong kaliwatan. ANG PANAHON SA KATA PUSAN 355 ANG KASANGKAPAN ALANG SA BUHAT Ang tagna wala magapahayag sa usa lamang ka buhat sa tibuok kalibutan, kondili sa usa ka buhat nga makapadali sa pagmantala sa Maayong Balita sulod sa katapusan nga mga ANG HINULAGWAY NGA Ang "Ox song" sa giliukan sa Egipto SULAT SA EGIPTOHANON adlaw Ang maong lihok gipahinungdan dinha sa Bugna sa usa ka manolonda nga nagalupad sa kinatung-au sa langit, gikan sa usa ka yuta ngadto sa usa ka yuta. Ug alang sa bulohaton sa pagtapus, kong ang panahon sa katapusan ma* gakahiduol na, ang Kasulatan miingon: ANG SULAT NGA ASIRIANHON Ang kasaysayan so pagkabihag sa Babilonia sa tuig 538 W. K. Gikan sa baldosan# tubo in Cero. “Ang Ginoo nagatuman sa iyang pulong nga pagahuma-non ug pagahamub-on ang buhat niya sa ibabaw sa vuta. Rom. 9:28. ANG ATONG KATGIGAN :’5f. '‘Dili tungud sa kusog ni sa kagahum, kondili sa Akong Espiritu, miingon si Jehova sa mga kasimdalohan. ’’ Kini mao ang paglaum alang sa madali nga paghuman sa buhat sa ti-buok nga yuta ning atong panahon. Apan ang Ginoo naga-huput sa mga butang nga galamiton alang sa bulohaton; ug sa makahiliibulong nga kamot sa Dios nga nagbuhat sa pag- AN(i I’AdM LAT SA OASAllOX Ang paugi prtgbuhat mga basahon dakung bibliotoca sa Egipto ug Alejundria. daJa sa. pagpadayon sa galamiton sa mga tinugyanan alang sa usa ka madaling buhat sa pagdala sa Maavong Balita ngadto sa kalibutan, nianang maong mga tinugyana ingon nga wala pa gayud mabatni sa kaliwatan nga nahiuna kanato. Palandunga ang katingalahan nga mga kahigayonan sa walay kaulangan nga pagpanaw sa kalibutan. Sila mao ang abut mining panahon sa katapusan. “Daghan modalagan magbalikbalik”, matud pa sa tagna. Ang uban nga maghuhu-bad nagapasabut nga ang pulong nga pagbalikbalik nagakahu-logan nga ])agdukiduki alang sa kaalam. Bisan pa niini kill ahanglan nga ikaapil ang natuman na nga pagdalagan nga magabalikbalik; kay ang kahayag sa naga-uswag nga kahibalo kinahanglan nga igasabwag sa ibabaw sa tibuok nga yuta. ANG PANAIIOX SA KATAITSAX 357 ANG NAHAUNANG MGA TIPO Hinulad gikan sa nahaunang patik sa bantu-NI GUTEMBEKG gang kapatnn ug duha ka laray sa Biblia nga Linatin, pinatik ni Gutenberg. A pan ang labing may kapangakuhan nga Hebreohanon na-gapahavag alang sa matin-aw nga kahulogan sa atong hinu-bad sa Eninglis. “Daghan modalagan magbalikbalik. ’1 Sa rluriiba ka bag-o pa lamang nga mga buhat, ni Dr. C. II II. Wright, usa ka manggialamong Englis, miingon mahitu-niining tekstoha: #a nalcipusang daku nga k&samok sa mga nasud. Ang Proverbios miingon, “Ang pakigdait maoy damgo sa mga maalam, apan ang gubat mao ang kaagi sa katawohan.9' Ug ang tagnang diosnon nagpalig-on kanato nga ang kaagi ni-ining kalibutana karon matapus sa taliwala sa mga talan-awon sa pakigbugno. Kadaghanan karon ning atong panahon nanaghunahuna nga ang kauswagon magadangat sa usa ka labing maayo ' nga paagi nga inubanan sa mga pag-inindigay sa mga nasod. Sa laing paagi ang tagna nagapasidaan kanato. Sa pagkamattiod, ang mga pulong matagnaon nagatudlo sa sabut sa pakigdait ug kalig-onan sa taliwala sa mga pangandam sa gubat, ingon nga usa ka mahayag nga timaan sa ulahing mga adlaw. 383 ANG DAKUNG GUBAT SA ARMAGEDON Aug tibuok nga kalibutan mabaapil sa katapusang dakung gubat sa mga l * nasud. “Ug nanagpanuyo ang katawohan, ug miabut ang imong kali- *** gutgut.” Bugna 11:18 ANG ARMAGEDDON 385 “Sa ulahing mga adlaw,” miingon si Isaias, “ug daghang mga katawohan mangadto ug managingon: ” “Ilang himooii ang ilang mga espada nga mga daro, ug ang ilang mga bangkaw nga mga sanggot; usa ka nasud dili mobakyaw sa espada batok sa usa ka nasud, bisan pa dili sila makakat-on sa gubat.” Isa. 2:24. Kini mao ang pagasultihon sa “daghang mga tawo.” Apan ang matuod nga mga kahimtang sa katapusang mga ad-Jaw, sa sibu ginasaysay nga nabali. Ang manalagna nga si Joel nagahubit sa matuod nga espiritu sa kalibutan sulod ni-ining mga panahona: ‘ ‘ Inyong ipahibalo kini sa mga nasud; magaandam ug ka-gubut: pukawa ang mabaskug nga mga tawo, paduola ang mga tawo sa pakig-away; patungasa sila. Himoa ang inyong mga punta sa daro nga espada, ug ang inyong mga galab nga mga bangkaw; ug pasagdi ang maluya sa pagingon, nga ako ma* kusog.” Joel 3:9, 10. Ang tuyo sa maong teksto nagapakita nga ang manalagna nagasulti mahitungud sa katapusang mga panahon, kun “ang adlaw sa Ginoa haduol.” Ber. 14. ANG TAGNA NAGAKATUMAN Sulod sa atong kapanahonan, nakita nato kini, nga wala pay nahitabu, nga ingon sukad masukad sulod sa kaagi sa tawo, nga ang pimta sa daro ug ang galab ginasalsal nga mga galamiton sa gubat. Sa may kaluhaag lima ka tuig nga niagi, ang kanhi Marquis sa Salisbury, nga natigulang na lamang ,sa pag-alagad sa lungsod, sa pagpamulong niya nangutana ning pangotana-ha sa katilingbang mga tawo sa Londres, “Unsa ang dakung pagkabalhin nga nagatimaan karong panahona sa kalainan gi-kan sa mga panahon nga ang kadaghanan kanato mga batan-on pa?” Ang makilungsodnong tigulang maoy mitubag lamang sa iyang kaugalingong pangutanai, nga nagaingon nga mao ang pagsankap sa hinagiban sa gubat sa mga nasud, nga mao ang makusog nga lumba nga ginaapilan sa mga gahum 386 ANG ATONG KATUIGAN dili pa karon dugay, aron sa pagpauswag sa ilang galamiton sa gubat sa dagat ug sa mamala. Kini mao ang tilimad-on sa atoag mga panahon, nga nagatubag sa panag-an sa tagna. Sulod mining kaliwatana karon ang mga tawong manggi-hunahunaon nagabantay uban ang mahadlokon nga pangan dam sa mga nasud alang sa gubat. Si Reyna Alexandra, sa Englaterra, sa makausa ningsulti mahitungud niini: “Ako ginapatungha sa tulonghaan sa usa ka hari nga ma* tarung sa tanan; ug ako nagapanlimbasog kanunay, ingon ka-niya, sa pagwali sa paghigugma ug pagkalooy. Ako sa kanunay wala nay pagsalig sa nasod nga mainandamon sa gubat nga daw dili na sila kapuyan sa pagpangandam. Sa kapulihav nga adlaw kining nagatipun-og nga galamitong mga sundalo ug mga canon magapasilaab 6a usa ka makalilisang gubat nga magatugpo sa katawohan ngadto sa pagbakho dinhi sa yut;; ug sa pagpasubu sa langitnong Amahan. *1 Sanglit ang lumba sa mga pagsangkap sa gubat nagapa-davon sa paagi nga wala gani pagdamgoha kanhi, ang mga makilungjsodnon ug mga magsusulat misugod sa paggamit sa pulong “Armageddon” aron sa paghubit sa bugno nga ilang nalantaw nga dili gayud kalikayan. Sa tuig nga niagi ang London Contemporary Review niingon: “Ang katingalahang mga butang nagakahitabu sa bisan diin Ang Russia, Alemania, ug Englaterra imao ang ngalan nga dagku; nga puno sa dagkung mga hunahuna; sila adunay halapad nga kapalaran sa unahan nila, ug mga milyon ang mga sundalong sangkap sa hinagiban nga ilang sinuholan, ang tanan nagahulat sa Armageddon.11 Sa Junio, 1909, si Lord Rosebery, sa iyang pakigpulong sa atubangan sa konbensyon sa mga magpapatik didto sa Londres, nagsaysay sa dakung kasubo mahitungud sa pagka-mahuloganon sa kainit sa pagdalidali nga maoy ginahimo sa mga nasod sa pagsangkap sa ilang kaugalingon sa hinagiban, “ ingon nga daw' alang sa dakung Armageddon, ug nga niana sa dakung pakigdaitSa pagpopo gikan sa popular American Magazine sa maong tuig. ANG ARMAGEDDON 387 “Karong acllawa ang tibuok nga Uropa nabahin sa duruha ka natad sa gubat, nga nagahangos sa pagpaabut along sa kaug-maon sa Armageddon. ’’Everybody’s Magazine, Noviembrc. 1909. Busa, sa bisan diin, ang mga maniniid nakakita nga ang panag-inindigay sa mga tinguha sa taliwala sa mga nasod na-gamando ngadto sa bugno nga hilabihan ka daku, nga ang pu-long lamang nahasulat sa Kasulatan, “nga Armageddon” uban sa iyang pagpasantop sa hunahuna, mao ra ang arang makasaysay sa kadagkoan niini. Matag-tuig nagadugang ang kaiSit sa pagbati ug pagbatok sa mga tinguha. Sa 1911 ang London Nineteen Century and After nagingon: “Wala gaynd mahitabu kanhi ang hilabihang pagbating nasodnon ug kinalhvatanon sa ibabaw sa yuta nga ingon karon. Daku karon kaayo ang pangandam sa gubat nga wala pa ilia-kit a sukad masukad. Wala pa gayud ing gahum nga hilabihan ka kusog ug pagkamakalilisang Ang landong sa pakig- bugno ug kaguliyang daku pa kay sa nahibaloan sa katawohan sukad kang Atila ug sa Huns nga ginapaurong sa Chalon, sa dayag gayud nagpalisang sa kalibutan. Ilapit na ang igdulo-ngog sa paghunahuna makadungog sa kagahub sa panagtigum sa daghang kasundialohan alang sa hilabihang pagsulay sa mga tawo, nga ingon sa kagahub nga hilabihan sa trumpita sa Gi-noo sa mga kasundalohan. ”—Kinutlo gikan sa Literary Digest, Mayo 6, 1911. Sumala sa ginatagna sa karaang tagna, ang pagpangan-dam sa gubat sa katapusang mga adlaw, ang panagmata ug ang pagsangkap sa mga nasod, nakita nato nga nagaka'tuman sa atubangan sa atong mga mata niining kaliwatana. ANG MGA TINUGYANANG YAW AN-ON NAGAPATIGAYON Sa mga tagna mahitungud sa panagtigum sa mga nasod alang sa dakung bugno nga katapusan, ang Balaang Kasulatan, nagatukas sa tabil, ug nagatugot kanato sa pagtan-aw sa mga tinugyanan nga nakapaukay sa kalibutan alang sa gubat. ANG BAPOR NGA IGUGU-BAT SA ESTADOS UNIDOS “NEVADA” 388 Gikuhaan ug hulagway gikan sa Manhattan sa taytayan sa Nueva York. ANG ARMAGEDDON 389 Sa pagpakita kang manalagna Juan sa panan-awon sa mga talan-awon mahitungud sa katapusang mga adlaw, nakita niya ang dili makita nga gahum ni Satanas, “ang mga espiritu sa mga vawa, “nga nanagpangadto” sa mga hari sa tibuok nga kalibutan, aron nga matigum nila sila sa pagpanggubat sa da-kung adlaw sa Dios, nga Makagagahum.’ ’ Bug. 16:14. ANG PANAGKAUBAN Ang mga sundalo nga nagdala sa duha ka mga HUMAN SA GUGAT samaran. Ang mga mapinalandungong mga tawong makilungsodnon, nanagbakho sa ilang pagkawalay salig sa pagpakiggubat ba-tok sa mga kusog ug gahum nga nagapilit sa kalibutan ngadto sa pakiggubat. Sa usa ka katapusan niyang pakigpulong ingon nga primo ministro sa Englaterra, ang kanhi Marquis sa Salisbury nagalaban pa gayud sa pagpangayog dugang galasto-hon alang sa pagpalig-on sa mga galamiton sa mamala ug sa da-gpt. Siya niingon: “Sulod sa mga katuigan ang hunahuna sa katilingban kadapig sa paagi sa kalinaw, apan karOii kanang kahimtanga sa 190 ANG ATONG KATHGAN ImnaJiuin naluinaw na, Ang kakusog sa hunahuna nabali ug kinsa ako, ug kiiisa kita, nga kinahanglan mangahas kita si pagsanta sa sulog sa hunahuna? Kon ang sulog nabali kina hanglan nga mosunod kita niini. Ania kita sa atubangan sa mga gahurn nga daku pa kaayo kay sa maarangan nato sa pag-mando! ITnsa ba kadtong mga gahuma, ang tigulang nga maki-lungsodnon wala makaila niini, apan ang tagna nagasulti kana to. Ang manalagna gipakitaan sa dautan nga mga espirit'u nga gikan kang Satanas nga nangadto sa bisan diing dapir sanglit ang katapusan nagakahiduol na, sa pagpaukay sa ti-buok nga kalibutan ngadto sa katapusang pakigbugno. Si Senor Eduardo Grey, ex-ministro de relaciones exterio-res britanico, naghubit niining mga tinugyanana sa sibu gayud. Sa pakigsulti niya didto sa ginatawag ug House of Commons sa Isoviembre 27. 1911 miingon siya: “Sa pagkatinuod, daw sa maglibut sa kalibutan adunay ubang dautang gahum nga nagapatigayon, nga nagapasamok ug nagapaukay sa tanang bahin niini. * * Kining tanan nagakahitabu sa sibu gayud ingon sa gina tagna sa dili masayop sal matuod nga pulong sa tagna. Ang pagtoo nga ang daku ug makalilisang nga mga hitabu nagakahaduol na nakahupot sa mga kasingkasing sa kadagha-nan sa tibuok nga kalibutan. Sa dinha sa pagkahitabu sa gu-bat sa Uropa sa 1914, sa pagkaagi nga wala lamang palandu-nga sa kaaging tawohanon, dili kini kahibudngan nga kining pangutanalia nanggula sa mga ngabil sa kadaghanan, “Mao na ba kini ang Armageddon V9 Ang maong pangutana dili kay gipupangutana nga tiaw* tiaw lamang. Ang komite sa Church Missionary Society (Ig lesia Anglicana), usa sa labing daku sa mga kapunongan sa kalibutan, nagapadala sa iyang balita sa iyang mga misyonc-ro sa tanang vuta sa pagsugod gayud sa gubat. Sulod niining balitaa mao ang usa ka pag-agda sa pagpangandam alang sa pag-auli: sa Ginoo: -ngali nga kining mga hitabua sa madali magamando ANG ARMAGEDDON 391 kanato ngadto sa pagbalik ni Kristo aron sa pagpundok sa Iyang mga balaan, gikan sa upat ka pamag-ang sa yuta. Ang kadaghanan nakakita sa mga tilimad-on sa pagbalik ni Jesus dinha sa mga hitabo nga nagauna ug nagauban niining dakung gubat nga makalilisang. Kon mao man ugaling, bulahan kad-tong olipon nga sa pag-abut sa iyang Ginoo hingkaplagan nga ‘nagahatag sa iyang tinapay sa nagkaigong panahon’ niad-tong mga masigkaulipon niya nga ginatugyan sa iyang pag-amoma. ”—Chruch Missionary Review, Nov. 1914. Sanglit kining pag-agdaha, nahaigo gayud, gikan sa ma-tagnaong mga kasulatan, mahayag nga kining bugnong na-gasugod na dili mao ang Armageddon sa Bugna, kay ang pi-nasugdan alang nianang katapusang panagsangka sa mga na-sod maoy usa ka hitabo nga sa umaabut, nga mao ang pagka-pukan sa usa ka nasod nga kansang bahin sa sulod sa katapu-sang talan-awon, ginahubit sa matinaw sa tagna ang mahihi-ngud sa umaabut nga Armageddon. Ang pagkatapus sa gahum nga nagmando sa dapit diin magaagi ang daku nga suba sa Euprates, magamao ang pa-siuna sa Armageddon. Ang tagna miingon: “Giyabo sa ikaunom ang iyang panaksan sa dakung snb£ nga Euprates; ug mihubas ang iyang tubig, aron nga maandam ang dalan sa mga hari sa Silangan.” Bugna 16:12. Human niini mosunod “ang panagtigum sa tibuok nga kalibutan” alang “sa panggubatan sa dakung adlaw sa Dios, nga Makagagahum. M Ber. 14. Sulod sa mga panahong kinabaghoan ang Turkia ginaila kauban sa Eupraites. Ang lugar sa Siria ug Asia Minor, nga ginahuptan sa Turkia sulod sa hataas nga panahon, namao ang salaysayong dapit nga tagbuanan sa Silangan ug sa Kasa-ladpan. Sa London Fornightly Review, Mayo, 1915, si G. J. B. Firth ningsulat: “Kong uban sa pagkapukan sa Turkianhong kagamhanan sa Constantinopla, ang Turko palagputon na sa Uropa, sa ma-kausa pa maadunay motindog nga walay katapusang hulosa-yon mahitungud sa paghupot sa Asia Minor. Kanang yutaa ANG ATONG KATUIGAN 392 mao ang agianan sa kina'taliwad-an sa Uropa ug Asia, nga ka-niya lamang nakaagi ang kadaghanan sa mga mananaug nga Uropanhon—gawas lamang sa Russia—nga ningsulong sa Asia ug ingon man usab sa kadaghanang mga mananaug nga Asian-hon nga mingsulong sa Uropa. ” Ang pagkapukan sa Turkianhong gahum sulod niining lugaraha sa Euprates, sa ubang paagi magamao ang pagkaan-dam sa agianan kun dalan alang “sa mga hari sa Silangan” arom sa pag-adto sa katapusang bugno. ANG PAGHIMATA SA SILANGAN Ang samang espiritu nga nakapaukay sa Kasaladpan sa pagpangandam alang sa pagpakigbangga nagapatigayon sa maong paagi sa Silangan usab. Tuig-tuig ang mga maniniiu nagatudlo sa dagkung pagkabalhin nga nanghitabu sa Asia. Sa Septiembre, 1909, ang London Contemporary Review nag-ingon. “Ang tibuok nga Asia nagabati sa pagpakatawo pag-us;;b Sa ulahi makita nato kining totolo—ang mga madalag, ang Indiano, ug ang kaliwat nga Mahometano sa Arabia-Persia. Ug kanang tanan naghimo sa Armageddon’ Ang usa ka magsusulat sa gula sa Mayo, 1913, sa T.ondres Nineteenth Century and After, sa pagsubli niya sa kahimtang sa katapusan sa gubat sa Balkan, niingon: “Ang usa ka bag-ong espiritu anaa nagapa-utaw-utaw sa Silangan. Kini ningtindog sa mga kabaybayonan sa Pacifico sa dinha nga ang Japon nakagpamatuod nga ang mga dagkung gahum sa Uropa dili mga kublan hinonoa malumpag. Kini ningkaylap ngadto sa amihanan, habagatan, ug kasaladpan, nga nagapamata sa Tsina gikan sa iyang paghinanok sulod sa daghang mga siglo, nga nagapaukay sa India ngadto sa makahuluganong pangutana, nagapabanhaw sa ming-aging lii-inaya sa Persia nagpabanhaw sa kasamok sa Egipto, ug nga nagakabig sa mga Turko ngadto sa mga kabatoan.” Kauban sa tanang mga nasod nga ginautingkay sa mga tinugyanang espiritu sa diosdios niining kalibutana, ang ma-nalagna sa sunod nakakita sa mga kasundalohan sa yuta nga ANG ARMAGEDDON 39;] nanagkatigum alang sa katapusang dakung gubat. Ang tag-na nagapadayon: “Ug gipanagtigum nila sila sa usa ka lugar, nga sa He breohanon ginganlan Armageddon. ’ ’ Bugna 16 »16. Ang Armageddon nagakahulogan nga bungtud kun bukid, sa Megido, nga nagadungaw sa patag sa Esdraelon, ang sa-laysayong natad sa panggubatan sa amihanan sa Palestina. Si Carmack miingon nahatungud niini: “Ang Megido mao ang dalangpanang agianan sa kasunda-lohan sa Siria; kini mao ang magamando sa dalan padulong sa amihanan ngadto sa Ponisia ug Cele-Siria ug ang a,gianain nga ningtadlas sa Galilea ngadto sa Damascu sa walog sa Eu-prates. Kapin pa kini mao ang labing daku nga lungsod nga naMsulod sa nsa ka lugar nga matambok kaayo ug yuta, nga mao ang ginailogan sa paghupot sa daghang mga kali* Watan. Ang walog sa Kison ug ang lugar sa Megido mao ang mga natad sa panggubatan nga dili kalikayan. Sulod sa tibuok frgai kasaysayan nagahupot sila gihapon nianang hiyasa; ang kadaghanan sa bugno nga dagku sa kanawayat: sa habagatan sa Asia didto pagahusaya. Sulod sa kasaysayan sa Israel, kini mao ang nahimong natad sa kanunay nga mga gubat. Gumikan nianang pakigkaubana ang maong lugar nakadangat ug mangiub nga kadungganan; kini ginatamod 'nga mao ang daan nang natudlong dapit sa dugo ug sa ka-gubut. Ang magbabaiak sa Apokalipses nagasaput niini uban sa kahadlok nga mamaoy dapit sa katapusang bugno sa taliwala sa mga gahum sa kahayag ug sa kangitngit.1 ’— “ Pre-Biblical Syria and Palestinep. 82. Sanglit ingon nga “yawe sa kasundalohan sa Sim,” ang Armageddon nagatimaan sa Palestina ug sa haduol nga Sila-ngan nga maoy kinataliwad-an sa hilabihang gubat sa katapusang bugno sa tanang nasod sa kalibutan. ANG KINATALIWAD-AN SA HILABIHANG KASAMOK SA POLITICA Sa panan-awon sa may duha na ka libo ka tuig na< niagi. ang manalagna nakakita sa mga gahum sa katapusang adlaw 394 ANG ATONG KATU1GAN nga nanagtigum sa paglibut niining kinapusurang dapit. Karon g mga adlawa ang mga maniniid nagaila nga ang silangang Mediterrano mao gayud ang kinataliwad-ang dapit nga gina-tinguha sa mga nasod sa kalibutan, nga niini sa kinaiyahan mahalakip gayud ang Silangan ug Kasaladpan. Sa pilaka tuig nga niagi, sa pagsabutsabut mahitungud sa pagpauswag sa agianan sa tren sa Asia ug sa Aprika, ug ang dakung mga agianan sa kadagatan nga makahatag kaayc ug kasayon sa mga dalad-onon, ang London Fornightly Review niingon: “Ang Palestina mao ang dakung kinataliwad-an, ang ki-nakurosan sa mga dalan. Kon kinsa ang makahupot sa Palestina, makabaton sa dakung bintaha mahitungud sa maayong agianan sa patigayon dili sa vuta ra kondili sa dagat usab.” Ang Manchester Guardian usab sa pagsaysay mahatungud sa pagkahinungdanon ning dapita ingon nga centro alang sa nm-ayong panggubatan, sulod sa dakung gubat siya nagingon: “Ang kamatuoran dili kaayo mapasabut nga su-mala sa lakaw sa mga butang, ang Egipto mao ang labing ma-luvang dapit sa atong harianong paagi sa pagpanalipod pi-naagi sa gahum sa dagat. Ang Egipto dili arang matamod nga malig-on hangtud nga ang palestina mahulog sa atong pag-buot.” Kinutlo sa Literary Digest, sa Feb. 12, 1916, dah. 369. Ang laing mga nasod nanag-ila s$ bili sa maayong pag-dumala sa kasundalohan sa lugar nga nahamutangan. Busa ang panghunahuna nga ginasikad sa politika nakahimo niining dapita nga tinudlo sa tagna nga usa ka dat-ulanan sa nagaka-sumpaking mga tinguha. Si Hogarth sa iyang basahon, “The Near East,” nagahingalan niini nga “dungganong panahon sa hilabihang kasamok sa silangan sa Mediterrano.” ANG KINATALIWAD-AN KA HILABIHANG KASAMOK SA TINUHOAN Ang hilabihang kasamok sa politika magadugang sa pagi-nindigay sa kasamok sa tinohoanong pagbati. Sa pagsaysay sa mga tinohoang katiguman sa Palestina nga may kaambitan mahatungod sa politika intemacional, ang ANG ARMAGEDDON 395 London Spectator sa mga miaging tuig nagpahayag sa ingcn niini: “Ang mga tawo sa kanunay nangutana sa unsang paagi nga ang kaulahian sa Palestina nagapahayag sa ingon nga mga kalisdanan. Ang katarungan lamang mao nga — ikao dili makabulag sa Jerusalam gikan sa Palestina —kay ang Jerusalem mao ang siyudad nga balaan ug daghan kaayong mga pagtolon-an ug makig-awayong tinuhoan. Dili lamang nga mao kini ang balaang dapit sa tanang iglesia nga Kristohanon, kay ang duruha kanila nanagaway ug maayo mahitungud niini, nga mao ang mga Griego ug ang mga Latino, apan kini usab mao ang usa sa mga balaang dapit sa kalibutang Mahometan-hon. Ang Mecca ug Medina dili labaw sa pagkabalaan kay sa templo sa Omar sa Jerusalem kini mao ang kamatuoran nga sa kanunay nga dili ginatamod sa mga Uropanhon, nga naha-kalimot nga ang pagpagula sa mga Mahometanhon sa templo makapasamok na sa tibuok nga kalibutang Mahometanhon, gikan sa Stritso sa Malaca hangtud sa Albania. Dili kita ma-hakalimot nga ang mga Mahometanhon gikan sa India mn-ngadto sa pagduaw sa Jerusalem, ingon man usab ang mga Kristohanon nga gikan sa Uropa. Sa katapusan, ang Jerusalem balaan kaayo gayud alang sa mga Judio, ug ang mga Ju-dio nagasugod na sa pagdaghan ug sa pagkahinungdanon. Ang labi gayud nga tinuod walay mga butang sa kakulian nga ma-kulang dinha sa hulosayon mahitungud sa umaabut nga Palestina . ’’ Ang kaagi nagatimaan sa kamatuoran nga ang panag-inindigay mahitungud sa pagbantay sa ginakabilinbiling mga dapit nga balaan nakatabang sa pagkahinanali sa usa ka gubat rga TJropanhon nga mao ang sa Crimea. Sa pagtoon mahitungud sa Hulosayon sa Silangan, nakita nato nga ang tagna sa Daniel II nagatimaan sa Jerusalem nga mao ang kinataliwad-an sa kasamok sa katapusang mga talan-awon. Ang konsul nga Engles sa Jerusalem, sulod sa mga ad-law nga ginasundan ang gubat sa Crimea, nagapahayag nga 3CG ANG ATONG KATUIGAN matambagon sa iyang hunahuna mahitungud sa usa sa mga paagi sa hulosayon sa Silangan. Siya ningsulat: “Ang kinataliwad-an ug kinatibok-an gayud sa Hulosa-yon sa Silangan, maarangan lamang sa pagdangat pinaagi sa Balaang Siyudad sa Jerusalem, diin sa gihapon maoy ginadu-mogan sa mga Iglesia sa Silangan ug Kasaladpan, ingon sa ka-raan alang sa pagkaagalon Karon ingon sa kaniadto ug hangtud karon, nga kutob sa mahimo ginataptapan ang tuyo, sila nagapanlimbasog sa pagdangat sa ginakahidlawang ganti nga wala igapahiangay sa diosnong Pangandam alang sa bisau kinsa kanila; ug ang balus dili kay kubos sa usa ka gahum sa buliat sa ibabaw sa kalibutang Kristohanon, gikan sa lingkora-nan sa kagamhanan sulod sa mga santuaryo sa Balaang Siyudad; ug ang paghupot nianang lingkoranana makapaaghat sa paghupot nianang yaweha sa pagmando nga universal.”— “Sirring Times Record from Jerusalem Consulate Chronicles” Ni James Finn, introductory note by editor, p. XIII. dah. XXIII. GITAG-AN SA TAGNA Pinaagi sa tagsatagsa ka paghunahuna, sa politika, sa ka-liwat, ug sa tinuhoan ang Haduol nga Silangan nagahatag sa tanang mga butang nga makapaagi sa tibuok nga kalibutau kon sa makausa pa magasugod na ang masilhigong pagpalagpot nga gitag-an sa tagna, ug nga niining atong kaadlawan mao ang ginatinguha sa pagpangandam sa atong mga makilung-sodnon. Sulod sa mga katuigang nanagpangagi ang manalagna sa Dios, sa panan-awon didto sa polo sa Patmos, ginapakitaan sa panagbangga sa mga tinguha ug sa panagka'tigum sa mga na-sod sa maglibut ning salaysayong dapit. Sa atubangan sa atong mga mata karon nga mga adlawa makita nato ang mga hitabo nga nagapadulong sa paghatag niining dapita sa mao gayung kinaiya ingon sa ginatudlo sa tagna. Kini nahisulat sa matuod nga pulong sa tagna aron nga, ingon nga ang mga hitabu nga ginatagna makita na nga magasingabut, ang mga ANG ARMAGEDDON 397 tawo managtoo ug managbalik sa Dios, ug makakaplag ug ka-luwasan gikan sa mga butang nga magaabut sa yuta. Sulod sa tagna niining ikapulog unom nga kapitulo sa Bugna, nga nagasaysay sa panagtigum sa mga gahum ngadto sa Armageddon, ang atong Manluluwas nagasukip sa pasi-daan ug pangaliyupo: “Ania karon, mianhi ako ingon sa kawatan. Bulahan ang nagatukaw, ug nagabantay sa iyang mga bisti, aron nga dili siya maghubo, ug dili hikit-an ang iyang kaulawan.” Bersikulo 15. Ang katapusang mga hitabong yutan-on nga ginapaila sa tagna—ang pagbobo sa katapusang pito ka hampak, ug ang panagsanka sa Armageddon—moabut human masira ang ka-luwasan. Ang pagkasira sa kaluwasan, ang pagkahuman sa pagministro ni Kristo didto sa templong langitnon, moabut ingon sa kawatan, nga dili lamang hibaloan. Ang ato lamang kalig-onan mao ang pagtugyan sa a'tong kasingkasing ug ki-nabuhi ngadto Kaniya aron pagahinloan, ug pagadawaton gikan sa Iyang kamot ang mga bisti sa iyang kaugalingong pagkamatarung, nga igahatag sa walay bayad alang^a bisan kinsa. UNSA ANG MAGAABUT UBAN SA ARMAGEDDON Walay sapayan bisan unsang imong tinguha kun tuyo, apan kon moabut na ang panagtigum sa dakung panag-away, usa lamang ka butang ang a'tong hibaloan: Ang Armageddon magadala sa kadaugan ug ang kalibutan dili mahisakop sa bisan unsang yutan-ong kagamhanan. Sa managkatigum na ang mga nasod, ang Ginoo magaulang gikan sa langit, ug ang kasay-sayan sa mga ginharian mahitungud niining kalibutana ma-matapus. Ang Manalagna nagasulti sa pagasangputan sa Ar-magedon: “Ginatigum sila sa usa ka lugar, nga sa Hebreoha-non ginganlan Armageddon. Ug giyabo sa ikapito ang iyang panaksan sa hangin; ug minggowa ang usa ka dakung tingog sa templo sa langit gikan sa lingkoranan nga harianon, nga nagaingon: Nabuhat na. Ug nangabut ang mga kilat ug mga (26) 398 ANG ATONG KATUIGAN tingog, ug mga dalogdog; ug miabut ang usa ka makusog nga linog, nga wala pa gaynd ing ingon sukad nga may mga tawo sa yuta, linog nga hilabihan ka daku ug hilabihan ka kusog. Ug gitolo ka bahin ang dakung siyudad; ug ang mga siyudad sa mga nasod nangahulog; ug hinghinumduman sa Dios ang daku nga Babilonia, aron sa paghatag kaniya sa tagayan sa bino ANG NAPULO KA MGA “Ug sila nga mga andam nanagsulod kauban ni- DALAGA ya sa kasal, ug giserhan ang pultahan.” Ma- teo 25:10 sa kaisog sa iyang kaligotgot. Ug ang tanan nga mga pulo na-ngalagiw, ug wala hikit-i ang mga kabukiran. Ug gikan sa langit nahulog sa mga katawohan ang usa ka dakung ulan sa yelo, nga ang binook ingon sa usa ka talanton. Ug gipasipala-han sa mga tawo ang Dios tungud sa hampak sa ulan nga yelo, kay daku gayud kaayo kini nga hampaka.” Bugna 16:16-21. Ang pagkapukan sa gahum nga Turkianhon mao ang pasiu- ANG ARMAGEDDON 399 na alang sa panagtigum sa mga nasod ngadto sa gubat sa Armageddon. Ang Armageddon mao ang pasiuna sa katapusan sa kalibutan ug sa mahimayaong pag-anhi ni Kristo ingon nga Hari sa mga hari ug Ginoo sa mga ginoo. Ang-mga tropa sa mga kasundalohan nga nanagtigum alang sa pagkalabaw sa di-hadiha makakaplag sa ilang kaugalingon nga sila nanaghiusa sa pagpakigaway batok sa mga kasundalohan sa langit. Ang laing tagna nagasaysay sa talan-awon kon igapahayag na si Kristo: “Ang mga hari sa yuta, ug ang mga pangulo, ug ang mga pangulong kapitan, ug ang mga dato, ug ang mga kusgan, ug ang tanan nga olipon, ug ang 'tanan nga dili olipon nanagtago sa mga lungib ug sa mga pangpang sa kabukiran; ug nagai-ngon sila sa mga bukid, ug sa mga pangpang: Managkatum-pag kamo ibabaw kanamo, ug tagoon ninyo kami sa nawong Niadtong nagalingkod sa lingkoranan nga harianon, ug sa ka-ligutgut sa Kordero. Kay miabut ang daku nga kaligutgut, ug kinsa ang arang makabarug. ” Bug.6:15-17. Ingon man usab, sanglit ang daku nga banwag sa diosnong tagna nagadan-ag sa agianan sa unahan nato, makita nato pina-agi sa dalan sa mga hitabu niining adlawa nga ang katapusan nagakahiduol na. Sa unsang paagi ang kalit nga pagkabalhin sa mga kahimtang sa katapusang mga butang nga pagahimoon sa kasaysayan aron sa pagbutang niini sa buhat, walay nakalan-taw. Ang Manluluwas nagatambag sa tanang kalag, “Tungud niini, panag-andam kamo; kay sa usa ka oras nga wala ninyo pagadahuma, moanhi ang Anak sa Tawo. Mat. 2144. Kini alang gayud niining panahona sa paghulat, nga si Kristo nagasulti sa sambingay sa napulo ka mga dalaga nga na-naghulat sa pamanhonon. Ang tanan buot gayud sa pagtag* bu kaniya; ang tanan nagapaabut gayud nga maandam. Apan sa dinha nga niabu't na ang pagsigaw, “Ania karon ang pamanhonon! Sugata ninyo siya! lima lamang ang naandam. Ang uban nakulangan sa lana nga makahatag kahayag kanila. Kita nakahibalo unsa ang kahulogan sa lana—ang matuod nga kabatid sa kasingkasing mahitungud sa grasya ug sa gugma ni Kristo. 400 ANG ATONG KATUIGAN Kadtong hing-abutan nga wala maandam, nangadto sa pagdali sa pagpamalit ug lana. “Ug sa miadto sila sa pagpama-lit, miabut ang pamanhonon, ug sila nga mga andam nanag-sulod kauban niya sa kasal, ug giserhan ang pultahan.,, Mat. 25:10. Kadtong mga naandam nanagpanulod; kadtong na-nagpangandam pa nangaulahi. Sa unsa ba nga ang uban na-ngaandam? — Sila naandam sa tanang panahon; sila nagaka-nunay sa pagpangandam. Kining tulon-ana alang kanato ka-ron. Ang ato lamang kalig-onan mao lamang ang pagkaandam sa tanang adlaw, nga pagabantayan nga ang sala pinasaylo, ug ang kinabuhi ginatugyan sa Dios. ANG PAGBALIK NI “Sila nangabuhi ug nanaghari kauban ni Kri KRISTO ALANG SA MGA IYA to sa usa ka libo ka tui ” Bugna 20:4 Ang Milcnyo ?NG pulong “MILENYO” nagakahulogan nga A A\ “usa kalibo ka tuig.” Kining sibung lugway sa XI 11 panahon ginapahiangay sa labi gayud sa usa ka >kapitulo sa Biblia, nga anaa mahimutang sa ikaka-luhaang kapitulo sa Bugna; ug nianang kapituloha kini gasu-bli sa pagsulti makadaghan. Kini makaplagan nato nga maga-maoy: Usa ka lugway sa panahon nga sa sulod niya, ang mga balaan magahari kauban ni Kristo sa paghukom. Usa ka lugway sa panahon nga si Satanas pagabilanggoon. Maoy sukdanang panahon nga nahimutang sa kinataliwad an sa duruha ka pagkabanhaw, nga mao ang sa mga matarung u g sa mga dautan. Ang usa ka pagsusi sa mga kasulatan nga nagapamatuod sa milenyo makita sa ingon niini: (401) ANG MILENYO 403 1. Ang mga hitabu nga magatimaan sa iyang sinugdan. 2. Ang mga hitabu nga magaabut sulod sa usa ka libo ka tuig. 3. Ang mga hitabu nga magaabut sa katapusan sa ma-ong lugway sa panahon. Niining mga kasulatan hikaplagan nato nga kini gina-tudlo sa labing matin-aw: Nga ang milenyo mosugod sa ikaduhang pag-anhi ni Kristo. Nga ang paghari sa mga balaan kauban Niya sa paghukom dili dinhi niining yu'taa, kondili sa langit. Nga^kining yutaa, nga walay mga pumupuyo, mao, ang bi-langgoan ni Satanas sulod sa usa ka libo ka tuig. Nga ang katapusan sa usa ka libo ka tuig nga gitagal sa paghukom igapahamtang kang Satanas ug sa tanang dautan. Nga kining yutaa, sa tapus pag-ulaya sa kalayo sa ka'tapu-sang paghukom, ug sa tapus pagbag-oha, mahimong dayon nga puloy-anan sa mga linuwas. 1. MGA HITAEU SA PAGSUGOD SA USA KA LIBO KA TUIG Ang yawe alang sa panahon ginahatag pinaagi sa pahayag nga ang milenyo magasugod sa — Pagkabanhaw sa mga Matarung Sa pagsulti mahitungud sa mga balaan nga pagabanhawon, ang Kasulatan miingon: “Nangabuhi ug nanaghari kauban ni Kristo sa usa ka libo ka tuig. Apan ang uban nga mga nangamatay, dili mabuhi pag-usab hangtud nga matuman ang usa ka libo ka tuig. Kini mao ang nahauna nga pagkabanhaw. Bulahan ug balaan ang may pag-ambit sa nahauna nga pagkabanhaw. ’’ Bug. 20:4-6. Adunay duruha ka pagkabanhaw. Si apostol Pablo naga-ingon nga kini mao ang pagtulon-an sa tibuok nga mga Kasulatan: “may pagkabanhaw sa mga minatay sa mga matarung ug sa mga dili matarung usab.” Buhat 24.15. Ang nahauna nga pagkabanhaw sa mga matarung lamang, magatimaan sa pagsugod sa usa ka libo ka tuig. 404 ANG ATONG KATUIGAN ANG IKADUHANG PAG-ANHI NI KRISTO Kanus-a ba kining nahaunang pagkabanhaw, pinasi-kad sa sunodsunod nga lpga hi'tabu sulod niining “adlawa sa Ginoo”? Kini anha mahitabu sa ikaduhang pag-anhi ni Kris- to. Gawas sa daghan, ang usa ka Kasulatan igo na nga maka-saysay niini: “Ang mao nga Ginoo manaug gikan sa langit sa usa ka pagsinggit, sa usa ka tingog sa punoan sa mga manolonda, ug sa budyong sa Dios, ug ang mga nangamatay kang Kristo raanganbanhaw pag-una.” 1 Tes. 4:16. Sa paghiabut na sa Manluluwas sa himaya, kauban sa tanang balaan nga mga manolonda, ang mga lubnganan manga-abli, ug ang Iyang tingug magapamata sa Iyang mga anak nga nangatulog sa abog. “Magapadala sa Iyang mga manolonda uban angmasipang tingog sa budyong ug ilang pagatigumon sa tingub ang iyang mga pinili gikan sa upat ka hangin, sukad sa usa ka 'tumoy sa langit hangtud sa usa.” Mateo 24:31. Busa ang panahon sa ikaduhang pag-anhi ni Kristo mao ang sinugdan sa usa ka libo ka tuig. ANG MGA MATARUNG PAGADAD-ON NGADTO SA LANGIT Ang mga maltarung nga mga buhi pa pagalalinon sa langit, ug sa tingub uban sa mga gipamanhaw nga mga balaan, ingon sa ginaingon sa apostol: “Sa ulahi kita nga mga buhi nga nanghibilin, pagalalinon kita ngadto sa ibabaw ug tingub kanila sa mga panganod sa hangin sa pagsugat sa Ginoo; ug ingon niini magakauban kita gihapon sa Ginoo.” 1 Tes. 4:17. Kini mao ang saad sa Manluluwas: “Sa balay sa akong Amahan adunay daghan nga puloy-anan,. ako moadto sa pag-andam ug lugar alang kaninyo. Ug kon ako makaadto na, ug maka-andam kaninyo ug lugar moanhi ako pag-usab, ug panad-on ko kamo kauban gayud nako; aron nga kon asa ako atua usab kamo.” Juan 14:2, 3. ANG MILENYO 405 Ang Paglaglag sa mga Dautan Sa ikaduhang pag-anhi ni Kritfto ang mga dautan paga-laglagon. Ang mga dili matinuhoon nga mahabilin nga wa-lay dalangpanan nianang adlawa, dili makaantus sa atubangan sa himaya sa dakung himaya nga mubutho sa ibabaw sa kali-butan: “Sa pagpahayag sa Ginoong Jesus gikan sa langit kauban sa mga manolonda sa iyang gahum, sa siga sa kalayo nga naga-hatag sa panimalus sa mga wala makaila sa Dios, ug sa mga wala magatuman sa Maayong Balita sa along Ginoong Jesu-kriato.” 2 Tes. 1:7, 8. Ang Pagbiianggo hang Satanas Kauban sa mga balaan nga nahilayo na sa mga limbong ni Satanas, ug uban sa mga dautan nga nangamatay, nga dili mabuhi pag-usab hangtud sa pagkatangkod sa usa ka libo ka tuig. Si Satanas “ pagabilanggoon ’’ —dinhi mining kalibutana nga maoy mamahimo niyang bilanggoan pinaagi sa diosnong gahum, nga dinhi wala nay balaan, bisan makasasala nga takus niyang madaldal sa iyang lipatlipat nga limbong. Wala gayud ing binilanggo nga lain nga ginatalikalaan ug maayo. Ang mahuloganong pulong sa manalagna nagahulagway sa panan* awon: “Hingkit-an ko nga gikan sa langit ang usa ka manolonda, nga may yawe sa kahiladman, ug usa ka daku ngatalikala sa iyang kamot. Ug gidakup niya ang bitin, kadtong daan nga bitin nga mao ang yawa ug satanas, ug gihiktan niya sa usa ka libo ka tuig. Ug gitambog Niya sa kahiladman ug iyang gitabonan, ug gitiman-an niya sa ibabaw, aron nga dili na magapasalaag sa mga katawohan, hangtud nga matapus ang usa ka libo ka tuig, ug sa human niini kinahanglan siya nga pagabuhian sa usa ka diriyut nga panahon.” Bug. 20:1-3. Kini mao ang mga mahatabu nga magasugod sa usa ka libo ka tuig: Ang ikaduhang pagbalik ni Kristo, ang pagka-banhaw sa mga matarung, ang pagkayab sa tanang mga linu-was ngadto sa siyudad sa Dios ang kamatayon sa mga dautan, ug ang mosangput niini mao ang pagkabilanggo ni Satanas. 406 ANG ATONG KATUIGAN 2. ANG MG A MAH AT ABU SULOD SA USA KA LIBO KA TUIG DIDTO SA LANGIT Daghang mga talan-awon sa himaya ginapakita sa atu-bangan namo sa mga panan-awon ang mga manalagna giha-tag sa mga linuwas didto sa siyudad sa Dios. Si manalagna Juan miingon: “Sa human niining mga butanga hingkit-an ko, ug ania karon, ang usa ka daku nga kadaghanan, nga walay bisan kinsa nga arang makaisip, sa tanan nga katawohan, ug kabana-yan ug kalungsuran ug mga sinultihan, nga nanagtindog sa atubangan sa lingkoranan nga harianon, ug sa Kordero, nga nanagsul-ob sa mga panapton nga maputi nga hatag-as, ug mga palwa sa ilang mga kamot Tungud niini ania sila sa atubangan sa lingkoranan nga harianon sa Dios, ug gina-simba nila siya sa adlaw ug sa gabii sa iyang simbahan.91 Bugna 7:9-15. Sa usa ka bulohaton nga may bahin ang mga linuwas sulod sa usa ka libo ka tuig mao ang buhat sa paghukom nga mahabilin gihapon pasiuna alang sa katapusang pagtuaw sa sala ug ang paglaglag kang Satanas ug sa tanan niyang mga buhat. Ang manalagna nakakita niining bulohatona nga magapadayon didto sa hukmanang langitnon, nga ang mga linuwas niagapakig-uban kang Kristo sa bulohaton. “Hingkit-an ko ang mga Jingkorapan nga harianon ug gipanglinkoran nila, ug gihatagan sila sa paghukom; ug ang mga kalag sa mga gipunggutan tungud sa pagpamatuod ni Jesus, ug tungud sa pulong sa Dios ug ang tanan nga wala managsimba sa mananap nga mapintas, ug sa iyang larawan, ug wala makadawat sa timaan sa ilai^g mga agtang, bisan sa mga kamot; nangabuhi ugnagahari kauban ni Kristo sa usa ka libo ka tuig. ’’ Buhat 20:4. Kini mao nga bulohatona sa paghukom sa mga dautan ug sa dautang mga manolonda nga gihisgutan ni apostol Pablo sa iyang mga tambag sa mga taga Korinto: “Wala ba kamo manghibalo, nga ang mga balaan magahukom sa kalibutan, Wala ba kamo manghibalo nga magahukom kita sa mga manolonda? ” 1 Kor. 6:2, 3. ANG MILENYO 407 Sa Yutd Samtang didto sa kahitas-an sa langit ang mga linuwas kauban ni Kristo ug sa mga balaang manolonda sa atubangan sa lingkoranan, ug magasuriod sa Kordero sa bisan diin Siya moadto, ug takus pagahinumduman nga ang tibuok nga kali-butan awa-*aw ug walay sulod. Ang mga dautan pagapatyon sa himaya sa pag-anhi ni Kristo. Gumikan sa pagkauyog sa yuta ang mga siyudad sa mga nasud mangapukan, ang mga pulo mangabalhin, ang mga bukid manghi'tambog sa kahilad-man sa kadagatan. Ang kahimtang sa kalibutan sulod ning panahona sa pagkawaly sulod gisaysay sa manalagna sa ingon mini: “Ako nakakita sa yuta, ug tan-awa, malumpag, ug hawan; ug ang mga kalangitan, ug sila walay kahayag. Ako nakakita sa mga kabukiran, ug, tan-awa sila nagakurog, ug ang ta-nang mga bungtud ninglihok ug diutay. Ako nakakita, ug tan-awa, wal-ay tawo ug ang tanang mga langgam naglupad sa kalangitan. Ako nakakita, ug tan-awa, ang mga mabungaong dapit nalibon kun kamingawan, ug ang tanang mga lungsud didto nangadugmok sa atubangan ni Jehoba, ug sa iyang ma-bangis nga kasuko.” Jer. 4:23-26. “Nalumpag ug hawan”, matud pa sa manalagna. Kini mao ang kasamang kahulogan sa pulong nga ginagamit sa na-haunang mga bersikulo sa Genesis sa paghubit sa awa-aw nga kahimtang sa kalibutan sa sinugdan. Sa pinasugdan sa sima-na sa paglalang ang kalibutan dinha sa awa-aw ug walay sulod. nga kahimtang—usa ka “kahiladman’ ingon sa ginahinganlan sa Grisianhong hubad sa Genesis. Mao usab nga sa sulod sa gidugayong usa ka libo ka tuig, ang kalibutan maoy usa ka” “kaawa-aw” nga walay sulod. “Kahiladman” mao ang kahu-logang hubad sa pulong Abyss nga walay tinugkaran” dinha sa teksto nga nagasaysay sa paghigut kang Sa'tanas sa usa ka manolonda sa Dios nga gamhanan: “Gidakop niya ang bitin, kadtong daan nga bitin, nga mao ang yawa ug satanas, ug gihiktan niya sa usa ka libo ka tuig, ug gitambog niya siya sa kahiladman.” Bugna 20,:2 3 408 ANG ATONG KATUIGAN Kini mao ang giingon sa Bersion revisada, “Ug gitambog niya sa kaliiladman. ” Sanglit binalhug mining bitoha sa pagkalumpag sa kali imtang nga daw usa ka binilanggo sa atob, nga wala nay pa-gatintalon, ang tagbuhat sa sala may tagal nga usa ka libo ka tuig nga paga-arituson aron sa pagtan-aw sa tumpag nga na-himo gumikan sa lubag sa sala dinhi sa yutd nga sa kanbi ninggikan sa kamot sa iyang Magbubuhat matahum, hingpit, nga wala mabulingi sa bisan unsang tunglo. 3. MGA HITABU SA KATAFUSAN SA USA KA LIBO KA TUIG Sa katapusan sa usa ka libo ka tuig, kining yutaa mahi-mong talan-awon sa mga hitabu nga maga'tapus sa dakung bugno sa taliwala ni Kristo ug ni Satanas. Ang Pagkunsad sa Balaang Siyudad Sanglit tapus na ang buhat sa paghukom didto sa langit, moabut ang oras nga ang hukom alang sa sala ug sa mga ma-kasasala igapahamtang na. Ang balaang siyudad manaug gi-kan sa langit. Pinaagi sa panan-awon ang manalagna naka-kita niini sa iyang pagkanaug: “Hingkit-an ko ang siyudad nga balaan, ang bag-o nga Jerusalem, nga nanaug gikan sa langit sa Dios.” Bugna 21:2. Ang Pagbuhi Kmg Satanas “Kon matangkod na ang usa ka libo ka tuig, pagabuhian si Satanas gikan sa iyang bilanggoan. Ug mogula aron sa pagpasalaag sa mga katawohan.” Bug. 20:7, 8. Sa paglaglag na sa tanang mga dautan gumikan sa himaya sa ikaduhang pag-anhi ni Kristo, si Satanas nahiktan gayud ug maayo, apan karon, sanglit nahakanaug na ang siyudad, ang tingog ni Kristo igasinggit sa pagtawag sa mga dautang mga minatay, ug sa ingon niana si Satanas mahubaran, ug da-yon magahimo sa paggahum pag-usab niadtong nanagpili ka-niya ingon nga ilang agalon. Kini mao ang panahon nga maoy ginasulti sa Kasulatan; ‘ Ang uban nga mga nangamatay, dili sila mabuhi pag-usab ANG MILENYO m hangtud nga matuman ang usa ka libo ka tuig.” Ber. 5. Ang manalagna nakakita sa mga kadaghanan sa mga nanga-wala nga ginapanawag. “Gihatag sa dagat ang mga mina-tay nga anaa kanila.” Ber. 13. Busa, sa ingon niana ang mga sakup ni Satanas manag-panggula sa pagpangadto sa katapusang paghukom. Ang pagkahanhaw sa mga dautan sulod sa tanang katuigan mao ang pagbuhi kang Satanas. Ania na nsab ang iyang ginha-rian ug magpahigayon na siya usab sa mga limbong ug sa pagsubli na usab sa iyang pakig-away sa Dios. Daw unsa ka kinaiya gayud nga si Satanas magauloulo sa mga dautan nga siya mao ang nagbanhaw kanila ngadto sa kinabuhi, aron sa pagpakita nga ang iyang pulong sa unahan maoy matuod. ‘4Dili nga gayud kamo mamatay”! Kon sila mga dili ma-matay, ngano man nga dili man sila makadaug batok sa Dios? Si Satanas magapahimutang sa iyang mga manolonda ug sa mga kasundalohang dautan, nga ang gidaghanon “sama sa balas sa daga't,” aron sa paggubat sa siyudad sa Dios. “Mingsaka sila sa kinahilapdan sa yuta, ug gilibutan nila ang hawanan sa mga balaan ug ang hinigugma nga siyudad. ” Ber. 9. Ang Mga Dautan sa Atulangan sa Hukmman sa Dios Apan sa dinha nga ang mga kadaghanan sa mga dautan magalibut sa siyudad, sila pagasanta-on sa himaya ug sa kaha-langdon sa atubangan sa Manunubos, nga napahiluna ingon nga mananaug nga dayon sa sala. Kinahanglan dinhi atong gamiton gayud ang mga pulong sa manalagna: “Hingkit-an ko ang usa ka dakung lingkoranang haria-naon nga maputi, ug ang nagalinkod kaniya, nga sa iyang nawong nanagpangalagiw ang yuta ug langit, ug walay hingkit-an nga lugar nga kanila. Ug hingkit-an ko ang mga minatay, mga dagku ug mga gamay, nga nanagtindog sa atu-fcangan sa lingkoranan nga harianon. Ug gipamuklad ang mga basahon; ug gibuklad ang usa usab ka basahon, nga mao ang sa kinabuhi; ug gipanghukman ang mga minatay ingon sa 410 ANG ATONG KATUIGAN ilang mga buhat, tungud sa mga butang nga nahasulat sa mga basahon.” Bug. 20:11, 12. Sulod sa usa ka libo ka tuig ang mga timaan did'to sa la-ngit pagasublion, ug ang gidak-on sa paglapas nga nahimo. Karon ang hukom igapahayag ug igapahamtang. Apan una ANG PAGKANAUG SA BA- “Ania karon. ang* puloy-anan sa Dios sa taliwa-LAAXG SIYUDAD la sa mga tawo.” Bugna 21:3 sa tanan ang nahasulat sa mga basahon ug ang walay kata-pusan nga pagkamatarung sa balaang kasugoan sa Dios, iga-pasidlak sa mga kaisipan sa mga nangawala nga tanan pinaagi sa diosnong gahum:—“nga nagapamatuod ang ilang kaisipan sa angay ” (Roma 2:15) nga sila walay balibad. Ang Paglaglag sa Sola Karon ang sala kinahanglan nga pagawagtangon na ga-yud gikan sa uniberso sa Dios; ug kadto nga nanagpili nga pagamatud-an sa sala mawala usab kauban niini. Ang ta-nang maarangan sa pagbuhat sa walay katapusang gugma ginahimo na pinaagi sa gasa ni Kristo alang sa pagluwas sa mga tawo gikan sa paglapas sa balaan nga sugo sa Dios. Sa ANG MILBNYO 4J1 baylo sa kaluwasang ginasalikway; wala nay laing nahibilin didto sa langit nga ikatanyag pa. Wala nay laing halad nga arang pa mabimo. “Wala nay halad tungud sa mga sala. Heb. 10:26. Unya mosunod ang katapusang talan-awon sa pagpakig-bugno sa kadautan: “Mingsaka sila sa kinahilapdan sa yuta, ug gilibu'tan nila ang hawanan sa mga balaan ug ang hinigugma nga siyudad. Ug nahulog ang kalayo sa langit, nga naglamoy kanila. Ug ang yawa nga nagpasalaag kanila, gitambog sa linaw nga kalayo. Ug ang kamatayon ug ang Hades ginapanambog sila sa linaw nga kalayo. Kini mao ang ikaduha nga kamatayon . ’ ’ Bug. 20:9-14. Ang ikaduhang kamatayon magatapus sa sala ug sa tag-buhat sa sala, ug sa kamatayon gayud usab. Ang pagpakigbug-no matapus na gayud. Ang kamatayon ni Kristo nag-ulay sa sala gikan sa uniberso sa Bios. ANG YUTA NGAtfAULAY UG NAHIMONG BAG-0 Ang kalayo nga magasubad sa mga dautan magatunaw sa yuta ug magaulay niini gikan sa tanan nga billing sa tunglo. Kini mao ang adlaw nga ginapahinungdan ni Pedro sa iyang pagsulat. “Nga sa mao man nga adlaw ang mga langit nga naga-dilaab, ug ang mga kasangkapan mangatunaw sa kaini't sa siga. ” Apan sa human ning pag-ulaya sa tagsatagsa ka kasangkapan niining tinunglo sa sala niini nga kalibutan ang saad sa Dios mamatuman didto sa bag-ong yuta nga mao ang dayong puloy-anan sa mga linuwas. Sa tapus ang pagsulti mahitu-ngud niadtong adlawa sa pagsunog, si San Pedro miingon, “Apan ingon sa iyang panaad, ginapaabut ta ang mga bag-o nga mga langit, ug ang bag-o nga yuta, nga kanila magapuvo ang katarungan. ” 2 Pedro 3:12, 13. ANG PAGPAMAULI SA ‘‘Ang yuta nga didto gina-agian namo sa pag- MGA MANINIID susi, mao ang yuta nga hilabihan gayud kv ayo.” Num. 14:7 Ang Puloy-anan sa mga Linuwas ANG YUTA SA PAKIGDAIT NG Biblia nagaabli sa usa ka bag-ong langit ug usa ka bag-ong yuta, nga hingpit gikan sa kamot sa . Magbubuhat ; uban ang mga tawo nga walay sala nga may kagawasan sa kahoy sa kinabuhi dinhi sa taliwala sa kahimayaan sa Eden, nga gikan kaniya nagagikan ang usa ka suba nga nagapasanap sa iyang mga tubdg nga mag-haha'tag sa kinabuhi sa tibuok nga yuta. Ang Biblia nagatapus sa usa ka bag-ong langit ug usa ka bag-ong yuta; uban sa usa ka tawo nga matarung ug walay sala, nga may katungud sa kahoy sa kinabuhi nga nagatubo sa kinataliwad-an sa Eden; uban sa suba sa kinabuhi nga naga-bul-ug gikan sa tanaman sa Dios, matinaw ingon sa salamin. Sa kinataliwad-an sa duruha ka mga talan-awon nahikyad ang hataas nga ku'tay sa unom kalibo ka tuig sa pakigbugno (412) SI MOISES NAGTAN-AW SA YUTANG SIN A AD "Bulahan ang mga maaghop, kay sila magapa-“nunod sa yuta.” Mateo 5:5 (27) 413 414 ANG ATONG KATUIGAN sa sala. Kini mao ang kaagi sa pagkahulog sa tawo, ang pagkawala sa ij^ang puloy-anan nga Eden, sa tunglo nga naga-buling sa yuta, sa sala ug kagukanan ug kamatayon nga ming-dangat sa tanan. ANG MAG-UULI Apan sukad sa oras nga ang landong sa sala nahulog sa ibabaw sa yuta d inhay kahayag nga mingsidlak sa kangit-ngitan. Sa kinataliwad-an sa kadautan nga nahimo sa sala, mingtungha ang daku nga Mag-uuli. Ang linamdag nga sinulat nagahatag hulagway sa pulong ni Jesus nga nagakuha sa lugar sa tawo aron sa pagbawi sa ginharian nga nawala. “Wala niya igapasagop sa mga manolonda ang palaabu-ton nga kalibutan, nga ginasultihan ta. Apan usa ang naga-pamatuod sa usa ka dapit, nga nagapamulong: Unsa ba ang tawo, nga ginahinumduman mo siya, kun ang anak sa tawo nga ginaduaw mo siya; gibubat mo siya nga labing ubos pa ug diutay sa mga manolonda; gipurongpurongan mo siya sa himaya ug sa kadungganan; ug gipahamutang mo siya sa ibabaw sa mga lalang sa imong kamot; gipasakop ang tanang mga butang sa ilalum sa iyang mga tiil; kay sa pagsakup mo kaniya sa tanang mga butang, walay gibiyaan nga wala ikapa-sakup kaniya. Apan karon wala pa nato hikit-i, nga ang ca-nang mga butang nahasakup kaniya. Apan ginatan-aw ta si (Jesus.)” Heb. 2:5-9. Sa dapit diin si Adan ang nahaunang tawo nahulog ug na-wad-an sa iyang pagbulot-an sa tibuok nga yuta, makita nato si Jesus, ang ikaduhang Adan, nga mingkuha sa dapit sa tawo ug nagadaug pagbalik sa nawalang panulondon. Kana maoy hinungdan nga ang hulagway sa bag-ong yuta ug ang kahini-tang sa tawong walay sala nga nahapintal sa nahaunang duha ka kapitulo sa Santos nga Sulat ginasubli sa katapusang duha ka kapitulo uban ang kahupnganan sa dakung himaya. Ang pinasugdang paagi ug ang tuyo sa Dios nagpadayon, ug ki-ning yutaa, nga pagabag-ohon magamao ang dayong puloy- ANG PULOY-ANAN SA. 415 anan sa walay sala nga mga. lalake ug babaye, nga ginalukot tungud sa grasya. Ang sala mamahikaplagan nga wala magapakyas kondili, naglangan lamang sa tuyo sa Dios. Ug unsa ba ang unom ka libo ka mga tuig sa pagbuhat sa langitnong piano? 8a atong hamubong isip 'tingali makabahin kita sa tawohanong kasaysayan sa kakaraanan, sa katungatungaan, ng sa kabag-ohan; apan sa langitnong kinabuhi ang usa kalibo ka tuig, ingon lamang sa ‘"usa ka pagbantay sa gabii; ug kining unom ka mga pagbantay sa kalangitan sama lamang sa usa ka ga-biing kasubo ug sa mahigugmaong pag-alagad sa pagluwas sa mga nanganwala. Kini nagbili sa tanang ikahatag sa langit. Ang walay katapusang Gasa gihimo, ug ang tibuok nga langit nagpanlim-basug sa pagbuhat. Mahatungud sa mga manolonda ginasu-lat, “Dili ba sila ang tanan mga espiritu nga mag-aalagad, nga sinugo sa pag-alagad, oyon sa mga magamanununod sa kaluwasan?” Heb. 1:14. ANG PAGDALA PAGBALIK SA GINHARIAN SA GINSAKPANG NAWALA Mahatungud sa tanang kalibutan nga nagasubang sa mga langit, nga nagapahayag sa himaya sa Dios, kini lamang kali-butana ang nawala. Ang iyang kasidlak ming-adto sa kangit-ngit. Kini ninglaag gikan sa toril, sa hingpit nga linalang sa Dios. Unya ang diosnong Magbalantay mianhi sa pagpangita ug sa pagdala pagbalik. Ug ang mga manolonda, nga nalipay sa pagtan-aw sa pagbuhat mining yutaa,—“Sa diha nga ang mga bitoon sa kabuntagon nagawit sa tingob, ug ang tanang mga anak sa Dios naninggit sa kalipay, mamalipay pag-usab sanglit ang Ginoo magadala pag-usab sa mga Iya,”—kining yutaa naluwas gikan sa tunglo musidlak sa mahayag nga kalibutan pag-usab uban ang hingpit nga himaya sa Dios. Si Kristo wala lamang magapanubos sa mga tawo nga na-ngawala, kondili pagatubson usab Niya kining kalibutana nga nawala. Siya miingon, “Mianhi ang Anak sa Tawo sa pagpangita, ug sa pagluwas sa nawala/’ Lukas 19:10. 416 ANG ATONG KATUIGAN Gumikan sa pagpakasala, ang tawo dili kay nawad-an la-mang sa pagkamatarung ug sa iyang kinabuhi, kondili sa iyang ginsakpan usab. Sa sinugdan ang tawo magbubuot sa “ti-buok nga yuta. ’ ’ Gen. 1:26. Ania pa ang giingon sa sal-mista, “Gibuhat mo siya nga agalon sa mga binuhat sa imong mga kamot.'” Sal. 8:6. Siya principe ug magbubuot sa yuta. Apan sa dinha nga nagtugyan siya sa iyang kaugali-ngon sa panintal ni Satanas; gitugyan usab niya kanang pag-buota sa kaaway. Sa ingon niana, si Satanas nahimong” “principe mining kalibufcana,1' nga nagabuot sa ginsakupan nga sinakmit niya sa tawo. Apan pinaagi kang Kristo, kining ginsakpana igapahiuli. Ang manalagna sa karaan ningingon: “Ikaw, Oh torre sa panon, ang malig-ong kota sa anak nga babaye ni Sion, anha kanimo moabu't; bisan ang unang pagmando moabut ang ginharian mahiadto sa anak nga babaye sa Jerusalem.” Mik. 4:8. ANG PAGLAUM SA SAAD Ang saad sa maayong balita sa kaluwasan dili lamang saad sa kinabuhing walay katapusan 'tungud sa pagtoo, kondili ang panulondon sa bag-ong yuta, ang katumanan sa paagi sa Maglalalang sa paghimo Niya mining kalibutan nga puloy-anan sa tawo. Kini mao ang bitoon sa paglaum nga misid-lak kang Adan ug Eva sa ilang pagtalikod sa Eden nganhi sa kalibutang himalatyon. Kini mao ang saad kang Abraham, “Ang saad mao" nga siya manununod sa kalibutan." Roma 4:13. Dili mao ang saad sa kalibutan sa iyang kahimtang ka-ron. Kay ang Ginoo wala maghatag kang Abraham “ug panulondon”, wala ngani kabutangan siya sa lapalapa sa iyang mga tiil.” Buhat 7:5. Si Abraham usab wala magalaum nga ang saad matuman niining yutang makasasala kondili adto sa bag-ong yuta nga luwas sa sala. Ang Kasulatan nagsulti niining iyang paglaum: ANG WALAY KATA PT'SAXG PULOY-ANAN SA MG A BALAAM "Ug hingkit-an ko a ns; usa ka lane; it liga bag-o; kay ang liahaana nga langit ug ang na-hauna, nga vuta uangagi.” Uugna 21:1. (417) 418 ANG ATONG KATUIGAN “Tungud sa pagtoo nagpuyo siya nga maglalakat sa yuta sa saad, ingon sa yiita nga dumuluong. kay ginahulat niya arfg lungsud nga may patukuranan, nga ang iyang mag-tutukud ug magbubuhat mao ang Dios.” Heb. 11:9, 10. Didto sa bag-ong yuta ug bag-ong Jerusalem nga si Abraham Amahan sa mga matinumanon, nagalaum sa pagdawat sa walay katapusan niyang panulondon nga gisaad kaniya ug sa iyang kaliwatan. Ug didto ang tanang mga matinuhoon ma-bakaplag sa ilang panulondon. "‘Ug kon kamo kang Kristo; sa pagkamatuod, sa kaliwatan kamo ni Abraham ug mga manununod ingon sa saad.’* Gal. 3:29. Ang Salmista nagingon, “Apan ang mga maaghup ma-gapanunod sa yuta.” Sal. 37:11 Si Kristo nagsubli niini: “Bulahan ang mga maaghop kay makapanunod sa yuta. ” Mateo 5:5. ANG BAG-ONG YUTA UG ANG BAG-ONG JERUSALEM Pinaagi kang manalagna Isaias ang Ginoo nagahubit sa paglalang pag-usab mining yuta aron nga pagjapuy-an sa mga linuwas: “Kay tan-awa, ako nagahimo ug bag-ong mga Ungit ug usa ka bag-ong yuta, ug ang unang mga butang dili na paga-hinumduman ni motongha sa hunahuna. Apan pangalipay kamo ug pangasadya sa walay kina'tapusan, niana nga ako nga ginabuhat, kay tan-awa ako nagabuhat sa Jerusalem nga usa ka kasadya, ug ang iyang mga pumupoyo usa ka kali pay Ug ako magakalipay sa Jerusalem, ug mahimuot sa akong lungsud: ug dili na pagahidunggan kaniya ang tingug sa nagahi-lak. ” Isa. 65:17-19. Dili ang karaang Jerusalem ang gisulti sa manalagna, kon-dili ang Bag-ong Jerusalem, diin nakita ni Juan nga nagaka-naug, uban ang mga balaan, gikan sa Dios sa langit. Nakita niya nga nanaug nganhi sa yuta human sa usa ka libo ka tuig, ug nakita ang mga datftan nga miguwa sa ilang mga lubnga-nan ngadto sa hukmanan. Unya siya nakakita sa kalayo sa katapusang adlaw nga nahulog sa mga nangawala, naglamoy sa ANG PULOY-ANAN SA. 419 sala ug sa mga makasasala, ug sa paghinlo sa yuta gikan sa tanang dalan sa tunglo. Kini mao ang adlaw diin si Pedro mingsulat mahatungud niini, “Ang mga langit nga nagadila-ab, ug ang mga kasangkapan mangatunaw sa kainit sa siga.1 ’ Apan siya midugang, “Apan ingon sa iyang panaad, ginapa-abu't ta ang mga bag-o nga mga langit ug ang bag-o nga yuta nga kanila magapuyo ang katarungan. ’’ 2 Pedro 3:12, 13. Gikan sa mga natunaw nga kasangkapan sa yuta ug sa awang sa mga kalangitan ang gahum sa Magbubuhat magapa-tungha pag-u9ab ug bag-ong mga langit ug usa ka bag-ong yuta, ug ang daang binuhat lininisan ug ginabag-o sa kahingpi-tan sa sama sa sinugdang himaya sa Eden. Kini nagasinga-but kay si Juan nakakita niini sa panan-awon. “Hingkit-an ko, miingon siya, “ang usa ka langit nga bag-o, usa ka yuta nga bag-o; kay ang nahauna nga langit ug ang nahuna nga yuta nangagi.” Bugna 21:1. Nakita niya ang siyudad nga nanaug gikan sa langit-kad-tong mga puloy-anan nga maoy ginaadto ug ginaandam ni Kristo—ang Bag-o nga Jerusalem, ang kaulohang balaan sa walay katapusang ginharian sa mga balaan nga diin iga-butang ang trono ni Kristo: Hingdunggan ko ang usa ka dakung tingog sa langit, nga nagaingon: Ania karon ang puloy-anan sa Dios sa taliwala sa mga tawo, ug magapuyo uban kanila, ug sila mao ang lungsud niya, ug ang mao nga Dios mao man ang il-ang Dios uban kanila. Ug pagapahiran sa Dios ang tanan nga luha sa ilang mga mata; ug wala nay kamatayon; ug wala nay paghilak, bisan pag-agulo, bisan kasakit; kay ang mga butang nahauna ming-agi na. Ug ang nagalingkod sa lingkuranan nga harianon, ginabag-o ko ang tanan nga mga butang. Ug nagaingon kana-ko: Isulat mo, kay kini nga mga pulong mga matinumanon ug mga matuod.” Bugna 21:3-5. Kini tulogkaron; apan tinuod. Ug ang kinabuhi sa mga linuwas sa ilang walay katapusang panulondon magamao. nga ingon ra sa matuod nga pagkinabuhi karon dinhi ning yutaa. AXO CJNOO AXAA SA “Ania karon, ako ania sa pultahan, ug nagata- PLLTAIIAX wag ako; kon kinsa ang magapatalinghug sa akong tingug, moabli sa pultahan, mosulod ako kaniya, ug manihapon ako kauban niya ug siya kaubon nako.” Bugna 3:20 (420) ANG PULOY-ANAN SA. 421 “Sila magatukod ug mga balay, ug mopuyo kanila; ug sila mopaturok ug mga kaparasan, ug mokaon sa bunga nila.” “Ang lobo ug ang nating karnero managtipon pagsibsib, ug ang leon mokaon sa dagami sama sa bakang toro; ug ang abog magamao ang kalan-on sa bitin. Sila dili modaut ni molaglag sa tanan nakong balaan nga bukid nagingon si Jehoba.” Isa 66: 22, 23. Ang tibuok nga yuta mahimo nga sama sa tanaman sa Eden nga ginatamnan sa Dios kaniadto sa sinugdan. Ug gikan sa usa ka semana ngadto sa usa ka semana, ug gikan sa usang bulan ngadto sa usang bulan ang mga linuwas manganhi sa pagtipon sa pagsimba sa atubangan sa mahimayaong lingko-ranan sa siyudad nga balaan. '‘Kay ingon nga ang bag-ong mga langit ug ang bag-o nga yuta, nga ako nga bubuhaton, mahabilin sa akong atubangan, miingon si Jehoba, sa ingon man ang inyong liwat ug ang inyong ngalan mahabilin. Ug mahatabu nga gikan sa bag-ong subang hangtud sa usa, ug gikan sa usa ka adlawng igpa-pahulay hangtud sa usa, ang tanan nga mga katawohan manganhi aron sa pagsimba sa akong atubangan, miingon si Jehoba. ” Isa 66:22, 23. ANG HIM AY A SA MGA BALAAN SA WALAY KATAPUSANG PULOY-ANAN Sanglit ang nahaunang duha ka kapitulo sa Santos nga Sulat nagasulti mahitungud sa sinugdanang pagkahingpit sa yuta, mao usab ang katapusang duha ka kapitulo nagahimo ug usa ka alawiton sa panaglipay mahitungud sa dili maasoy nga mga kahimayaan sa yuta nga ginabag-o, uban sa iyang siyudad sa kahayag, mga paril nga i-aspe, mga ganghaan sa mutya, suba sa kinabuhi nga nagagikan sa lingkoranan sa Kor-dero, nga matin-aw ingon sa salamin, uban sa kahoy sa kinabuhi nga minghugpa sa masigkadaplin,sa suba. Ug labaw sa ki-nalabwan sa tanan, mao si Jesus gayud, “ang Hari sa Iyang katahum,” walay bisan kinsa nga walay himaya dinha sa siyudad nga maglaro; “kay ang himaya sa Dios naga-iwag niini, ug ang Kordero mao ang iyang kahayag. ” 422 ANG ATONG KATUIGAN “Apan ingon sa nahasulat, “Mga butang nga wala maki-ta sa mga mata, ug wala hidunggi sa mga dalunggan, wala matawo sa kasingkasing sa tawo, ang mga gitagana saDios sa mg»a nagahigugma Kaniya.” 1 Kor. 2:9., Sulod sa mga katuigan, ang mga anak sa saad nagpanaw paingon sa siyudad nga mga patukoranan, nga ang iyang mag-tutukud ug magbubuliat mao ang Dios, ug sila nanagsugid sa ilang kaugalingon nga mga humalapit ug mga dumuduong lamang niining kalibutana. Sanglit sila nagasunod sa dalan sa katarungan bisan sa masabug ang agianan tunukon, apan sa kanunay ang masidlakong siyudad mao ang anaa sa atuba-ngan sa ilang panan-awon. Bisan sila nangapukan sa kamata-yon, apan piniyong ang ilang mga mata nga tinutok “niadtong adlawa” kon si Kristo moanhi na sa pagkuha sa Iyang mga katawohan aron sa pagdala kanila ngadto sa Bag-ong Jerusalem nga gina-andam sa kahitas-an. Karon liapit na matapus ang lakaw sa yuta. llamubo na lang ang laktunon ngadto sa siyudad nga balaan, diin ang tubig sa kinabuhi naga-agas nga miatin-aw ingon sa salamin, sa kinataliwad-an nga nagagikan sa lingkoranan. Sa pagkama-tuod ang tubig sa kinabuhi atua didto; kay ang Ginoo nagapa-kita niini kang Juan nga manalagna pinaagi sa panan-awon, aron nga maka-arang siya sa pagsulti kanato nianang iyang nakita. “Hingkit-an ko ang siyudad nga^ balaan/7 miingon siya, “Ug gipakita niya kanako ang usa ka suba sa tubig sa kinabuhi, matin-aw ingon sa salamin.” Bugna 21:2; 22:1. Si Kristo nagadapit sa tanan sa pagpakig-ambit sa walay katapusang panulondon, nga hinatagan sa paglaum sa Iyang gahum alang sa pagluwas gayud sa tanan nga moadto sa Dios tungud Kaniya. Siya nagatoktok dinha sa ganghaan sa imong kasingkasing nga nagahangyo nga pagatugotan mo sa pagpa-sulod, aron nga Siya makaarang sa pagkuha sa tanang mga sala, ug sa pag-andam sa kalag alang sa langitnong puloy-anan. Ug ang mga kahimayaan sa siyudad nga balaan nagadapit kanato sa pag-adto : ANG PULOY-ANAN SA. 423 “Ang Espiritu, ug ang pangasaw-onon nag,a-ingon: Uma-ri ka. Ug ang nakadungog, magingon: Umari ka. Ug ang giu-haw umari. Ang buot, uminom sa tubig sa kinabuhi sa walay bayad.” Bugna 22:17. “Ang nagapamatuod niining mga butanga nag,a-ingon: Oo moanhi ako sa madali. Amen. Umari ka Ginoong Jesus.” ANG KAGABHION Pagpauli puloy-anan.